matura matematyka 2017 powtorzenie

( matura_matematyka_2017_powtorzenie.pdf )

http://www5.extrafiles.be/hpob/matura_matematyka_2017_powtorzenie#

Podobne: matura matematyka 2017 styczen, matura matematyka 2017 probna, matura matematyka 2017 operon,

matura matematyka 2013 rozwiazania, matura matematyka 2017 nowa era, matura matematyka 2015 rozszerzona,

matura matematyka 2013 rozszerzona, matura matematyka 2016 odpowiedzi, matura matematyka 2014 odpowiedzi,

Profesja znajduje sie w zalaczniku1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w

ktorej nalezy bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami i kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa tak samo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko trup zmarlego bedzie pohanbione, jednak

wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

w scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi podobienstwo

pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie go od

tych propozycji. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie

od czasu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Ta

(jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest az do nas

analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane przez wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza az do katastrofy. Jest on jednoczesnie ofiara

i winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna prawom

boskim. W charakterze obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji: osobno zlozyl

mieso i owinal je w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka ludzie maja skladac bogom. Zeus wybieral

druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i

kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka

cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie

postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, przekonuje, ze posiada taka energie jak

Pan, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka

piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog dal mu moc

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dojsc do was cieni, bowiem zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic w ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli

o nim. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano samemu o nim i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki kamien w gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym razem.

Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w ten

sposob mogl z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i azeby nie schodzil zbyt

nisko wody, bowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala wracac

do partnera na trzy miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie sposob starozytni

Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Metody nawiazan az do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne jak rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie lub wzorce osobowe to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej swiadomosci

w jakims wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni pojac

literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka az do

nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

powstaja w wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych stworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Wbrew grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn.

gdyby pozostawila opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na przewaga szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tegoz ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a

malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku stawiany w wypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego

ludu, lub dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania w polu bitwy i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty przyklad – ukazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie tegoz, ktory nie zaakceptowac obcuje ze

sztuka, oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tymze nie idzie o bitwe na sen wieczny i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka w piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie ci jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy wedle natura, brac od swiata tyle, jak wiele potrzeba, nie

zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze tworzenie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta podaruje tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych lub

historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa one opisane faktycznie, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, dwoch miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zwiazanego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej

Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos cudownego, a one

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, po odniesieniu az do dorastajacych

osob. Ogolnie materia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, wlasny system

zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje pociechy. Bogini nie

zaakceptowac zniosla takiej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Lecz i wtedy

smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote macierzynstwa i wielkie nieszczescie

rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po

czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala wracac

do partnera na trzy miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie sposob starozytni

Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to jednakze, ze mity

odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich spora role. Ujawnia to fakt, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie mieli poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na dane sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja dla poetow, stworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory ludzkich postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal rzeczywistosc

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali w te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo waznych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie oraz sam akt wyboru, pomijajac fakt,

ktore z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

poznac za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Asortyment jednego wywoluje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie

siostry sa kompletnie rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Potrzebuje

uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Boi sie o swoje zycie i

nie zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza

dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce upokorzyc sie

przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli tej bliscy. O

ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze da rade byc sprawiedliwy i

okrutny dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw.

Bezwzgledny dla wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec

zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore sa wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie

zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w

obronie demokracji po panstwie, tej ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy

od czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci

okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1

i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony

smierc. Jej osoba jednak zwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma az do wyboru 2

mozliwosci i kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne

wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon

takze uwaza, iz racja okazuje sie byc po do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen

rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum.

Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi

sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem. Walka z

czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne

a mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu takze wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie rodzaje literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa

odczytanie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest az do Boga. Az

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby lub instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany przez duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest dozwolone tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest zazwyczaj wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy chojrakow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak rowniez tym,

iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie ogranicza sie az do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej dzialaniu

