Idź do
Twój koszyk
Cennik i informacje
Wydawnictwo Helion SA
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63
Brzd¹cu, œpij s³odko!
Spraw, by Twoje dziecko
przesypia³o ca³e noce
Autor: Pat Spungin
T³umaczenie: Ma³gorzata Warmiñska-Biszczad
ISBN: 978-83-246-1424-0
Format: A5, stron: 208
B³ogi sen w dziecinnym ³ó¿eczku
• Kszta³tuj pozytywne nawyki zwi¹zane ze snem
• Zwalczaj obawy przed ciemnoœci¹ i potworami
• RadŸ sobie z bezsennoœci¹ i koszmarami twojego maluszka
• Stwórz dziecku idealne warunki do zdrowego snu
Zdrowe dziecko w zdrowym œnie
Jak czêsto zdarza siê, ¿e kiedy wieczorem wtulasz twarz w poduszkê, zamiast zasn¹æ
i pozwoliæ na regeneracjê Twojego organizmu, przewracasz siê niespokojnie z boku
na bok? Ile razy uda³o ci siê obudziæ w œrodku nocy z powodu sennych koszmarów?
Doskonale zdajesz sobie sprawê, jak niekorzystnie wp³ywa to na Twoje samopoczucie.
Ten sam problem dotyczy Twojego dziecka. Niedobór snu wywo³uje u niego z³y humor,
apatiê i brak apetytu. Jeœli zaœ Twoja latoroœl notorycznie siê nie wysypia, mo¿e to
doprowadziæ do takich problemów, jak zachowania buntownicze, niepos³uszeñstwo,
sk³onnoœci destrukcyjne, a nawet wzrost poziomu agresji.
Zmêczenie objawia siê na wiele ró¿nych sposobów. Niewyspane niemowlêta reaguj¹
bardziej emocjonalnie, wiêcej grymasz¹, a póŸnym popo³udniem oraz wieczorem czêœciej
p³acz¹. Dzieci w wieku szkolnym, które cierpi¹ na chroniczny brak snu, maj¹ trudnoœci
z koncentracj¹ podczas lekcji, co z kolei owocuje pogorszeniem wyników w nauce.
Aby mieæ pewnoœæ, ¿e Twoje dziecko prawid³owo siê rozwija, jest zdrowe, wypoczête
i pe³ne energii, otocz opiekuñczymi skrzyd³ami jego ma³e ³ó¿eczko.
• Po czym poznaæ, ¿e dziecko œpi tyle, ile trzeba?
• Jakie korzyœci zapewni Ci wpojenie maluszkowi dobrych nawyków zwi¹zanych
ze snem?
• Sk¹d siê bior¹ problemy ze snem i jak je eliminowaæ?
• Jakie s¹ skuteczne strategie rozwi¹zywania problemów ze snem?
• Co warto wiedzieæ o sypialniach, dziecinnych ³ó¿eczkach i poœcieli?
Spis treci
1
Znaczenie snu
5
2 Czas do óka — przygotowanie do snu
33
3 Ksztatowanie nawyków zwizanych ze snem
57
4 Nie chc spa!
79
5 Nocne przebudzenia
105
6 Inne problemy ze snem
135
7 Ranne ptaszki
157
8 10 kroków do lepszego snu
179
róda
201
1
Znaczenie snu
6 Brzdcu, pij sodko!
Jestem zaoycielk strony internetowej raisingkids.co.uk, w zwizku z czym
ludzie czsto prosz mnie o rady dotyczce wychowania dzieci. Rodzice
i opiekunowie zamieszczaj na stronie pytania, a ogromna ich ilo do-
tyczy dziecicych nawyków zwizanych ze snem. Najczstsze i cigle
powracajce wtpliwoci dotycz takich zagadnie jak usypianie niemow-
lt, poranne budzenie nastolatka w czasie weekendu i ustalenie najlep-
szej pory snu.
Jak czsto wystpuj
problemy ze snem?
Jeli nasze dziecko ma problemy ze spaniem, moe pocieszeniem okae
si fakt, e nie jestemy sami. Badania dowodz, e 20 procent dzieci
poniej drugiego roku ycia oraz 5 procent piciolatków regularnie budzi
si w nocy. Natomiast 22 procent dziewiciomiesicznych maluchów,
15 – 20 procent dzieci w wieku od jednego do dwóch lat i 16 procent
trzylatków oraz dzieci starszych ma problem z samodzielnym zasypianiem.
Co gorsza, sytuacja niekoniecznie musi ulec poprawie, kiedy dziecko
wkracza w wiek szkolny: przeprowadzony niedawno eksperyment do-
wiód, e 37 procent uczniów ma powane problemy ze snem, takie jak
niechtne udawanie si na nocny spoczynek, budzenie si w rodku nocy,
koszmary nocne i lunatykowanie.
Dzieci z uomnociami fizycznymi i psychicznymi s szczególnie
naraone na problemy ze snem. Ocenia si, e 67 procent uczniów nie-
penosprawnych cierpi z powodu zaburze snu.
Znaczenie snu 7
Jakie s skutki niedoboru snu?
Wspóczesne spoeczestwo charakteryzuje si tym, e zarówno doroli,
jak i dzieci prowadz bardzo intensywny tryb ycia. Aby poradzi sobie
ze stresem i napiciami dnia codziennego, potrzebujemy wystarczajcej
iloci snu. Dorosym potrzeba 7 – 8 godzin nieprzerwanego snu, nato-
miast dzieciom od 9 do16 godzin, w zalenoci od wieku. Niestety wik-
szo dorosych i dzieci pi krócej, co moe mie bardzo powane kon-
sekwencje.
Dla dzieci
Dla dziecka, które znajduje si w fazie wzrostu, dobre przyzwyczajenia
zwizane ze spaniem s równie wane jak nawyki ywieniowe. Wikszo-
ci rodziców zaley na tym, aby ich pociecha spaa tyle, ile potrzebuje
jej organizm. Zdaj sobie spraw, e niedobór snu w nocy moe wywoa
zy humor i apati w cigu dnia.
