Ekonomia sektora publicznego
semestr letni 2009/2010
Dr Joanna Marczakowska-Proczka
Katedra Skarbowości
Bud. W pok. 72
1
Literatura
1. Joseph E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego,
Wyd. PWN, Warszawa 2004. Rozdz. 1-10, 18-19.
2. Marek Garbicz, Zbigniew Staniek, Mikroekonomia,
Problemy zawodności rynku, Wyd. Wyższej szkoły
Menedżerskiej w warszawie, Warszawa 2009, Rozdz.
3, 4 i 8.
3. Bogusław Pietrzak, Zbigniew Polaoski, Barbara
Woz
niak, System finansowy w Polsce, Wyd. PWN
Warszawa 2008, tom 2, Rozdz. 13-15, 17-19.
2
Zaliczenie przedmiotu
Egzamin w formie testu otwartego,
wielokrotnego wyboru oceniany
metodÄ… zerojedynkowÄ….
Wymagania:
wiedza z przedmiotu w oparciu o treści
przekazywane na wykładzie oraz literaturę
podaną powyżej.
3
Dyskusja o roli paostwa w gospodarce.
" Mikroekonomiczny model równowagi ogólnej podkreśla
zalety mechanizmu rynkowego a tym samym brak
celowości ingerencji paostwa w gospodarkę.
" Makroekonomiczne modele ( wywodzące się ze szkoły
Keynesowskiej) zakładają większą rolę paostwa w
gospodarce, które powinno ustalad podstawowe
parametry gospodarowania. Nawet w tych modelach
paostwo nie może ustalad tych parametrów arbitralnie.
" Zmiany roli paostwa wynikajÄ… z zakresu jego funkcji,
form interwencji czy regulacji, prywatyzacji sektora
publicznego w praktyce gospodarczej.
4
Paostwo jest instytucjÄ… politycznÄ…,
administracyjną i sprawuje władzę na
danym terytorium.
Funkcje paostwa
1. Stabilizacyjna ( makroekonomiczna)
2. Alokacyjna (mikroekonomiczna)
3. Redystrybucyjna
5
" Ad.1 wspomaga funkcjonowanie mechanizmu
rynkowego, wpływa na wzrost gospodarczy,
dba o możliwie niską stopę inflacji i
bezrobocia.
" Ad.2 dostarcza dóbr publicznych, realizuje
inwestycje sektora publicznego, reguluje
funkcjonowanie różnych rynków
" Ad. 3 Å‚agodzi dysproporcje majatkowo-
dochodowe społeczeostwa, zapewnia
minimalne standardy usług społecznych ( dostęp do
edukacji, gwarantowane świadczenia zdrowotne)
6
Zadania paostwa
wynikają z form i dziedzin jego aktywności - funkcji publicznej, społecznej i gospodarczej
" Publiczne: administracja centralna, bezpieczeostwo
publiczne,obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości
ochrona zasobów naturalnych. Zaspokajanie potrzeb o
charakterze zbiorowym, których podmiotem jest
społeczeostwo jako całośd.
" Społeczne: działania paostwa o charakterze finansującym,
zaopatrzeniowym i opiekuoczym.( edukacja, kultura,
zatrudnienie, zabezpieczenie emerytalno-rentowe, pomoc
społeczna).
" Gospodarcze: działania stabilizacyjne związane z alokacją
zasobów i redystrybucją dochodów.
7
Polityka makroekonomiczna i
mikroekonomiczna paostwa
" Polityka makroekonomiczna określa zadania paostwa w
dziedzinie gospodarki oraz formułuje zasady i
sposoby realizacji zadao paostwa. W tym celu
wykorzystuje narzędzia polityki fiskalnej- podatki,
dotacje i subwencje i monetarnej- stopy procentowe,
kurs walutowy.
" Polityka mikroekonomiczna oddziaływanie paostwa na
sektor przedsiębiorstw poprzez podatki, dotacje,
podaż pieniądza i stopy procentowe.
8
Granice aktywności paostwa w sferze gospodarki
- paostwo jako podmiot działający w sferze regulacji np. prowadzi politykę gospodarczą
- paostwo jako podmiot działający w sferze realnej np. sprawuje funkcje właścicielskie.
" Monetaryści  paostwo nie powinno wtrącad się
do gospodarki, interwencjonizm paostwa powinien
ograniczad siÄ™ do sfery polityki monetarnej.(M. Friedman)
" Zwolennicy aktywnej polityki fiskalnej po to aby
kapitalizm był skuteczny paostwo musi narzucid
pewne reguły i pilnowad ich przestrzegania. (J.E. Stiglitz)
" Współczesne gospodarki maja charakter mieszany
(teoria mixed economy)
9
Ponieważ zarówno paostwo, jak i rynek nie
działają doskonale należy odpowiedzied na
pytanie jak wyznaczyd  właściwą rolę
paostwa w gospodarce?
10
Współczesne spojrzenie na rolę
paostwa
- Deregulacja ograniczenie roli paostwa w
regulowaniu gospodarki
- Prywatyzacja przeniesienie do sektora
prywatnego działao gospodarczych,
wcześniej prowadzonych przez paostwo.
11
Wykład 2
Specyfika publicznego systemu finansowego
" Rynkowy system finansowy  to mechanizm
współtworzenia i przepływu środków
pieniężnych działającym w oparciu o instytucje
prywatne
" To publiczny system finansowy- to
mechanizm współtworzenia i przepływu
środków pieniężnych, które umożliwiają
władzom publicznym ( paostwu) dostarczanie
dóbr i usług publicznych oraz świadczeo
społecznych.
12
Różne interpretacje dóbr publicznych w literaturze.
