14 Usprawnianie pacjenta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Lilia Kimber-Dziwisz

Usprawnianie pacjenta 322[15].Z1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Ewa Pastor
mgr Ewa Goliszek

Opracowanie redakcyjne:
mgr Lilia Kimber-Dziwisz

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].Z1.04
„Usprawnianie pacjenta”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
terapeuta zajęciowy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rola usprawniania fizycznego w przypadku choroby przewlekłej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Terapia zajęciowa jako kontynuacja leczenia fizykoterapeutycznego,

balneologicznego oraz kinezyterapeutycznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Sprzęt ułatwiający życie osoby niepełnosprawnej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Metody adaptacji stanowisk pracy przy różnych dysfunkcjach

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady pracy z osobą niepełnosprawną

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Komunikowanie się z osobą niepełnosprawną

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Scenariusze zajęć usprawniających

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej usprawniania

pacjenta.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia dotyczące roli usprawniania fizycznego

w przypadku choroby przewlekłej oraz terapii zajęciowej jako kontynuacji leczenia
fizykoterapeutycznego, balneologicznego oraz kinezyterapeutycznego. W trakcie nauki
poznasz również sprzęt ułatwiający życie osoby niepełnosprawnej i metody adaptacji
stanowisk pracy przy różnych dysfunkcjach. Materiał nauczania obejmuje także wiedzę
dotyczącą zasad pracy i komunikacji z osobą niepełnosprawną. Poznasz również przykładowe
scenariusze zajęć usprawniających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[15].Z1.03

Stosowanie zabiegów

kinezyterapeutycznych

i fizykoterapeutycznych

322.[15].Z1

Podstawy kompleksowej rehabilitacji

322[15].Z1.04

Usprawnianie pacjenta

322[15]. Z1.01

Dobieranie zabiegów

rehabilitacyjnych do możliwości

i potrzeb pacjenta

322[15].Z1.02

Posługiwanie się sprzętem

rehabilitacyjnym

322[15].Z1.05

Posługiwanie się językiem obcym

zawodowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować zasady prawidłowej komunikacji z osoba niepełnosprawną,

−

nawiązywać kontakt terapeutyczny z podopiecznym kierując się akceptacją,
zrozumieniem, empatią,

−

współpracować w grupie,

−

różnicować okresy rozwojowe jednostki,

−

określać wpływ czynników społecznych, psychicznych, emocjonalnych na rozwój
jednostki,

−

przestrzegać procedur w pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

skorelować działania terapeutyczne z działaniami rehabilitacyjnymi,

−

zmotywować osoby niepełnosprawne do posługiwania się sprzętem ułatwiającym
codzienne życie,

−

zaprojektować pomoce ułatwiające usprawnianie pacjentów,

−

zaadaptować stanowiska pracy do możliwości i rodzaju dysfunkcji pacjenta,

−

zastosować sprzęt ułatwiający życie osobie niepełnosprawnej,

−

dobrać pomoce potrzebne do prowadzenia terapii zajęciowej,

−

przeprowadzić zajęcia rehabilitacyjne z zakresu uczenia czynności życia codziennego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rola usprawniania fizycznego w przypadku choroby

przewlekłej

4.1.1. Materiał nauczania

W usprawnianiu fizycznym pacjentów przewlekle chorych istnieje ścisłe powiązanie terapii

zajęciowej z usprawnianiem ruchowym (kinezyterapią). Praca i czynności wykonywane
w trakcie terapii zajęciowej są wsparciem i/lub kontynuacją ćwiczeń prowadzonych na sali
rehabilitacyjnej. Celem oddziaływań usprawniających jest między innymi:

−

stymulacja bądź optymalizacja sprawności u osób ze stwierdzoną niepełnosprawnością,

−

zapobieganie wtórnym zaburzeniom funkcjonalnym i emocjonalnym będących skutkiem
choroby przewlekłej lub niepełnosprawności

−

niwelowanie patologicznych objawów o charakterze obronno-kompensacyjnym,

−

dostarczenie pacjentom i opiekunom wiedzy na temat potrzeb rehabilitacyjnych oraz
wskazówek dotyczących sposobów ich zaspokajania,

−

pomoc opiekunom w wyborze odpowiedniego sprzętu i pomocy rehabilitacyjnych oraz
właściwego aranżowania otoczenia osoby przewlekle chorej.
Ruch i ćwiczenia jako bodźce naturalne potrafią oddziaływać na cały organizm, wpływając

na czynność wszystkich jego narządów i tym samym mogą zwiększać lub przywracać choremu
sprawność i wydolność fizyczną. Ruch i praca fizyczna są czynnikami, które rozwijają
i kształtują nasze narządy, zwłaszcza narząd ruchu.

Wpływ na układ kostny
Układ kostny stanowi funkcję podporową i ochronną organizmu. Pełni rolę biernego

narządu ruchu, niemniej jednak podczas systematycznie uprawianych ćwiczeń fizycznych,
w tkance kostnej zachodzą istotne zmiany. Bodźcem do wzmacniania kości i odkładania soli
mineralnych jest przerywany ucisk mechaniczny i rozciąganie, zachodzące podczas ruchu.

Systematyczny trening przede wszystkim przyspiesza i reguluje prawidłowy rozwój kości,

szczególnie, jeśli chodzi o ich długość i grubość. Zmiany potreningowe oddziałują również na
strukturę tkanki kostnej oraz na skład chemiczny kości.

Wpływ na stawy
Ćwiczenia fizyczne wywierają znaczący wpływ na kształtowanie powierzchni stawowych.

Sprawność stawu zależy od stanu chrząstki stawowej. Powierzchnie stawowe pokrywa
chrząstka szklista, która pozbawiona jest unaczynienia i unerwienia. Odżywia się ona z jednej
strony stawu z naczyń krwionośnych podchrzęstnej warstwy kości, a z drugiej od strony stawu
płynem stawowym. Unieruchomienie (podczas choroby lub urazu) lub ograniczenie
ruchomości stawu upośledza odżywianie chrząstki.

Kolejną ważną rolą wpływu ćwiczeń fizycznych na staw jest odpowiednia długość

i elastyczność elementów okołostawowych (torebek i więzadeł) oraz ich wytrzymałość.
Pozwalają one na utrzymanie pełnego zakresu ruchu w stawie, a w przypadku jego
ograniczenia mogą wpłynąć na powiększenie zakresu ruchu.

Ruch działa korzystnie na omawiany aparat tylko w jego optymalnych granicach Zarówno

niedobór czy jednostronność ruchów, przeciążenie jednorazowe lub długofalowe – mogą tu
działać szkodliwie.

Wpływ na układ mięśniowy

Tkanka mięśniowa dzięki zawartości specjalnego białka kurczliwego zwanego aktomiozyną –
charakteryzuje się kurczliwością, która jest podstawą ruchu. Białko to posiada zdolność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zamiany energii chemicznej na mechaniczną. Na podstawie cech budowy i funkcji można
rozróżnić u człowieka trzy zasadnicze odmiany tkanki mięśniowej:
–

tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną,

–

tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną serca,

–

tkankę mięśniową gładką.
Mięśnie szkieletowe stanowią największą masę tkankową organizmu. Połączone

z kośćcem za pomocą ścięgnistych przyczepów podczas skurczu powodują ruch
poszczególnych części ciała względem siebie, zmianę położenia ciała, oddychanie i inne funkcje
życiowe. Czynność mięśni szkieletowych jest ściśle związana z ruchem zależnym od naszej
woli.

Pod wpływem ćwiczeń zwiększa się masa mięśni. Ćwiczenia wywierają również korzystny

wpływ na ukrwienie mięśni, przez co dostarczają duże ilości tlenu i składników odżywczych
oraz szybciej są usuwane produkty szkodliwe – co głównie ma miejsce podczas ćwiczeń
dynamicznych.

Ćwiczenia ruchowe nie tylko oddziałują na siłę i wytrzymałość mięśni, ale również

rozwijają lub przywracają mięśniom zdolność reagowania na bodźce układu nerwowego.
Wpływają i kształtują ich tonus, a w przypadku upośledzenia – przywracają prawidłową
czynność mięśni.

Wpływ na układ krążenia
Ćwiczenia fizyczne w układzie krążenia powodują korzystne zmiany tak w stosunku do

samego mięśnia sercowego, jak i sprawności krążenia obwodowego. W tym pierwszym
zakresie dochodzi przede wszystkim do hipertrofii mięśnia sercowego, co daje większą siłę
skurczu podnosząc jednocześnie pojemność wyrzutową serca. Charakterystyczną cechą
wytrenowanego mięśnia jest większa pojemność minutowa serca, która ułatwia lepsze
zaopatrywanie pracujących tkanek w składniki odżywcze i tlen, a także szybsze usuwanie
produktów przemian tkankowych w organizmie.

Istotne zmiany występują również w lepkości krwi – zostaje obniżona, co łącznie z jej

rozcieńczeniem zwiększa przepływ mięśniowy i usprawnia zaopatrzenie tlenowe tkanek
w stresie wytrzymałościowym. Ćwiczenia wpływają również na zwiększenie czerwonych ciałek
krwi z jednoczesnym wzrostem zawartości hemoglobiny we krwi. Podniesienie pod wpływem
ćwiczeń poziomu hemoglobiny we krwi i mioglobiny w mięśniach znacznie zwiększa ogólną
pojemność tlenową organizmu.