Zmczenie moe si objawia na róne sposoby: niewyspane nie-
mowlta zachowuj si bardziej emocjonalnie, wicej grymasz, a pónym
popoudniem oraz wieczorem czciej pacz. Dzieci w wieku szkolnym,
które cierpi na chroniczny brak snu, maj trudnoci z koncentracj
podczas lekcji, co z kolei fatalnie wpywa na wyniki w nauce.
Mamy coraz wicej dowodów na to, e problem jest znacznie powa-
niejszy, ni do tej pory sdzono. Bardzo wiele dzieci cierpi na niedobór
snu. Zarówno jako snu, jak i jego ilo maj wpyw na róne aspekty
rozwoju dziecka:
8 Brzdcu, pij sodko!
Zachowanie
Badania przeprowadzone niedawno w Stanach Zjednoczonych pokazay,
e dwu- i trzylatki, które spay mniej ni 10 godzin w cigu doby, byy
bardziej naraone na takie problemy jak zachowania buntownicze, niepo-
suszestwo, skonnoci destrukcyjne oraz agresja. Niemowlta, które
spay trzy godziny mniej, ni wynosi rednia, byy bardziej rozdra-
nione, niesforne i czciej pakay ni dzieci, które spay wystarczajc
ilo czasu.
Nauka i rozwój poznawczy
Drzemka sprawia, e dzieci nie tylko staj si mniej draliwe, ale rów-
nie potrafi lepiej opanowa róne umiejtnoci oraz przyswoi pewne
informacje. Ostatnie badania wskazuj na to, e drzemka odgrywa w tej
kwestii wan rol, zapewniajc dziecku wystarczajco duo czasu na
przetworzenie i zachowanie informacji, które dotary do niego na jawie.
Inne badania, w których bray udzia piciomiesiczne niemowlta,
dowiody, e drzemka odgrywa wan rol w rozwoju wytrwaoci i kon-
centracji, które s kluczowe dla przyswajania nowych informacji. Wyniki
bada jasno wskazuj na to, e dziecko, któremu zapewniamy odpowiedni
ilo nieprzerwanego snu, budzi si w stanie optymalnej gotowoci do
komunikacji ze wiatem.
Tak wic w interesie zarówno dzieci, jak i rodziców ley zdobycie
jak najwikszej iloci informacji na temat snu, a mianowicie: czym jest
dobry sen, skd wiemy, e nasze dziecko pi tyle, ile powinno, czego
si spodziewa po dzieciach w rónym wieku, jak reagowa w sytuacji,
kiedy pociecha co noc wdruje do óka rodziców.
Znaczenie snu 9
Dla rodziców
Wikszo rodziców zdaje sobie spraw z tego, e decydujc si na
dziecko, dobrowolnie podpisaa zgod na bezsenne noce, szczególnie
wtedy, gdy istnieje konieczno nocnego karmienia. Rodzice maj rów-
nie wiadomo, e nie zaznaj spokoju, kiedy dziecko jest chore lub
zbkuje. Wiedz te, e nawet sporadyczne, ale due zmiany w domu
mog zdenerwowa dziecko i przyczyni si do tymczasowych proble-
mów ze snem. Wszystkie wymienione problemy da si przewidzie,
jednak w sytuacji, kiedy dziecko budzi si co noc, rodzice bezradnie
rozkadaj rce. Wydaje im si, e to nigdy si nie skoczy!
Rodzice nieprzesypiajcy nocy i tak rano musz wsta, aby pój
do pracy lub zaj si rodzin czy domem. Na dodatek musz by peni
zapau i wigoru. Jednake ilo snu poniej zalecanej normy le wpy-
wa na jako wykonywanej pracy. Istnieje równie due prawdopodo-
biestwo, e w cigu dugich godzin w pracy bd si atwiej irytowa
w obecnoci wspópracowników, podwadnych i klientów.
Przerywany sen wpywa równie fatalnie na rodziców, którzy opie-
kuj si duym gospodarstwem domowym i ca gromadk dzieci.
Dlatego te radzimy rodzicom, którzy pozostaj w domu, eby nadra-
biali stracony sen, kiedy dziecko pi w cigu dnia. To wspaniay po-
mys, niestety czsto tylko w teorii. W rzeczywistoci nie zawsze jest to
moliwe, szczególnie wtedy, kiedy mamy pod opiek inne dzieci, prze-
bywajce przez cay dzie w domu. Jednak jeli mamy tylko jedno
mae dziecko, które zasypia o regularnych porach — na przykad pi
raz lub dwa razy dziennie — musimy to koniecznie wykorzysta, aby
nadrobi zalegoci w domu lub wygospodarowa przynajmniej pi
minut tylko dla siebie.
10 Brzdcu, pij sodko!
Stawianie wszystkich na nogi
Pamitajmy, e paczce niemowlta lub krzyczce czy wdrujce
po domu w rodku nocy starsze dzieci przeszkadzaj nie tylko doro-
sym, ale równie rodzestwu. Cho wikszo starszych dzieci, po-
dobnie zreszt jak wikszo dorosych mczyzn, potrafi przespa
róne nocne zajcia, warto si upewni, e nic ich nagle nie wyrwie
ze snu, szczególnie jeli nastpnego dnia musz i do szkoy.
Czy to w pracy, czy w domu, rodzice, którzy cierpi z powodu stresu
i niedoboru snu, niewiadomie przekazuj dzieciom swój niepokój. No-
toryczne niewyspanie sprawia, e nie potrafi rozwiza problemów ze
snem, nkajcych ich wasne dzieci. I tak zaczyna si bdne koo…
Znaczenie snu dla ciaa i duszy
Sen jest niezmiernie wany dla wszystkich organizmów ywych, a szcze-
gólnie dla dzieci, jako e ma bezporedni wpyw na ich rozwój psy-
chiczny i fizyczny.
