1
Dla kandydata/kandydatki
Co kandydat/kandydatka na radnego wiedzieć powinien? Oto pakiet materiałów
dla osób startujących w wyborach samorządowych. W tym dziale znajdziecie
odpowiedzi na następujące pytania:
o
Jak określa się liczbę wybieranych radnych?
o
Kto może kandydować?
o
Kto może tworzyć komitety wyborcze?
o
Kto może zgłaszać kandydatów?
o
Jakie są zasady prowadzenia kampanii wyborczej?
o
Jakie są zasady finansowania kampanii wyborczej?
o
Jakie są obowiązki wybranego już radnego?
Autorem poradnika dla kandydatów jest Dawid Sześciło, prawnik, ekspert
Fundacji im. Stefana Batorego. Autorem rozdziału „Jak prowadzić kampanie,
żeby wygrać wybory” jest dr Sergiusz Trzeciak (www.trzeciak.pl), ekspert od
marketingu politycznego.
3
1. Określenie liczby wybieranych radnych
Liczba radnych - do rad gmin, powiatów i sejmików województw - zależy od
liczby mieszkańców na obszarze ich działania, na podstawie ewidencji ludności na
koniec roku poprzedzającego wybory. Zarządzenia ustalające liczbę radnych dla
każdej rady wydają poszczególni wojewodowie - najpóźniej na cztery miesiące
przed upływem trwającej kadencji (a więc w przypadku tych wyborów musieli to
zrobić do 12 lipca 2010 r.).
Liczbę radnych trzeba ustalić przed każdymi wyborami na nowo ponieważ -
według ustaw samorządowych - zależy ona od liczby uprawnionych do
głosowania mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego. Z powodu
zmian demograficznych i migracji liczbę mandatów trzeba więc weryfikować.
Zgodnie z art. 17 ustawy o samorządzie gminnym, w skład rady gminy wchodzą
radni w liczbie:
o 15 - w gminach do 20 tys. mieszkańców,
o 21 - w gminach do 50 tys. mieszkańców,
o 23 - w gminach do 100 tys. mieszkańców,
o 25 - w gminach do 200 tys. mieszkańców oraz po trzech na każde dalsze
rozpoczęte 100 tys. mieszkańców (jednak razem nie więcej niż 45).
Podobna zasada działa w odniesieniu do rad powiatów i sejmików województw.
I. Kto może kandydować?
Konstytucja RP nie rozstrzyga w sposób pełny i jednoznaczny, komu przysługuje
bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych. Kwestię tę regulują
samorządowe ustawy wyborcze, tj. Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i
sejmików województw oraz ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza,
prezydenta miasta.
Samorządowe ustawy wyborcze przyjmują jako podstawową zasadę,
że kandydować do rady (bierne prawo wyborcze) może każda osoba uprawniona
4
do głosowania (czyli mająca czynne prawo wyborcze). A taką jest każdy obywatel
polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje
na obszarze działania danej rady. Prawa do głosowania nie mają osoby:
o pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym;
o pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu;
o ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.
Analogiczne zasady obowiązują w bezpośrednich wyborach na wójta, burmistrza
lub prezydenta miasta.
Jednak warunek stałego zamieszkania na obszarze działania danej gminy,
powiatu czy województwa budzi pewne wątpliwości. Przeczytaj więcej o
kontrowersjach jakie narosły wokół tego problemu
Samorządowe ustawy wyborcze przewidują też, że w szczególnych przypadkach
niektóre osoby - choć mają prawo do głosowania - nie mają prawa
kandydować. I tak:
Kandydować nie mogą osoby:
o karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego;
o wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający
postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego
ściganego z oskarżenia publicznego;
o wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę
prawa wybieralności, na podstawie przepisów tzw. ustawy lustracyjnej.
Nie można jednocześnie kandydować do organów stanowiących różnych
jednostek samorządu terytorialnego, np. rady gminy i powiatu czy sejmiku
województwa, bądź wszystkich tych organów razem.
W wyborach bezpośrednich na stanowisko wójta, burmistrza lub prezydenta
miasta występuje podwyższony cenzus wieku - bierne prawo wyborcze ma każdy
obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat. W wyborach
do rad gmin, powiatów i sejmików województw obowiązuje granica 18. roku
życia.
5
Nie wolno jednocześnie kandydować na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w
więcej niż jednej gminie. Kandydat może jednak startować w każdej gminie, a
nie tylko tej, w której mieszka na stałe (jest to istotny wyjątek od zasady, że
bierne prawo wyborcze przysługuje wyłącznie na obszarze gminy, którą kandydat
zamieszkuje). Poza tym przepisy prawa wyborczego nie zakazują jednoczesnego
kandydowania na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz do organu
stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Ta sama osoba może
kandydować więc na wójta (albo burmistrza czy prezydenta miasta) oraz do
jednej z rad: gminy, powiatu, sejmiku województwa.
2. Stałe zamieszkiwanie - kontrowersje
Warunek stałego zamieszkania na obszarze działania danej gminy, powiatu, czy
województwa od dawna wzbudza pewne wątpliwości. Do niedawna był on
doprecyzowany w art. 6 ust. 1 Ordynacji wyborczej, zgodnie z którym prawo
wybierania do rady gminy ma obywatel polski, o którym mowa w art. 5 ust. 1,
wpisany do prowadzonego w tej gminie stałego rejestru wyborców, o którym
mowa w Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej , najpóźniej na 12 miesięcy przed dniem wyborów.
Art. 6 ust. 1 pozostaje w aktualnym tekście samorządowej Ordynacji wyborczej,
jednak - na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lutego 2005 r.
(sygnatura akt K 9/05) - w istotnym zakresie utracił on moc obowiązującą.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lutego 2005 r. (sygnatura akt K
9/05) – ograniczenia czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach
samorządowych.
Ustawodawca nie wykonał dotychczas wyroku TK i nie usunął z treści przepisu
niekonstytucyjnego sformułowania. Niemniej jednak, organy wyborcze nie mogą
już odmówić dopuszczenia do udziału w wyborach osób, które zostały wpisane do
rejestru wyborców później niż na 12 miesięcy przed dniem wyborów. Aktualny
pozostaje natomiast wymóg stałego zamieszkania na obszarze danej jednostki
samorządu terytorialnego. Pojęcie stałego zamieszkania rozumie się zgodnie z
6
art. 25 Kodeksu cywilnego, według którego jest nim miejscowość, w której osoba
ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Innymi słowy - czynne (i zarazem
bierne) prawo wyborcze przysługuje komuś wtedy, gdy centrum jej aktywności
życiowej znajduje się na terytorium danej jednostki samorządu terytorialnego.
Wymogiem formalnym jest obecność w rejestrze wyborców prowadzonym przez
gminy na zasadach określonych w Ordynacji wyborczej do Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.
Ograniczenie 1
W polskim systemie prawnym większość przestępstw jest ścigana w trybie
publiczno-skargowym. Dlatego powyższe ograniczenie odnosi się do większości
osób skazanych, których skazanie nie uległo jeszcze zatarciu. Ważny wyjątek
stanowią skazani za przestępstwa z Rozdziału XXVII Kodeksu karnego
(„Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej”), czyli zniesławienie (art.
212 Kodeksu karnego), znieważenie (art. 216 Kodeksu karnego) i naruszenie
nietykalności cielesnej (art. 217 Kodeksu karnego). Przestępstwa te są ścigane z
oskarżenia prywatnego, w związku z czym osoby za nie skazane nie są
pozbawienie prawa kandydowania w wyborach samorządowych.
Ograniczenie 2
Warunkowe umorzenie postępowania karnego to szczególny środek przewidziany
w przepisach Kodeksu karnego. Sąd orzeka je na okres próby - od roku do 2 lat.