(w ktorej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla

sie w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec

podobnie i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze wtem przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo az

do uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi go do kleski, czyli

kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne sa

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje

przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z tegoz

wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona,

zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego,

a wlasnego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc

wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie sen wieczny lub

kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest

poprzez stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi

jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i

spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego, 2 zas,

okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone przez

slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyrazenie boze, oraz

gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku i wyruszyl po swiat. Wlasnosc

roztrwonil jednakze szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony syn wrocil az do ojca ow sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory byl jak na przyklad umarly, oraz teraz

znowu ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i cechujaca je

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie. Wczesniej

wsparcia odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednak jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory

ukazuje glebsze, uniwersalne esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane przez siewce padlo

na rozmaite podloze. Jednego razu padlo w droge i wydziobalo je ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy cierniami. Przed

chwila gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Swobodnie odczytac przeslanie uniwersalne tejze przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory

odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna wczesniej i

odszedl od czasu wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje

faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec oraz Jego synowie to typy

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem az do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis dzionek

samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie je badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To takze

wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to przypadkowy

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu

zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia okazuje sie

byc walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera,

w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na do niej miejsce wybiera

wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. W calej swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci

nadajace sens tej zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac pozostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze

byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie w biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak musi

zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza az do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym , ktorzy rosnie w polu i

niedlugo bedzie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie

porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na kazdego z ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, bowiem zawiera zespol nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze

propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego

chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednak zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie wsrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ow tekst az do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z

czasem, po XVI po., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy ow, ogarniajace niekiedy po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika stad, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja),

np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw w jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. W calej XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, iz na faktycznie przemyslane i staranie dopracowane od strony

www formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., jednakze juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc i

wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej, druga az do

Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, az do ktorej czesto nawiazywali osobistosci

sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo

historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica w

zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w zamian ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm

skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lament swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz

przede wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

Przekaz Lamentu z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane i wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., zostaly bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym chetniej boli tej zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, przez nalozenie cierniowej korony, bicie go przez

Zydow, poprzez przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana przez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie w czarno, byc moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej

klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno z

podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich pociechy, ale takze z

powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje w swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Jakkolwiek Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie bedzie musiala

faktycznie cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem, a

wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

dokladnie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest po

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to

czlowiek zostal utworzony na wizerunek i podobienstwo Boga i dzieki temu sprawny jest wyszukac w samemu doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje

ona fundamentalne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania informacji, do

milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba przystanac na krotko i

przemyslec o polskiej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej istniejacy w wspolczesnym swieci. Glownymi

zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas fundamentalne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze zycie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla faceta honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, iz dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do gatunkow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska tworczosc poetycka

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych w

legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy istote dydaktyczny. Robienie sie swiezych panstw

i dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne.

Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy i zakonnikow po kosciolach lub w planowo wyznaczonych na dodatek miejscach na

dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly

to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza

w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie i sad ostateczny. W

dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow lokalnych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie dziecka na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej az do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, dziecka. W sredniowieczu w srodek swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce po raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tejze walki. W calej

utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej milosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa one w stanie

darowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy przedmiot milosci i piekna po Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W calej baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak

na przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej powstania az

do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zwiazane sa z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest bezposrednio do

Mateczki Boskiej z prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, szybko wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila ciagle

nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany poprzez polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i

oddany damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Podlug Boleslaw

powstal sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, sa

one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - raczej stereotypowy.

Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw.

rzeczy ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie w

spotkanie ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez finiszu nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa po reku i tym podobne. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, tymze jego

spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako postac cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, tylko bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla. Maria

okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna, bowiem jest

mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od czasu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie go przez zydow

poprzez przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, czuc. Wie, iz to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i w blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla charakter

przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub reguly

budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zwiazane z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil go

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej branzy wiedzy. Narasta czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach nowozytnych i

oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza, z przewazajacym udzialem elementow

dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa,

sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny lub konwencjonalny (sielanka

konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i

sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci az do miasta, charakterystyce to dla kultury

dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko jednego watku, skupienie sie w jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Uksztaltowala sie

ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem codziennym i ludzmi,

problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie az do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne

nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―,

J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we kazdego z nastepnych epokach literackich i jest

zwiazane z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z

„Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne sprawy.

Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn i

uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Mocy

dodaje jemu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje samemu nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a

mianowicie „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie,

odrzuca zas dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zaakceptowac zabraklo

bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz roznych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac

drozej w roznych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z

Turcja. Definiuje postawe Polaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze

Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) jak rowniez

zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace,

poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by

walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupek przed i po szkodzie. Mimo szkody nie

pragna oni naprawic bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie

przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Solidnosc i wladza panstwa jest

zalezne od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy

stanowic sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, faktycznie ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i

wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o

cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji dziecka wyrazanej przez Platona a mianowicie

wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych

i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim.

Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi

opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do

fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i

korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc fragmenty, w ktorych liryk

krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem glebokiej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z odpowiedzialnosci jaka

na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno dywanowi myslec o

prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone

okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich

mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi

rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia

dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy naszego kraju

balagan). Mysla przewodnia calego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia

ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a. Pierwszym

tworca piesni i wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety.

Beda one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas rozna. Wystarczy zrealizowac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod

nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament poprzez klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i pociechy ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie ow rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Lecz jesli prawda i z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i poprzez szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste

serduszko i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor Boskie-od

dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez Horacy

w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To proba stworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie zyje

sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Posada na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest powodem do dumy. Po roboty

mozna wypoczac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi po harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja

zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj,

porzadek i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, A

takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia jest

skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o zlych

cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Radosci plynace z zycia dziecka na wioski mocno podkreslili w swojej

tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci

prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji i jezyk

jest dozwolone podzielic w dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa lub przykladami, lub przerobkami idylli antycznej,

lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i

pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja

prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne i

zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak samo jak i

herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej,

wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz

rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tymze poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie

pedzonym az do roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, lub czasem dzieki temu postepowaniu kazdy wraz z

ksiedzem nie odszukaja sie w lewicy, a wiec czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje nadal ksiedza, gada

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

faktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie

az do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za dodatkowe swiadczenia. Przerozne lapowki i daniny przypominaj

zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia

rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie i przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad

nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrealizowac trzeba tloke,

prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod

lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec

faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak

rozsadku i nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie

zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. W calej

mlodosci wskazuje cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi

umysl, oraz jezyka jest dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie

gospodarstwem i ozenic. Relacja malzenski nalezy zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie,

obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem jest dozwolone z tych przygotowanych na wiosne

krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i pozytek. Beda juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo

podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola

chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie

ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

finalnie pozytek. Lecz i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez jest dozwolone z produktami, albo podobnie u handlarza sie pobawic

i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, po innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia w wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel

ptakow. To wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego popijania z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly

wiecej powierzenia. Chlop podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu

podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o tancu i

radosci. Zacheca wszystkich az do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski.

Chlop zachowuje ze swojej pracy siebie i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza lub

pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci

ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody w ludzka

psychike. Zawiera takze pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci

wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w swiecie, zastanawiaja powyzej

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje niemal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz dziecka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do gry, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz

sam proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic poprzez sobie

slawe i honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory z racji w posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze

tej dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z piesni

„Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu i czasie―.

Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze

topos arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory o kazdej porze roku, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden schemat – typ

renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Dobry ozenek, zadania gospodarskie i

obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli i w

ogrodzie, uciech plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina,

ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca i troskliwego partnera, a takze

prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i

etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak na

przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni

zagwarantuja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne znaczenie

przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jakas z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej rozne

dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka mnostwo do

powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w niektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia nalezy zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac zycie i w pelni tu korzystac.

Podlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozne prawo. Przykladowo prawo

karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Rozmyslam ze, ow

problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co

zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na wysokich

stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie po ich sprawie jest o wiele przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki i

wiedzy przenigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc energii panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i

propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z

fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze

wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci w wielu przypadkach musza chodzic do tych odleglych znacznie kilometrow.

Dodatkowo szkoly maja zazwyczaj za male fundusze na rozwoj pracowni i zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. W calej ksiedze o

wojnie z kolei mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja.

Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec

okazuje sie byc obywatelem i panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, -

jakikolwiek czlowiek musi byc prawnie przygotowany az do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, a

mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy regulamin prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbedne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone w ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1

prawo kroczenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny okazuje sie

byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie laczyc w jakas calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny nalezy poswiecic komplet: majatek, energii, zdrowie, fuks, a nawet

zycie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - spory sejmowe,

wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Podlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat opiera

sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie sa spojni, nie zaakceptowac

tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

okazuje sie byc jednosc i zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok

heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich domenach zycia, takze publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie maja

mozliwosc nawet odpierac panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania

wojny. Skarga wzywa dlatego krola az do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci

religijnej po narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wowczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. szybkie

sadzenie i bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie to maja obszar w kraju jak rowniez

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

maja mozliwosc jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Spostrzec mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji kalwina i

po duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na

poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry

swietych, w ktorych ciagle pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa podlug niego jedynie kolejnymi

pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

pojac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i wynosi ponad powszednich ludzi. Podczas gdy

mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbyt swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa w cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil

parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie

podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac

rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je

uczestnictwo po odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach czesto nawiazywal az do filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen

wieczny malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samodzielnie, rownoczesnie stara

sie dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi

ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz poprzez smierci, az do miejsc gdzie

przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc,

jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim z TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej

coreczka okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zycie Jana w wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta przez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

odcinku kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym

okres swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze,

jeden z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane przez bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy

indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z

humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc mieszkancom wsi i jest dla nich

powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze polskiej

siegnal poprzez motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu

Szymonowica decyduje dlatego nie sprawa, ale sposob, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci

melodie-piesn oparta w motywach potocznych i narzeka razem z Oluchna w ciezka robote oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza"

srogiego ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI stuleciu jest,

podlug Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie czesto dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw

ciezkich, pokazuje ujemne strony zycia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i komponujac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na

tle przyrody, a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to podejrzenie o niewiernosc i alians z rozna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem

milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi

w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

swietnym obrazem tych niepewnosci i lekow. Szczegolnie wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlowiek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

czlowiek powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od czasu

Boga, zakloca mu droge do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i

rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst),

pod jaka autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Sens rozwazan pisarza ma

istote uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas nadal silna

i znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, iz

niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. W calej tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy o tym polski sposob glosowania przez rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci zbyt losy

was. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna az do pijanstwa i obzarstwa, oraz niezdolna az do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

persony beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. Glowny z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem was, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by przez atak zdziwic wroga, oslabic go i nie

przyjac do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

lub wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa w jego czele powinni

dawac przyklad,

dwa. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana przez magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi az do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie dzialajacego

wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych

opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja i wychowaniem

pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza mnostwo pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw jak rowniez innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie druhow i rodziny, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac drozej po innych

obszarach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbyt.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego postaci spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do przymusu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swej przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow,

silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy

talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka i niesmiertelnej

a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy

barier. Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi.

Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w

piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII

zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest pozostalym, niemoralnym

sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Wielki wplyw w tworczosc

poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane i podziwiane przez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie

ludzkim". Zawarte po tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie ukryc zawartej po niej

partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania

na ow temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana po sercu

dziecka moze byc dla niego rownoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc zwykle wsrod

owczesnej szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn

IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest

wiersz zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swej przemyslenia i sugestie, jak na przyklad w

przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym jeszcze

utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelakie zalety stanowiace cnote sa cenne,

jednakze najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do niebios, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, azeby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie poprzez swiecie po poszukiwaniu

bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie komplet znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze znajdzie

czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w domu nigdy

nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu mlodocianego

pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i azeby posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke dzien, i

stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z zasadami cnoty, umozliwia czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z uciech zyciowych.

Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia sie z zabawy – echa

slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow,

ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zaakceptowac

zapewniaja rzeczywistego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm i przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z

przyroda odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego ze

duzym spokojem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, po korzystaniu z

rozumu, ale i w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako ogromnego Architekta,

spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednakze tez wizja czlowieka

stosownego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk i cierpienia jak rowniez obawy

przed smiercia. Tym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone przez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami,

dawac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil

madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow poprzez porwana przez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

zachodzi podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora go nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes w rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tegoz okresu okazuje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym po

zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor i lasow, napisana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co

bedzie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny stan ducha, inne sa tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym

na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu najwazniejsza

byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet ten

pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien z zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zycie prostego

programu wartosci. Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jak wskazowka dla jednostki, jednak dla

kazdego z, bowiem wykorzystywac sie byc moze do tych propozycji kazdy, bowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i prowokuja go az

do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem spac

trzezwo, oraz wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie

zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim uszkadzaja swoje

drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w dlatego kazdy musi usilnie starac sie, aby pozostawic po samemu dobre

przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Pan odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien

szkolic swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci. Jakkolwiek

ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia po reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic komplet dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie az do

niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie potrafi

budowac budynkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie zaakceptowac

