Księstwo Warszawskie
W grudniu 1805 r. Napoleon ze swoją armią pokonał pod Austerlitz wojska austro-
rosyjskie. Napoleon zawarł pokój z Austrią. Wówczas to zagrożone wojną Prusy
rozpoczęły przygotowania wojenne. Pomocy Prusom udzieliła Rosja. W 1806 r. wybuchła
kolejna wojna, wojna do której państwo pruskie ze względu na kryzys gospodarczy nie
mogło się dobrze przygotować. 14 paz
dziernika 1806 r. doszło do dwóch bitew pod
Jeną i Auerstadt, w których armia pruska właściwie przestała istnieć, została rozbita.
Wojska napoleońskie wkroczyły do Berlina. Napoleon utworzył Związek Reński tych
państw niemieckich, które były z nim sprzymierzone, czy też były zmuszone do tego by
być po jego stronie. Napoleon zamierzał zakończyć wojnę z Prusami, nie zamierzał
wcale iść dalej. Natomiast aby uzyskać jak najkorzystniejsze warunki pokoju z Prusami
postanowił wykorzystać kartę polską. Celem Napoleona nie było powołanie żadnego
państwa polskiego. Niemniej jednak Napoleon wezwał generała Jana Henryka
Dąbrowskiego i polecił mu wydać odezwę do Polaków, odezwę która miała sprawić, że
Polacy chwycą za broń. Napoleon mówił, że od postawy Polaków na terenie zaborów
zależą dalsze posuniÄ™cia francuskie. PowiedziaÅ‚ wówczas, że ⏠~
zobaczy, czy Polacy
godni sÄ… być narodem⏠e
. Do Berlina Napole on wezwał także już podeszłego w latach
Tadeusza Kościuszkę, bohatera insurekcji, ale Kościuszko przewidział, że celem
Napoleona jest jedynie wykorzystanie Polaków. Dlatego Kościuszko odmówił poparcia
Napoleonowi. Ściślej mówiąc Tadeusz Kościuszko postawił warunki Napoleonowi,
których ten nie był w stanie spełnić. Po pierwsze Kościuszko w zamian za poparcie, za
nakłonienie Polaków do powstania, zażądał od Napoleona przywrócenia Polski w
granicach przedrozbiorowych, po drugie zażądał stworzenia takiego ustroju w odrodzonej
Polsce, który byłby podobny do ustroju angielskiego, po trzecie zażądał, aby chłopi
bezrolni otrzymali ziemie. Żadnego z tych warunków Napoleon spełnić nie chciał -
pierwszego - ponieważ nie zależało mu na utworzeniu w Europie takiego państwa jakim
była Rzeczpospolita, poza tym groziło to wojną z Rosją, do której Napoleon nie był
jeszcze przygotowany. Drugiego warunku nie mógł spełnić ponieważ był Francuzem i
ustrój francuski był sprzeczny z ustrojem panującym w Anglii. Trzeciego warunku także
Napoleon nie mógł spełnić, ponieważ ten warunek był bardziej uzależniony od panów
polskich, aniżeli od Napoleona. Kościuszko postawił warunki nie do spełnienia i w ten
sposób odmówił poparcia. Armia Napoleona wkraczająca na tereny zaboru pruskiego
była owacyjnie witana przez Polaków, z rezerwą odnosili się do niej jedynie
przedstawiciele najbogatszego ziemiaństwa, arystokracji. Pokój jaki Napoleon zawarł z
Austrią został bardzo szybko zerwany. Dąbrowski ogłosił zgodnie z wolą Napoleona
pobór do wojska. Jeden chłop miał być wcielony do armii z tzw. 10 dymów czyli jeden z
dziesięciu domostw. Ta odezwa Dąbrowskiego w wyniku zagrożenia nową wojną bardzo
Napoleonowi odpowiadała. W styczniu 1807 r. Napoleon powołał w Warszawie Komisję
Rządzącą, komisję która miała stać się zaczątkiem rządu. Składała się ona z 7 osób.
Prezydencję Komisji Rządzącej objął marszałek sejmu Stanisław Małachowski. Powstało
5 ministerstw, którymi kierować miało 5 dyrektorów. Było to ministerstwo spraw
wewnętrznych, ministerstwo sprawiedliwości, ministerstwo skarbu, ministerstwo policji i
ministerstwo wojska. Tym ostatnim ministerstwem kierować miał Józef Poniatowski.
Wiosną 1807 r., a właściwie już w lutym powołanych zostało pod broń 30 tys. ludzi.