W mózgu znajduj si specjalne orodki, które kontroluj sen: kiedy
pi ciao, mózg nadal pracuje. Jedn z jego funkcji, szczególnie w okresie
dziecistwa i dojrzewania, jest wydzielanie przez przysadk mózgow
hormonu wzrostu, penicego kluczow rol w rozwoju fizycznym.
Rytm okoodobowy procesów fizjologicznych lub, mówic prociej,
cykl aktywnoci i spoczynku jest regulowany nastpstwem dnia i nocy.
Rytm ten ksztatuje si powoli. Nie rodzimy si z nim, o czym wiadcz
nieregularne godziny snu noworodka. W cigu kilku pierwszych tygodni
ycia dziecko myli dzie z noc: za dnia chce spa, a noc ma ochot
na zabaw. Zdarza si to bardzo czsto. Jednak okoo szóstego tygodnia
Znaczenie snu 11
ycia zaczyna si wyksztaca wspomniany rytm okoodobowy i w szóstym
miesicu ycia wikszo dzieci ma ju przewidywalny cykl aktywnoci
i snu, który w duej mierze pokrywa si z dniem i noc.
Fazy snu
Kiedy pimy, nasze ciao przechodzi przez pi rónych faz snu. Kada
z nich charakteryzuje si innym rodzajem fal mózgowych i odmiennym
stopniem fizycznego pobudzenia. Gówne rónice dotycz dwóch etapów:
fazy REM (faza snu, w której wystpuj szybkie ruchy gaek ocznych —
ang. rapid eye movement) oraz fazy snu NREM (ang. non-rapid eye
movement).
Faza REM
REM to faza lekkiego i aktywnego snu, podczas którego pod powiekami
mona zaobserwowa szybkie ruchy gaek ocznych. To wanie podczas
tej fazy snu nasz mózg jest aktywny i najczciej pojawiaj si marzenia
senne. Nasze ciao si nie porusza, oddech i bicie serca staj si nie-
regularne, oczy wykonuj gwatowne ruchy, a minie koczyn mog
ulec tymczasowemu paraliowi.
U dorosych faza REM pojawia si co 90 – 100 minut. U niemowlt
cykle te s krótsze — powtarzaj si co 50 – 60 minut i stanowi okoo
50 procent snu. U wczeniaków faza REM to cztery pite snu. Z czasem
dugo fazy REM skraca si i u dzieci szeciomiesicznych stanowi
30 procent snu. W cigu trzech kolejnych lat dugo fazy REM osiga
poziom charakterystyczny dla czowieka dorosego, czyli 20 procent.
12 Brzdcu, pij sodko!
Faza NREM
Jest to faza gbokiego lub „spokojnego” snu. Podczas jej trwania zo-
staje zwikszony dopyw krwi do mini, nastpuje odnowienie zaso-
bów energii, wzrost i regeneracja tkanek oraz uwalnianie wanych hor-
monów wzrostu i rozwoju. W fazie snu gbokiego nie wystpuj ruchy
gaek ocznych, a minie nie s aktywne. Trudno jest wtedy obudzi
osob pic. Niektórym dzieciom zdarza si wtedy nocne moczenie,
lunatykowanie oraz lki nocne.
Przejcie z fazy gbokiego snu NREM do lejszego, aktywniejszego
stadium REM oznacza wzrost pobudzenia — picy nie budzi si, ale
nie jest te pogrony w gbokim nie. W tym czasie mona si prze-
budzi, niemowlta mog pojkiwa lub paka, a doroli przekada
pociel i zmienia pozycj. Kada pica osoba przechodzi ten etap
czciowego przebudzenia i zazwyczaj zapada ponownie w sen bez
przerywania snu.
Peny cykl snu trwa u dziecka okoo godziny. W cigu nocy maluch
moe kilka razy si budzi. Jest to wic cakiem normalne zjawisko.
Powinnimy zapamita, e normaln rzecz dla dziecka jest po-
nowne zapadnicie w sen bez adnej interwencji z naszej strony.
Znaczenie snu 13
Korzyci fazy REM u niemowlt
Naukowcy zajmujcy si badaniem snu twierdz, e dzieci pi „bar-
dziej inteligentnie” ni doroli. Podczas fazy REM mózg jest aktywny,
a ilo krwi, która do niego wpywa, ulega podwojeniu. Ten zwikszo-
ny dopyw krwi jest szczególnie widoczny w obszarze mózgu odpo-
wiedzialnym za oddychanie. W tym czasie organizm zwiksza pro-
dukcj pewnych protein bdcych budulcem mózgu.
W cigu dwóch pierwszych lat ycia mózg dziecka osiga wiel-
ko stanowic 70 procent wielkoci mózgu dorosego czowieka.
Naukowcy twierdz, e w okresie tak intensywnego wzrostu mózg,
aby si prawidowo rozwija, musi nieustannie pracowa, równie
podczas snu.
Warto zauway, e u wczeniaków faza REM trwa duej (stanowi
okoo 90 procent caoci snu). By moe wie si to z koniecznoci
przyspieszenia procesu wzrostu mózgu. Dlatego te oczywistym
staje si fakt, e wysoka jako snu to czynnik niezmiernie wany
w procesie poznawczego rozwoju dziecka.
W jaki sposób zmienia si
w dziecistwie wzorzec snu?
W miar dojrzewania mózgu zmienia si wzorzec i rytm snu. Dzieje si tak
za spraw si biologicznych, które s czue na nastpstwo dnia i nocy. Me-
chanizm ten próbuje automatycznie zagwarantowa organizmowi odpo-
wiedni por spania oraz waciw liczb rónych etapów i rodzajów snu.
Rodzice, którzy chc pomóc dziecku w nabyciu dobrych zwyczajów
zwizanych z nocnym odpoczynkiem, musz uwanie ledzi zmiany
zachodzce u rozwijajcego si dziecka. Cel mona osign poprzez
14 Brzdcu, pij sodko!
synchronizacj naturalnych tendencji biologicznych ze zwyczajami pa-
nujcymi w domu o rónych porach dnia i nocy.
Rozwój nawyków zwizanych z nocnym odpoczynkiem obejmuje
u przecitnego dziecka pi elementów, cho mog zdarzy si wyjtki.