Wpływ na układ oddechowy
W układzie oddechowym podstawowe zmiany spowodowane ćwiczeniami fizycznymi

dotyczą mechaniki oddychania. Ruch głównie kształtuje klatkę piersiową i usprawnia czynność
mięśni oddechowych. Stosunkowo ważny dla mechaniki oddychania jest również wpływ
ćwiczeń na postawę ciała oraz sprawność mięśni oddechowych. Ćwiczenia fizyczne powodują
również zmiany w samej tkance płucnej, gdzie przez otwarcie nieczynnych pęcherzyków
płucnych zwiększa się podstawowe parametry wentylacyjne płuc. Tak, więc sprawność układu
oddechowego warunkuje odpowiednie zaopatrzenie organizmu w tlen, a tym samym wpływa
na ogólną wydolność organizmu.

Wpływ na układ nerwowy
Ćwiczenia ruchowe wpływają głównie na układ nerwowy angażując bodźce niezbędne do

prawidłowego funkcjonowania części ruchowej. Odgrywają też zasadniczą rolę w nauczaniu
czynności ruchowych, zarówno nowych jak i utraconych. Ponadto rozwijają pamięć ruchową
oraz szybkość i łatwość oddziaływania na bodźce zewnętrzne. Ćwiczenia wpływają na
zdolność utrzymania równowagi ciała, a w przypadku zaburzeń – poprawiają ją. W tym ujęciu
ćwiczenia fizyczne stanowią nie tylko bodziec dla układu nerwowego, ale też wpływają
kształtująco na reakcje tego układu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wpływ na układ trawienny i moczowo-płciowy
Ćwiczenia fizyczne rozwijają sprawność mięśni gładkich i pośrednio wpływają na

funkcjonowanie żołądka, jelit i wątroby. W wątrobie gromadzi się zapas glikogenu, który
bierze udział w procesach metabolicznych. Dzięki zwiększeniu aktywności odpowiednich
enzymów poprawia się w wątrobie przemiana węglowodanów, białek i tłuszczów. Powoduje
to wzrost zasobów energetycznych oraz możliwość ich wykorzystania i uzupełnienia.

Ćwiczenia zapobiegają zaparciom i zaleganiu moczu w drogach moczowych, a przez to

przeciwdziałają tworzeniu się infekcji i tworzeniu się kamieni moczowych.

Przykłady ćwiczeń ruchowych u pacjentów długotrwale unieruchomionych:
A. Pacjenci tzw. pourazowi

1. Ćwiczenia oddechowe, które szczególnie są ważne u chorych leczonych operacyjnie

i wymagających leżenia, w celu zapobiegania powikłaniom ze strony układu
oddechowego.

2. Ćwiczenia „ułożeniowe” przy unieruchomieniu kończyny dolnej z wolnym stawem

biodrowym i przy unieruchomieniu kończyny górnej z wolnym stawem barkowym. Są to
ćwiczenia polegające na unoszeniu i opuszczaniu kończyny dolnej i /lub kończyny górnej
w opatrunku gipsowym. Ćwiczenia te poprawiają ukrwienie kończyny objętej
unieruchomieniem i zapobiegają obrzękom.

3. Ćwiczenia czynne odcinków ciała nie objętych unieruchomieniem. Stopniowe

przechodzenie do ćwiczeń bardziej intensywnych w celu rozwinięcia i zachowania jak
najlepszej ogólnej sprawności fizycznej.

4. Ćwiczenia

izometryczne-napinanie

mięśni

objętych

opatrunkiem

gipsowym

(m. czworogłowy uda, mm. pośladkowych i m. trójgłowego łydki).

5. Ćwiczenia usprawniające odcinek ciała dotknięty urazem, po zdjęciu unieruchomienia.

B. Kinezyterapia w pediatrii (boczne skrzywienie kręgosłupa, wady wrodzone i nabyte).

Postępowanie w przypadku skolioz ma na celu:
1. Utrzymanie dobrego ogólnego stanu zdrowia.
2. Poprawienie ogólnej kondycji i sprawności fizycznej.
3. Poprawienie postawy ciała.
4. Usunięcie lub zmniejszenie skrzywienia i deformacji tułowia.
5. Utrwalenie uzyskanej korekcji.
6. Zatrzymanie postępu zniekształcenia, jeśli niemożliwa jest jego korekcja.

Celem ćwiczeń w skrzywieniach czynnościowych jest usunięcie przykurczy mięśni

i więzadeł, zwłaszcza w obrębie grzbietu i miednicy, zrównoważenie sił układu mięśniowego,
poprawienie postawy i ogólnej kondycji.

Wytyczne w rehabilitacji dzieci z wrodzonymi ubytkami:

1. Zabezpieczyć pewne odcinki ciała przed dalszymi zniekształceniami, czy przykurczeniami,

poprawić zakres ruchów, wzmacniać siłę mięśniową, wyuczyć koordynacji wzrokowo-
ruchowej, ukierunkować rodziców w postępowaniu z dzieckiem i środowiskiem.

2. Korzystać z niepełnosprawnej kończyny.
3. Kompensować słabą funkcję kończyny poprzez wykorzystanie funkcji innych części ciała

np. w przypadku braku kończyny górnej posługiwać się kończyną dolną.
Ćwiczenia:

–

postawy,

–

wzmacniające siłę mięśniową - bierne lub oporowe,

–

ćwiczenia ogólnie usprawniające,

–

ćwiczenia zwiększające zakres ruchów oraz ćwiczenia na zachowanie równowagi,

–

kikuty kończyn dolnych wymagają ćwiczeń zwalczających przykurcze zgięciowo-
-odwiedzeniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

C. Usprawnianie

ruchowe

endoprotezoplastykach

(stawu

biodrowego

i kolanowego)
1. Ćwiczenia czynne wolne, w pozycjach niskich, dzięki którym pacjent bez dodatkowego

obciążenia wzmacnia grupy mięśniowe, utrzymuje zakresy ruchów, poprawia koordynację
ruchową.

2. Ćwiczenia w odciążeniu bez oporu w różnych płaszczyznach z wykorzystaniem zestawu

podwieszek w UGUL-u, dzięki nim pacjent może bez dodatkowego obciążenia i w pozycji
bezbólowej rozluźnić przykurczone mięśnie, zwiększając zakresy ruchu w stawie.

3. Ćwiczenia w odciążeniu z dodatkowym oporem.
4. Ćwiczenia izometryczne KKD, celem jest wzmocnienie osłabionych mięśni. Ta forma

ćwiczeń jest bardzo popularna i dostępna także w warunkach domowych.

5. Ćwiczenia wspomagane, głównie samowspomagane wykonywane są także w UGUL-u

przy pomocy linki zestawu bloczków, lub jeżeli potencjał pacjenta na to pozwala
z wykorzystaniem przyborów gimnastycznych (lasek, piłek, szarf).

6. Ćwiczenia oraz pływanie w basenie, ta forma ćwiczeń jest szczególnie korzystna ze

względu na właściwość terapeutyczną środowiska wodnego.

7. Pozycje ułożeniowe – profilaktyka przykurczy.
8. Poizometryczna relaksacja – terapia już istniejących przykurczy.

D. Kinezyterapia w schorzeniach układu nerwowego
Zasadniczym celem usprawniania w schorzeniach układu nerwowego jest przywrócenie

czynności i siły porażonym mięśniom.

W okresie, w którym badania kliniczne stwierdzają możliwość powrotu czynności mięśni,

zaleca się jak najwięcej reedukacji tych mięśni, a poza tym ćwiczenia ogólnie usprawniające.
U chorych, u których stwierdza się już nieodwracalne zmiany, leczenie usprawniające jest
również nadal wskazane, celem zabezpieczenia porażonych kończyn przed zniekształceniami
i zmianami troficznymi. Dodatkowo dąży się do wytworzenia mechanizmów zastępczych
i uzyskania jak największej sprawności fizycznej i samodzielności, mimo istniejących porażeń
czy niedowładzie mięśni. W programie leczenia uwzględnić należy wszystkie kierunki
usprawniania: ruchowe, jak i psychiczne, a także naukę mowy, wyrównywanie zmian słuchu
i wzroku. W przypadkach z niedowładami spastycznymi pochodzenia mózgowego nie można
usprawniać tylko kończyn objętych niedowładami, ale zawsze cały organizm.

E. Usprawnianie ruchowe w schorzeniach reumatycznych

1. Przyspieszenie procesu naprawy zmian wywołanych czynnikiem patologicznym.
2. Zapobieganie szkodliwym dla funkcji skutkom tworzenia się blizny.
3. Zapobieganie wtórnym zmianom ograniczającym zakres ruchu, siłę mięśniową

i sterowanie.

4. Zapobieganie wadliwym stereotypom kompensacji i wyrobienie prawidłowej kompensacji

w przypadku trwałych zmian wywołanych czynnikiem patologicznym.
Aby zapobiec narastającemu bólowi należy odciążyć układ ruchu w sposób:
–

zewnętrzny – zastosowanie lasek, kul i aparatów ortopedycznych,

–

wewnętrzny – zwiększenie siły i wytrzymałości układu mięśniowego.