Może być zastosowane, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie
karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz
dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia
postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie
popełni przestępstwa (art. 66 § 1 Kodeksu karnego). Warunkowe umorzenie
postępowania karnego stosuje się tylko w odniesieniu do sprawców mniej
poważnych przestępstw, zagrożonych karą maksymalnie trzech lat pozbawienia
wolności.\
7
Ograniczenie 3
Nie mogą kandydować osoby, które złożyły niezgodne z prawdą oświadczenia
dotyczące pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z
tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Takie
oświadczenie muszą złożyć wszyscy kandydaci (zarówno do rad, jak i na
stanowisko wójta, burmistrza, prezydenta miasta) urodzeni przed 1 sierpnia
1972 r. Jego kontrolą zajmują się oddziałowe biura lustracyjne Instytutu Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,
właściwe dla miejsca zamieszkania kandydata.
II. Komitety wyborcze
Komitet wyborczy - obok oczywiście samych kandydatów - jest najważniejszym
podmiotem w całym procesie wyborczym. To on zgłasza kandydatów oraz
prowadzi ich kampanię.
3. Kto może tworzyć komitet wyborczy
W wyborach samorządowych komitety wyborcze mogą tworzyć trzy grupy, a
każdą z nich obowiązują odrębne zasady. Grupami tymi są:
o partie polityczne i koalicje partii politycznych
o stowarzyszenia i organizacje społeczne
o wyborcy
4. Rozpatrywanie zawiadomień o utworzeniu komitetu wyborczego
Wolność tworzenia komitetów wyborczych nie oznacza, że organy administracji
wyborczej nie mogą kontrolować, czy zrobiono to zgodnie z prawem. Dlatego
każdy nowy komitet musi zawiadomić o swoim powstaniu właściwego komisarza
wyborczego albo Państwową Komisję Wyborczą.
5. Odpowiedzialność majątkowa za zobowiązania komitetu wyborczego
Newralgiczną kwestią działania komitetów wyborczych jest ich odpowiedzialność
majątkowa za zobowiązania. Ponieważ komitet nie jest samodzielną osobą
prawną, odpowiedzialność ta spada na tworzący go podmiot.
8
6. Rozwiązanie komitetu wyborczego
Zgodnie z przepisami Ordynacji wyborczej, komitet wyborczy zostaje
rozwiązany z mocy prawa:
o po przyjęciu przez organ wyborczy (PKW albo komisarza wyborczego – w
zależności od tego, kto przyjmował zawiadomienie o utworzeniu komitetu)
sprawozdania finansowego komitetu o jego przychodach, wydatkach i
zobowiązaniach finansowych;
o po bezskutecznym upływie terminu do wniesienia odwołania albo skargi na
odrzucenie sprawozdania finansowego;
o po wydaniu orzeczenia Sądu Najwyższego albo sądu okręgowego
uwzględniającego albo odrzucającego skargę lub odwołanie na
postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej albo postanowienie
komisarza wyborczego w przedmiocie odrzucenia sprawozdania
finansowego.
Komitet można także rozwiązać jeszcze przed wyborami. Decyzję podejmuje
tworzący go podmiot natychmiast zawiadamiając o niej właściwy organ wyborczy
(PKW albo komisarza wyborczego). Jeżeli komitet zarejestrował już kandydatów,
o swoim rozwiązaniu musi powiadomić także właściwą terytorialną komisję
wyborczą. W ciągu 14 dni od złożenia zawiadomienia o rozwiązaniu, pełnomocnik
finansowy komitetu musi złożyć sprawozdanie finansowe.
7. Tworzenie komitetów wyborczych przez partie polityczne i koalicje
partii politycznych
Zgodnie z Ordynacją wyborczą, funkcję komitetu wyborczego partii politycznej
pełni organ upoważniony do reprezentowania jej na zewnątrz (np. zarząd).
Oznacza to, że partia na czas wyborów i czynności wyborczych nie musi tworzyć
odrębnego podmiotu. Musi natomiast powołać pełnomocnika wyborczego swojego
komitetu uprawnionego do występowania w jego imieniu oraz pełnomocnika
finansowego.
9
O utworzeniu komitetu wyborczego partia musi także zawiadomić Państwową
Komisję Wyborczą. Ma na to czas pomiędzy dniem ogłoszenia rozporządzenia o
zarządzeniu wyborów a 50. dniem przed dniem wyborów.
Na analogicznych zasadach opiera się tworzenie koalicyjnych komitetów
wyborczych, z tym że tworzące go partie pełnomocnika wyborczego i
finansowego powołują wspólnie.
Na nazwę partyjnego komitetu wyborczego składają się: słowa "komitet
wyborczy" oraz nazwa partii (ewentualnie dodatkowo jej skrót). Nazwa
koalicyjnego komitetu wyborczego partii politycznych to: "koalicyjny komitet
wyborczy" oraz nazwa koalicji wyborczej (ewentualnie dodatkowo jej skrót).
8. Tworzenie komitetów wyborczych przez stowarzyszenia i organizacje
społeczne
Tworzenie komitetu organizacji odbywa się na analogicznych zasadach, co
tworzenie komitetów partyjnych. Funkcję komitetu wyborczego organizacji pełni
organ upoważniony do reprezentowania jej na zewnątrz (np. zarząd
stowarzyszenia). Organ ten powołuje pełnomocnika uprawnionego do
występowania w imieniu komitetu oraz pełnomocnika finansowego.
Komitet musi powiadomić o swoim utworzeniu (oraz o zamiarze zgłaszania
kandydatów na radnych) komisarza wyborczego właściwego dla siedziby
organizacji. Państwową Komisję Wyborczą zawiadamia tylko w jednym
wypadku - jeśli chce wystawić kandydatów w więcej niż jednym województwie.
W obu tych przypadkach zawiadomienia trzeba złożyć pomiędzy dniem
ogłoszenia rozporządzenia o zarządzeniu wyborów a 50. dniem przed wyborami.
Powinny być analogiczne do zawiadomień zgłaszanych przez partie.
Nazwa komitetu wyborczego organizacji to: wyrazy "komitet wyborczy" oraz
nazwa organizacji (dodatkowo może być także jej skrót).
Organizacje nie mogą tworzyć koalicyjnych komitetów wyborczych.
10
9. Tworzenie komitetów przez wyborców
Żeby stworzyć komitet wyborczy wyborców, wystarczy już pięć osób (oczywiście
może być też więcej). Każda z nich musi złożyć pisemne oświadczenie o
utworzeniu komitetu i podać na nim swoje dane (imię, nazwisko, adres, PESEL).
Nazwa ich komitetu musi zawierać wyrazy "komitet wyborczy wyborców" i
określenie odróżniające go od innych komitetów. Analogicznie do pozostałych
komitetów,
komitet wyborców
powołuje
pełnomocników:
wyborczego
i finansowego (obaj ze składu komitetu).
Żeby rozpocząć działalność, komitet wyborców musi zebrać co najmniej
dwadzieścia podpisów poparcia osób posiadających czynne prawo wyboru.
Dopiero wtedy pełnomocnik wyborczy zawiadamia komisarza wyborczego
właściwego dla siedziby komitetu o jego utworzeniu. Termin na zawiadomienie
jest standardowy - od dnia ogłoszenia rozporządzenia o zarządzeniu wyborów do
50. dnia przed wyborami.
Jeżeli komitet wyborców zamierza zgłosić kandydatów na radnych w więcej niż w
jednym województwie, musi zebrać co najmniej tysiąc podpisów poparcia i
powiadomić o swoim powstaniu Państwową Komisję Wyborczą (w terminie jak
wyżej).
Do tworzenia komitetów wyborców w małych gminach zachęcają prostsze
formalności. Otóż jeżeli taka gmina liczy mniej niż 20 tys. mieszkańców, a
komitet zgłasza jedynie kandydatów do jej rady, nie musi zbierać podpisów
poparcia ani powoływać pełnomocnika finansowego (jego funkcje pełni
pełnomocnik wyborczy).
10. Zawiadomienia o utworzeniu komitetów Wyborczych
Wolność tworzenia komitetów wyborczych nie oznacza, że organy administracji
wyborczej nie mogą kontrolować, czy zrobiono to zgodnie z procedurą. Dlatego
każdy nowy komitet musi zawiadomić o swoim powstaniu właściwego komisarza
wyborczego albo Państwową Komisję Wyborczą.