" Określenie dobra publiczne odnosi się do
rzeczowych elementów systemu
ekonomicznego istniejÄ…cych w naturze np.
rzeki, puszcze, czy powietrze.
" Dobrami publicznymi są także usługi
oferowane w takich dziedzinach, jak: obrona
narodowa, ochrona zdrowia, edukacja czy
wymiar sprawiedliwości.
Usługi te świadczone są za pomocą urządzeo i obiektów
publicznych np. wyposażenie armii, szkoły, szpitale.
13
Dobra prywatne i dobra publiczne
" Dobra prywatne to towary i usługi
dostarczane przez rynek w wyniku transakcji
kupna-sprzedaży między indywidualnymi
nabywcami (konsumentami) i sprzedawcami
(producentami), oferowane sÄ… po jednakowej
cenie. Konsumpcja tych dóbr ma charakter
indywidualny, wiąże się z przeniesieniem
własności dobra na nabywcę, co oznacza
wyłączenie tego dobra z konsumpcji innych
osób.
14
" Dobra publiczne to towary i usługi świadczone
przez paostwo i samorzÄ…dy terytorialne na
zasadach powszechnej dostępności, przy
odpłatności niemającej charakteru jednakowej
ceny, lecz zróżnicowanych swiadczeo
podatkowych i niepodatkowych ((1991)Z.F edorowicz).
Związek między płaceniem podatków i opłat, czyli
swoista cena, a dostarczaniem dóbr nie jest
bezpośredni jak przy dobrach prywatnych. Nie
występuje tu także zasada wyłączenia - konsumpcja
przez jednÄ… osobÄ™ nie wyklucza konsumpcji tego
dobra przez innÄ….
15
Cechy dóbr publicznych
" Brak wyłączenia- egalitarna konsumpcja przez
wszystkich członków danej zbiorowości. ( (1997) J.M.
Buchanan)
" Dostępnośd- dla każdej zainteresowanej osoby co jest
konsekwencją braku wyłączenia
" Brak konkurencji między konsumentami dóbr
publicznych i ujawniania preferencji.
" Uniezależnienie dostępności od partycypacji w
kosztach wytworzenia lub utrzymania
" Zaspokojenia przede wszystkim potrzeb o
charakterze zbiorowym.
16
Zaspokajanie potrzeb zbiorowych
dokonuje się za pośrednictwem
środków publicznych ( funduszy
publicznych), co ogranicza możliwośd
zaspokajania potrzeb indywidualnych
i zmusza do wyboru zakresu oraz
intensywności zaspokajania potrzeb
zbiorowych.
17
Dobra publiczne można klasyfikowad wg
kryterium skali korzyści z ich użytkowania
" Dobra publiczne o zasięgu lokalnym- korzystają z nich
członkowie społeczności lokalnej( powiatowe centra kultury,
boisko szkolne)
" O zasięgu regionalnym- korzystają z nich mieszkaocy danego
regionu ( system ochrony terenów szkód górniczych)
" O zasięgu narodowym korzystają z nich obywatele danego
kraju ( ochrona granic, działalnośd służb konsularnych)
" O zasięgu międzynarodowym (globalnym) przynoszą
ponadnarodowe korzyści np. oceany jako szlaki
komunikacyjne, wiedza powszechnie dostępna.
18
Klasyfikacja wg kryterium ekonomicznego
1. Czyste dobra publiczne
2. Dobra publiczne
3. Dobra społeczne
4. Dobra prywatne
5. Czyste dobra prywatne.
19
Ad.1 ( obrona narodowa, latarnia morska tzw.
dobra idealne) majÄ… zerowy koszt kraocowy
użycia, czyli udostępnianie ich dodatkowym
konsumentom podczas gdy inni już z nich
korzystajÄ…, nie pociÄ…ga za sobÄ… dodatkowych
kosztów. Brak wykluczenia.
Ad.2 ( puszcze, rzeki, wymiar sprawiedliwości,
administracja publiczna)cechuje je wysoki
koszt kraocowy użycia i niska możliwośd
wykluczenia.
20
" Ad.3 ( publiczne zakłady opieki zdrowotnej)
cechujÄ… siÄ™ stosunkowo wysokim kosztem
kraocowym użycia. Można dokonad
wykluczenia np. przez wprowadzenie
częściowej odpłatności za te dobra i usługi.
Całkowita prywatyzacja spowoduje , że dobro
staje siÄ™ dobrem prywatnym.
21
" Ad.4 Charakteryzują się wyższą możliwością
wykluczenia niż dobra społeczne oraz wyższym
kosztem kraocowym  sprawny mechanizm
rynkowy.
" Ad.5 Np. nieruchomośd prywatna, luksusowy
statek Królowej Brytyjskiej, bardzo wysoka
cena i wysoki koszt utrzymania duża
możliwośd wykluczenia.
22
Sektor publiczny
Działalnośd rządu i samorządu terytorialnego.
W wymiarze ekonomicznym należy zwrócid
uwagę na uwarunkowania finansowe, a także
finansowe ograniczenia przyznawania
kompetencji i uprawnieo podmiotom, które
wykonujÄ… zadania publiczne, wskazanie z
ródeł
pozyskiwania tych środków.
Åšrodki publiczne sÄ… z
ródłem finansowania
zadao publicznych
23
Podsektory finansów publicznych
" Rządowy  organy władzy publicznej, kontroli i
ochrony prawa, sądy, trybunały, organy
administracji rzÄ…dowej, PAN,NSA.
" SamorzÄ…dowy  JST oraz jednostki
organizacyjne, których założycielem jest
jednostka samorzÄ…dowa
" Ubezpieczeo społecznych  ZUS, KRUS oraz
fundusze powoływane przez te instytucje.