Leczenie usprawniające ma na celu:

–

zapobieganie deformacjom,

–

korekcję istniejących deformacji,

–

leczenie miejscowe, celowe na najważniejszy odcinek,

–

wyrobienie i utrwalenie prawidłowych stereotypów kompensacyjnych.
Ćwiczenia ogólne mające na celu utrzymanie siły mięśniowej i pełnego zakresu ruchu

w każdym stawie. Prawidłowe ułożenie zapobiega przykurczomi zgięciowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy wykonywać ćwiczenia bierne w pełnym zakresie także w stawach zajętych stanem

zapalnym. Ćwiczenia izometryczne zapobiegają w dużym stopniu zanikom mięśniowym oraz
wpływają na stawy, rytmiczny ucisk na powierzchnie stawowe poprawia odżywienie chrząstki
stawowej.

F. Usprawnianie w schorzeniach układu krążenia i układu oddechowego
Ćwiczenia w schorzeniach układu krążenia wpływają nie bezpośrednio na serce, ale na

ciśnienie krwi, które podnosi się pod wpływem ruchu, co wymaga większej pracy lewego
przedsionka w czasie skurczu. Podczas rozkurczu dochodzi do jego większego rozszerzenia,
aby umożliwić dopływ zwiększonej ilości krwi żylnej.

Zadania usprawniania w schorzeniach układu krążenia:
a) poprawienie ogólnej sprawności i siły mięśni szkieletowych bez nadmiernego obciążenia

serca,

b) stopniowe obciążenie pracą mięśnia sercowego i zwiększanie wydolności układu krążenia.

Osiąga się to stosując stopniowe ćwiczenia czynne.
W usprawnianiu tych chorych należy zawsze brać pod uwagę sprawność układu krążenia,

zdając sobie sprawę, że ani maksymalne obciążenie, ani ograniczenie do minimum obciążenia
nie prowadzi do celu. Zasadą jest zastosowanie indywidualnego optymalnego obciążenia.
Ćwiczenia w schorzeniach układu oddechowego wpływają kształtująco i korygująco na
poszczególne elementy układu oddechowego: na tkankę płucną, drogi oddechowe, klatkę
piersiową, główne i pomocnicze mięśnie oddechowe.

Cele leczenia usprawniającego:

1. Przywrócenie prawidłowej mechaniki oddychania. Przez nauczenie chorego prawidłowego

oddychania poprawia się przewietrzanie płuc i zwiększa się wydolność układu
oddechowego. Ćwiczenia powinno się prowadzić tak długo, aż pacjent uzyska zdolność
swobodnego, prawidłowego oddychania.

2. Uzyskanie pełnego rozluźnienia miejscowego i ogólnego. Trudność oddychania wywołuje

lęk u chorych a to doprowadza do wzmożonego napięcia mm. oddechowych i ogólnego
stanu napięcia. Rozluźnienie mm. klatki piersiowej i obręczy barkowej stwarza warunki do
prawidłowego, głębokiego oddychania.

3. Zwiększenie ruchów klatki piersiowej i zapobieganie jej zniekształceniom. Ćwiczenia

oddechowe, ze zwróceniem szczególnej uwagi na długi wydech, zwiększają zakres
ruchów klatki piersiowej.

4. Zmniejszenie zalegania wydzieliny i ułatwienie jej wydalania. Ćwiczenia odkrztuszania

i kaszlu mają na celu nauczenie pacjenta wykonywania tego odruchu z pełnym efektem
i przy użyciu minimalnego wysiłku.

5. Przywrócenie prawidłowej postawy. Wada postawy upośledza sprawność układu

oddechowego. Jej usunięcie przez ćwiczenia korekcyjne ułatwia osiągnięcie pełnej
wydolności układu oddechowego.

6. Poprawienie ogólnej kondycji pacjenta. Ćwiczenia oddechowe i ogólnie usprawniające,

poprawiając przewietrzanie płuc, wpływają korzystnie na rozwój fizyczny i ogólną
sprawność pacjenta.
Zgodnie z hasłem, iż „ruch jest życiem”, planowe stosowanie prawidłowo dobranych

i dawkowanych ćwiczeń ruchowych powoduje w wielu przypadkach powrót do samodzielnego
funkcjonowania i/lub umożliwienie osobie przewlekle chorej, po przygotowaniu otoczenia lub
zaopatrzenia ortopedycznego, możliwość podniesienia jakości życia (jako osobie
z niepełnosprawnością).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie ćwiczenia usprawniające stosowane są u pacjentów tzw. pourazowych?
2. Jaki jest wpływ ćwiczeń ruchowych na stawy?
3. Jaki jest wpływ ćwiczeń ruchowych na układ mięśniowy?
4. Jak usprawnianie ruchowe wpływa na organizm?
5. Jakie znasz cele usprawniania ruchowego u pacjentów z chorobami układu oddechowego?
6. Jakie znasz cele usprawniania ruchowego u pacjentów z chorobami układu krążenia?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj przykłady ćwiczeń usprawniających stosowanych w typach schorzeń przewlekłych

zawartych w tabeli.

Schorzenia

Choroby reumatyczne

Urazy

Skrzywienia

kręgosłupa i wady

rozwojowe

Choroby układu

oddechowego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać propozycje ćwiczeń, nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów,
2) uporządkować zapisane, podane rodzaje ćwiczeń, skonfrontować własne propozycje

z zapisami innych grup,

3) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

tabela,

–

mazaki,

–

flipchart,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca usprawniania fizycznego w przypadku schorzeń
przewlekłych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Podaj przykłady wpływu ćwiczeń usprawniających na układy/narządy.

układy/narządy

wpływ ćwiczeń usprawniających

stawy

kości

układ oddechowy

układ krążenia

układ nerwowy

układ trawienny

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) podać przykłady ćwiczeń usprawniających,
2) określić, w jaki sposób można uporządkować podane przykłady wpływu ćwiczeń

(nie oceniając żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),

3) uporządkować propozycje członków grupy,
4) porównać propozycje swojej grupy z zapisami innych grup,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
6) ustalić końcowy zapis wpływu ćwiczeń na poszczególne układy/narządy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

tabela,

–

mazaki,

–

flipchart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wpływ ćwiczeń usprawniających na stawy?



2) określić wpływ kinezyterapii na układ nerwowy?



3) określić wpływ ćwiczeń ruchowych na układ krążeniowo-

-oddechowy?



4) wymienić cele usprawniania ruchowego u pacjentów ze schorzeniami

układu oddechowego?



5) podać przykłady wpływu ćwiczeń usprawniających na organizm

człowieka?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Terapia zajęciowa jako kontynuacja leczenia

fizykoterapeutycznego, balneologicznego oraz
kinezyterapeutycznego

4.2.1. Materiał nauczania

Terapia zajęciowa traktowana jest jako leczenie i usprawnianie za pomocą określonych

czynności, zajęć i pracy. Czynności terapii zajęciowej mają wartość kształcącą, wychowawczą
oraz leczniczą. Jako środek leczniczy terapia zajęciowa może oddziaływać ogólnie, tzn. na
ogólną sprawność fizyczną i psychiczną jednostki lub miejscowo, na zwiększenie sprawności
i siły danej grupy mięśni lub kończyn. Terapia zajęciowa ma więc szerokie zastosowanie
w medycynie jako kontynuacja oraz wspomaganie leczenia fizjoterapeutycznego. Wartość
zajęcia i pracy jako środka leczniczego, znana już była dawno. Egipcjanie na przykład zalecali
gry i pracę dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Galen w swoich rozprawach pisze, że
„zajęcie jest najlepszym naturalnym lekarzem i podstawą szczęścia człowieka”.

W 1917 roku w Stanach Zjednoczonych Ameryki powstało Amerykańskie Towarzystwo

Terapeutów Zajęciowych, którego głównym celem było organizowanie szkoleń dla terapeutów
zajęciowych pracujących w placówkach leczniczych i opiekuńczych.

Terapia zajęciowa obecnie jest formą powszechnie stosowaną w szpitalach, ośrodkach

pomocy społecznej oraz jednostkach rehabilitacyjnych – w odniesieniu do różnych kategorii
osób m.in. jako kontynuacja leczenia fizykoterapeutycznego, kinezyterapeutycznego
i balneologicznego.

Terapia zajęciowa jest działaniem wielokierunkowym opartym na wykorzystaniu

tkwiącego w każdym człowieku potencjału rozwojowego, mającego źródło w naturalnych
siłach witalnych organizmu, niezależnie od stopnia niesprawności. Daje każdemu pacjentowi
szansę wyrażenia siebie w dostępnej i indywidualnej formie, określonej jego wewnętrznymi
i zewnętrznymi predyspozycjami oraz możliwościami. Terapia zajęciowa jest również jednym
z czynników rehabilitacji społecznej i ma na celu włączenie osoby przewlekle chorej i/lub
niepełnosprawnej w normalny nurt życia społecznego. Głównym zadaniem terapii jest
usprawnienie psychiczne i fizyczne danej osoby lub grupy osób. Odpowiednio dobrana terapia
zajęciowa działa uspokajająco i kieruje uwagę na wykonywaną pracę. Pozwala zapomnieć
o przykrych sprawach i chorobie, jak również spełnia oczekiwane działanie terapeutyczne.

W celu kontynuacji leczenia kinezyterapeutycznego w ramach terapii zajęciowej skupiamy

się na usprawnianiu ruchowym, które polegać powinno na odpowiednim doborze zajęć
terapeutycznych w połączeniu z rehabilitacją leczniczą, aby umożliwić zachowanie sprawności
fizycznej, pozwalającej przynajmniej na samodzielne wykonywanie prostych czynności, lub
przywrócić utraconą sprawność.