Najsensowniej jest wic wsuchiwa si w indywidualne potrzeby nasze-
go dziecka.
1.
Wielu rodziców obserwuje znaczc zmian, kiedy dziecko osignie
wiek szeciu tygodni. Malec, który do tej pory spa niemal cay
czas, zaczyna spa duej w nocy, zazwyczaj nieprzerwanie przez
jakie pi godzin.
2.
Pomidzy dwunastym a szesnastym tygodniem ycia dziecko
zaczyna regularnie zapada w sen dwa lub trzy razy w cigu dnia.
Wydua si przy tym czas odpoczynku nocnego.
3.
Dzieci dziewiciomiesiczne (czsto równie modsze) przestaj
je w nocy, a wtedy rezygnuj z trzeciej drzemki w cigu dnia.
4.
W pewnym momencie w drugim roku ycia dziecko rezygnuje
z drzemki porannej.
5.
Kiedy dziecko ma okoo trzech lat (2,5 – 3,5 roku), przestaje spa
po poudniu.
Niemowlta i noworodki
Noworodki pi od 10,5 do 18 godzin na dob o bardzo nieregularnych
porach, a czas midzy kolejnymi drzemkami wynosi od jednej do trzech
godzin. Najduszy cykl snu to tylko jakie 4 do 5 godzin, a dugo
drzemki waha si od paru minut do kilku godzin. Dzieci s zazwyczaj
aktywne w czasie snu: poruszaj rczkami i nókami, umiechaj si,
Znaczenie snu 15
wykonuj ssce ruchy ustami i generalnie wygldaj na niespokojne.
Takie zachowanie jest charakterystyczne dla fazy REM. Im niemowl
starsze, tym mniej czasu powica na spanie.
Midzy drugim a szóstym tygodniem ycia niektóre dzieci przechodz
etap grymaszenia i nadmiernej czujnoci. Takie pobudzenie spowo-
dowane jest rozwojem systemu nerwowego. Faza ta mija, kiedy
niemowl staje si bardziej dojrzae.
Noworodki komunikuj wiatu swoj ch spania na rónorodne spo-
soby: grymasz, pacz, pocieraj oczka lub uywaj innych charakte-
rystycznych dla siebie gestów. Jeli chcemy nauczy dziecko dobrych
nawyków zwizanych ze snem, powinnimy je ka do óka, kiedy jest
senne, ale jeszcze nie pi. Jeli nauczy si zasypia samo w óeczku
bez koysania, uspokajania i przytulania, zacznie kojarzy óeczko ze
snem i bdzie si uspokajao natychmiast, kiedy si w nim znajdzie.
Senne dziecko, które zostaje pooone do óeczka, szybciej nauczy
si „uspokaja samo siebie”. Oznacza to, e jeli obudzi si w nocy,
zanie z powrotem bez niczyjej pomocy. Dzieci, które przyzwyczajono
do usypiania z rodzicami, bd ich w nocy wzyway, bowiem tylko przy
nich potrafi zasn.
Na samym pocztku noworodki nie zwaaj na otoczenie i potrafi
zasn nawet wtedy, kiedy naokoo panuje harmider. Jednak, z drugiej
strony, nagy i donony haas moe je wyrwa ze snu. Na tym etapie
rodzice powinni postpowa zgodnie z naturalnym wzorcem snu dziecka
i nie stara si go „ksztatowa”, poniewa (jak wspomniano ju na
stronie 14) okoo szóstego tygodnia ycia nastpuje naturalna zmiana
nawyków zwizanych ze snem.
16 Brzdcu, pij sodko!
Od trzech do jedenastu miesicy
Od trzeciego miesica do koca pierwszego roku ycia dzieci pi
przecitnie 14,5 godziny na dob (cznie w cigu dnia i nocy), cho
10 procent maluchów pi mniej ni jedenacie godzin, a drugie tyle
wicej ni szesnacie.
Okoo trzeciego miesica ycia czas przeznaczony na sen zaczyna
si stabilizowa. Nie martwmy si jednak, jeli nasza pociecha odbiega
od normy: o ile jestemy wraliwi na jej potrzeby, bdziemy jej zapewnia
waciw ilo snu. Jeli jednak martwimy si, e dziecko nie pi tyle,
ile trzeba, powinnimy zwraca uwag na nastpujce objawy: dziecko
zasypia w innym miejscu ni óeczko, jest rozdranione i marudne.
Jeli tak si dzieje, powinnimy wyduy czas spania lub zaplanowa
dodatkow drzemk. Senne i zmczone dzieci bardzo szybko potrafi
zasn, wic musimy nauczy si dostrzega objawy sennoci, a kiedy
si pojawi — odpowiednio reagowa.
Kiedy dziecko ma od czterech do szeciu miesicy, wielu rodziców
zaczyna podawa mu pokarmy stae w przekonaniu, e ich spoycie po-
moe maluchowi duej pospa. Jednak nie ma dowodów na to, e tak si
istotnie dzieje. Znacznie bardziej prawdopodobne jest takie wytumaczenie,
e midzy trzecim a czwartym miesicem ycia organizm niemowlcia
zaczyna produkowa hormon zwany melatonin, który powoduje sen-
no i rozlunia minie otaczajce jelita. Pewnego dnia matki dzieci,
które miay kolk i kadego wieczoru pakay dwie lub trzy godziny, od-
krywaj, e wieczorny koszmar nagle si koczy.
Znaczenie snu 17
Przywizanie i lk separacyjny
Okoo ósmego lub dziewitego miesica ycia niemowl staje si
bardzo przywizane do swojego gównego opiekuna, którym zwykle
jest matka. Wraz z nawizaniem bardzo bliskiej wizi z matk przy-
chodzi równie lk przed odseparowaniem od niej. W tym czasie
dzieci, które nauczyy si same usypia, mog paka, gdy mama
wychodzi z pokoju.
