3. Kogitacjonizm Kartezjusza
Mimo, że Kartezjusz żył w epoce baroku jego filozofia jest przejściem od scholastyki do oświecenia.
Tak jak scholastycy, stawia on sobie za zadanie ustalenie systemu i związku dla zasadniczych prawd
nauki i religii. Nowością jest jednak to, że jedynie matematykę uznaje za naukę, matematyzuje naturę
i uznaje jedynie rozumowe myślenie za z
ródło poznania. Na tym też polega jednostronnośd jego
rozumowania, z którym łączy się jeszcze typowa wówczas pogarda dla historii, tym samym dla
ustalonych przez nią, także w dziedzinie filozofii, pojęd.
Wychodząc, tak jak św. Augustyn z zasadniczego zwątpienia o wszystkim co nazywamy poznaniem,
dochodzi Kartezjusz do odkrycia, iż jedynie tylko uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie
pewne. Wątpienie jest aktem myśli, więc stwierdza równocześnie istnienie myślących ludzi. Tak
dochodzi do swego pierwszego twierdzenia:  cogito ergo sum ( myślę więc jestem ). Ponieważ
wszystkie twierdzenia o mojej osobie mogę odrzucid, a nie mogę odrzucid tylko myślenia, bo
chodbym je odrzucił, to jednak negując je - myślę, przeto wynika z tego, że istota człowieka polega na
myśleniu. W przeciwieostwie do św. Augustyna wyklucza zatem Kartezjusz poza myśleniem każdą
inną treśd świadomości: Rozsądkowe myślenie jest jedynym z
ródłem prawdy, które posiadamy.
Pewnym jest zatem wszystko, co rozsądek jasno i wyraz
nie widzi, jak np. cogito ergo sum. Jeżeli
wedle tej zasady zbadamy treśd naszego myślenia, to znajdziemy w nim idee różnego gatunku,
częściowo wrodzone, częściowo nabyte, częściowo wynalezione. Między nimi idea Boga zajmuje
pierwsze miejsce. Ponieważ człowiek jest niedoskonały i otacza go jedynie niedoskonałośd i
doczesnośd, a Boga z konieczności musimy sobie wyobrażad nieskooczonym i doskonałym, przeto
idea Boga nie może powstad z człowieka. Ona jest przez Boga w niego wlana, czyli wrodzona, tak jak
jest mi wrodzona idea mnie samego. Bóg jest przyczyną idei Boga w nas, a zarazem wszystkich prawd
wiecznych. Istnienie Boga jest zatem takim samym pewnikiem jak cogito ergo sum i jak prawdziwośd
jasnych i dokładnych twierdzeo odnajdywanych w naszym myśleniu. W przeciwnym bowiem razie
Bóg byłby oszustem, jeśliby nam dał rozum, który by nas stale wprowadzał w błąd, co jest niemożliwe
Jako filozof Kartezjusz był skrajnym racjonalistą. Próbował on różnych doświadczeo by zastosowad do
filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę znalezienia podstawowego aksjomatu, który by był
absolutnie pewny i od którego można by wywieśd drogą dedukcji resztę systemu. Analizując
podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że niemal dla każdego
stwierdzenia filozoficznego można sformułowad jego antytezę i że nie ma sposobu aby ustalid, które z
tych twierdzeo jest prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyd jest to, że w danym
momencie myślimy.