24
Instytucje gromadzÄ…ce i
rozdysponowujące środki publiczne
" Budżet paostwa
" Budżety samorządowe
" Fundusze celowe
" Fundusze statutowe jednostek należących do
sektora publicznego ( Agencja Mienia
Wojskowego, PARP  Polska Agencja
Przedsiębiorczości, Agencja rezerw
Materiałowych  zapasy gazu, ropy itd.)
nadzorowane są przez właściwych ministrów
25
Grupy środków publicznych
" Dochody publiczne :
" Środki pochodzące z budżetu UE
" Niepodlegające zwrotowi środki ze z
ródeł
zagranicznych ( WPR, Norweski Mechanizm
Finansowy, Fundusz spójności, fundusze
strukturalne itd.)
" Przychody publiczne
26
Wykład 3
Koszty i korzyści zewnętrzne
" Koszty zewnętrzne-koszty produkcji i
konsumpcji ponoszone przez ludzi
nieuczestniczÄ…cych w produkcji , konsumpcji
lub wymianie danego dobra- niekorzystne
skutki działalności gospodarczej odczuwane
przez osoby trzecie.
" Korzyści zewnętrzne-korzyści uzyskiwane z
produkcji i konsumpcji otrzymywane przez
ludzi niezaangażowanych w produkcję i
konsumpcjÄ™.
27
Efekty zewnętrzne
Dotyczą przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
" Uboczne niezamierzone oddziaływanie
jednego podmiotu na sytuacje innych
podmiotów, które nie uczestniczą w nich
bezpośrednio.
- Ujemne efekty straty ( hałas, zanieczyszczenie
środowiska)
- Dodatnie efekty korzyści ( instalacja telewizji
kablowej, możliwośd korzystania z drogi
dojazdowej wybudowanej dla firmy)
28
Efekty zewnętrzne zakłócają
mechanizm rynkowy
" Paostwo może przeciwdziaład tym
zakłóceniom poprzez różne formy
interwencji
Uwaga, efekty zewnętrzne mogą także
powstad z tytułu określonej
działalności paostwa.
29
Regulacje ujemnych efektów
zewnętrznych
" Dwa sposoby rozwiÄ…zania tego problemu:
1. Prywatny ( teoremat Coase a) tworzenie
jednostek gospodarczych ( wielkośd tych
jednostek), dookreślenie praw własności,
regulacje prawne.
2. Publiczny stosowanie kar, podatków,
subsydiów, różnego rodzaju zezwolenia oraz
regulacje administracyjne.
30
Przy obydwu sposobach rozwiÄ…zywania
problemów efektów zewnętrznych ważna
jest aktywna rola paostwa
" Dbanie o ochronÄ™ praw jednostek
" Wydawanie zakazów administracyjnych
" Bezpośrednia działalnośd gospodarcza rządu (
upaostwowienie niektórych gałęzi gospodarki
np. porty , elektrownie obrona narodowa)
Internalizacja efektów zewnętrznych często w
praktyce jest niemożliwa.
31
Efektywnośd w rozumieniu Pareta
" Alokacja jest efektywna, gdy nie można
poprawid niczyjej sytuacji bez pogorszenia
sytuacji kogoÅ› innego.
32
Stabilizowanie gospodarki przez
rzÄ…d
" Polityka fiskalna- manipulowanie poziomem
wydatków i podatków w celu osiągniecia
wysokiego i stabilnego poziomu wzrostu,
zatrudnienia, produkcji, stabilności cen i
wzrostu gospodarczego
" Polityka monetarna-manipulowanie stopÄ…
wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu
stabilizowania poziomu zatrudnienia i
produkcji
33
Niedostatki działao rządu
RzÄ…d jest swego rodzaju monopolem,
ponieważ nie ma do czynienia z
jakÄ…kolwiek konkurencjÄ… w wielu
dziedzinach swojej działalności może
stad się nieefektywny, zniekształcając
alokacje zasobów, obniżając jakośd
wytwarzanych dóbr i usług lub
podnoszÄ…c ich cenÄ™.
34
Wykład 4 Podatki a efektywnośd i koszty
10 marca 2010 administrowania
" Czynniki decydujące o kształcie systemów
podatkowych
" Efektywnośd podatkowa ( dwa ujęcia)
" Funkcje podatków
" Zasady podatkowe
35
Czynniki kształtujące system podatkowy
Pobór podatku koryguje rynkowy podział
dochodów, oraz rynkową alokację zasobów
dlatego rodzi się konflikt między ekonomiczną
efektywnością wytwórców a oczekiwaniem
sprawiedliwości społecznej, wyrażającej się
bardziej równomiernym podziałem dochodów.
Zatem wybór  czy mniej podatków i więcej
efektywności, czy więcej podatków i więcej
sprawiedliwości to dylemat każdego
ustawodawcy i rzÄ…du
Podatek
" Klasyczna danina publiczna i
złożona kategoria o charakterze
prawnym, fiskalnym,
ekonomicznym, społecznym i
politycznym.
37
Czynniki
" Polityczne
" Ekonomiczno-społeczne
" Administracyjne
Czynniki polityczne
" Ustrój społeczno-polityczny paostwa (system podatkowy
nierozerwalnie zwiÄ…zany z rolÄ… paostwa w gospodarce).
" Uwarunkowania ideologiczne (orientacja polityczna) grup
sprawujących władzę.
" Ustalenie priorytetów dla funkcji systemu podatkowego
(fiskalna jako cel nadrzędny, a redystrybucyjna i stabilizacyjna
jako wspieranie tylko wybranych zadao?).
" Ustalenie i wprowadzenie rozwiązao gwarantujących pewnośd
i stabilnośd prawa podatkowego.