Chrztem bojowym dla oddziałów polskich była bitwa z wojskiem pruskim już w lutym.
Kilka miesięcy trwało oblężenie Gdańska. Natomiast armia napoleońska pod
Friedlandem w czerwcu 1807 r. zadała klęskę armii rosyjskiej. Ta klęska sprawiła, że
car Aleksander I poprosił o pokój. Car Aleksander I i N apoleon uzgodnili nowy podział sił
w Europie. 7 lipca 1807 r. podpisany został traktat pokojowy w Tylży. Układ ten był
układem o charakterze zaczepnym, wiązał się z wojną z Anglią, obie strony
zobowiązywały się do udzielenia sobie pomocy w razie jakiegokolwiek konfliktu z
państwem europejskim. Do tego sojuszu miała być wciągnięta Austria, która miała
wypowiedzieć wojnę Anglii i odwołać swego ambasadora. Układ miał charakter tajny. W
tym układzie z Tylży podjęto także sprawę polską. Cesarz godził się na utworzenie z
ziem zabranym Prusom Księstwa Warszawskiego - pomiędzy Wartą a Niemnem. Ale
Napoleon był gotów oddać ten teren Rosji, w zamian za całkowitą likwidację państwa
pruskiego. Jest to kolejne potwierdzenie, że Napoleon posługiwał się kartą polską, ale
wcale nie zależało mu na jakimkolwiek państwie polskim. Co więcej, można powiedzieć,
że zostaÅ‚o ustalone iż w nazwie nowego paÅ„stwa nie pojawi siÄ™ sÅ‚owo: ⏠~
polskie⏠e
.
Przy Prusach pozostała znaczna część Pomorza, Gdańsk natomiast utrzymał statut
wolnego miasta, w którym stacjonowała francuska załoga. Realizacja w taki sposób idei
państwa polskiego spotkała się z dużym rozczarowaniem ze strony polskiej. Było to dla
wielu niezrozumiałe, tym bardziej, że żołnierze napoleońscy w Księstwie Warszawskim
zachowywali się jak na terytorium wroga. Była to okupacja francuska. Koła rządzące
kierowały do Napoleona prośby dotyczące ustroju Księstwa Warszawskiego chciały, by
Napoleon przywrócił ustrój, który zakładała Konstytucja 3 Maja. Stronnictwa radykalne
chciały dalszych reform, dalej idących. Natomiast Napoleon nie liczył się w ogóle ze
stanowiskiem strony polskiej. Przedstawiciele Komisji RzÄ…dzÄ…cej zostali wezwani do
Drezna gdzie została im właściwie podyktowana konstytucja. r22 lipca 1807. Napoleon
dokument podpisał, a przedstawicielom strony polskiej został wręczony dnia następnego,
kiedy Napoleon już Drezno opuścił. Ustrój Księstwa Warszawskiego wzorowany był na
ustroju francuskim. Konstytucja znosiła różnice stanowe, powołany został nowy rząd.
Prawa wyborcze otrzymywali przedstawiciele szlachty, mieszczaństwa oraz niektórych
zawodów. Izba poselska miała się składać ze stu osób, z czego 60 wybieranych na
sejmikach szlacheckich, a 40 przez zgromadzenia gminne czyli miejskie. Na czele
Księstwa stał król saski, który miał prawo inicjatywy ustawodawczej, posiadał pełnię
władzy wykonawczej, powoływał i mianował ministrów, ministrowie byli całkowicie zależni
od niego. Wszyscy ministrowie razem tworzyli Radę Stanu, która oprócz władzy
wykonawczej miała także pełnie władzy sądowniczej. To Rada Stanu przygotowywała
projekty ustaw. Sejm miał uchwalać ustawy, dyskutować nad nimi, miał zbierać się co 2
lata na dwa tygodnie. Sejm był sejmem dwuizbowym. W senacie zasiadali biskupi,
wojewodowie i kasztelanowie dożywotnio mianowani przez króla. Wszelkie urzędy były
zarezerwowane dla mieszkańców Księstwa. Dokumenty, wszelkie akta urzędowe miały
być spisywane w języku polskim. Księstwo nie posiadało pełnej samodzielności,
szczególnie w dwóch dziedzinach. Nie mogło prowadzić samodzielnie polityki
zagranicznej, która była domeną króla saskiego, a ten jako należący do Związku
Reńskiego był całkowicie podporządkowany Napoleonowi. Podobnie wyglądała sytuacja
z wojskiem. Król saski był zwierzchnikiem wojska. Księstwo Warszawskie liczyło 104 tys.
