miesięcznik informacyjno-techniczny nr 7-8 (119-120), lipiec-sierpień 2008
Kilka słów o historii wodociągów...
Rząpia, pompy
i fontanny
Istotnym elementem średniowiecznych i nowożytnych wodocią-
-tłoczącej, który działał dzięki za-
montowanemu u góry kabłąkowi po-
gów miejskich były punkty odbioru wody. Ich forma, a przede
ruszanemu siłą mięśni ludzkich. Nie-
wszystkim ilość i lokalizacja stanowiły o tym, w jakim stopniu
stety, w trakcie badań archeologicz-
wodociąg ułatwiał życie w mieście. Oczywiście, działało to tak-
nych rejestruje się zazwyczaj dolne
części pompy bez jej mechanizmu.
że w drugą stronę, tj. chęć podwyższenia standardu życia prze-
Znane są także formy stanowiące
kładała się bezpośrednio na ilość i lokalizację punktów odbioru
kompilację obu wymienionych punk-
wody, a w konsekwencji na poziom rozbudowy wodociągu.
tów odbioru, tj. pompy umieszczone
w zamkniętych od góry rząpiach.
Sieć wodociągowa w Gdańsku, szcze- z jednej strony woda wpływała, Ostatnim typem punktu odbioru
gólnie na przełomie XVII i XVIII w., a zdrugiej wypływała i drewnianymi wody były fontanny, które, oczywi-
była prawdopodobnie jedną z najbar- przewodami zasilała kolejne rząpia ście, pełniły także funkcję ozdoby
dziej rozbudowanych w Europie. i pompy. Do czerpania wody z rząpi placów i ulic miasta. Jedną z najbar-
Funkcjonowało tutaj kilka niezależ- wykorzystywano podobne rozwiąza- dziej znanych w Polsce jest Fontan-
nych systemów wodociągowych nia jak w studniach czerpalnych, tj. na Neptuna z Długiego Targu
(z własną siecią przewodów, własnymi wiadra przymocowane do żurawia w Gdańsku. Fontanny były instalo-
punktami odbioru wody i własnym lub łańcucha/liny na kołowrocie. wane także na niektórych posesjach
ujęciem wody). W sumie, w mieście Drugim rodzajem punktu odbioru zamożnych mieszczan.
i jego bezpośrednim sąsiedztwie funk- wody była pompa. Najczęściej miała Przy okazji omówienia tych trzech
cjonowało jednocześnie kilka- rodzajów punktów odbioru
set punktów odbioru, które wody należałoby zwrócić
były zainstalowane zarówno uwagę na pewne istotne róż-
na ulicach i placach  ogólnie nice ciśnienia wody prowa-
dostępne  oraz na prywat- dzonej przez odrębne syste-
nych posesjach  dostępne my wodociągowe. Zapewne
tylko dla mieszkańców tych w większej części z nich ci-
posesji. Każde podłączenie śnienie wody płynącej we-
prywatnej posesji do wodocią- wnątrz było niewielkie, co
gu wiązało się z odpowiedni- umożliwiało zastosowanie
mi opłatami uiszczanymi otwartych rząpi i także
do kasy rady miejskiej. pomp. Jednak w Gdańsku,
W Gdańsku, podobnie jak w dwóch z nich, zasilających
w wielu innych miastach fontanny, ciśnienie było wyż-
Polski i Europy, najczęściej sze. Pierwszy z nich miał uję-
spotykane były trzy rodzaje cie wody w pobliskim Kanale
punktów odbioru wody: rząpia, pom- formę pionowo ustawionej drewnia- Raduńskim, z tym że woda była wy-
py i fontanny. Rząpia miały formę za- nej rury, takiej samej jak te wykorzy- pompowywana do zbiornika w Was-
głębionych w większej części stywane jako przewody wodociągo- serkuscie (zwanym także wieżą ci-
pod ziemią drewnianych zbiorników, we. Odpowiednio przycięta miała śnień lub stacją pomp), skąd spływa-
do których woda była doprowadza- przewiercony na wylot, okrągły ła do przewodów wodociągowych.
na wodociągiem. Od góry rząpia by- w przekroju kanał, który od dołu był Drugi system wodociągowy miał uję-
ły otwarte i na powierzchni ziemi by- zaczopowany i odpowiednio zabez- cie wody w stawie położonym znacz-
ły podobne do zwykłych studni czer- pieczony, np. przybitą gwoz
dziami nie wyżej niż miasto, na wysoczyz
-
palnych. Rząpia miały jednak dno, blachą. Dolna, umieszczona pod po- nie, nieco na wschód od jeziora Ja-
a sam zbiornik był wykonany na pla- wierzchnią ziemi, cześć pompy była sień. Woda w tym wodociągu miała
nie koła lub rzadziej czworoboku. podłączona za pomocą metalowego największą wartość ciśnienia i to ona
W bocznych, najczęściej przeciwle- złącza do przewodu wodociągowego. zasilała m.in. Fontannę Neptuna.
głych, ścianach cembrowiny rząpia Powyżej, wewnątrz kanału umiesz-
Robert Krzywdziński
wykonane były otwory, przez które czony był mechanizm pompy ssąco-
www.instalator.pl
49