" Ustalenie możliwości pozyskania pozapodatkowych z
ródeł
wpływów do budżetu.
Czynniki ekonomiczno-społeczne
" Poziom rozwoju gospodarczego
paostwa
" Struktura działowa gospodarki
" Społeczny odbiór systemu
podatkowego (sprawiedliwe
rozłożenie obciążeo podatkowych)
Czynniki administracyjne
" Podział administracyjny paostwa i
jego organizacja
" Organizacja i rola administracji
skarbowej
" Wprowadzanie nowych technik
 skarbienia środków pochodzących
z podatków
Planowane dochody podatkowe w 2010
Wyszczególnienie Plan na 2010 Struktura w 2010 r.
w mld zł
Dochody ogółem 248,9 100%
Dochody podatkowe w doch. 223,2 89,7%
ogółem
Dochody podatkowe 223,2 100,0 %
W tym
- podatki pośrednie 160,8 72,0 %
- podatki bezpośrednie 62,4 28,0 %
Podatki pośrednie 160,8 100,0 %
W tym
-VAT 106,2 66,0 %
- akcyza 53,1 33,1 %
- podatek od gier 1,5 0,9 %
Podatki bezposrednie 62,4 100 %
W tym
CIT 26,3 42,1
PIT 36,1 57,9%
Podatek tonażowy 0,0
0,00001
Efektywny system podatkowy
" Poszczególne podatki ustanawiane są w
sposób świadomy, dla osiągnięcia określonego
celu i działają efektywnie.
" Konstrukcja systemu podatkowego powinna
mied neutralny wpływ na indywidualne
decyzje dotyczÄ…ce konsumpcji, produkcji,
inwestycji, wyboru czynników produkcji i
miejsca dla produkcji
43
Podatki występujące w Polsce
1. Podatek od towarów i usług VAT
2. Podatek akcyzowy
3. Podatek dochodowy od osób fizycznych
4. Podatek dochodowy od osób prawnych
5. Podatek od czynności cywilno-prawnych
6. Podatek od gier
7. Podatek od spadków i darowizn
8. Podatek od środków transportu (od stycznia 1998r.
Dotyczy tylko wybranych środków transportu, pozostałe podmioty płacą
go w cenie benzyny)
44
cd.
9. Podatek od nieruchomości
10. Podatek od posiadania psów ( zamieniony w
połowie 2009 r. na opłatę)
11. Podatek rolny
12. Podatek leśny
13.Podatek tonażowy obowiązuje od stycznia
2007 r. dotyczy przychodów osiąganych przez armatorów.
45
Zasady podatkowe (wg A. Smith a)
" Równości
" Pewności
" Dogodności
" Taniości
46
Funkcje podatków
" Fiskalna
" Ekonomiczna ( społeczna i gospodarcza)
" Stabilizacyjna
" Polityczna
47
Przedmiot opodatkowania/ podatek lub
inne obciążenie
( slajd opracowano na podstawie F.Grądalski, Wstęp do teorii opodatkowania s. 114)
1. Tworzenie dochodu  podatek PIT, CIT, ryczałt
od przychodów ewidencjonowanych, karta
podatkowa.
2. Konsumpcja realnego produktu- podatek VAT,
podatek akcyzowy, podatek od gier, oplata od
posiadania psów, oplta miejscowa, cła, opłata
urzędowa.
3. Oszczędzanie (akumulowanie)- PIT, CIT, od
przychodów od kapitałów pieniężnych.
48
cd.
4. Zużycie czynników wytwórczych w procesie
produkcyjnym- podatek akcyzowy, cła, opłaty
związane z korzystaniem ze środowiska,
podatek od środków transportu, podatek
rolny, leśny, opłata targowa, składki na ZUS, FP
i GFÅšP.
5. Inwestowanie -CIT, składki na ZUS, FP i GFŚP.
6. Posiadanie majÄ…tku - podatek od
nieruchomości, środków transportu, rolny,
leśny, składka na KRUS
49
cd.
7. Przejmowanie majątku  podatek od spadków
i darowizn.
8. Transakcje sprzedaż/kupno/zamiana- podatek
od czynności cywilno prawnych
50
Wykład 5 17 marca
Optymalne opodatkowanie
" Minimalizowanie obciążeo podatkowych w
ramach obowiązujących przepisów prawa
podatkowego.
üðWybór metody opodatkowania
üðPodwójne opodatkowania
üðStosowanie cen transferowych
üðStrategia kosztowa i dochodowa
üðSzara strefa
51
Wnioski
1. System podatkowy a strategiczne cele rozwoju Polski.
2. Średniookresowa perspektywa poziomu fiskalizmu (górny poziom stały,
zmniejszanie fiskalizmu uzależnione od tempa spadku deficytu
budżetowego i udziału długu publicznego w PKB).
3. Zmiana struktury dochodów podatkowych (udział podatków
pośrednich, bezpośrednich i  dochodów parapodatkowych .