Organy te sprawdzają, czy zawiadomienie o utworzeniu komitetu spełnia warunki
określone w ustawie. Jeśli tak, przyjmują je w terminie trzech dni i niezwłocznie
11
doręczają odpowiednie postanowienie pełnomocnikowi wyborczemu komitetu.
Jeśli nie - w takim samym terminie (czyli trzech dni) wzywają pełnomocnika do
usunięcia wad (ma on na to kolejne trzy dni). Gdy pełnomocnik tego nie zrobi,
zawiadomienie nie zostanie przyjęte, a komisarz wyborczy/Państwowa Komisja
Wyborcza, niezwłocznie dostarczą mu odmowę z uzasadnieniem.
Jeśli odmowę przyjęcia zawiadomienia wyda PKW, pełnomocnik może wnieść
skargę do Sądu Najwyższego (ma na to trzy dni od dnia doręczenia odmowy).
Ten rozpatrzy ją w postępowaniu nieprocesowym w składzie siedmiu sędziów i
wyda orzeczenie w terminie pięciu dni. Jest to orzeczenie ostateczne i nie
przysługuje od niego odwołanie. Gdy sąd uzna skargę za zasadną, PKW
niezwłocznie wyda postanowienie o przyjęciu zawiadomienia.
W przypadku, gdy odmowę przyjęcia zawiadomienia wyda komisarz wyborczy,
pełnomocnik może się odwołać do sądu okręgowego (ma na to trzy dni od dnia
doręczenia odmowy). Sąd rozpatrzy sprawę w postępowaniu nieprocesowym w
terminie pięciu dni, a od jego decyzja będzie ostateczna. Jeśli uzna odwołanie za
zasadne, komisarz wyborczy niezwłocznie wyda postanowienie o przyjęciu
zawiadomienia.
11. Odpowiedzialność finansowa
Newralgiczną kwestią działania komitetów wyborczych jest ich odpowiedzialność
majątkowa za zobowiązania. Ponieważ komitet nie jest samodzielną osobą
prawną, odpowiedzialność ta spada na tworzący go podmiot. W związku z tym
Ordynacja wyborcza przewiduje, że odpowiedzialność za zobowiązania komitetu
wyborczego partii politycznej albo organizacji ponosi partia albo organizacja,
która go utworzyła. W przypadku komitetu utworzonego przez stowarzyszenie
zwykłe (nierejestrowane, które nie posiada osobowości prawnej) solidarnie
odpowiadają wszyscy jego członkowie.
W przypadku koalicyjnego komitetu partii politycznych odpowiedzialność
solidarnie ponoszą wszystkie wchodzące weń partie. Taką samą zasadę stosuje
się co do komitetu wyborczego wyborców - za zobowiązania finansowe
odpowiadają wszyscy jego członkowie.
12
Odpowiedzialność solidarna jest instytucją prawa cywilnego. Polega na tym, że
każdy ze współdłużników odpowiada za całość długu, a wierzyciel może
dochodzić spłacenia jego całości lub części od:
o
wszystkich dłużników łącznie
o
jednego z dłużników
o
każdego z dłużników osobna
Jeżeli wierzyciela zaspokoi jeden lub część współdłużników, pozostali zostaną
zwolnieni od odpowiedzialności. Innymi słowami, do spłacenia można
pociągnąć jednego z dłużników (członków komitetu), a ten będzie musiał
uregulować całą należność.
III. Zgłaszanie kandydatów
12. Zgłaszanie kandydatów na radnych
Kandydatów na radnych mogą zgłaszać wyłącznie komitety wyborcze. Oto
podstawowe procedury dotyczące zarówno wyborów do rad gmin, jak i
powiatów oraz sejmików województw:
o kandydatów zgłasza się w formie list kandydatów;
o w przypadku koalicji wyborczej partia wchodząca w jej skład nie może
zgłaszać kandydatów samodzielnie albo w innej koalicji, jeżeli została
zgłoszona wspólna lista kandydatów;
o komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu tylko jedną listę;
o kandydować można tylko w jednym okręgu i tylko z jednej listy;
o listy zgłasza w imieniu komitetu jego pełnomocnik wyborczy lub
upoważniona przez niego osoba (osoba ta musi dostarczyć równocześnie
dokument o powołanym pełnomocniku oraz upoważnienie do zgłoszenia
listy);
o w zgłoszeniu listy muszą się znaleźć: 1. podstawowe informacje na temat
komitetu i jego kandydatów (nazwa i adres komitetu, nazwa rady gminy i
numer okręgu wyborczego, nazwiska, imiona wiek i adres kandydatów - w
kolejności ustalonej przez komitet). 2. pisemne oświadczenia kandydatów
o zgodzie na kandydowanie oraz o posiadaniu biernego prawa wyborczego
13
do danej rady. Taka zgoda musi zawierać jego: imię (imiona), nazwisko,
wiek, numer ewidencyjny PESEL opatrzone datą i własnoręcznym
podpisem. W przypadku kandydatów urodzonych przed 1 sierpnia 1972 r.
trzeba
dołączyć
do
niej oświadczenie
lustracyjne. 3. dokument
potwierdzający, że zawiadomienie o utworzeniu komitetu wyborczego
zostało przyjęte przez właściwy organ.
Oprócz zasad ogólnych istnieją regulacje związane z liczbą zgłaszanych
kandydatów oraz liczbą wymaganych podpisów poparcia list. Przedstawiamy je w
tabeli poniżej:
Wybory do rady gminy Wybory do rady powiatu Wybory do sejmiku
województwa
Liczba
kandydatów na
liście
Lista kandydatów w
wyborach do rady:
1) w gminie liczącej do
20 tys. mieszkańców -
może zawierać najwyżej
tylu kandydatów, ilu
radnych jest
wybieranych w danym
okręgu wyborczym;
2) w gminie liczącej
powyżej 20 tys.
mieszkańców - musi
zawierać
przynajmniej pięć nazwi
sk, ale nie więcej niż
dwukrotność liczby
radnych wybieranych w
danym okręgu
wyborczym.
Stosuje się odpowiednio
przepisy dotyczące
zgłaszania i
rejestrowania list
kandydatów do rad gmin
w gminach liczących
powyżej 20 tys.
mieszkańców. W
każdym okręgu w
wyborach do rady
powiatu wybiera się
od trzech do 10
radnych. W związku z
tym, minimalna liczba
kandydatów wynosi pięć,
zaś maksymalna 20
(tam, gdzie wybiera
się dziesięciu radnych
powiatowych).
Stosuje się
odpowiednio przepisy
dotyczące zgłaszania i
rejestrowania list
kandydatów do rad
gmin w gminach
liczących powyżej
20 tys.
mieszkańców. W
okręgu wyborczym
wybiera się od pięciu
do 15 radnych. W
związku z tym,
minimalna liczba
kandydatów wynosi
pięć, zaś maksymalna
30 (tam, gdzie wybiera
się 15 radnych
sejmiku).
14
Liczba
wymaganych
podpisów osób
popierających
listę
kandydatów
Lista kandydatów
powinna być poparta
podpisami:
1) co najmniej 25
wyborców - jeżeli
dotyczy zgłoszenia w
gminie liczącej do
20 tys. mieszkańców;
2) co najmniej 150
wyborców - jeżeli
dotyczy zgłoszenia w
gminie liczącej powyżej
20 tys. mieszkańców.
Każda zgłaszana lista
kandydatów powinna
być poparta podpisami
co najmniej 200
wyborców.
Każda zgłaszana lista
kandydatów powinna
być poparta podpisami
co najmniej 300
wyborców.
Listy kandydatów w każdych wyborach zgłasza się w takim samym terminie –
najpóźniej w 30 dniu przed wyborami (do godziny 24).
Zgłoszenia składa się do właściwej terytorialnej komisji wyborczej, którą jest:
o gminna lub miejska komisja wyborcza — przyjmuje zgłoszenia i rejestruje
listy kandydatów na radnych odpowiednio do rady gminy, rady miejskiej i
rady miasta na prawach powiatu.
o powiatowa komisja wyborcza — przyjmuje zgłoszenia i rejestruje listy
kandydatów na radnych do rady powiatu,
o wojewódzka komisja wyborcza — przyjmuje zgłoszenia i rejestruje listy
kandydatów na radnych do sejmiku województwa.