km2., zamieszkane było przez niecałe 3 mln ludzi. Podzielono je na sześć
departamentów: warszawski, kaliski, bydgoski, płocki, poznański i łomżyński. Póz
niej te
departamenty dzielono na powiaty. Napoleon przekazał polskie majątki ziemskie kilku
swoim generałom, co umniejszyło dochody Księstwa o blisko 20%. Następnie Napoleon
zgłosił pretensje do wierzytelności pruskich, które były ulokowane na hipotekach dóbr
znajdujących się w Księstwie Warszawskim, sumy te przejął Napoleon jako zdobycz
wojenną. Księstwo Warszawskie stało się dłużnikiem Napoleona. Musiało spłacić to, co
znajdowało się na hipotece, a były to długi na sumę 46 mln franków. Napoleon
zmniejszył ten dług do 21 mln i Księstwo miało go spłacić w ciągu 4 lat. Ponieważ
rokowania w tej sprawie toczyły się w Bayonne /dzisiaj kraj Basków - Francja/ dlatego
mówi się o bajońskich sumach.
Przez cały czas swego istnienia Księstwo zależne było finansowo od Francji. Jednym ze
sposobów w jaki Księstwo wypłacało się Napoleonowi ze swoich długów było
dostarczanie mięsa armatniego dla armii francuskiej. Trzy najlepsze pułki Księstwa
znalazły się w Hiszpanii, gdzie walczyły po stronie francuskiej, by podporządkować
Hiszpanię Francji. W Księstwie została zniesiona niewola chłopów. Chłop mógł opuścić
teraz swoją ziemię, ale mógł być z niej także usunięty przez pana. Opuszczając ziemię
chłop musiał oddać swojemu panu jego własność, czyli zabudowania, żywy inwentarz,
wszelkie narzędzia pracy i musiał zasiać pole. Dziedzic stawał się właścicielem osady
chłopskiej. Ten zapis konstytucji dawał chłopu wybór taki, że mógł odejść ze wsi z gołymi
rękami pozbawiony wszystkiego lub też przyjąć warunki które mu podyktował pan i
godzić się na wszystko. Jesienią 1807 r. powstał rząd Księstwa. Prezesem Rady
Ministrów został Stanisław Potocki. Ministrem sprawiedliwości został Feliks A
ubieński,
natomiast ministrem wojny został książę Józef Poniatowski. W 1809 r. po raz pierwszy
zebrał się sejm Księstwa, który uchwalił wszelkie przedłożenia podatkowe, uchwalił także
zapisy związane z prawem karnym Księstwa. Bezpośrednio po tej sesji sejmu doszło do
wojny z Austrią. Ponieważ Napoleon w tym czasie walczył w Hiszpanii, Austria
postanowiła wykorzystać sytuację i zaatakować Księstwo. Przeciwko Księstwu zostały
skierowane oddziały na czele których stanął książę Ferdynand. 19 kwietnia 1809 r.
doszło do bitwy pod Raszynem. Bitwa trwała 6 godzin i wojska polskie wycofały się do
Warszawy, a Warszawa bez walki została poddana Austriakom. Natomiast armia polska
widząc, że w otwartym polu nie jest w stanie walczyć z armią austriacką postanowiła
zaatakować Austrię w Galicji. Bez walki oddziały księcia Józefa zajęły Lublin, Zamość i
Sandomierz. Po 6 tygodniach, widząc co się dzieje w Galicji, wojska austriackie wycofały
się z Warszawy. Musiały teraz ratować posiadłości austriackie na terenie Galicji. O
ostatecznym sukcesie strony polskiej zadecydowało zwycięstwo Napoleona pod
Wagram. Wówczas to wojska Księstwa Warszawskiego zajęły Kraków. Po kilku
miesiącach rokowań Francja i Austria zawarły pokój, a tereny Księstwa w wyniku tego
pokoju zostały poszerzone o cztery departamenty : krakowski, lubelski, radomski i
siedlecki. Od 1809 r. Księstwo obejmowało teren liczący 142 tys. km kw., liczyło prawie
4,5 mln mieszkańców. Powiększony został skład senatu, zwiększono liczbę izby
poselskiej, podwojono liczbę rekruta, jakie Księstwo miało dostarczać dla armii
napoleońskiej. Przynależność do senatu została wprowadzona na wzór Francji, z
każdego departamentu pochodził jeden biskup i jeden wojewoda i kasztelan miasta.
Początkowo w 1807 r. senat liczył 18 osób, po przyłączeniu części Galicji liczył 30 osób.