4. Określenie granic  uproszczenia podatków.
5. Pewnośd i stabilnośd prawa podatkowego.
6. Docelowy model sytemu podatkowego a zmiany dokonywane w innych
krajach
Wykład 6 24 marca Struktury rynku
" Konkurencja doskonała
" Czysty monopol
" Konkurencja monopolistyczna
" Oligopol
53
Charakterystyka 4 struktur rynkowych
Licz. firm Swoboda Rodzaj przykład
wejścia produktu
Doskonała wiele bardzo łatwa homogeniczny Pszenica, złoto
konkurencja
Przedsiębiorstwo
Czysty jedna zablokowana Jeden produkt
użyteczności
monopol
publicznej
Konkurencja
wiele względnie zróżnicowanie Książki, odzież,
monopolistyczna
Å‚atwa produktu papier
Oligopol kilka trudna Standaryzowane samochody
lub Stal, żarówki
zróżnicowane
54
Konkurencja doskonała
" Na rynku występuje wielu producentów, ale żaden
nie może wpływad na cenę rynkową dóbr
" Producenci są cenobiorcami (na tyle mały producent
lub konsument, ze jego sprzedaż i zakupy nie
wpływają na cenę rynkową)
" Cenodawca konsument lub producent na tyle duży,
że jego sprzedaż lub zakupy wpływają na cenę
rynkowÄ…
" Wszyscy producenci sprzedajÄ… dobra homogeniczne
" Pełna swoboda z wejścia i wyjścia z rynku
55
Krzywa popytu w warunkach monopolu
56
Popyt rynkowy jest zawsze nachylony w dół. Uczestnik
rynku konkurencji doskonałej stoi w obliczu krzywej
poziomej lub doskonale elastycznej krzywej popytu.
(uczestnik rynku nie może podnieśd nawet minimalnie ceny
wyrobu powyżej ceny rynkowej bez narażenia się na utratę
klientów)
57
Reguła produkcji MC=MR
" MC (marginal cost)  koszt kraocowy- dodatkowy
koszt ponoszony w zwiÄ…zku z produkcjÄ…
dodatkowej jednostki określonego dobra
" MR ( marginal returns)  przychód (utarg) kraocowy 
dodatkowy utarg osiągany przez firmę dzięki
sprzedaży dodatkowej jednostki sprzedaży
58
Zmiany ceny rynkowej (wielkośd produkcji zalezy od
ceny rynkowej)
59
60
Czysty monopol przeciwieostwo doskonałej
konkurencji
1.Jeden sprzedawca produktu nie
posiadającego substytutów danego
dobra
2.Zabezpieczone przed konkurencjÄ…
przy pomocy barier,
uniemożliwiających wejście na rynek
lub wyjście z rynku innym
podmiotom.
61
Bariery wejścia i wyjścia z rynku -koszty jakie
muszą ponieśd potencjalni konkurenci żeby móc
konkurowad
1. Monopolista jest jedynym właścicielem
strategicznego zasobu
2. Posiada patent lub prawa autorskie
uniemożliwiając powielanie produktu
3. Może posiadad prawo wyłączności sprzedaży
danego dobra na danym obszarze
4. Prawo do znaku firmowego
5. Produkcja na dużą skale , co wymaga wielkich
nakładów produkcyjnych. ( maszyny, środki finansowe)
62
Granice siły monopoli
" Siła monopolowa to zdolnośd firmy do
podnoszenia cen rynkowych wytwarzanych
przez siebie dóbr/usług poprzez zmniejszanie
produkcji
63
Rodzaje monopoli
" Monopol może mied charakter:
" paostwowy - kiedy prawo danego paostwa
pozwala świadczyd usługi lub produkowad
określony asortyment towarów tylko jednemu
podmiotowi (np. monopol spirytusowy,
monopol loteryjny itp.);
64
cd.
" wymuszony - kiedy jeden z producentów
towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że
pozostali producenci wypadajÄ… z rynku;
" naturalny - wynikajÄ…cy z natury dostarczanej
usługi/towaru, gdy ze względów technicznych
konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa
lub utrudniona (np. PKP, dostarczanie prÄ…du,
telekomunikacja itp.).
65
Konkurencja monopolistyczna
1. Wielu producentów produkuje niewiele
różniące się produkty
2. DominujÄ… formy konkurencji pozacenowej
np. reklama
3. Wejście na rynek względnie łatwe chociaż
pewnym ograniczeniem sÄ… koszty
4. IstniejÄ… substytuty, zatem konsumenci mogÄ…
wybrad innych producentów gdy firma
uczestniczÄ…ca w konkurencji podniesie cenÄ™
66
Oligopol
1. Rynek złożony z dwóch lub kilku
producentów
2. Decyzje cenowe są wzajemnie zależne
3. Przedsiębiorstwa produkują produkty
identyczne lub bardzo zróżnicowane
4. Znaczne bariery wejścia na rynek
67
Wykład 31.03.2010 Rynek i paostwo jako
mechanizmy koordynacji i optymalizacji
działalności gospodarczej
1. Paradygmat rynku model doskonałej
konkurencji:
" Efektywna alokacja zasobów (alternatywne
sposoby ich wykorzystywania)
" Efektywna równowaga
" Maksymalizacja możliwej do osiągnięcia nadwyżki
ekonomicznej, czyli dobrobytu społecznego
(optimum Pareto)
68
Jeżeli w gospodarce występują niedoskonałości
rynku (naruszenie zasad konkurencji, zaburzenia
systemu indywidualnych praw własności pojawia
się potrzeba aktywności ekonomicznej paostwa
2. Paradygmat paostwa regulacja publiczna w
gospodarce:
" Korygowanie błędów rynku w obszarze
ekonomicznym, społecznym, ekologicznym.
" Działalnośd paostwa za pomocą instytucji
publicznych i wyspecjalizowanych organów
regulacyjnych na mikroekonomiczne warunki
funkcjonowania podmiotów gospodarczych - decyzje
69
Obszary działalności paostwa
" Regulacja publiczna- bezpośrednie
oddziaływanie na podmioty gospodarcze
" Stabilizacja makroekonomiczna-
oddziaływanie pośrednie poprzez zmiany
poziomu parametrów, na których wysokośd
podmioty gospodarcze nie maja wpływu
(stawki podatkowe, stopy referencyjne BC,
stawki celna, składki na ubezpieczenia
społeczne itd.