Po przyjęciu zgłoszenia komisja wyborcza bada, czy jest ono zgodne z przepisami
Ordynacji wyborczej. Jeżeli nie uzyskało wymaganego poparcia wyborców,
odmawia jego przyjęcia (stwierdzona wada) i zwraca je pełnomocnikowi. Gdy
wady nie można usunąć w terminie ustalonym do przyjmowania zgłoszeń,
komisja odmawia rejestracji niezwłocznie zawiadamiając o tym pełnomocnika.
Decyzję tę można zaskarżyć do sądu okręgowego w terminie trzech dni od daty
jej doręczenia. Sąd rozpoznaje skargę w terminie kolejnych trzech dni, w
15
postępowaniu
nieprocesowym
w
składzie trzech
sędziów. Od
jego
postanowienia nie można się odwołać.
Jeżeli komisja wyborcza stwierdzi inne - niż brak wymaganej liczby podpisów -
wady zgłoszenia, wzywa pełnomocnika do usunięcia ich w terminie trzech dni.
Gdy tego nie zrobi, komisja odmawia rejestracji zgłoszenia - całego lub co do
poszczególnych kandydatów. W tym drugim przypadku zgłoszenie rejestruje się
w zakresie nieobjętym odmową, pod warunkiem, że liczba pozostałych na
niej kandydatów wystarcza, by spełnić wymagane minimum.
Od uchwały tej pełnomocnik może się odwołać do komisarza wyborczego w
terminie trzech dni od daty jej doręczenia. Na decyzję komisarz ma kolejne trzy
dni i jest ona nieodwołalna.
13. Zgłaszanie kandydatów na wójta, burmistrza i prezydenta miasta
Podobnie jak w przypadku kandydatów na radnych, kandydatów na wójta,
burmistrza i prezydenta miasta mogą zgłaszać tylko komitety wyborcze. ALE:
prawo to mają wyłącznie te komitety, które zarejestrowały listy kandydatów na
radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie (w każdym z
tych okręgów liczba zarejestrowanych przez komitet kandydatów na radnych nie
może być mniejsza niż liczba radnych wybieranych w tym okręgu). A to oznacza,
że kandydatem na stanowisko wójta, burmistrza, czy prezydenta miasta może
zostać tylko ten, kto ma zaplecze polityczne.
Termin zgłaszania kandydatów na wójta, burmistrza, prezydenta miasta jest
dłuższy niż w przypadku wyborów na radnych i upływa w 25. dniu
przed wyborami (do godziny 24).
W zgłoszeniu muszą się znaleźć: 1.imię (imiona), nazwisko, wiek, wykształcenie i
adres kandydata, a jeśli należy do jakiejś partii politycznej - także jej nazwa. 2.
nazwa zgłaszającego komitetu oraz dane (imię, nazwisko, adres) jego
pełnomocnika. 3. pisemna zgoda kandydata na kandydowanie oraz oświadczenie
o posiadaniu biernego prawa wyborczego, a w przypadku kandydata urodzonego
przed dniem 1 sierpnia 1972 r. - także oświadczenie lustracyjne.
16
IV. Zasady prowadzenia kampanii wyborczej
Dział poświęcony zasadom prowadzenia kampanii wyborczej podzieliliśmy na
cztery części, w których opisujemy:
o zasady ogólne
o telewizyjną i radiową kampanię wyborczą
o ciszę wyborczą
o procesy wytaczane w trybie wyborczym
o Zasady finansowania kampanii wyborczej znajdują się w odrębnym dziale
14. Zasady ogólne
Samorządowa kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów o zarządzeniu wyborów (nie później niż
na 30 dni przed upływem kadencji, czyli w tym roku do 13 października 2010 r.),
a kończy na 24 godziny przed wyborami. Przed jej rozpoczęciem nie można
tworzyć komitetów ani prowadzić kampanii wyborczej.
Sposoby prowadzenia kampanii wyborczej określają przepisy Ordynacji
wyborczej. Jest ona niedozwolona:
o na terenie urzędów administracji rządowej i administracji samorządu
terytorialnego oraz sądów;
o na terenie zakładów pracy - w sposób zakłócający ich funkcjonowanie;
o na terenie jednostek wojskowych i innych jednostek podległych Ministrowi
Obrony Narodowej, oddziałów obrony cywilnej oraz skoszarowanych
jednostek podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych;
Ordynacja zabrania także jakichkolwiek form agitacji wyborczej w szkołach
podstawowych i gimnazjach wobec uczniów, którzy nie posiadają czynnego
prawa wyborczego. Nie określono jednak precyzyjnie, czym jest, a czym nie jest
agitacja wyborcza. Oprócz tego w czasie kampanii nie wolno organizować loterii
fantowych, innych gier losowych i konkursów, w których wygranymi są pieniądze
lub przedmioty o wartości wyższej niż gadżety zwyczajowo rozdawane w
akcjach reklamowych i promocyjnych.
17
Materiały wyborcze komitetów powinny być wyraźnie oznaczone informacją od
kogo pochodzą. Żeby powiesić plakat lub hasło wyborcze na ścianie budynku,
ogrodzeniu, latarni, słupie energetycznym itd., trzeba mieć zgodę właściciela lub
zarządcy nieruchomości. Plakaty, hasła i inne reklamy pełnomocnicy komitetów
muszą usunąć najpóźniej 30 dni po wyborach. Jeżeli tego nie zrobią, sprzątają je
służby gminne - na polecenie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i koszt
komitetu wyborczego.
15. Telewizyjna i radiowa kampania wyborcza
Komitety, które zarejestrowały listy kandydatów, mają prawo do nieodpłatnych
audycji wyborczych na antenie regionalnych oddziałów TVP S.A. i Polskiego
Radia. Są one emitowane od 15. dnia przed wyborami do zakończenia kampanii.
Darmowy czas antenowy w wyborach do rad wynosi:
o 15 godzin - w każdym programie regionalnym Telewizji Polskiej;
o 20 godzin - w każdym programie regionalnym Polskiego Radia.
o W przypadku wyborów na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) są to:
o dwie godziny w TVP;
o 4 godziny w Polskim Radiu.
Czas ten dzielą dyrektorzy oddziałów Telewizji Polskiej i prezesi zarządów spółek
Polskiego Radia na wniosek komitetów wyborczych i proporcjonalnie do liczby
zarejestrowanych przez nie list (w okręgach na obszarze emitowania audycji).
Ustalenia dotyczące podziału czasu komitety mogą zaskarżyć do komisarza
wyborczego właściwego dla siedziby oddziału Telewizji Polskiej lub Polskiego
Radia.
Niektóre komitety wyborcze (w praktyce głównie partyjne) mogą korzystać
również z bezpłatnego czasu antenowego w programach ogólnokrajowych TVP i
Polskiego Radia. Prawo to przysługuje komitetom, które zarejestrowały swoje
listy w przynajmniej połowie okręgów w wyborach do wszystkich sejmików
województw. W tym przypadku łączny nieodpłatny czas antenowy to:
o 15 godzin w TVP
o 20 godzin w Polskim Radiu
18
Niezależnie od czasu przyznanego na audycje nieodpłatne każdy komitet może -
w okresie od 15 dnia przed wyborami do dnia zakończenia kampanii - wykupić w
programach publicznych i niepublicznych radia i telewizji czas płatny. Takie
audycje
wyborcze
nie
mogą
kosztować
więcej
niż
reklamy z
cennika obowiązującego w dniu zarządzenia wyborów.
16. Cisza wyborcza
W wyborach samorządowych, podobnie jak w parlamentarnych i prezydenckich,
Ordynacja wyborcza przewiduje tzw. „ciszę wyborczą”. Są to dwa zakazy
obowiązujące od zakończenia kampanii aż do zakończenia głosowania:
o zakaz zwoływania zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji,
wygłaszanie przemówień, rozdawania ulotek oraz wszelkiej innej agitacji
na rzecz kandydatów i list
o zakaz podawania do publicznej wiadomości wyników przedwyborczych
badań opinii publicznej dotyczących przewidywanego poparcia oraz
wyników sondaży przeprowadzanych w dniu głosowania
Uwaga! W nadchodzących wyborach po raz pierwszy będziemy głosować w godz.