Kiedy dziecko osignie wiek szeciu miesicy, nie potrzebuje ju za-
zwyczaj nocnego karmienia, a wikszo niemowlt potrafi przespa
ca noc. Do dziewitego miesica ycia 70 – 80 procent niemowlt
nie ma ju z tym adnych problemów.
Niemowlta pi zazwyczaj od 9 do 12 godzin w nocy, natomiast
w cigu dnia zasypiaj jeden, dwa lub trzy razy, a kada drzemka moe
trwa od 30 minut do 2 godzin. W szóstym miesicu ycia wikszo
niemowlt pi od 2,5 do 4 godzin w cigu dnia, przy czym 15 procent pi
wicej ni 4 godziny, a 5 procent mniej ni 2,5 godziny. Cho mona
rozbudzi senne niemowl, nie mona zmusi dziecka do spania. Pod
koniec pierwszego roku ycia niemowl rezygnuje z porannej drzemki
i wtedy moe spa troch duej po poudniu.
W pierwszym roku ycia wzorzec snu i aktywnoci wydaje si w znacz-
nej mierze kontrolowany biologicznie. Dzieci róni si dugoci czasu
przeznaczonego na sen, co prawdopodobnie jest uwarunkowane genetycz-
nie: nie mona zmusi dziecka, które z natury pi krótko, do tego, by spao
duej. Badania dowodz, e drzemka popoudniowa wcale nie ma wpywu
na to, jak dugo dziecko pi w nocy. Nie przetrzymujmy wic go zbyt
dugo wieczorem w nadziei, e popi duej rano. Efekt bdzie tylko taki,
e stanie si tak rozdranione i zmczone, i trudno bdzie je uspokoi.
18 Brzdcu, pij sodko!
Eksperyment przeprowadzony na niemowltach pokaza, e zarówno te
z nich, które spay regularnie w cigu dnia, jak i te, które nie miay tego
zwyczaju, w wieku trzech lat spay 10,5 godziny. Jedyna rónica polegaa
na tym, e pierwsza grupa dzieci spaa dodatkowo godzin lub dwie
w cigu dnia.
Kilka sów na temat drzemki
W pierwszym roku ycia wikszo dzieci pi dwa razy dziennie. Ist-
niej dowody na to, e drzemka w cigu dnia róni si od snu nocne-
go, a drzemka poranna od popoudniowej: rankiem faza REM jest
dusza ni po poudniu. Podobnie faza REM jest dusza w nocy.
Poniewa faza ta we wczesnym okresie ycia wie si z rozwojem
mózgu, musimy si upewni, e dziecko nie tylko pi tyle, ile trzeba,
ale równie robi to o odpowiedniej porze. W drugim roku ycia wik-
szo dzieci rezygnuje z porannej drzemki, przy czym 17 procent pi
tylko raz dziennie ju przed ukoczeniem pierwszego roku ycia.
Dzieci od pierwszego
do trzeciego roku ycia
Na ogó dzieci w tym wieku potrzebuj od 12 do 14 godzin snu na dob.
Przed upywem 18 miesicy wikszo dzieci pi ju tylko raz dziennie
po poudniu. Taka popoudniowa drzemka moe trwa od 1 do 3 godzin.
Nie ukadajmy dziecka do snu pónym popoudniem, kiedy zostao
niewiele czasu do udania si na nocny odpoczynek. Efekt bdzie taki,
e pójdzie spa póniej ni zwykle.
Wikszo dzieci wyrabia sobie przewidywalne nawyki zwizane ze
snem ju przed pierwszymi urodzinami. Niestety, pewne problemy roz-
Znaczenie snu 19
wojowe mog pooy temu kres. Niektóre dzieci mog si sta bardziej
nieprzewidywalne, jeeli chodzi o godziny spania — robi si bardziej
asertywne i mog by grymane, jeli akurat im nie odpowiada pora
wybrana do spania. Dzieci w tym wieku s bardzo ciekawe wiata i nie-
chtnie porzucaj jego poznawanie, szczególnie jeli s w towarzystwie
ukochanego rodzica, który przez cay dzie by w pracy.
Na tym etapie rodzice mog mie problemy z rozpoznawaniem oznak
sennoci. Dziecko w wieku od roku do trzech lat moe szybko ze stanu
zmczenia przej w stan kompletnego wyczerpania. Moe by zupenie
rozbudzone, bardzo zajte wszystkim, co si dzieje dookoa i pene energii,
a potem nagle wyda si zupenie bez si. Moe jeszcze z tym znue-
niem walczy, ale za chwil stanie si marudne, paczliwe, gotowe na
urzdzenie awantury i, paradoksalnie, zbyt zmczone, eby zasn.
Jeli nie jestemy pewni, czy dziecko pi tyle, ile trzeba, spróbujmy
dostrzec oznaki sennoci podczas dnia oraz zachowania bdce sym-
tomami zmczenia. Mog one oznacza, e jako snu dziecka jest niska
lub e ma jaki inny problem zwizany ze spaniem.
W drugim i w trzecim roku ycia zachodzi wiele zmian rozwojowych.
Posuszne niemowl staje si niezalenym i energicznym brzdcem, pe-
nym energii i gotowym do poznawania wiata. Istnieje wiele czynników, które
mog zaburza wtedy sen: pogo za niezalenoci, rozwój umiejtno-
ci ruchowych, poznawczych i spoecznych, umiejtno samodzielnego
wstawania z óka, lk separacyjny, potrzeba autonomii i rozkwit wyobrani.
W efekcie tych zmian wiele dzieci w wieku od pierwszego do trzeciego
roku ycia ma problemy ze spaniem. Mona do nich zaliczy opór przed
pójciem do óka, nocne przebudzenia oraz czste w tym wieku lki
i koszmary.
20 Brzdcu, pij sodko!
Dzieci w wieku przedszkolnym
Dzieci w wieku przedszkolnym pi zazwyczaj od 11 do 13 godzin w nocy,
a po ukoczeniu pitego roku ycia wikszo z nich nie pi ju w cigu
dnia. Przy odrobienie szczcia, wyrobiy sobie do tego czasu dobre
nawyki zwizane ze snem i zazwyczaj nie maj adnych problemów z wie-
czornym zasypianiem. Prawie wszystkie zamieniy ju dziecice óeczko
na zwyke óko. S teraz mobilne, wic mog wsta z óka, kiedy tylko
zapragn! Nie musz chyba tumaczy, e teraz równie mog budzi si
w nocy (czasem nawet kilka razy) lub wstawa wczenie rano.