70
Niedoskonały rynek-niedoskonałe paostwo
" Instytucje regulujÄ…ce charakteryzujÄ… siÄ™ odmiennymi
preferencjami niekiedy sÄ… one sprzeczne
" Mają różne możliwości wywierania presji
" Występuje asymetria informacji między instytucjami
politycznymi a regulacyjnymi
" Zawłaszczanie paostwa przez polityków i grupy
biznesowe
" Zawodnośd paostwa jako podmiotu koordynująco-
optymalizujÄ…cego
71
Wpływ roli paostwa na przebieg zjawisk i
procesów gospodarczych
1. Niska inflacja, stabilizacja finansów
publicznych, równowaga zewnętrzna, to
zjawiska istotne ze względu na wzrost
gospodarczy ale, czy to nie będzie hamowało
osiÄ…gania przewag konkurencyjnych przez
polskie przedsiębiorstwa?
2. Ograniczanie własności paostwowej przez jej
dalszÄ… prywatyzacjÄ™
72
3. Doskonalenie systemu praw własności i
nadzoru właścicielskiego w firmach
prywatnych i publicznych
4. Liberalne i proefektywnościowe zmiany w
systemach regulacji publicznej w gospodarce
rynkowej
5. Tworzenie podstaw prawnych dla działania
samorzÄ…du gospodarczego, pracowniczego i
zawodowego
73
Skutki stosowania przepisów regulacyjnych
Za czy przeciw rozległej regulacji?
1. Przepisy w zakresie ochrony konkurencji,
bezpieczeostwa na drogach wspierajÄ… cele
publiczne ale mogÄ… ograniczad konkurencjÄ™
2. Ustalanie cen w transporcie samochodowym,
komunikacji miejskiej, usługach maklerskich-
ustalanie cen i tworzenia barier wejścia
hamuje efekt efektywności. ( regulacja opłat w
energetyce spowodowała wzrost tych opłat np.
faworyzowała podmioty gospodarcze kosztem gospodarstw
domowych)
74
cd
3. Gdy regulacje koncentrujÄ… siÄ™ na cenach i
barierach wejścia to firmy mogą utrzymywad
poziom zysków kosztem np. jakości.
4. Instytucje regulacyjne ustalajÄ… ceny na
poziomie tzw. rozsądnej stopy rentowności
od zainwestowanego kapitału.
Wiele gałęzi nie jest obecnie i nie było wcześniej
naturalnymi monopolami (np. transport sam.
Lotniczy) co umniejsza teorie regulacji opartej o
interes publiczny na rzecz teorii zorientowanej na
specyfikę danej gałęzi)
75
Deregulacja?
1. Wycofanie siÄ™ paostwa z np. kontroli cen
biletów lotniczych.
2. Deregulacja w sektorze bankowym? vide
kryzysy
3. Koszty regulacji muszą byd niższe od jej
efektów
76
Wykład 21.04.2010 Wydatki publiczne i ich
efektywnośd !
" Obecny kryzys pokazuje jak ważna i
odpowiedzialna musi byd polityka paostwa w
celu ustabilizowania finansów paostwa i wejścia
gospodarki na ścieżkę wzrostu.
" Przesłanki do wprowadzenia reguł fiskalnych w
Polsce.
1. Opóz
nienia w polityce budżetowej
2. Skłonnośd polityków do podnoszenia deficytu
3. Utworzenie strefy euro
77
" Reguły fiskalne są obecnie
powszechnie stosowanym
narzędziem w celu stabilizowania
finansów publicznych.
"  odpowiednia reguła fiskalna
78
Zgodnie z definicją (G.Kopits a i S. Symansky) reguła
fiskalna to: permanentne ograniczanie polityki
fiskalnej, odzwierciedlonej wskaz
nikami
budżetowymi, które wskazują na jej postępy.
" Zasady tworzenia reguły fiskalnej:
1. Dokładne określenie wskaz
nika budżetowego (deficytu
budżetowego, deficytu strukturalnego, wydatki ogółem, dochody podatkowe itd.)
2. Nadanie regułom wysokiej rangi prawnej, ustawa
zasadnicza, uofp oraz długofalowy ich charakter
3. Prostota i jasnośd w sformułowaniu reguły
4. Wybór reguły spójnej ze średnio i  długookresową
strategiÄ… finansowa i gospodarczÄ… kraju.
79
Rodzaje reguł budżetowych stosowanych w UE
Reguła salda Złota reguła Reguła Limit deficytu Limit deficytu w Limit
budżetowego pokrycie zrównoważonego budżetowego w relacji do PKB strukturalnego
dochodami budżetu  wartościach deficytu
budżetowymi dochody = wydatki nominalnych budżetowego
wydatków
bieżących a
wydatki
majÄ…tkowe
finansowanie
długiem
Reguła zadłużenia Limit długu w Limit długu do PKB Limit długu w Inne -
wartościach relacji do
nominalnych możliwości jego
obsługi
Reguła Limit wydatków w Limit wydatków w Nominalna stopa Realna stopa Inne
wydatkowa wartościach wartościach wzrostu wydatków wzrostu wydatków
nominalnych realnych budżetowych budżetowych.
Reguła Poziom obciążeo Reguła oparta na Możliwości i Inne -
dochodowa podatkowych jako zmianie stawek poziom alokacji
% PKB podatkowych dodatkowo
wypracowanych
dochodów
budżetowych
80
Stosowanie reguł w UE w 2008r.
1. Reguła salda budżetowego 26 paostw
2. Reguła zadłużenia 18
3. Reguły wydatkowe 17
4. Reguły dochodowe 6
81
1. Reguły o charakterze ponadnarowowym
" Kryteria fiskalne UE
" Pakt Stabilności i Wzrostu z 1997r.