Długi okres choroby, bezczynności, obniża potrzebną w życiu codziennym sprawność

fizyczną. Odpowiednio dobrana i wcześnie zastosowana terapia zajęciowa zwiększa ją.
Gdy zajęcia są prowadzone ciekawie, podopieczny zapomina, że ćwiczy na przykład
sprawność manualną rąk i wykonuje pracę bez uczucia zmęczenia. W terapii zajęciowej
usprawnianie psychiczne i fizyczne nawzajem się przeplatają. Pacjenci uczestniczący na
przykład w zajęciach plastycznych, odprężają się i ćwiczą jednocześnie sprawność manualną
rąk; zajęcia muzyczne poprawiają nastrój, a w połączeniu z tańcem – usprawniają fizycznie.

W niektórych zajęciach terapeutycznych trudno odróżnić, co jest pracą, a co rozrywką.

Ważne jest, aby osoba w nich uczestnicząca wykonywała je chętnie i z przyjemnością. Zajęcia
terapeutyczne dobiera się indywidualnie, w zależności od potrzeb i możliwości danej osoby.
Jeżeli pacjent nie potrafi wykonać danej czynności, zmienia się zadanie na łatwiejsze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planując organizację zajęć terapeutycznych należy dokładnie poznać każdego

podopiecznego a proponowane formy terapii zajęciowej dostosować indywidualnie do jego
możliwości i typu schorzenia. Przed planowaniem programu terapii zajęciowej należy
zapoznać się z dotychczasowymi efektami leczenia fizjoterapeutycznego. W strukturze każdej
proponowanej formy zajęć należy unikać nadmiaru proponowanych zajęć. Liczba zajęć nie
może przekroczyć granicy możliwości fizycznych i psychicznych podopiecznego. Program
kontynuacji leczenia fizjoterapeutycznego należy widzieć przede wszystkim przez pryzmat
podopiecznego, rozumieć go, przekazać mu swoje umiejętności, a także patrzeć poprzez
wybraną metodę, technikę i formę terapii zajęciowej. Celem terapii zajęciowej nie jest
wyleczenie pacjenta, lecz poprawa jakości życia i oddalenie okresu pogorszenia jego stanu.
Przede wszystkim chodzi o jak najlepsze zaspokojenie potrzeb podopiecznych oraz
kontynuację i współudział w szerokim programie terapeutycznym. Jest bardzo duża ilość
czynności i zajęć, które mogą służyć jako środek leczniczy, stąd dziedzina terapii zajęciowej
jest bardzo szeroka. Cel terapii zajęciowej w odniesieniu do poszczególnych pacjentów jest
zawsze określony.

Terapia zajęciowa z punktu widzenia potrzeb chorego może spełniać następujące zadania:

–

usprawniać fizycznie,

–

usprawniać psychicznie,

–

dawać wytyczne co do wyboru zawodu.
Usprawnianie fizyczne – występuje ścisłe powiązanie terapii zajęciowej z gimnastyką

leczniczą. Prace i czynności wykonywane w oddziale terapii zajęciowej są kontynuacją
ćwiczeń prowadzonych w sali gimnastycznej. Przez odpowiednie dobranie czynności, a także
adaptacji warsztatów pracy, terapia zajęciowa może być zalecana w przypadkach wielu
schorzeń somatycznych, osłabienia, porażeń i niedowładów mięśni, amputacjach kończyn, itp.
Wartość terapii zajęciowej dla procesu usprawniania z punktu widzenia fizjologicznego
i kinezyterapeutycznego polega na tym, że dany ruch-ćwiczenie w czasie pracy pacjent może
wykonywać poprzez dłuższy czas bez zmęczenia fizycznego i psychicznego. Tym samym
przyspiesza się usprawnianie. Poza tym skoncentrowanie uwagi na samej technice
i szczegółach pracy, np. wykonywanie wzoru szalika na warsztacie tkackim, stwarza
okoliczności, w których pacjent zapomina, że ćwiczy i dzięki temu może daną pracę
wykonywać dłużej bez zmęczenia i znużenia.

Usprawnianie psychiczne, przez odpowiednio dobraną i prowadzoną pracę łatwiej

dochodzi do akceptacji niepełnosprawności i pacjent uczy się brania udziału w życiu w nowych
warunkach. Dla wielu chorych, zwłaszcza ze znaczną niepełnosprawnością, sam fakt możności
wykonywania przez nich pracy ma duże znaczenie, podnosi bowiem ich wartość jako jednostki
społecznej i otwiera nowe możliwości życiowe. Odpowiednio dobrany, interesujący program
zajęć odwraca uwagę chorego od schorzenia, usuwa lęk, działa uspokajająco.

Wytyczne do wyboru zawodu – terapia zajęciowa może ułatwić ocenę przydatności

chorego do pracy w sytuacji konieczności zmiany zawodu ze względu na obecny stan zdrowia.
Bardzo często pacjenci uczą się w ramach terapii zajęciowej podstawowych zasad pracy
w różnych dziedzinach, np. tkactwo, introligatorstwo, fotografika itp., a następnie doszkalają
się na kursach specjalistycznych i w ten sposób zdobywają odpowiedni dla siebie zawód.

Celem różnorodnych metod terapeutycznych jest trening tych intelektualnych i ruchowych

zdolności, które podopieczny jeszcze posiada, tak aby utrzymywały się możliwie jak najdłużej
jak też najdłużej zachował on swoją samodzielność oraz złagodzenie objawów choroby. Proces
adaptacji do nowych warunków zdrowotnych, niepełnosprawności, może być utrudniony
i bardzo długi. Dlatego też terapeuta zajęciowy, aby osiągnąć zamierzony efekt, powinien
podchodzić do podopiecznego z wyrozumiałością, serdecznością i cierpliwością.

Odpowiednio dobrana terapia zajęciowa działa uspokajająco i kieruje uwagę na

wykonywaną pracę. Pozwala zapomnieć o przykrych sprawach i chorobie, jak również spełnia
oczekiwane działanie terapeutyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak oddziałuje terapia zajęciowa jako środek leczniczy?
2. Co daje pacjentowi udział w terapii zajęciowej?
3. W zależności od jakich elementów dobierane są zajęcia terapeutyczne?
4. Co jest celem terapii zajęciowej jako kontynuacji leczenia fizykoterapeutycznego

i kinezyterapeutycznego?

5. Czego dotyczą wytyczne wyboru zawodu w terapii zajęciowej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Terapia zajęciowa z punktu widzenia potrzeb chorego może spełniać następujące zadania:

–

usprawniać fizycznie,

–

usprawniać psychicznie,

–

dawać wytyczne co do wyboru zawodu.
Wskaż przykłady oddziaływań terapeutycznych w poszczególnych grupach zadań.

Usprawnianie fizyczne

Usprawnianie psychiczne

Wybór zawodu

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić rodzaje oddziaływań terapeutycznych,
2) uporządkować zapisane, podane przez członków grupy propozycje (nie krytykując

żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),

3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
5) uzupełnić tabelę,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

arkusz ćwiczeń (tabela),

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 2

Określ

możliwości

terapii

zajęciowej

jako

formy

kontynuacji

leczenia

kinezyterapeutycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić w jaki sposób można uporządkować możliwości terapii zajęciowej,
2) uporządkować i zapisać w opracowanym przez siebie schemacie określone informacje,
3) skonfrontować własny zapis z zapisami innych uczniów,
4) przedyskutować ewentualne różnice.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 3

W trakcie wycieczki do Zakładu Opieki Długoterminowej zaobserwuj prowadzone tam

formy terapii zajęciowej. Opisz i przyporządkuj obserwowane rodzaje zajęć do pojęć tabeli.

Usprawnianie fizyczne

Usprawnianie psychiczne

Zajęcia manualne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaobserwować formy terapii zajęciowej,
2) uporządkować i zapisać w tabeli określone formy,
3) skonfrontować własny zapis z zapisami innych uczniów,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

arkusz do ćwiczeń z tabelą,

−

długopis,

−

ołówek.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić elementy istotne dla planowania programu terapii zajęciowej?



2) zdefiniować cel kontynuacji leczenia fizykoterapeutycznego przez

terapię zajęciową?



3) określić zadania terapii zajęciowej z punktu widzenia potrzeb pacjenta?



4) określić pozytywne strony terapii zajęciowej w usprawnianiu

psychicznym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sprzęt ułatwiający życie osoby niepełnosprawnej

4.3.1. Materiał nauczania

Sprzęt rehabilitacyjny to sprzęt niezbędny do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych

mający za zadanie osiągnięcie przy aktywnym uczestnictwie osoby niepełnosprawnej możliwie
najwyższego poziomu jej funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.

Przedmioty ortopedyczne (zaopatrzenie ortopedyczne) to przyrządy ortopedyczne

niezbędne osobie niepełnosprawnej w przypadku trwałego inwalidztwa, w okresie choroby lub
usprawnienia leczniczego. Przedmioty ortopedyczne przysługują bezpłatnie lub częściowo
odpłatnie.

Środki pomocnicze to takie środki, które ułatwiają w znacznym stopniu bądź wręcz

umożliwiają funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w środowisku społecznym (są nimi np.:
pomoce optyczne dla niedowidzących, cewniki, pieluchomajtki, itp.)