W tym czasie duy wpyw na sen maj lki i fantazje. Wraz z rozwojem
wyobrani dzieci w wieku przedszkolnym czciej miewaj nocne lki
i koszmary. Lki te, a take lunatykowanie, nasilaj si w tym okresie y-
cia dziecka. Niektóre maluchy zaczn ba si ciemnoci, inne potworów
i wamywaczy, przez co nie bd chciay i do óka. Wikszo dzieci
wyronie z tego, zanim pójdzie do szkoy. Aby jednak nie wyzbyy si
dobrych nawyków, musimy im pomóc zwalcza owe lki i koszmary.
Rozdzia 5. przedstawia kilka prostych sposobów, które mog nam
w tym pomóc.
Dzieci w tym wieku czsto zaczynaj chodzi do przedszkola. Takie
oderwanie od rodzinnego ciepa i zacisza domowego moe mie nie-
korzystny wpyw na nawyki zwizane ze snem. Kiedy dzieci zostaj same,
mog si ba, a wtedy szukaj nas. Budz si w nocy i przychodz do
óka rodziców w poszukiwaniu pocieszenia i spokoju.
Wiele dzieci w wieku przedszkolnym jest wiadkami narodzin brata
lub siostry, powrotu mamy do pracy po duszej przerwie, przeprowadzki,
mierci bliskiego krewnego lub nawet rozpadu rodziny. Zmiany tego typu
wywouj uczucie niepokoju, a w rezultacie s przyczyn bezsennych nocy
Znaczenie snu 21
oraz niechci do udania si na spoczynek. Taka reakcja jest zupenie
normalna, a rodzice powinni w tym czasie podchodzi elastycznie do za-
sad zwizanych ze spaniem i uspokaja dziecko, kiedy tego potrzebuje.
Sen a dzieci w wieku szkolnym (5 – 12 lat)
Dzieci w wieku od piciu do dwunastu lat potrzebuj przynajmniej 10 – 11
godzin snu, poniewa szkoa wymaga od nich duych zasobów czasu
i energii: musz odrabia prace domowe, uczszcza na zajcia sportowe,
koa zainteresowa oraz bawi si z rówienikami.
Wiele dzieci yje w otoczeniu, w którym gówn rol odgrywa ekran.
Maj atwy dostp do telewizji, odtwarzaczy DVD, konsoli do gier i kom-
puterów. Duy odsetek wspóczesnych siedmiolatków ma w swoim pokoju
telewizor, cho eksperci zajmujcy si snem stanowczo to odradzaj.
Udowodniono bowiem, e ogldanie telewizji przed snem wie si z pó-
niejsz niechci do udania si na spoczynek, kopotami z zaniciem,
lkiem i mniejsz iloci snu.
W szkole dzieci stykaj si z nowymi problemami, takimi jak drwiny
i zastraszanie. Poza tym martwi si o stopnie i o przyjanie. Wiele dzieci
niechtnie rozmawia o tym z rodzicami, a ich skrywane niepokoje czsto
dochodz do gosu wanie noc.
Badania pokazuj, e 37 procent dzieci cierpi na problemy zwizane
ze snem i czce si z nimi niewyspanie. Niedostateczny lub niewaciwy
sen moe prowadzi do waha nastroju, problemów wychowawczych
(jak na przykad hiperaktywno) i zaburze umiejtnoci poznawczych
wpywajcych na nauk w szkole.
22 Brzdcu, pij sodko!
Rysunek 1.1. Typowe wzorce snu u dzieci poni
ej czwartego roku ycia
Znaczenie snu 23
Ile snu potrzebuje nasze dziecko?
Pamitajmy o tym, e ilo snu to sprawa indywidualna kadego dziecka.
Aby sprawdzi, czy nasze dziecko pi wystarczajco dugo, mona sko-
rzysta z diagramów zamieszczonych na stronach 22 – 24. Jeli pi mniej
lub wicej, ni sugeruje norma, nie orzekajmy od razu, e mamy problem:
posuchajmy najpierw naszego rodzicielskiego instynktu.
Na poprzednich stronach znajdziemy diagram, który pokazuje prze-
citne zapotrzebowanie na sen wród dzieci w wieku przedszkolnym,
w rónym wieku do czwartego roku ycia.
Diagram poniej pokazuje ilo snu potrzebnego dzieciom w wieku
od 4 do 18 lat.
Po czym mona pozna,
e nasze dziecko pi tyle, ile trzeba?
Jeli nie mamy pewnoci, czy dziecko pi wystarczajco dugo, zwrómy
uwag na kilka charakterystycznych symptomów.
Niemowlta
Na ogó niemowlta pi wtedy, kiedy maj na to ochot. Kiedy staj
si starsze, pojawia si wiele czynników, które mog im przeszkadza,
jak zbkowanie czy uczucie zimna. Jednak wikszo niemowlt potrafi
zasn, gdy jest zmczona, o ile nie przeszkadza im, na przykad, powta-
rzajcy si gony haas.
Jeli dziecko, które jest zmczone, nie zostanie pooone do óka,
zacznie marudzi i bardzo paka. Naturaln reakcj ze strony rodziców jest
uspokajanie i koysanie malucha, próby wywoania umiechu na jego
twarzy lub noszenie go na rkach. Wszystkie te czynnoci zbyt mocno
24 Brzdcu, pij sodko!
Rysunek 1.2. Typowe wzorce snu u dzieci w wieku
szkolnym
Znaczenie snu 25
stymuluj dziecko. Najlepiej jest pooy je do óeczka i zostawi je
tam na kilka minut. Poczekajmy, a si uspokoi (jeli chcemy, moemy
zosta w pokoju), a wkrótce okae si, e malestwo zasno.