8-22 (a nie w godz. 6-20). W związku z tym cisza wyborcza trwa od północy z
piątku na sobotę do godz. 22 w niedzielę.
17. Procesy w trybie wyborczym
Każdej kampanii wyborczej towarzyszą gorące spory polityczne, które często
znajdują swój finał w sądzie. Przepisy prawa wyborczego przewidują szczególny
tryb sądowego dochodzenia roszczeń związanych z nieprawdziwymi informacjami
pojawiającymi się w toku kampanii. Art. 72 Ordynacji mówi, że jeżeli materiały -
szczególnie plakaty, ulotki, hasła wyborcze, wypowiedzi, ale także artykuły
prasowe - rozpowszechniane w czasie kampanii wyborczej są nieprawdziwe,
każdy kandydat lub pełnomocnik komitetu może wnioskować do sądu
okręgowego o wydanie orzeczenia:
o zakazu rozpowszechniania takich informacji;
o przepadku materiałów wyborczych zawierających takie informacje;
o nakazania sprostowania takich informacji;
19
o nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra
osobiste;
o nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone;
o nakazania uczestnikowi postępowania wpłacenia kwoty do 10 tys. zł na
rzecz instytucji charytatywnej.
Sąd okręgowy rozpoznaje wniosek w postępowaniu nieprocesowym w ciągu 24
godzin. Może to zrobić także w przypadku usprawiedliwionej nieobecności
wnioskodawcy lub uczestnika postępowania, jeśli zostali oni o terminie rozprawy
prawidłowo poinformowani. Od jego postanowienia można się odwołać - w
terminie 24 godzin - do sądu apelacyjnego. Na rozpatrzenie zażalenia ma on
kolejne 24 godziny.
Jeżeli sąd rozstrzygnie na korzyść kandydata, druga strona musi na swój koszt
opublikować w prasie sprostowanie, odpowiedź lub przeprosiny. Musi się to odbyć
najpóźniej w ciągu 48 godzin, a jeżeli zobowiązany tego nie zrobi, sąd - na
wniosek poszkodowanego - zarządzi publikację w trybie egzekucyjnym
(oczywiście na koszt zobowiązanego).
Sprawy przeprowadzone w trybie wyborczym nie pozbawiają poszkodowanych
dochodzenia swoich praw także w inny sposób. Mogą bronić swojego dobrego
imienia na podstawie przepisów innych ustaw, a w szczególności kodeksu
karnego, kodeksu cywilnego i prawa prasowego.
Kandydaci, którzy zdecydują się wystąpić na drogę sądową w trybie wyborczym
powinni jednak pamiętać, że środka tego nie należy nadużywać. Przekonuje o
tym orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który kładzie nacisk
na maksymalnie szerokie granice dozwolonej debaty publicznej w toku kampanii
wyborczej w wyborach samorządowych.
Casus Kwiecień przeciw Polsce
Osoby publiczne podlegają szczególnej krytyce, a każdy obywatel ma prawo
zwrócić uwagę opinii publicznej na sytuacje, które uważa za bezprawne - uznał
Trybunał w Strasburgu w sprawie Kwiecień przeciwko Polsce
20
Leszek Kwiecień, radny z Dzierżoniowa, był stroną wielu postępowań
administracyjnych przed tamtejszym Urzędem Rejonowym. Dotyczyły one
głównie planów zagospodarowania przestrzennego. Kwiecień uważał, że
kierownik Urzędu wydawał wadliwe i bezprawne decyzje, które organy
odwoławcze często uchylały (np. wojewoda uchylił decyzja nakazującą rozbiórkę
zbiornika wodnego na posesji Kwietnia).
Tymczasem kierownik Urzędu Rejonowego - pan S.L. - zdecydował się na start
do rady powiatu w pierwszych w historii wyborach do tego organu 11
października 1998 r. W drugiej połowie września Kwiecień wysłał do niego list
otwarty wzywający do wycofania się z wyborów. Zarzucił mu, że sprawując
funkcję kierownika Urzędu i prowadząc kilka postępowań administracyjnych z
udziałem Kwietnia – wypełniał swoje obowiązki w sposób niekompetentny, a
nawet dopuścił się łamania prawa. Kopie skierował m.in. do prasy lokalnej, a
kolejne tysiąc egzemplarzy rozpowszechnił wśród mieszkańców.
Adresat (ostatecznie wybory przegrał) poczuł się urażony i wystąpił na drogę
sądową
w
trybie
wyborczym.
Żądał
sprostowania
nieprawdziwych
informacji, przeprosin w lokalnej prasie, 10 tys. zł na cele charytatywne i
kolejnych 10 tys. zł tytułem odszkodowania. Sąd uznał jego żądania w całości, a
sąd apelacyjny we Wrocławiu podtrzymał wyrok.
Po dziewięciu latach Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał, że
Kwiecień działał w interesie publicznym i nakazał skarbowi państwa wypłacić mu
8650 euro odszkodowania. Według Trybunału postanowienia polskich sądów i
nałożone przez nie kary były formą ingerencji w wolność wypowiedzi. Miała ona
chronić dobre imię (w tym przypadku pana S.L.), ale przekroczyła ramy
dopuszczalne w społeczeństwie demokratycznym. Sądy dopuściły się dwóch
zasadniczych zaniedbań: nie dostrzegły, że sprawa jest przykładem konfliktu
między prawem do wolności wyrażania opinii oraz ochroną dobrego imienia oraz
że granice dopuszczalnej krytyki pana S.L. były szersze niż w odniesieniu do
osób prywatnych.
Głównym celem listu było zwrócenie uwagi wyborców na to, czy pan S.L. jest
odpowiednim kandydatem do sprawowania funkcji w organach władzy
samorządowej - zauważył Trybunał. Kluczowe znaczenie dla oceny miała
21
okoliczność, że skarżący nie działał w złej wierze, tj. bez uzasadnionego powodu
czy w celu poniżenia pana S.L. Trybunał odwołał się przy tym do wyroku w
sprawie Vides Aizsardzības Klubs przeciwko Łotwie. Stwierdził wówczas m.in., że
w społeczeństwie demokratycznym władza publiczna i jej przedstawiciele
podlegają stałej i szczegółowej kontroli ze strony obywateli oraz że każdy
powinien mieć możliwość zwrócenia uwagi opinii publicznej na sytuacje, które
uważa za bezprawne (pod warunkiem, że robi to w dobrej wierze).
18. Obowiązki radnego
Decydując się na kandydowanie w wyborach samorządowych trzeba mieć
świadomość obowiązków i ograniczeń, które dotkną świeżo upieczonego radnego.
Polskie prawo jest pod tym względem dość restrykcyjne. W poniższej tabeli
przedstawiamy najważniejsze obowiązki, zakazy i ograniczenia wiążące nowych
radnych gminy. Analogiczne rozwiązania funkcjonują w odniesieniu do radnych
powiatowych i radnych sejmików województw oraz - w pewnym zakresie - do
wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
Ograniczenie,
obowiązek, zakaz
Opis
Zakaz zatrudnienia w
urzędzie gminy
- Radny nie może pracować na etacie w urzędzie gminy,
w której uzyskał mandat.
- Radny nie może pełnić funkcji kierownika ani zastępcy
gminnej jednostki organizacyjnej.
- Jeśli radny przed wyborem był pracownikiem urzędu
gminy albo kierownikiem lub jego zastępcą w jednostce
organizacyjnej gminy, przed przystąpieniem do
wykonywania mandatu musi złożyć wniosek o urlop
bezpłatny (na czas kadencji i trzy miesiące po niej).
Ma na to siedem dni od dnia ogłoszenia wyników
wyborów. Niezłożenie wniosku jest równoznaczne ze
zrzeczeniem się mandat.