Pomoce techniczne to wyroby, których funkcja użytkowa wiąże się z działalnością

rehabilitacyjną, służące osobie niepełnosprawnej do przywrócenia w maksymalnym stopniu
zdolności samodzielnego życia i pracy. Pomoce techniczne stosowane w różnych fazach
rehabilitacji można podzielić według ich przeznaczenia na:

−

sprzęt ortopedyczny – np. protezy, ortezy,

−

sprzęt rehabilitacji leczniczej – przyrządy i urządzenia do kinezyterapii i fizykoterapii,

−

sprzęt lokomocyjny – np. wózki, balkoniki,

−

sprzęt rehabilitacji zawodowej – np. maszyny krawieckie, tkackie dostosowane do
niepełnosprawności,

−

sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej – uchwyty, poręcze, drabinki nadstawki, stołki,
podnośniki, krzesło-sedes, itp., drobny sprzęt pomocniczy specjalnie dostosowany – łyżki,
myjki.
Niepełnosprawność powoduje, że warunki życia, a co za tym idzie także potrzeby tych

osób znacząco różnią się od warunków życia osób sprawnych. Powoduje również,
iż najprostsze czynności życia codziennego typu: ubieranie się, zabiegi higieniczne,
przygotowanie posiłku, spożycie posiłku, potrzeby fizjologiczne, pisanie, lokomocja,
wychodzenie z domu, robienie zakupów, prace domowe, itp. stanowić mogą ogromny
problem.

Wykorzystując dotychczasowe dokonania, wynalazcy, inżynierowie, projektanci, terapeuci

i sami niepełnosprawni wymyślili wiele urządzeń, pozwalających na poszerzenie ich
indywidualnych możliwości: od prostego podnośnika, skonstruowanego sposobem domowym,
do skomplikowanego urządzenia pozwalającego pisać na maszynie dzięki sterowaniu
oddechem. Wszystkie te urządzenia zbudowane zostały z myślą o pomocy osobom
z fizycznymi dysfunkcjami w prowadzeniu niezależnego od innych trybu życia.

Nieodzownym elementem ułatwiającym poruszanie się i wykonywanie samoobsługowych

czynności są różnego rodzaju udogodnienia. Najczęściej jest to sprzęt ułatwiający poruszanie
się (laska, kule, trójnóg) oraz urządzenia wspomagające zabiegi higieniczne (szczotki
z przyssawkami, rękawice z kieszenią na mydło, itp.).

Istnieją urządzenia ułatwiające jedzenie, mycie się, ubieranie czy wykonywanie

podstawowych, codziennych czynności; inne pomagają w pracach domowych, takich jak
sprzątanie, gotowanie czy pranie. Odpowiednie urządzenia elektroniczne, telefony i aparaty
służące do czytania i pisania ułatwiają niepełnosprawnym komunikowanie się ze światem.
Pewne zmiany w samochodzie czy zainstalowane dodatkowe elementy sprawiają, że osoby
z dysfunkcjami w obrębie narządów ruchu mogą samodzielnie prowadzić samochód. Dzięki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kulom, wózkom inwalidzkim, windom i podjazdom osoba niepełnosprawna może poruszać się
zarówno wewnątrz budynku, jak i na ulicy.

Aparat słuchowy radykalnie odmienił jakość życia wielu niedosłyszących osób. Poprawił

on przede wszystkim bezpieczeństwo oraz przełamał izolację społeczną tych ludzi. Posiadając
odpowiednio dopasowany aparat mogą one bez przeszkód wykonywać wszystkie czynności
dnia codziennego, bez obawy o swoje życie i zdrowie.

W dziedzinie rehabilitacji technika nieustannie tworzy nowe przedmioty i rozwiązania.

Dzięki temu staje się możliwe wykonywanie czynności nigdy do tej pory niedostępnych

Osoba niepełnosprawna zwykle szybko orientuje się, co jest jej niezbędne, aby mogła

normalnie funkcjonować. Jeśli więc chcemy ją wyręczyć, pomóc w zakupie określonego
sprzętu, urządzenia czy przedmiotu, najpierw poobserwujmy - jak się porusza, wstaje z łóżka,
jak się myje, korzysta z toalety, czego potrzebuje, aby wyjść na zewnątrz. Swoje spostrzeżenia
skonsultujmy z samym pacjentem. Postarajmy się także o opinię lekarza na temat rokowań
dotyczących rozwoju choroby oraz rehabilitanta na temat sprzętu, który jego zdaniem będzie
niezbędny. To pozwoli określić, czy pacjent będzie potrzebował sprzętu prostego, czy też
skomplikowanego w funkcjach i czy lepiej taki sprzęt kupić, czy wypożyczyć. Poniżej podano
kilka przykładów sprzętu ułatwiającego życie codzienne osoby z niepełnosprawnością.

Wózki
Oferta stale się rozwija, oferując wózki coraz nowocześniejsze i w działaniu, i wyglądzie.

W Polsce istnieją dwa podziały typów wózków. W pierwszym - wyznacznikiem jest miejsce
użytkowania, możemy mówić o wózkach pokojowych (z opcją wykorzystania w terenie), czyli
leżakowych (z wysokim, odchylonym oparciem, dla pacjentów z niestabilną szyją, by mogli
wysoko unieść głowę) i fotelowych (z których korzysta się okresowo lub na stałe,
przystosowanych do napędu jedną lub dwiema rękami), a także o wózkach terenowych –
o napędzie ręcznym (korbowym i dźwigniowym składanym) lub elektrycznym. W drugiej
klasyfikacji bierze się pod uwagę stopień niepełnosprawności pacjenta. Stąd też mogą być
wózki typu ACTIV – dla osób ze znaczną lub trwałą dysfunkcją narządów ruchu, wykonane ze
stopów lekkich metali, proste w konstrukcji i obsłudze, z możliwością regulacji i dopasowania
do indywidualnych potrzeb; oraz wózki dla dzieci ze spastycznością – przystosowane do
prowadzenia przez opiekuna w domu i terenie, stabilizujące tułów, głowę, ręce i nogi dziecka.

Akcesoria do wózków inwalidzkich to min. kliny – zapobiegają zsuwaniu się z wózka,

oparcia boczne – dla stabilizacji miednicy – kiedy pacjent tyje lub chudnie, albo zakłada cieńsze
lub grubsze ubranie, podpórki boczne – nie dopuszczają do przechylania się na boki, pasy
bezpieczeństwa, podłokietniki, podnóżki, podpory pod łydki, podpory przeciwwywrotne,
poduszki siedziska i oparcia, zagłówki, napędy elektryczne – urządzenia poruszające wózek
ręczny, ochraniacze na szprychy, itp.

Kule
Na rynku są kule w trzech zasadniczych typach: pachowe – jak sama nazwa wskazuje,

pacjent podtrzymuje je pod pachami, łokciowe – z wygodnym lejem, w którym umieszcza się
przedramię (większą lub mniejszą część), oraz tzw. uchylne, w których zamiast leja
zamontowana jest obejma. Rzadziej można spotkać kule, na których użytkownik nie podpiera
się dłońmi, ale całą długością przedramion i pod pachami (np. gdy ma problemy z funkcją
chwytną ręki). Kule inwalidzkie wykonane są z metali lekkich. Niektóre z modeli mają
urządzenie teleskopowe służące do skracania lub wydłużania kuli. Wszystkie zakończone są
antypoślizgowymi nakładkami. Wśród akcesoriów dodatkowych na szczególną uwagę
zasługują tzw. nasadki zimowe składające się z czterech metalowych kolców, które wbijają się
w śnieg i lód, chroniąc przed poślizgnięciem się.

Balkoniki i podpórki
Balkoniki produkowane są w dwóch głównych rodzajach: jako stacjonarne, na nóżkach

zakończonych osłonami antypoślizgowymi (takie modele częściej nazywa się podpórkami)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz mobilne, na kółkach (również z antypoślizgowymi oponami) i hamulcami. Można też
spotkać wersje kombinowane – 2 nogi stacjonarne i 2 kółka, albo 1 kółko i 3 nogi, itp.

Balkoniki domowe zwykłe są bardzo proste w konstrukcji. Balkoniki przeznaczone do

poruszania się w terenie mogą mieć bogate, dodatkowe wyposażenie, np. odchylane siedzisko
albo półeczkę, koszyk, np. na torby z zakupami.

Laski
Laska ortopedyczna nie spełnia już tylko funkcji rehabilitacyjnych, ale stanowi element

wizerunku użytkownika ze względu na szeroką ofertę modeli. Na rynku można dostać laski we
wszystkich barwach, wykonane z przeróżnych materiałów, składane, rozsuwane, chowane
w pokrowcach, z rzemiennymi lub elastycznymi opaskami (aby laska nie wysunęła się z dłoni),
zakończone antypoślizgowymi nakładkami.

Laski tzw. trójnogi czy czwórnogi, czyli na trzech lub czterech nóżkach najczęściej można

spotkać w szpitalach. Są one stabilniejsze niż laski klasyczne bądź kule. Używane są zwykle
przez osoby, które mogą wesprzeć się na jednej ręce, np. pacjentów z porażeniem połowiczym
– po udarach lub wylewach.

Łóżka
Wybór odpowiedniego mebla do leżenia i spania nabiera szczególnego znaczenia

w przypadku osób długotrwale unieruchomionych. Łóżko dla osoby przewlekle chorej, czy też
takiej, która potrzebuje pomocy, aby z niego wstać, powinno być przede wszystkim
wyposażone w regulowany hydraulicznie bądź elektronicznie (sterowany pilotem) podnośnik
ułatwiający unoszenie i podnoszenie leża na odpowiednią wysokość. Dużą wygodą jest też
mechanizm ustawiania pod różnymi kątami zagłówka i dolnej części łóżka.