Zreformowany w 2005
2. Reguły krajowe
" W 2008 roku tylko Grecja, Malta i Cypr nie
ustanowiły żadnych reguł fiskalnych
82
Jakie reguły dla Polski
" Reguła wydatkowa tzw. reguła Belki (2002)-
wydatki budżetowe mogły rosnąd w tempie nie wyższym niż
inflacja plus 1 punkt procentowy.
" Reguła salda budżetowego (2007) tzw. kotwica
budżetowa wartośd nominalna deficytu budżetowego nie
może przekroczyd 30 mld zł
" Zaostrzono zapisy od 2010 dotyczÄ…ce sankcji za przekroczenie
progów ostrożnościowych długu ( 50-55% pow. 60%)
" W 2009 wprowadzono obowiÄ…zek przekazywania procentowo
określonej kwoty przychodów z prywatyzacji w danym roku na
Fundusz Rezerwy Demograficznej
83
" Udzielone gwarancje i poręczenia SP w relacji
do PKB nie mogą przekroczyd 4,5% a wypłaty
1,4%.
" W 2010 dwie reguły wydatkowe. Maksymalny
wzrost wydatków elastycznych o wskaz
nik
inflacji + 1 punkt procentowy.
84
Klasyfikacja wg trzech głównych funkcji
1. Wg funkcji klasycznej
2. Wg funkcji społecznej
3. Wg funkcji gospodarczej
85
Wydatki publiczne w PKB
Wydatki ogółem klasyczne społeczne gospodarcze
EU -27 46,1 10,4 29,4 6,3
Polska 42,1 plan 2009 43.0 8,6 29,1 4,4
Estonia 33,2 - - -
Szwecja 56,1 - 42,0 najwyższe -
Francja 51,1 - - 3,7najniższe
Dania 53,6 - - -
Cypr 34,0 13,4 najwyższe
USA 34,4 - - -
Korea 32,7 najniższe - - -
86
Struktura wydatków sektora publicznego
wg 10 funkcji zgodnie z systemem COFOG
Rodzaje wydatków Unia Europejska Polska
Wydatki ogółem 100,0 % 100,0 %
Ochrona socjalna 40,2 39,9
Ochrona zdrowia 14,0 12,5
Służby okołopaostwowe 13,9 13,5
Edukacja 11,1 14,3
Gospodarka 7,7 8,7
Bezpieczeostwo publiczne 3,8 4,0
Obrona narodowa 3,4 2,4
Rekreacja, kultura, religia 2,2 2,4
Gos. Mieszkan. i komunalna 2,2 3,3
Ochrona środowiska 1,5 1,4
87
Wielkośd i struktura wydatków w Polsce
2005 2006 2007 2008
W mld W % PKB W mld zł W % PKB W mld zł W % PKB W mld zł W % PKB
zł
PKB 983,3 100,0 1057,9 100,0 1167,8 100,0 1208,4 100,0
Sektor 412,1 41,9 442,6 41,8 483,2 41,1 534,0 42,0
publiczny
ogółem
W tym:
RzÄ…dowy 163,3 16,6 170,7 16,1 199,3 16,9 217,3 17,1
SamorzÄ…dowy
122,8 12,5 137,2 13,0 147,7 12,6 166,1 13,1
Ubezpieczeo
126,1 12,8 134,6 12,7 136,2 11,6 150,5 11,8
społecznych
88
Wykład 5.05.2010 Deficyt i dług publiczny
zagrożenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego?
Wysokie deficyty budżetowe i wzrastający
stosunek długu publicznego do PKB wzbudzają
od lat dyskusję na temat kształtu polityki
fiskalnej
89
" Deficyt budżetowy oznacza nadwyżkę
wydatków nad dochodami
Dt,t = Ot,t - Rt,t
1 1 1
t  poczÄ…tek okresu
t1- koniec badanego okresu
O  wydatki budżetowe
R -dochody budżetowe
90
Deficyt oficjalny
D= ( G + H + rB)-T
G  wydatki paostwa na dobra i usługi
H  transfery
r  stopa oprocentowania długu
B  wielkośd długu publicznego
T - podatki
91
Deficyt podstawowy
D = G + H  T
Pomija odsetki wypłacane od długu publicznego
92
Baumol i Blinder
1. Kiedy wzrost deficytu jest elementem polityki
fiskalnej wówczas można spodziewad się
wzrostu PKB, stóp procentowych i inflacji
2. Kiedy wzrost deficytu następuje na skutek
recesji wtedy można oczekiwad spadku tych
wielkości
93
Czynniki decydujące o równowadze budżetowej
" Ekonomiczne
" Organizacyjne
" Techniczne
" Polityczne
94
Przyczyny powstawania deficytu
budżetowego
" Nadmierne wydatki
" Zbyt niskie podatki
" Istnienie silnych grup roszczeniowych i
zwiÄ…zane z tym nadmierne rozbudowanie
socjalnych funkcji paostwa
Rodzaje deficytu
" Deficyt podstawowy
" Deficyt rzeczywisty
" Deficyt strukturalny
" Deficyt cykliczny
" Deficyt ekonomiczny
96
Finansowanie deficytów
Najczęściej wymienia się następujące sposoby
finansowania:
" Emisja skarbowych papierów wartościowych
nabywanych przez podmioty niebankowe (gospodarstwa
domowe, przedsiębiorstwa niefinansowe, inwestorzy instytucjonalni)
oraz nabywane przez banki
" Korzystanie z kredytów bankowych
" Korzystanie z kredytów międzynarodowych
instytucji finansowych
" Wpływy z prywatyzacji majątku paostwowego
W Polsce wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu
budżetowego przez bank centralny ponieważ w praktyce uważa się, że jest
to najbardziej inflacjogenny sposób finansowania deficytu.