Dzieci w wieku od roku do trzech lat
Kiedy niemowlta staj si starsze, coraz bardziej interesuj si otocze-
niem i niechtnie rezygnuj ze swoich zaj na rzecz pójcia spa. Prze-
cie wiat jest zbyt interesujcy, eby przesta patrze, sucha, uczy
si i porzuci go dla zacisza sypialni!
Jeli musimy budzi dziecko rano, jeli maluch zasypia w rónych nie-
oczekiwanych miejscach (na przykad podczas ogldania telewizji) lub
te jeeli staje si nadaktywny, marudny czy rozdraniony, to znak, e
si nie wysypia.
Dzieci w szkole podstawowej
Dzieci uczszczajce do szkoy podstawowej musz wstawa wczenie.
Jeli chcemy znale odpowied na pytanie, czy nasza pociecha pi tyle,
ile potrzeba, musimy oceni, jak trudno jest j obudzi i wycign
rano z óka.
Czy rano ma zy humor? Czy zasypia w czasie jazdy, jeli jedzie do
szkoy samochodem? Czy nauczyciel mówi, e podczas lekcji ma zy humor
albo jest senne, lub moe sugeruje, e dziecko sta na lepsze oceny? Po-
zytywne odpowiedzi na te pytania mog oznacza, e dziecko za mao pi.
26 Brzdcu, pij sodko!
Jakie korzyci daje rodzicom
wpojenie dzieciom dobrych
nawyków zwizanych ze snem?
Najwaniejsze korzyci to oczywicie rozwizanie wasnych problemów
zwizanych z niedoborem snu oraz poprawienie jakoci codziennego
ycia caej rodziny. Wpojenie dziecku dobrych nawyków ma oprócz tego
inne korzyci i potrafi rozwiza wiele pomniejszych problemów, które
czsto nkaj rodziców.
Dzieci maj t waciwo, e jeli maj ochot spa, to po prostu
zasypiaj. Doroli maj z tym znacznie wicej kopotów. Rodzice, którzy
W jaki sposób rutyna wspomaga sen?
Nie wszystkie niemowlta s takie same: niektóre od urodzenia s
z natury bardziej marudne, draliwe, wicej pacz i mniej pi.
Takie dzieci nie potrafi równie „uspokaja same siebie” i potrze-
buj wicej pomocy w wypracowaniu dobrych nawyków zwizanych
ze snem. Dobrze ustalony porzdek spania, jedzenia, kpieli itp.,
wprowadza w ycie dziecka poczucie równowagi i spokoju, które
jest bardzo wane dla dobrego samopoczucia. Badania potwierdziy
równie tez, e dzieci wychowane w domach, w których panuje
porzdek i równowaga, wyrastaj na ludzi charakteryzujcych si
duym poczuciem bezpieczestwa.
Kiedy matka zmaga si z opiek nad noworodkiem, a jej po-
przednie dziecko byo bardzo grzeczne, moe doj do przekonania,
e robi co le lub inaczej ni wczeniej. Jednak wcale tak nie jest
— drugie dziecko jest zupenie inne ni poprzednie i ma cakowicie
inne potrzeby. „Trudne dzieci” potrzebuj wicej czasu i wysiku,
Znaczenie snu 27
sami maj problemy ze snem, czsto zauwaaj, e ich zaburzenia trwaj
znacznie duej ni okres przebudzenia dziecka. 20-minutowa przerwa
w nie dziecka moe oznacza dwie godziny bezsennoci dla mamy
lub taty.
Rodzice odnosz jeszcze jedn korzy z wpojenia dziecku dobrych
nawyków zwizanych ze snem: maj wicej czasu dla siebie. Kiedy dzieci
zasypiaj wieczorem o przyzwoitej porze, rodzice mog w spokoju zje
kolacj i porozmawia, pooglda telewizj lub wyj z domu, zostawiajc
dzieci pod opiek niani w przekonaniu, e si nie obudz. Szczególnie
w cigu kilku pierwszych miesicy ycia dziecka rodzice musz znale
eby opanowa zasady ukadania si do snu. Jednak to wanie one
bd korzysta z dobrodziejstwa ustalonego porzdku, który zosta
oparty na ich naturalnych potrzebach.
Na rynku dostpne s poradniki, w których mona znale tez,
i istnieje „waciwa” metoda wytrenowania wszystkich dzieci tak,
eby chodziy spa jak w zegarku. Rzeczywicie, s dzieci, które
potrafiyby si przystosowa do wymaga proponowanego tam po-
rzdku, s te i matki posiadajce potomstwo, które przestrzegajc
sztywnych regu, nauczyo si spa o cile okrelonych porach.
Matki te bd czsto przekonane o tym, e skoro reguy te zadzia-
ay w ich przypadku, to bd odpowiednie dla kadego. Niestety,
to nieprawda: najprawdopodobniej zestaw regu zadziaa dlatego,
e pozwoli na to wrodzony charakter dzieci, potraficych dostosowa
si do proponowanego porzdku przy minimalnym poziomie stresu.
Jeli dziecko ma trudny charakter, warto jest poczeka, a troch
podronie, zanim zaczniemy je wpasowywa w czyj porzdek dnia.
28 Brzdcu, pij sodko!
troch czasu dla siebie, aby zadba o swój zwizek i przyjrze si temu,
jak funkcjonuje on w tej nowej, zupenie odmiennej sytuacji.
Podobnie, jeli starsze dziecko dugo nie zasypia wieczorem, przy-
chodzi w nocy do óka rodziców lub zasypia tylko z nimi, odbija si to
na ich zwizku. Wiele par po urodzeniu pierwszego lub nawet kolejne-
go dziecka przechodzi swoisty rodzaj separacji. Ojcowie mog czu si
wyczeni poza nawias wizi, która tworzy si pomidzy matk a jej no-
wo narodzonym dzieckiem. Matki s zmczone i podchodz do wszystkie-
go bardzo emocjonalnie. Ponadto s zajte pielgnowaniem i karmie-
niem dziecka, co czsto nie pozwala na zaspokojenie potrzeb partnera.