Wśród akcesoriów dodatkowych przydatne będą również: poręcze boczne, aby pacjent nie

spadł z łóżka, tzw. drabinki, albo uchwyty (instalowane do sufitu lub na specjalnym wysięgniku
na kółkach), aby pacjent mógł się na nich podeprzeć i poprawić, przekręcić na łóżku,
elastyczne pasy albo podpórki, które pomogą ustabilizować ciało pacjenta w pozycji siedzącej,
a ponadto materac przeciwodleżynowy.

Inny sprzęt pomocniczy
Podest, który ułatwia wejście do wanny dla osób, które poruszają się z trudem.
Poręcze – przy wannie, prysznicu i sedesie oraz antypoślizgowa mata.
Nakładka podwyższająca na muszlę klozetową dla osób cierpiących na bóle stawów.
Podręczne stoliczki na kółkach z regulowaną wysokością i kątem ustawienia pulpitu,

a nawet małymi lampkami. Można przy nich np. jeść, czytać, pisać, nie wstając z łóżka.

Chwytaki – dla osób, które mają problemy z kucaniem czy dalekim sięganiem – wykonane

z lekkich materiałów, o różnej długości – czasem z możliwością przedłużania ramienia, ze
specjalną końcówką, która ułatwia przyciąganie do siebie różnych przedmiotów.

Urządzenia do zakładania rajstop – dla pań, które nie mogą się schylać.
Otwieracze do butelek (na zakrętki) lub słoików, gdy brakuje siły w dłoniach.
Przedłużacze do przedmiotów, np. do sztućców, szczoteczki do zębów, grzebienia itp.,

m.in. dla osób ze zmianami reumatycznymi, które przez usztywnione stawy barkowe i ramiona
mają problemy z obsługą przedmiotów codziennego użytku.

Końcówki szczypcowe – ułatwiają osobom z częściowo amputowanymi lub

niewykształconymi kończynami górnymi trzymanie różnych przedmiotów.

Dodatkowe możliwości rozwiązań technicznych w mieszkaniu ułatwiające wykonywanie

czynności dnia codziennego przez osoby niepełnosprawne to np. żaluzje dzienne zasłaniające w
sposób przyjazny dla niepełnosprawnego, osłony kaloryfera zabezpieczające przez wystającymi
elementami, nisko zamocowane klamki w oknach, dające bezproblemową obsługę, blat
kuchenny dla osoby poruszającej się na wózku, szafki kuchenne typu Cargo (wysuwane)
zmywarka w zabudowie, podłoga antypoślizgowa, szafki zamieszczone na wysokości
dostępnej z wózka, odbojnice ochronne montowane na ścianach, drzwi przesuwane
wyposażone w specjalny uchwyt, włączniki światła montowane na wysokości dostosowanej do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

indywidualnych potrzeb, bezpieczna kuchnia elektryczna, specjalna bateria zlewozmywakowa
dla osób z upośledzonym uchwytem.

Aż trudno uwierzyć, że tak banalna czynność, jak odkręcanie wieczka słoika wymaga

zaangażowania 20 stawów, a gra w siatkówkę aż stu. Nalanie wody do szklanki, ubranie się,
wyciśnięcie pasty do zębów, czy umycie ich, to czynności za trudne, za ciężkie i wykraczające
niejednokrotnie poza możliwości osoby z niepełnosprawnością. Jak trudne jest życie
z niepełnosprawnością

bez

pomocy

technicznych,

zaopatrzenia

ortopedycznego

i niejednokrotnie prostego urządzenia do pomocy w wykonaniu najprostszych czynności dnia
codziennego, wiedzą ci co na co dzień walczą ze swoimi ograniczeniami wynikającymi
z sytuacji zdrowotnej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod hasłem sprzęt ułatwiający życie codzienne osoby z niepełnosprawnością?
2. Jaki znasz podstawowy podział sprzętu?
3. Od czego zależy dobór wózka dla osoby nie poruszającej się samodzielnie?
4. Jakie znasz rodzaje kul?
5. Jakie zadanie ma sprzęt pomocniczy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Do podanych rodzajów sprzętu pomocniczego, przyporządkuj pomoce stosowane w celu

ułatwienia czynności życia codziennego osobie niepełnosprawnej.

Sprzęt lokomocyjny

Sprzęt do higieny

Sprzęt wyposażenia

mieszkania

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi sprzętu pomocniczego,
2) uporządkować rodzaje sprzętu,
3) przeanalizować własne propozycje z zapisami innych uczniów,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy,
5) przedstawić propozycję końcowego zapisu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

arkusz do ćwiczeń (tabela),

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 2

Na podstawie dowolnie wybranego i opisanego przykładu dysfunkcji ruchowej u pacjenta,

zaproponuj drobny sprzęt pomocniczy ułatwiający funkcjonowanie w życiu codziennym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opisać przypadek pacjenta z dysfunkcją ruchową, zaznaczając wiek, stopień

niepełnosprawności, rodzaj zaburzeń,

2) określić rodzaje przypadków dysfunkcji ruchowej,
3) wybrać jeden przypadek i opracować go wspólnie w grupie,
4) zaprojektować pomoc dla danej dysfunkcji,
5) zaprezentować wyniki pracy,
6) podsumować pracę w grupach,
7) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
8) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
9) przedstawić końcową wersję zapisu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 3

W trakcie pobytu (wycieczki edukacyjnej) do ośrodka rehabilitacji, zaobserwuj i zapisz

jakim sprzętem posługują i z jakiego korzystają w trakcie ćwiczeń pacjenci. Dokonaj w formie
pisemnej podziału tego sprzętu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi sprzętu pomocniczego,
2) zaobserwować rodzaje sprzętu,
3) przeanalizować własne propozycje z zapisami innych uczniów,
4) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
5) przedstawić propozycję końcowego zapisu,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

długopis.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie sprzęt rehabilitacyjny?



2) zdefiniować pojęcie zaopatrzenie ortopedyczne?



3) określić rodzaje wózków inwalidzkich?



4) zdefiniować co to są pomoce techniczne?



5) wymienić rodzaje kul?



6) wymienić akcesoria pomocnicze wyposażenia łóżka dla osoby

długotrwale unieruchomionej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Metody adaptacji stanowisk pracy przy różnych

dysfunkcjach

4.4.1. Materiał nauczania

Za przystosowanie stanowiska pracy można uznać m.in.:

−

zakup lub wytworzenie systemem gospodarczym środków trwałych stanowiących
wyposażenie związane z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy
dla

osób

niepełnosprawnych,

stosownie

potrzeb

wynikających

ich

niepełnosprawności,

−

zakup materiałów oraz wykonanie robót budowlanych w zakresie adaptacji pomieszczeń
zakładu do potrzeb osób niepełnosprawnych,

−

adaptacja lub nabycie urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie
w zakładzie pracy,

−

rozpoznanie przez służby medycyny pracy tych potrzeb.
Zasady zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy do potrzeb osób

niepełnosprawnych reguluje rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 15 września
2004 r. w sprawie zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń
i urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz kosztów zatrudnienia pracownika
pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu

W kontekście integracji osób z niepełnosprawnością w pełne życie społeczne staje się fakt
nauki i pracy z przystosowaniem stanowiska pracy do możliwości i wydolności tych osób. Aby
czas zmagań o zdobycie wiedzy, źródła utrzymania, realizacji zawodowej, był dla osoby
z niepełnosprawnością źródłem satysfakcji, komfortu psychicznego i samorealizacji.

Aby istniała możliwość spełnienia tych oczekiwań należy dokonać właściwego doboru

i dostosowania stanowiska pracy zależnie od rodzaju dysfunkcji podopiecznego. Na przykład
u osób z dysfunkcją wzroku (niedowidzenie lub niewidzenie) przystępując do realnych
modyfikacji, adaptacji miejsca pracy i środowiska fizycznego, powinniśmy rozpocząć działania
od prostych technicznie zmian w zakresie:

−

odpowiedniego oświetlenia,

−

kontrastu kolorystycznego,

−

wielkości wykorzystywanych pomocy,

−

zorganizowania przestrzeni.