DÅ‚ug publiczny
" Dług publiczny to zobowiązania władz
publicznych (paostwowych i samorzÄ…dowych)z
tytułu zaciągniętych pożyczek
98
Zarządzanie długiem publicznym
1. Decyzje wpływające na rozmiar, strukturę i
terminy zapadalności
2. Zaspakajanie potrzeb pozyczkowych-
ustalanie i realizacja strategii zarzÄ…dzania
długiem
99
Skutki długu publicznego (nadmiernego)
" Zbyt wysokie koszty obsługi  na które brakuje
środków w budżecie, co powoduje tzw. pułapkę zadłużenia
" Duży udział długu zagranicznego  ryzyko presji
dewaluacyjnej w sytuacji, gdy inwestorzy zagraniczni nie
zechcą dłużej refinansowad długu zagranicznego rządu
" Wysokie stopy procentowe  hamowanie wzrostu
gospodarczego oraz wzrost relacji zadłużenia do PKB
Wykład 19.05.2010 Zamówienia publiczne
" Racjonalne zarzÄ…dzanie wydatkami
publicznymi:
1. Wyznaczenie organu administracji
paostwowej
2. Określenie zasad postępowania ze
wskazaniem konsekwencji za
nieprzestrzeganie tych reguł.
3. 1+2
101
" Zamówienia publiczne są istotnym instrumentem
oddziaływania paostwa na funkcjonowanie
poważnego obszaru życia gospodarczego kraju. W
nowoczesnych gospodarkach paostwo należy do
jednego z największych podmiotów działających na
rynku. W Polsce sektor publiczny jest obecnie
największym odbiorcą towarów i usług.
Zatem zamówienia sektora publicznego mogą
przyczyniad siÄ™ do rozwoju wielu firm i wywierad
istotny wpływ na konkurencyjnośd gospodarki.
102
" Decyzje w ramach zamówieo publicznych
podejmowane sÄ… w trybie administracyjnym a
nie w oparciu o mechanizm rynkowy. Dlatego,
jak się wydaje, narażone są one na naciski o
charakterze politycznym, ekonomicznym
organizacyjnym, co stwarza realne
niebezpieczeostwo nadużyd i korupcji.
W celu ograniczenia wymienionego
zagrożenia należy poszukiwad rozwiązao
administracyjnych hamujÄ…cych czynnik
arbitralności przy wyborze oferenta.
103
" Administracja publiczna wydatkując środki
publiczne na zaspokojenie potrzeb publicznych
musi bezwzględnie przestrzegad zasad
skuteczności, oszczędności i racjonalności
zgromadzonych środków publicznych.
Jednocześnie zamówienia publiczne mają
zapewnid jawnośd i bezstronnośd działao
gospodarczych oraz równorzędne traktowanie
podmiotów ubiegających się o przyznanie
zamówienia publicznego.
104
" System zamówieo publicznych opiera się na
sześciu zasadach: zasadzie równości, uczciwej
konkurencji, powszechności dostępu do
zamówieo, jawności, zasadzie
dokumentowania na piśmie i zasadzie
udzielania zamówieo w trybie przetargu
nieograniczonego.
105
Prawo zamówieo publicznych z 2004 r.
" Ustawa z 29 stycznia 2004, prawo zamówieo
publicznych ze zmianami z 7 kwietnia 2006 o
zmianie prawo zamówieo publicznych i ustawy
o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych ( Dz.U nr 79 poz. 551)
" Dyrektywa 2004/18/WE z 31 marca 2004 w
sprawie koordynacji procedur udzielania
zamówieo publicznych na roboty budowlane,
dostawy i usługi
106
" Dyrektywa 2004/17/WE w sprawie
koordynacji procedur udzielania zamówieo
publicznych w sektorach gospodarki wodnej,
energetyki, transportu i usług pocztowych 
tzw dyrektywa sektorowa.
107
Tryby udzielania zamówieo
" Przetarg nieograniczony
" Przetarg ograniczony
" Negocjacje z ogłoszeniem
" Negocjacje bez ogłoszenia
" Dialog konkurencyjny, zamówienie z wolnej
reki
" Zapytanie o cenÄ™
" Licytacja elektroniczna
108
Zamówienia sektorowe
" Przetarg nieograniczony
" Przetarg ograniczony
" Negocjacje bez ogłoszenia
" Negocjacje z ogłoszeniem
" Dialog konkurencyjny
" Zamówienie z wolnej ręki
109
Procedury
" Procedura uproszczona  szacunkowa wartośd
zamówienia mieści się w przedziale ( 14 tys.
euro) i jest mniejsza niż wyrażona w złotych
równowartośd 137 tys. euro dla dostaw, 211
tys. euro dla usług oraz 5278 euro dla robót
budowlanych.
" Procedura pełna  postępowania o wartości:
dostawy od 137 tys. euro, usługi od 211 tys.
euro do 10 mln euro, roboty budowlane od
5278 euro do 20 mln euro
110
" Procedury zaostrzone majÄ… zastosowanie gdy
wartośd zamówienia na dostawy lub usługi
przekroczy 10 mln euro a na roboty
budowlane przekracza 20 mln euro.
111
Prezes Urzędu Zamówieo Publicznych
" Centralny organ administracji rzÄ…dowej
właściwy w sprawach zamówieo publicznych.
üð Opracowywanie projektów aktów normatywnych
üð Wydawanie w formie elektronicznej Biuletynu
Zamówieo Publicznych
üð Czuwanie nad przestrzeganiem zasad w
szczególnych przypadkach kontrola udzielenia
zamówienia
üð Analizy wykonywania zamówieo publicznych
112
113