22
Zakaz powierzania
pracy na podstawie
umowy cywilnoprawnej
- Wójt nie może powierzyć radnemu gminy, w której
uzyskał on mandat, wykonywania pracy na podstawie
umowy cywilnoprawnej
Zakaz działań
podważających
zaufanie wyborców do
wykonywania mandatu
- Radny nie może podejmować dodatkowych zajęć ani
otrzymywać darowizn, które mogą podważyć zaufanie
wyborców do wykonywania mandatu;
- Radny nie może powoływać się na swój mandat
podejmując dodatkowe zajęcia bądź działalnością
gospodarczą (prowadzoną jednoosobowo lub z innymi).
Zakaz działalności z
wykorzystaniem mienia
komunalnego
- Radny nie może prowadzić działalności gospodarczej
(jednoosobowo lub z innymi) z wykorzystaniem mienia
komunalnego gminy, w której uzyskał mandat, a także
zarządzać taką działalnością, być jej przedstawicielem lub
pełnomocnikiem. Jeżeli radny przed rozpoczęciem
wykonywania mandatu prowadził taką działalność,
musi jej zaprzestać w terminie trzech miesięcy od dnia
złożenia ślubowania. Niewypełnienie tego obowiązku jest
podstawą do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu.
23
Obowiązek składania
oświadczeń
majątkowych
- W terminie 30 dni od złożenia ślubowania radny i wójt
składają pierwsze oświadczenie majątkowe. Radny musi
dołączyć do niego informację o sposobie i terminie
zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej z
wykorzystaniem mienia gminy, a wójt - informację o
zaprzestaniu prowadzenia jakiejkolwiek działalności
gospodarczej (jeżeli prowadzili ją przed dniem wyboru).
- Radny i wójt muszą złożyć oświadczenia o działalności
gospodarczej prowadzonej przez ich małżonka,
wstępnych, zstępnych oraz rodzeństwo - jeżeli działalność
ta jest wykonywana na terenie gminy, w której pełnią
funkcje. Muszą również złożyć oświadczenia o umowach
cywilnoprawnych zawartych przez ich małżonków,
wstępnych, zstępnych i rodzeństwo, jeżeli zostały one
zawarte z organami gminy, jednostkami organizacyjnymi
gminy lub gminnymi osobami prawnymi i nie dotyczą
stosunków prawnych wynikających z korzystania z
powszechnie dostępnych usług lub ze stosunków
prawnych powstałych na warunkach powszechnie
obowiązujących.
- Niezłożenie oświadczenia majątkowego skutkuje utratą
diety radnego, a po upływie terminów określonych w
ustawie o samorządzie gminnym, prowadzi do utraty
mandatu.
24
V. Jak prowadzić kampanię, żeby wygrać wybory
19. Budowanie Strategii
Sama wiedza na temat formalnych zasad prowadzenia kampanii, to nie wszystko.
Trzeba przede wszystkim wiedzieć, co i w jaki sposób przekazać, żeby kampania
była
skuteczna.
Jednym
słowem
–
co
zrobić,
żeby
wygrać.
Dlatego prezentujemy Wam specjalny poradnik, z którego dowiecie się jak
dotrzeć do potencjalnych wyborców i przekonać ich do swojej kandydatury.
Przygotował go dla Was dr Sergiusz Trzeciak, specjalista marketingu
politycznego, doradca sztabów wyborczych, autor m.in. książek „Kampania
wyborcza. Strategia sukcesu” i „Kampania wyborcza w Internecie”.
Strategia kampanii
Budowanie strategii kampanii składa się z siedmiu etapów:
o określenia jej celów
o analizy czynników, od których zależy realizacja Twoich przedsięwzięć
o identyfikacji elektoratu (profil polityczny, demograficzny)
o wyboru tematu, czyli przekazu, z jakim zamierzasz dotrzeć do wyborcy
o oszacowania niezbędnych środków
o określenia taktyki
o przygotowania planu ze szczegółowym kalendarzem
Pamiętaj! Dobrze zaplanuj swoją kampanię.
o Spraw, by Twoja strategia była realistyczna – nie zakładaj, że będziesz
kierował swój przekaz do wszystkich wyborców.
o Dokonaj analizy swojego okręgu wyborczego.
o Po szczegółowym rozważeniu preferencji wyborców, własnych możliwości i
zachowań konkurencji, właściwie dobierz temat.
o Panuj nad treścią przekazu wyborczego. Spraw, by był on zgodny w
kampanii bezpośredniej i medialnej.
25
o Korzystaj z mediów i ucz się z nimi współpracować.
o W strategii uwzględnij kontrkandydatów i ich możliwości.
o Staraj się przewidzieć zachowania przeciwników, by w każdej chwili
odeprzeć ich atak.
o Bądź przygotowany na nieoczekiwane wydarzenia, szczególnie na sytuacje
kryzysowe.
o Nie usztywniaj swojej strategii, bądź elastyczny i gotowy do modyfikacji.
o Zgromadź niezbędne środki finansowe.
Cele kampanii
Cele kampanii powinny być realistyczne, ale jednocześnie ambitne.
Może nimi być: zwycięstwo, pozyskanie głosów na rzecz listy, odebranie głosów
przeciwnikowi, zdobycie doświadczenia politycznego albo przypomnienie się
wyborcom przed innymi wyborami
Analiza czynników powodzenia
Pamiętaj, że czynniki od których zależy powodzenia Twojej kampanii to:
o jej odpowiednia strategia i zaplanowanie,
o zaplecze finansowe, jakie posiadasz,
o liczba i kompetencje osób zaangażowanych w kampanię,
o nakład pracy własnej,
o taktyka wyborcza, a więc sposób prowadzenia kampanii.
Identyfikacja elektoratu
Wyborcy dzielą się nie tylko na Twoich zwolenników i przeciwników. Ich grup jest
znacznie więcej: niegłosujący, niezdecydowani, Twoi zwolennicy zdecydowani,
Twoi zwolennicy słabi, słabi zwolennicy innych kandydatów, mocni zwolennicy
innych kandydatów. Poniższy rysunek pokazuje, na których z nich powinieneś
skoncentrować swoją kampanię:
26
Powinieneś też przeanalizować elektorat swojego okręgu wyborczego określając
jego profil demograficzny i identyfikując problem polityczny.
Wybór tematu
Temat kampanii to jedna z najważniejszych dla Ciebie rzeczy. Musi być właściwy,
wiarygodny i prawidłowo sformułowany. Na jego bazie zbudujesz hasła i program
wyborczy.
Wybierając temat pamiętaj, że musi on:
o stanowić kompromis pomiędzy oczekiwaniami wyborców, wiarygodnością i
kompetencjami Twoimi i Twojego ugrupowania oraz tematami wybranymi
przez Twoich przeciwników
o korespondować z tematem kampanii wyborczej ugrupowania,
o być prosty i zrozumiał, ale równocześnie istotny dla wyborców,
o odpowiadać, dlaczego wyborca powinien głosować właśnie na Ciebie,
o odwoływać się do emocji.
27
Syntezą tematu będzie Twoje hasło wyborcze. Musi być krótkie, łatwe do
zapamiętania i również odwoływać się do emocji. Na pytania, w jaki sposób – już
jako radny – zrealizujesz swoje obietnice, odpowie Twój program wyborczy.
Powinny się w nim znaleźć również wszystkie istotne tematy, jakie mogą pojawić
się w czasie kampanii.
Oszacowanie kosztów
Szacując finanse kampanii musisz przeanalizować dwie rzeczy. Po pierwsze –
jakie już masz środki finansowe i ile ich masz szansę jeszcze pozyskać. Po drugie
– ilu masz i możesz pozyskać współpracowników, jakie są ich kompetencje, czy
pobierają wynagrodzenie, czy może są wolontariuszami? Na tej podstawie
będziesz mógł porównać swoje zasoby z potrzebnymi nakładami.
Taktyka kampanii
Twoja taktyka będzie zależeć od następujących czynników:
o rodzaj mandatu, o który się ubiegasz (radnego, wójta, burmistrza,
prezydenta miasta)
o Twojego doświadczenia politycznego (kolejna kadencja czy debiut na
scenie politycznej)
o Twojego statusu (kandydat niezależny lub wpisany na listę komitetu
wyborczego z jego pełnym poparciem)
o popularności i statusu ugrupowania, z którym jesteś związany (wynik w
sondażach, ugrupowanie rządzące czy opozycyjne)
o Twoich cech osobowościowych (czy lubisz kontakty z ludźmi, jak czujesz
się w czasie wystąpień publicznych lub wystąpień w mediach)
Wyróżnia się cztery zasadnicze metody prowadzenia kampanii wyborczej:
bezpośrednia, pośrednia, ukierunkowana i negatywna (przeczytasz o nich w
dalszych częściach poradnika).