Oświetlenie

Bardzo istotnym aspektem w przystosowaniu miejsca pracy dla osoby niedowidzącej jest

oświetlenie. Światło słoneczne jest najbardziej naturalnym rodzajem oświetlenia.
Najkorzystniejszym typem oświetlenia sztucznego jest światło mieszane: jarzeniowe do
ogólnego oświetlenia sali, korytarza czy innego pomieszczenia, a dodatkowo światło żarowe
do pracy z bliska. Dodatkowa lampa powinna być zaopatrzona w ruchome ramię, a obudowa
żarówki osłaniać ją całą, by żarówka nie wystawała poza obudowę. Lampkę ustawiamy po
przeciwnej stronie w stosunku do ręki osoby pracującej; do czytania źródło światła powinno
być umieszczone po tej stronie, po której podopieczny ma sprawniejsze oko.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na zjawisko olśnień rażącym światłem, najczęściej
spowodowane odbiciem promieni od błyszczących blatów, parkietu, luster, szyb w meblach lub
oknach. By tego uniknąć powinniśmy pamiętać o zabezpieczeniu w miejscu pracy możliwości
zasłaniania okien. Pamiętać również należy o potrzebach osoby niedowidzącej ze
światłowstrętem. Stanowisko pracy ustawiamy tyłem do okna i z dala od niego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrast

W miejscu pracy należałoby wprowadzić oznaczenie pierwszego i ostatniego stopnia

schodów jaskrawą farbą lub taśmą odblaskową, kontrastującą z kolorem posadzki. Dla
bezpieczeństwa osoby niewidomej ostrzeżenie o zbliżających się schodach wykonujemy
z paska o wyczuwalnej fakturze. Krawędzie drzwi, szafek, parapety, włączniki światła też
oznaczamy jaskrawym kolorem. Listwy przypodłogowe oraz framugi drzwi malujemy kolorem
kontrastującym z podłogą i ścianami. Duże powierzchnie malujemy matowymi farbami
o mocnych, czystych kolorach. Blaty powinny mieć matowe powierzchnie lub matowe
podkładki, najlepiej jednobarwne.
Przestrzeń

W miejscu pracy stoły i krzesła ustawiamy w taki sposób, by powstała wyraźnie określona

„ścieżka komunikacyjna”. Będzie to z korzyścią zarówno dla osób słabo widzących lub
niewidomych, jak i dla osób pełnosprawnych. Ważne jest, by zwracano uwagę na potrzebę
zachowania ładu w pomieszczeniu, na dostawianie krzeseł do stołów, umieszczanie
przedmiotów i sprzętu do pracy w odpowiednich miejscach i o ewentualnych zmianach
w urządzeniu pomieszczenia należy informować osobę z dysfunkcją wzroku. Dobrze jest
przyjąć zasadę, by drzwi do pomieszczeń pozostawiać albo zamknięte, albo całkowicie
otwarte.

W pierwszych dniach pracy konieczne jest przeprowadzenie dla osoby niedowidzącej lub

niewidomej lekcji orientacji. Dzięki temu osoba słabowidząca lub niewidoma będzie umiała
zlokalizować i dojść np. do WC, jadalni, świetlicy, szatni, sekretariatu.

Jeśli pracownik jest niewidomy, postarajmy się o oznaczenia dotykowe, najlepiej wypukłe,

na szafki, półki osobiste, półki z określonymi pomocami, kartami pracy, przyborami. Można je
oznaczyć podpisami brajlowskimi. Oznaczenia i podpisy powinny być tak umieszczone, żeby
pracownik mógł do nich swobodnie sięgnąć ręką.

Stałość w ustawieniu sprzętów jest również istotna w przypadku osoby słabowidzącej.

Z myślą o niej umieśćmy, najlepiej na poziomie oczu, duże napisy z informacjami dotyczącymi
rozmieszczenia pomocy, planu pracy, bieżących zawiadomień. Litery powinny być duże,
drukowane, na matowym, kontrastowym tle. Pamiętajmy o kontrastowym zestawianiu pomocy
– wpłynie to na poprawę widoczności. Pomoce kilkuelementowe, drobne starajmy się
umieszczać w pojemnikach, najlepiej zamykanych.

Do pracy z bliska niezwykle pomocna osobie niedowidzącej będzie lupa – pomoc dająca

powiększenie od kilku do kilkunastu razy oraz powiększalnik TV, dający możliwość
powiększenia obrazu nawet do 64 razy. Osobom słabowidzącym może służyć do długotrwałej
pracy wzrokowej, ponieważ powoduje – dzięki dużemu polu widzenia i wygodnej pozycji –
mniejsze zmęczenie. Powiększalnik może być używany do czytania, pisania, rysowania,
wykonywania projektów, oglądania zdjęć, map i rysunków.

Osoba słabowidząca i niewidoma powinna zostać wyposażona w odpowiednie materiały,

które umożliwią jej samodzielne wykonanie pracy. Opisy zadań lub sposobu wykonania pracy
wydane w wersji brajlowskiej lub drukiem powiększonym. W zależności od stopnia
opanowania pisma Braille`a pracownik niewidomy powinien być zaopatrzony w tabliczkę
i dłutko brajlowskie lub maszynę brajlowską.

W dobie powszechnej komputeryzacji nie sposób nie wspomnieć o możliwości

wykorzystania komputera w pracy z osobą słabowidzącą lub niewidomą. Istnieją bowiem
programy mogące powiększyć określone fragmenty tekstu do kilkudziesięciu razy, zamienić
kolor obrazu i tła, symulować na ekranie wędrującą lupę. Zestaw komputerowy może być
wyposażony w powiększoną klawiaturę. Komputer z dołączoną drukarką brajlowską daje
możliwość przeniesienia danego tekstu na wersję brajlowską.

Każda praca angażuje tylko niektóre sprawności pracownika, osoby niepełnosprawne na

skutek uszkodzenia organizmu nie tracą wszystkich sprawności. Osoby z niepełnosprawnością
korzystają z mechanizmu kompensacji, polegającą na zastąpieniu uszkodzonych lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaburzonych czynności organizmu przez inne czynności. Organizm ludzki charakteryzuje się
zdolnością adaptacji, można nauczyć się celowego i efektywnego wykonywania różnych
czynności i zadań przy zastosowaniu innej techniki (np. orientowanie się w środowisku pracy
przy pomocy bodźców słuchowych zamiast bodźców wzrokowych).

Kluczową rolą jest określenie wskazań i przeciwwskazań do zatrudnienia na danym

stanowisku pracy. Praca nie może wpływać negatywnie na stan zdrowia. Osoba z tym samym
rodzajem i stopniem niepełnosprawności może różnić się w zakresie oczekiwanej pomocy oraz
możliwości funkcjonowania społecznego i zawodowego (stopień zrehabilitowania, poziom
kwalifikacji, doświadczenie zawodowe, uwarunkowania psychologiczne i inne).

Zasady ergonomii pełnią rolę kompensacji różnych typów niepełnosprawności.
Adaptacja stanowiska i miejsca pracy musi być dokonana stosownie do potrzeb osoby

niepełnosprawnej. Adaptacja może kompensować utracone sprawności, adaptacja fizyczna –
stanowiska i miejsca pracy to np.
–

zamontowanie dodatkowych elementów, np. poręcze dla osób z trudnościami
w chodzeniu,

–

usunięcie elementów przeszkadzających konkretnej osobie w wykonywaniu określonych
czynności zawodowych, np. zlikwidowanie barier architektonicznych,

–

wyposażenie pracownika niepełnosprawnego w odpowiedni sprzęt rehabilitacyjny,
np. syntetyzator mowy czytający głosem tekst z monitora.
W sensie ergonomicznym nie ma osoby niepełnosprawnej. Niemniej jednak chociaż

w sensie możliwości ergonomicznych nie ma osób niepełnosprawnych, to jednak
psychospołecznie oraz fizycznie niepełnosprawność wielu osób jest faktem obiektywnym.

Osoba niepełnosprawna, jeżeli spełnia wymagania kwalifikacyjne określane w profilu

wymagań, jest osobą pełnosprawną w pracy na tym stanowisku.

Terapia dążyć, więc będzie do przystosowania osób niepełnosprawnych do życia

w społeczeństwie, na jak najwyższym poziomie, zależnym oczywiście od ich indywidualnych
możliwości.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu prowadzona jest adaptacja stanowisk pracy dla osób z niepełnosprawnością?
2. Jakie znasz podstawowe elementy niezbędne przy adaptacji stanowiska pracy osobie

niedowidzącej?

3. Od czego zależy adaptacja stanowiska pracy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie opisu przypadku zaproponuj przystosowanie stanowiska pracy

w introligatorni.

Kobieta lat 26, znaczny stopień niedowidzenia, porusza się z użyciem laski.

Po ukończeniu szkoły będzie to jej pierwsza praca.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokładnie opis przypadku,
2) zapisać zaproponowane przez członków grupy przystosowania stanowiska pracy

z uzasadnieniem (nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy grup,
5) zapisać i przedstawić końcową wersję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj rozwiązanie przystosowania stanowiska pracy dla niewidomego informatyka.

Zaproponuj wykorzystanie pomocy ułatwiających wykonywanie zawodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać propozycje przystosowania stanowiska pracy członków grupy z uzasadnieniem

(nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),

2) skonfrontować propozycje grupy z zapisami innych grup,
3) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy grup,
4) zapisać i przedstawić końcową wersję rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flipchart.

Ćwiczenie 3

W trakcie zapoznawania się z rodzajami stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych

w zakładzie pracy chronionej, zaobserwuj i opisz stanowiska pracy dla osób z dysfunkcją
narządu ruchu. Na przykładzie dowolnie wybranego stanowiska opisz sposób adaptacji
stanowiska do sytuacji zdrowotnej pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opisać wybrane stanowisko pracy
2) scharakteryzować pracownika z dysfunkcją ruchową, zaznaczając wiek, stopień

niepełnosprawności, rodzaj zaburzeń,

3) zaprezentować wyniki pracy,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy grupy,
5) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia,
6) przedstawić końcową wersję zapisu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co uznajemy za przystosowanie stanowiska pracy?



2) wymienić elementy przystosowania stanowiska pracy?



3) określić, czym się zajmuje ergoterapia?



4) określić, od czego zależy dostosowanie stanowiska pracy?



5) określić, co powinno być uwzględnione przy adaptacji stanowiska

pracy dla osoby niedowidzącej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady pracy z osobą niepełnosprawną

4.5.1. Materiał nauczania

Rehabilitacja osób z niepełnosprawnością oznacza wiele działań, w szczególności

organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych
i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie
najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.