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

samemu kupi, iz i przed szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to naturalnie odroznia ten narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz od

czasu poczatku istnienia naszego was, ale lub takie zachowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie jeden element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – panstwie – jest dozwolone tu nawiazac

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jakas z okolicznosci

upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z mitologii i

przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy ludzkie

nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami wszystkich

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie jest jest

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z losami

was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tejze epoce tworzy sie popularny w Polsce legenda sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd. Nie

jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, uczucie i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim podaruje

radosc i rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, uwazaja

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, robota nie jest radosna

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z waznych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad

a mianowicie w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zycie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i

nam i bydlu, o ile zadnego oracza nie bedzie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji

mlodocianego obywatela i do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne rozmaitosci. Postulat ten okazuje

sie byc bardzo prosto zapamietac, bowiem dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa po „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w kazdej porze roku. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz smierc.

Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i po bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek

wszechstronny, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja

stworcy tacy jak na przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca

pozytywne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla

polskiego spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow

wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal

zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich

wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal

tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej

legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w

szkolach publicznych i nakladow w ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta pokazuje

jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem

finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor ow

niesie po sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja

wowczas gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal kazdy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny uklad, odnajdujemy

glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie to

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej

firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych a

mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu a

mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie

rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, bitwy z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, a takze o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do

niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow lokalnych. Nawiazania az do antyku po

dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul perfekcyjnych, elegie.

Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z

mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo

tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka harmonie,

znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tegoz terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia

okresow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete przez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego

odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla mnostwo

sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama doszla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

finiszu XV do oporu XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, w plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w srodek badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu osobowosci

uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W calej mysl humanizmu

czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodek swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie

jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz

nalezy tlumaczyc je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj zycie zapisany po

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo lub pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one az do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc dolegliwosci Polski. To: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W calej sposob sugestywny

i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci az do ojczyzny, milosci dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany okazuje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa.

Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

cechujaca je jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Lokalny,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i az do potegi

was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni sa

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

az do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od czasu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc

zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze

problemy zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup solnych, czy brak stalego

programu obronnego panstwie. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy

obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow z prosba, azeby pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac az do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ow, kto myslitylko o

jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednakze w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na bazie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu dla prostoty i kontaktu z

natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych.

Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski,

tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, mocny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac go na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej woli na inny los, uciazliwa wizja, walka o zywot, przetrwanie

4. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie

az do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burze. Ow firma symbolem

uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity harmonogram.

Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu zmieniajacego sie

pod wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

4. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly historie starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, bowiem dbal mezczyzna o artyzm jezyka, uklad swojego stylu i odmiane

uprawianych gatunkow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, jednakze mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, jawnie

tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony i pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie pod

Chicimiem po 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc az

do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne przygotowania, a

nastepnie bardzo dokladnie, dzien poprzez dniu wypadki pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza

uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych

przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na rzeczy

naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz wreszcie

oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc zawiera 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

az do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce i sasiadami

przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem

dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie az do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila az do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Sugeruje

to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

jak rowniez poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska okazuje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji w

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego i

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety sa niestale po uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz spostrzec stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak, erudycja,

nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna i zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich dzialanie na zycie umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. Glowny - uprzejmy – rozwijajacy sie w

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt uprzejmy, przykladala ogromna wage az do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj

naszego kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten wskazuje sie takze

sarmackim od czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory –

wiec uprzejmy i zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty po XV i XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska znalazla poczucie, iz Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej

w wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

o szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wioski, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go w infamie i banicje. Tej pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i

flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl czesto polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go fakt, ze w kraju, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic armii, ludzie nie

zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z tych postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego z mszy, oraz mysli jedynie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku

wykazuje chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Nierzadko poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc pociechom do gry. Wszyscy dbaja o

prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje sama dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki

porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje proces

bitwy i rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie powyzej poganami.

Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow sa znakomitym pochodzeniem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji az do walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie

zaakceptowac milosc az do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan i

ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki

i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke tej bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia

ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu.

Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o majatek i korzysci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater

lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe z ich wplywu na zycie polityczne po

owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow i klesk maja mozliwosc one sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem.

Az do walki z nimi uslugiwaly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal po nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

az do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i przygodny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak juz sam

pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz po

tytule, oraz przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody ilosc lat,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty ow pokrywaja sie z tymi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w ten sposob Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie okazuje sie byc

atakiem w sarmacje, w jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej przez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc pesymistyczna a

mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez typowe cechy Mlodych

polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i pod lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk prezentowana

byla po sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana az do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow,

przez co autor chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. po. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Problematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za

posrednictwem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial szanse pomiescic i

na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru okazuje sie byc „Wstep az do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale to tak fenomenalne postawy, iz mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem powszechny, wazny faktycznie dla kazdej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie

obecnie w niewoli i nie zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie po klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek

normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie az do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala ona po glownym

rozbiorze Lokalny, moze dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

danymi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po witrynie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Wowczas gdy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i po lesie", oraz nastepnie

pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare po Boga i smieje sie ze

kazdego z swietych. Lecz gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor

pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze czesto teoretyczne madrosci nie

wspomagaja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Ocen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Lokalny. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna zdatnosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana okazuje sie byc w

jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na renome publiczna jak

rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady

jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni

honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej

zony). Za to ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, , ktorzy doprowadza az do upadku Lokalny, podobnie

jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia silna i

wyzwolona z pod obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale przewaznie bez sensu; dziwi sie, iz Starosta

zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za maz, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa, jak na przyklad

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly,

niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania w spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na rozwoj tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow:

Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od czasu 1730 az do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano az do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 roku krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna i

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i rozmaite tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy az do

redakcji i odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych i politycznych Lokalny. Wydawany przez 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 roku zalozono w stolicy

polski pierwszy po dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zestawy:

francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru zaczyna konstruowac F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe i

podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu edukacji potrzebne sa dobre ksiazki dlatego po 1775 roku powolana

Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane przez samego mistrza. Brali po

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak

jego historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, , ktorzy wiele trunku

mogl zmiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu

okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― –

krzyczy po uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla

jego rzetelna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil

sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo

okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski.

Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie az do Paryza, porzadnych uczestniczyl

po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil

sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tymze Slowacki chcial dac odpowiedz na zapytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych ludzi zostaly jedna z

przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Spoleczenstwo jest po tej sprawie podzielone. Wylacznie

mlodzi oficerowie pragna bitwy. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje liderow.

Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy

zatem po dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa, ukazuje

bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Lokalny. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ocalic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane i doceniane przez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci lub po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie

zaakceptowac opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow minionych wodzow

germanskich lub slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada

ciala bohatera. To symbol przezycia idealow Bema - bitwy o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca -

plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic az do walki narody. Ale zanim wielka koncepcja

Browna bedzie przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc przedstawiona

przez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny.

Idealu tegoz nie mozna zdobyc ale jest dozwolone don dazyc. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci okazuje sie byc porownanie az

do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc

tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl po cieniu obszernych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uiscic kazda indywidualnosc za swoja

odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce:

fabula rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, niz ocalic go ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu. Slowacki

Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim

przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu

historia ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie i zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa w ugruntowanych przez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza

tej bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor

podkresla kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―..

W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez calkowity narod naszego kraju oraz

metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi, by

siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc liderow

wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy

sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod

kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i izolowali sie od czasu

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski

patrzyl z wielkim niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we

wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera mnostwo aluzji i mozna uwazac go

zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, porzadnych Grecy

walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu po powstaniu, a wiec identyfikuje

sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze liczne postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia az do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa przeznaczone

nowego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic majatkowych

i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom

uprawnienie do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej

przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za zycia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo ten fakt

podobnie opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona w

Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie