Funkcje poznawcze, inaczej nazywane procesami poznawczymi służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, a to właśnie modeluje nasze zachowania.

Funkcje poznawcze obejmują między innymi takie obszary jak pamięć, uwaga, mowa, postrzeganie oraz bardziej złożone procesy, takie jak myślenie abstrakcyjne, wykonywanie obliczeń, podejmowanie decyzji, tworzenie pojęć, formułowanie sądów i wykonywanie złożonych ruchów celowych.
Upośledzenie funkcji poznawczych
Zaburzenia funkcji poznawczych są odzwierciedleniem patologii centralnego układu nerwowego zarówno na poziomie strukturalnym jak funkcjonalnym. Do głównych kategorii czynników jednoznacznie związanych z zaburzeniem funkcji poznawczych należą: zaburzenia świadomości, procesy otępienne i choroby psychiczne.

Procesy otępienne
Otępienie to nabyta, nieodwracalna i stale postępująca choroba w której zaburzone zostają zarówno podstawowe jak i złożone funkcje poznawcze. U chorych charakterystyczne jest pogorszenie się pamięci, procesów językowych, myślenia, stanu emocjonalnego i zmian osobowości, które prowadzą stopniowo do pogorszenia ogólnego funkcjonowania pacjenta w społeczeństwie i w zakresie samoobsługi.
Wśród schorzeń degeneracyjnych mózgu, gdzie najczęściej występują zaburzenia funkcji poznawczych wymienia się:

• chorobę Alzheimera

• otępienie czołowo-skroniowe

• otępienie w chorobie Parkinsona

• zanik korowo-podstawny

• otępienie naczyniopochodne

• chorobę Huntingtona

Choroby psychiczne
Zaburzenia funkcji poznawczych obserwowane są w większości chorób psychicznych, w których dochodzi do funkcjonalnych  lub strukturalnych zmian ośrodkowego układu nerwowego. Rodzaj upośledzonej funkcji zależny jest od występującej choroby, odmiennie niż w procesach otępiennych, gdzie właściwe w każdej z wymienionych wyżej chorób występuje podobny lub nawet ten sam zestaw zaburzeń procesów poznawczych.

W chorobach afektywnych upośledzona zostaje głównie pamięć operacyjna i funkcje wykonawcze, w schizofrenii  natomiast zaburzenie funkcjonowania może dotyczyć wielu obszarów poznawczych i w  przeciwieństwie do chorób afektywnych jest znacznie silniej wyrażone i często prowadzi do osłabienia ogólnej sprawności intelektualnej już na wczesnym etapie choroby.

W zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych na początku występują głównie dysfunkcje pojedynczych obszarów a ogólna sprawność intelektualna pozostaje w normie.

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia świadomości charakteryzują się zaburzeniami przytomności i zmianami w funkcjonowaniu poznawczym. Czynnikami ryzyka ich wystąpienia jest głównie wiek podeszły i wiążące się z nim często unieruchomienie, niedożywienie, odwodnienie, cewnikowanie i przyjmowanie sporej ilości leków. Dodatkowo do czynników ryzyka zalicza się szereg chorób somatycznych, infekcje, urazy, silny ból, zabiegi chirurgiczne, spożywanie alkoholu i zaburzenia funkcji nerek.

Przebieg zaburzeń świadomości ma charakter fluktuacyjny, z okresami poprawy. Zaburzenia funkcji poznawczych dotyczą w takim wypadku głównie:

• zaburzeń myślenia logicznego,

• problemów z wypowiadaniem się  i rozumieniem mowy,

• zaburzeń postrzegania wzrokowego, słuchowego, węchowego i dotykowego,

• problemów z emocjami, zwykle występuje lęk, niepokój i agresja,

• zaburzeń selektywności i koncentracji uwagi,

• zaburzeń orientacji dotyczącej miejsca, czasu, sytuacji i własnej osoby.