Plan Twojej kampanii powinien uwzględniać następujące elementy:
o Twój profil (w tym Twoje mocne i słabe strony)
o profil kontrkandydata/ów (w tym ich mocne i słabe strony)
28
o Twój program
o etapy prowadzenia kampanii, w czasie których wyborcy będą:
rozpoznawać kandydatów, wyrabiać sobie opinię na ich temat, by w końcu
zdecydować, na kogo zagłosują
Wyrazem
planu
powinien
być
kalendarz,
na
przykład
taki:
Oprócz kalendarza warto prowadzić dziennik kampanii zapisując w nim
popełnione błędy, powody, dla których zrezygnowano z niektórych części planu
oraz pomysły i błędy konkurenta.
20. Kampania bezpośrednia
Istotą tej kampanii jest bezpośredni kontakt kandydata z wyborcą w czasie
spotkań, festynów, zbierania podpisów czy odwiedzin w domu.
29
Taktyka ta umożliwia kandydatowi poznanie swoich wyborców, czasem nawet z
imienia i nazwiska, i porozmawiania z nimi chwilę.
Najlepiej sprawdza się w wyborach samorządowych i mniejszych okręgach
wyborczych, gdzie szansa na dotarcie do znacznej liczby wyborców jest realna.
Do jej realizacji nie trzeba ogromnych środków finansowych, ale kandydat
powinien być przygotowany na to, że będzie musiał poświęcić sporo swego czasu
i energii.
Przykłady prowadzenia kampanii bezpośredniej:
o Zbieranie podpisów - próba nakłonienia wyborcy do złożenia podpisu z
poparciem dla komitetu wyborczego lub wobec określonej inicjatywy
społecznej (stoliki w miejscach publicznych, „od drzwi do drzwi”)
o Kolportaż – dostarczenie materiałów wyborczych przez wolontariuszy lub
kandydata bezpośrednio do wyborcy
o Ankietowanie – metoda sprawdzenia preferencji wyborczych mieszkańców
oraz rozpoznania problemów istotnych dla danej społeczności lokalnej („od
drzwi do drzwi”, ankietowanie telefoniczne)
o Odwiedziny u wyborcy w mieszkaniu, z dostarczeniem mu materiałów
wyborczych, co ma go przekonać do głosowania na danego kandydata
o Spotkania publiczne – skuteczne zwłaszcza przed wyborami lokalnymi, gdy
są relacjonowane przez media i dotyczą interesującego dla wyborców
tematu
21. Kampania ukierunkowana
Rodzaje przekazu ukierunkowanego to:
o geograficzny (np. do mieszkańców konkretnej miejscowości)
o do
grup
społecznych
lub
środowiskowych
(kobiety,
młodzież,
przedsiębiorcy itd.)
o do osób wyznających podobne poglądy
Jak dotrzeć do wyborców:
30
o przygotuj dla każdej wsi, osiedla lub dzielnicy w Twoim okręgu osobną
ulotkę i rozprowadź ją wśród jej mieszkańców
o napisz specjalny list dla wybranej grupy społecznej, np. do emerytów
o wystąp z petycją do władz miasta w sprawie remontu placu zabaw dla
dzieci lub osiedlowego boiska do koszykówki - podpisy zbieraj właśnie w
tych miejscach, jednocześnie wręczając osobom zainteresowanym ulotki
informujące o Twojej akcji oraz o tym, że wspierając Ciebie w wyborach
walczą jednocześnie o remont tych obiektów
22. Kampania medialna
Zestaw informacyjny dla mediów powinien zawierać:
o Twój oficjalny życiorys
o szczegółowe informacje na temat przynależności do organizacji
społecznych i politycznych
o czarno-białe oraz kolorowe zdjęcie portretowe
o ważniejsze fakty dotyczące Twojej kampanii
o ważniejsze notatki prasowe
o wybrane materiały wyborcze (np. broszura programowa)
Organizując konferencję prasową:
o przygotuj ją określając termin, miejsce, czas trwania, temat i informując o
niej media
o po konferencji zadbaj o wywiady indywidualne, notatki prasowe i
monitoruj, czy media wykorzystały informacje
Notatka prasowa:
o ma opisywać fakty lub wydarzenia, które przyciągną uwagę mediów
o ma zawierać podstawowe dane: imię i nazwisko kandydata, nazwę
ugrupowania, komitetu wyborczego, logo organizacji, dane kontaktowe
biura wyborczego itd.
o nagłówek powinien ujawniać w skrócie temat notatki albo zaciekawić
31
o już w pierwszym akapicie należy odpowiedzieć na pytania: kto? co? kiedy?
gdzie? i dlaczego?
1. Kampania w Internecie
Wykorzystując w kampanii Internet można:
o pozyskać wolontariuszy – np. zachęcając ich do wypełnienia ankiety
osobowej on-line lub przesłania jej pocztą elektroniczną,
o organizować fundusze – za pośrednictwem sieci możesz zwrócić się do
członków
o Twojej partii i Twoich zwolenników z prośbą o wsparcie kampanii,
dystrybuować materiały wyborcze, w szczególności wysyłać listy.
Narzędzia:
o strona www
o serwisy społecznościowe
o korespondencja elektroniczna,
o biuletyn internetowy.
o blogi
Więcej na ten temat dowiesz się z książki „Marketing polityczny w Internecie”.
23. Kampania negatywna
Podstawowe zarzuty stosowane wobec przeciwników politycznych w czasie
kampanii negatywnej to:
o kontrkandydat
głosował
za
poparciem
niekorzystnych
lub
kontrowersyjnych rozwiązań,
o rywal nie wywiązuje się z obietnic danych wcześniej wyborcom i nie
realizuje programu,
o przeciwnik nie sprawował w sposób właściwy swojego mandatu,
o Twój konkurent łamie zasady prawa lub postępuje w sposób nieetyczny,
o oponent uwikłany jest w afery obyczajowe.
32
Pamiętaj jednak, że:
o atak wywołuje powstanie sytuacji kryzysowej,
o Twój kontrkandydat może atak zignorować, odpowiedzieć na zarzuty albo
przejść do kontrataku.
VI. Zasady finansowania kampanii
Rozliczenia finansowe związane z prowadzeniem kampanii wyborczej to materia
poddana szczególnie rozbudowanej regulacji Ordynacji wyborczej i ustawy o
bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Ustawy wyborcze
zobowiązują przede wszystkim do powołania specjalnej osoby odpowiedzialnej za
finanse komitetów wyborczych – pełnomocnika finansowego komitetu. Poza
tym regulują następujące kwestie:
24. Sposoby pozyskiwania i wydatkowania środków na kampanię
wyborczą
Komitet wyborczy może pozyskiwać i wydatkować środki jedynie na cele
związane z wyborami. Może to zacząć robić dopiero z dniem formalnego
zarejestrowania. Pozyskiwanie musi zakończyć z dniem wyborów, a wydawanie -
z dniem złożenia sprawozdania finansowego (o sprawozdaniu - czytaj w
podpunkcie niżej).
Dopuszczalne źródła finansowania zależą od tego, kto tworzy komitet. W
przypadku komitetów partyjnych pieniądze mogą pochodzić jedynie z funduszu
wyborczego partii, w przypadku komitetów organizacji i wyborców - tylko z
wpłat Polaków zamieszkałych na stałe na terenie RP oraz z kredytów bankowych
zaciąganych na cele wyborcze. Łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz
komitetu wyborczego nie może przekraczać 15-krotności minimalnego
wynagrodzenia
obowiązującego
w
dniu
poprzedzającym ogłoszenie rozporządzenia o zarządzeniu wyborów. Jeśli jest
wyższa, kwota ponad limit przepada na rzecz Skarbu Państwa.
33
Żaden komitet wyborczy nie może przeprowadzać zbiórek publicznych.
Dla przejrzystości rozliczeń Ordynacja wyborcza przyjmuje następujące zasady:
o komitety nie mogą przyjmować żadnych wartości niepieniężnych. Jedyny
wyjątek: osoby fizyczne mogą bez wynagrodzenia rozpowszechniać ich
ulotki i plakaty wyborcze;
o środki finansowe komitetu powinny być gromadzone na jednym rachunku
bankowym - podstawą do jego utworzenia jest zaświadczenie PKW albo
komisarza o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu. Ten sam
dokument pozwala na wpis do Rejestru Gospodarki Narodowej (REGON) i
nadanie numeru identyfikacji podatkowej (NIP) na zasadach określonych w
przepisach o ewidencji i identyfikacji podatników i płatników;
o środki na konto komitetu można wpłacać jedynie czekiem, przelewem lub
kartą.
25. Limity wydatków komitetów wyborczych
Ordynacja wyborcza precyzuje także limity wydatków komitetów. W wyborach
do rad gmin, powiatów i sejmików województw, limit ustala się mnożąc
ustawowo określoną kwotę przypadającą na jeden mandat radnego przez liczbę
mandatów przypadających na okręg lub okręgi, w których komitet wyborczy
zarejestrował kandydatów.
Kwota przypadająca na jeden mandat zależy od rady i wynosi:
o w wyborach do rady gminy w gminach do 20 tys. mieszkańców - 750 zł;
o w wyborach do rady gminy w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców oraz
w wyborach do rad dzielnic miasta stołecznego Warszawy - 1 tys. zł;
o w wyborach do rady powiatu - 2 tys. zł;
o w wyborach do rady miasta w miastach na prawach powiatu - 3 tys. zł;
o w wyborach do sejmiku województwa - 5 tys. zł.
PRZYKŁAD. Komitet wyborczy X zarejestrował swoich kandydatów w wyborach do
rady powiatu w dwóch okręgach wyborczych. W jednym z okręgów wybiera się
sześciu, a w drugim czterech radnych. Ponieważ kwota przypadającą na jeden
34
mandat wynosi 2 tys. zł, a na oba okręgi przypada dziesięć mandatów łącznie,
komitet X może wydać maksymalnie 20 tys. zł (10 x 2 tys. zł).
Limity w wyborach bezpośrednich na wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
oblicza się na innych zasadach. Otóż, limit wydatków kandydata w gminach do
500 tys. mieszkańców ustala się mnożąc liczbę mieszkańców tej gminy przez
kwotę 50 groszy. W gminach powyżej 500 tys. mieszkańców pierwszych 500 tys.
mnoży się przez kwotę 50 groszy, a kolejnych - przez 25 groszy.
PRZYKŁAD. Gmina X liczy sobie 600 tys. mieszkańców. W związku z tym komitet
wyborczy kandydata Y na kampanię wyborczą może wydać maksymalnie 275 tys.
zł obliczone według wzoru:
o 500 tys. x 50 groszy = 250 tys. zł
o plus: 100 tys. x 25 groszy = 25 tys. zł
A co się stanie, jeśli komitet wyda na kampanię mniej, niż pozyskał? W
przypadku komitetu partyjnego nadwyżka trafia do funduszu wyborczego danej
partii. Komitety organizacji i wyborców przekazują ją na cele charytatywne, przy
czym - jeśli kwota ta jest wyższa niż 1 tys. zł - pełnomocnik finansowy informuje
o niej publicznej w ciągu siedmiu dni od przekazania.
26. Obowiązki sprawozdawcze
W ciągu trzech miesięcy do dnia wyborów pełnomocnik finansowy musi
złożyć sprawozdanie finansowe. Jego adresatem jest organ, który zarejestrował
komitet, czyli komisarz wyborczy albo PKW.
Sprawozdanie zawiera dane o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach
finansowych komitetu. Muszą się w nim zanleźć także informacje o kredytach
bankowych i ich warunkach oraz imienny wykaz wpłat od osób fizycznych. Wzór
sprawozdania znajduje się w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Finansów .
Z uwagi na zasadę jawności finansowania wyborów Państwowa Komisja
Wyborcza podaje sprawozdania do wiadomości publicznej w Biuletynie Informacji
Publicznej, a komisarz - udostępnia na wniosek zainteresowanych (wcześniej
35
musi wydać komunikat - w dzienniku o zasięgu co najmniej wojewódzkim - o
miejscu, czasie i sposobie możliwości wglądu).
Pełnomocnik finansowy komitetu musi przechowywać dokumenty związane z
finansowaniem kampanii przez co najmniej 12 miesięcy od dnia wyborów.
PKW albo komisarz wyborczy rozpatrują sprawozdania w ciągu pół roku. Na
podstawie ich analizy mogą:
o przyjąć sprawozdanie bez zastrzeżeń
o przyjąć sprawozdanie, wskazując na jego uchybienia
odrzucić sprawozdanie w przypadku stwierdzenia pozyskania lub wydatkowania
środków komitetu wyborczego z naruszeniem przepisów Ordynacji, przekroczenia
limitu wydatków, naruszenia zakazów przewidzianych ustawą (np. zakazu zbiórek
publicznych), naruszenia innych przepisów dotyczących finansowania kampanii
(np. przekroczenia limitu wpłat osób fizycznych).
W przypadku wątpliwości co do prawidłowości sprawozdania, organ, któremu je
przedłożono, wzywa komitet do usunięcia wad lub udzielenia wyjaśnień.
Ponadto może zlecić biegłemu rewidentowi sporządzenie ekspertyz lub opinii i
raportów.
Od decyzji o odrzuceniu sprawozdania można się odwołać w następujący sposób:
jeśli sprawozdanie odrzucił komisarz wyborczy - pełnomocnik finansowy w ciągu
14 dni od dnia doręczenia postanowienia może się odwołać do sądu okręgowego.
Ten ma miesiąc na rozpatrzenie sprawy, a jego decyzja jest ostateczna.
Jeśli sprawozdanie odrzuciła Państwowa Komisja Wyborcza - pełnomocnik
finansowy w terminie 14 dni od doręczenia postanowienia może wnieść skargę do
Sądu Najwyższego. Na jej rozpoznanie sąd ma dwa miesiące, a jego decyzja jest
ostateczna.
Jeżeli Sąd Najwyższy albo okręgowy uznają skargę pełnomocnika za zasadną,
odpowiednio Państwowa Komisja Wyborcza albo komisarz wyborczy natychmiast
przyjmują sprawozdania.
36
Gdy odwołania nie wniesiono bądź uznano je za bezzasadne, organ, któremu
przedłożono sprawozdanie, przekazuje postanowienie o jego odrzuceniu
naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu dla siedziby komitetu.
27. Zasady orzekania przepadku korzyści majątkowych KW
Zgodnie z Ordynacją wyborczą korzyści majątkowe, które komitet przyjął z
naruszeniem przepisów ustawy, przepadają na rzecz Skarbu Państwa. Jeżeli taka
korzyść została wydana lub utracona, przepadkowi podlega jej równowartość.
Korzyści majątkowe przekazane z naruszeniem przepisów, których komitet nie
przyjął lub zwrócił w ciągu 30 dni, nie podlegają przepadkowi.
Przyjęcie korzyści majątkowych z naruszeniem przepisów ustawy stwierdza
organ, któremu przedłożono sprawozdanie finansowe, w postanowieniu o jego
odrzuceniu. Jeżeli komitet nie przekaże ich dobrowolnie na rzecz Skarbu
Państwa, organ ten występuje do sądu przeciwko podmiotom odpowiedzialnym
za zobowiązania komitetu (partia, organizacja, wyborcy tworzący komitet) o
orzeczenie przepadku korzyści lub jej równowartości oraz wydanie tej korzyści
lub zapłatę jej równowartości. Sądem właściwym jest sąd okręgowy dla siedziby
występującego organu. Egzekucja korzyści majątkowej lub jej równowartości
następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Organem egzekucyjnym jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy dla siedziby
komitetu wyborczego.