Jeli do tego zmczenia, braku czasu dla siebie i rozdranienia dodamy
brak snu, to moe si okaza, e bardzo trudno jest odbudowa wi,
która kiedy poczya mczyzn i kobiet.
Przyjemny wieczór to równie czas spdzony w maeskim ou,
o którym chcemy wiedzie, e jest nasze i tylko nasze, i nie lubimy, kiedy
kto nam przeszkadza, wchodzc do niego w rodku nocy. Nie chcemy
si znale w óku z partnerem z perspektyw spdzenia spokojnej lub
namitnej nocy tylko po to, eby dostrzec tam nagle naszego malucha
lub przenosi si do jego pokoju.
Nasz stosunek do snu
Nie moemy zapomnie o tym, e nasz wasny stosunek do spania
wpywa na to, jak radzimy sobie z zaburzeniami snu u dziecka. Zanim
wic si nimi zajmiemy, zadajmy sobie kilka pyta dotyczcych naszych
wasnych nawyków.
Jakie one s? Jeli pimy nieregularnie o rónych porach, to czy po-
winnimy inaczej podej do godzin spania dziecka? Czy sen jest przed-
Znaczenie snu 29
miotem naszego niepokoju? Czy ma to wpyw na nasze podejcie do
snu naszego dziecka? Czy zanim pojawio si dziecko, martwilimy si
perspektyw nieprzespanych nocy? Czy zaakceptowalimy fakt, e natu-
raln konsekwencj rodzicielstwa jest brak snu? Czy stajemy si roz-
dranieni i zirytowani, kiedy jestemy niewyspani?
Spójrzmy na swoje odpowiedzi, a na pewno znajdziemy powód, eby
wpoi dziecku dobre nawyki zwizane ze snem, tak aby wszyscy w domu
mogli si wyspa. Nastpny krok to próba rozwizania problemów, w czym
pomoe nam niniejsza ksika.
Musimy najpierw przyzna sami przed sob, e my, rodzice, nie pod-
chodzimy do problemu snu w sposób neutralny. Jestemy w tym wzgl-
dzie egocentryczni i ma to niewtpliwy wpyw na nasz ocen sytuacji.
By moe martwimy si wasnym snem lub tym, e musimy wróci do
pracy i zanim to nastpi, chcemy wpoi dziecku dobre nawyki zwizane
ze spaniem. Jednak spróbujmy si zrelaksowa: pierwsza zasada bez-
stresowego rodzicielstwa mówi, e zrelaksowana matka to równie zre-
laksowane dziecko, a zrelaksowane dziecko to, nawet odsuwajc na bok
naturalne skonnoci, spokojniejszy sen.
Czy mamy problem?
Jeli zakupie t ksik, istnieje due prawdopodobiestwo, e niepokoi
Ci jaki aspekt snu Twojego dziecka. Poniej znajduje si lista pyta —
odpowiedzi na nie poka, czy Twój malec ma jaki problem ze snem.
Na szczcie kady z problemów zosta opisany na kartach tej ksiki
i kady z nich mona rozwiza.
30 Brzdcu, pij sodko!
}
Czy dziecko nie chce zosta w óeczku, kiedy je w nim ukadasz?
}
Czy dziecko zazwyczaj zasypia wieczorem przy telewizorze, na kanapie
lub w wózeczku?
}
Czy dziecko woa Ci, kiedy ley w óku?
}
Czy dziecko regularnie przychodzi do Twojego pokoju noc?
}
Czy dziecko zasypia tylko wtedy, kiedy trzymasz je na rkach?
}
Czy dziecko budzi si w nocy na karmienie?
}
Czy dziecko przychodzi w nocy do Twojego óka i chce w nim
pozosta?
}
Czy zdarza si tak, e dziecko pi w Twoim óku, podczas gdy Twój
partner pi w jego pokoju?
}
Czy dziecko budzi si kilka razy w nocy i woa Ci?
}
Czy dziecko wychodzi ze swojego pokoju po tym, jak pooysz je
do óka?
}
Czy dziecko kadzie si coraz póniej spa, a rano czuje si
zmczone?
}
Czy dziecko nie chce spa, jeli nie zostajesz z nim w pokoju?
}
Czy w nocy budzi si i dugo nie zasypia?
}
Czy nawyki senne Twojego dziecka s przedmiotem kótni z Twoim
partnerem?
}
Czy miotaj Tob negatywne uczucia lub obawy, kiedy nadchodzi
czas pooenia dziecka do óka?
}
Czy mczy Ci cige nocne budzenie?
Znaczenie snu 31
Pamitaj
}
Dobry sen jest równie wany dla rosncego dziecka jak dobre je-
dzenie.
}
U dzieci faza REM jest dusza ni u dorosych, co wedug na-
ukowców jest istotne dla rozwoju mózgu.
}
Podczas snu organizm uwalnia hormony odpowiadajce za wzrost
i rozwój.
}
Dzieci poniej szóstego tygodnia ycia pi bardzo nieregularnie.
}
Potrzeby zwizane ze snem s róne w zalenoci od dziecka,
a 10 – 15 procent dzieci odbiega od przecitnej obliczonej dla danej
grupy wiekowej.
}
Przed upywem dwunastego tygodnia ycia wyksztaca si regu-
larny wzorzec snu z dugim odpoczynkiem nocnym i dwiema drzem-
kami podczas dnia.
}
Aby umocni poczucie dnia i nocy, zawsze kad dziecko w ciem-
nym pokoju.
}
Kad dziecko spa, kiedy jest senne, ale jeszcze nie zasno, po
to, eby przyzwyczaio si do zasypiania w óeczku.
}
U dzieci pomidzy ósmym a pitnastym miesicem ycia moe
wystpi zaburzenie w ustalonym porzdku snu z uwagi na poja-
wienie si lku separacyjnego.
}
Rutyna sprawia, e dziecko czuje si bezpiecznie w swoim prze-
widywalnym wiecie.