Idea rehabilitacji dotyczy człowieka jako osoby w wielopłaszczyznowym jego

funkcjonowaniu – zdrowotnym, ekonomiczno-socjalnym, społecznym, jak i w wymiarze
godności życia.

Analizując zasady pracy z osobami niepełnosprawnymi musimy opierać się na czterech

podstawowych cechach nowoczesnej rehabilitacji, którą zaproponował Prof. Wiktor Dega:

−

powszechność,

−

wczesność,

−

kompleksowość,

−

ciągłość.
Zasady pracy z osobami niepełnosprawnymi:

1) zasada powszechności mówi o pełnej dostępności wszystkich chorych do zabiegów

leczniczych (rehabilitacyjnych). Musi dotyczyć wszystkich istniejących specjalizacji
lekarskich. Musi być bezpłatna, gdyż wtedy korzystają z niej najbiedniejsi, a tym samym
zmniejsza się potrzeba utrzymywania osób niepełnosprawnych przez całe społeczeństwo,

2) zasada wczesności w rozpoczęciu procesu rehabilitacji sprowadza się do jak

najwcześniejszego

rozpoznania

dysfunkcji,

społecznych

barier,

zespołowego

rozwiązywania

problemów

zdrowotnych,

jak

najszybszego

podjęcia

leczenia

i usprawniania oraz opracowania odpowiedniego programu terapeutycznego dla danej
osoby i niepełnosprawności. Jest to rozpoczynanie rehabilitacji już podczas leczenia,
połączone z odpowiednio dobranym ogólnym programem leczniczym. Wczesna i sprawnie
prowadzona rehabilitacja warunkuje szybkie odzyskanie funkcji organizmu osoby chorej,
wcześniej ograniczonych bądź całkowicie zniesionych, oraz usprawnia kształtowanie
mechanizmów kompensacyjnych i włączenie funkcji zastępczych. Ważnymi zagadnieniami,
również dotyczącym wczesnej rehabilitacji, są zagadnienia obejmujące profilaktykę
leczniczą,

3) zasada kompleksowości obejmuje wszechstronne działania mające na celu usprawnianie

i przywracanie ograniczonej sprawności fizycznej i psychicznej. Kompleksowość wyraża
się w skoordynowanym działaniu zespołu składającego się z różnych specjalistów, a także
pacjenta i jego rodziny, dotyczy trudnych i skomplikowanych procesów leczenia
rehabilitacyjnego, w których podstawą jest praca zespołowa,

4) zasada ciągłości polega na jednolitym i nie przerywanym procesie rehabilitacyjnym,

połączonym z innymi dziedzinami takimi jak: usprawnianie i rehabilitacja socjalna,
zawodowa i rodzinna. Ciągłość charakteryzuje się obecnością i kontynuacją procesu
leczniczego, i w trakcie pobytu w szpitalu i podczas opieki ambulatoryjnej, jak również
podczas ostatniego etapu rehabilitacji czyli procesu leczenia już w domu.

Zasada ciągłości lub systematyczności pracy rehabilitacyjnej determinuje ich efektywność.

Ważne jest, aby była spójność pomiędzy rehabilitacją medyczną a rehabilitacją społeczno-
zawodową, co daje wiarę pacjentowi w jego możliwości psychofizyczne i pozwala
z optymizmem patrzeć w przyszłość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Istotną zasadą pracy usprawniania osoby z niepełnosprawnością, jest realizacja zasady

leczenia człowieka, a nie tylko choroby oraz troska o los i wsparcie w codziennym zmaganiu
się z niesprawnością podopiecznego.

Praca z osobą niepełnosprawną powinna zmierzać do:

–

przygotowania do maksymalnego samodzielnego życia, w którym podopieczny będzie
mógł pełnić role zgodne ze swoimi możliwościami, potrzebami, zainteresowaniami
i oczekiwaniami otoczenia społecznego,

–

przygotowania do pełnienia możliwie wielu realnych dla siebie ról aktywnego członka
rodziny, a więc osoby samodzielnej w samoobsłudze, zaradnej, kompetentnej
w podstawowych pracach domowych,

–

przygotowania do niezależnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku lokalnym,
placówkach użyteczności publicznej, w kontaktach międzyludzkich i udziału w różnych
formach życia towarzyskiego,

–

przygotowania do efektywnego zmagania się ze swoimi słabościami, problemami,
przekraczaniem kolejnych barier,

–

udziału w życiu lokalnym (stowarzyszenia, kluby itp.),

–

uświadomienia, że długotrwała niepełnosprawność nie jest tym samym co choroba,

–

możliwości swobodnego podejmowania decyzji co do sposobu życia najlepiej
dostosowanego (czy możliwego do zaakceptowania) przez chorego,

–

podtrzymania jakości życia osoby z niepełnosprawnością,

–

zmniejszenia lęków, niepokojów i zaburzeń zachowania u podopiecznego,

–

znalezienia zajęć odpowiadających wrażliwości pacjentów oraz ich potrzebom.

Do metod/zasad rehabilitacji społecznej osoby niepełnosprawnej, która jest częścią

ogólnego procesu rehabilitacji możemy zaliczyć:
1) integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne poprzez

udzielanie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego, –
usuwanie ekonomicznych i społecznych barier, które mogą utrudnić cały proces
rehabilitacji, np. poprzez udzielanie zasiłków, rent oraz zwiększanie świadomości
społecznej skutków niepełnosprawności,

2) włączenie osoby z niepełnosprawnością we wszystkie przejawy życia społecznego, aby

osoba ta faktycznie była i czuła się wartościowym i pożytecznym członkiem
społeczeństwa, mogącym korzystać z dóbr i osiągnięć kultury, cywilizacji, jak też
mogącym włączyć się w ich tworzenie,

3) opanowanie umiejętności funkcjonowania w sytuacjach społecznych, tworzenie

społecznych warunków integracji, tj. znieść wszelkie bariery utrudniające włączenie się
osoby niepełnosprawnej w życie społeczne. Tak więc osoba niepełnosprawna musi chcieć
włączyć się w społeczeństwo, a społeczeństwo musi chcieć przyjąć tę osobę na równych
prawach.
W pracy z osobą niepełnosprawną, zwłaszcza osobą młodą i w tzw. wieku produkcyjnym

zasadą jest włączenie podopiecznego w szeroko rozumianą rehabilitację zawodową, która
powinna być dostosowana do specyficznych potrzeb i uwarunkowań pacjenta.

Głównymi celami tego elementu pracy z podopiecznym powinno być:

–

zademonstrowanie i rozwijanie zdolności zawodowych osób niepełnosprawnych,

–

wspieranie odpowiednich szans na ich zatrudnienie,

–

przezwyciężenie dyskryminacji osób niepełnosprawnych w zakresie szkoleń i zatrudnienia
ze względu na ich niepełnosprawność,

–

jeśli jest to możliwe, dostarczenie technicznej pomocy doradczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pracy z osobą niepełnosprawną w trakcie terapii zajęciowej powinna obowiązywać

zasada optymalizacji ćwiczeń poprzez dbałość, aby zajęcia były:
–

stopniowane pod względem trudności, stawia się zawsze cel najbliższy, jaki jest w stanie
pacjent osiągnąć, gdyż wyznaczanie zbyt dalekich celów, może wpływać negatywnie na
wyniki i demotywować pacjenta do wysiłku,

–

proste i przyjemne,

–

krótkie – najlepszy efekt przynoszą ćwiczenia 20- 30-minutowe, gdyż niejednokrotnie
pacjenci nie potrafią skupić uwagi przez dłuższy czas,

–

różnorodne – jeśli pacjenci stają się sfrustrowani lub zdenerwowani, należy zakończyć
albo zmienić ćwiczenia i zachęcić do samodzielności i inicjatywy,

–

konsekwentne i powtarzające się – konsekwentna powtórka ćwiczeń wprowadza
stabilizację w życie pacjenta. Jeśli to możliwe – poszczególni członkowie personelu
powinni stale pracować z tymi samymi pacjentami.

Najlepsze efekty przynoszą zajęcia prowadzone w małych grupach, wówczas osoba

prowadząca zajęcia może poświęcić pełnię uwagi każdej z osób w nich uczestniczących.
Podczas zajęć możemy wykorzystywać przedmioty lub pamiątki rodzinne, takie jak fotografie,
albumy rodzinne, filmy, które pobudzą uwagę oraz zainteresowanie, dają również szansę
wciągnięcia pacjenta w rozmowę i dyskusję.

W pracy z dzieckiem niepełnosprawnym uwzględniamy następujące zasady:

–

nie traktuj dziecka jako niezdolnego, leniwego,

–

nie stosuj kary jako mobilizatora do pracy,

–

nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy przeminą
same,

–

staraj się rozumieć swoje dziecko i jego potrzeby, możliwości i ograniczenia,

–

nagradzaj i chwal dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek.
Podstawą do realizacji tych zasad w codziennym postępowaniu jest cierpliwość, czas

i zrozumienie dziecka. Pamiętać należy, iż to rodzina dziecka niepełnosprawnego pełni
podmiotową rolę w rehabilitacji i wychowaniu.

Natomiast przy pracy z dzieckiem z niesprawnością intelektualną, należy pamiętać o tym,

iż przy wszelkiego rodzaju uczeniu dziecka obowiązują następujące sposoby postępowania:
–

wymagać to, co zrozumiałe,

–

postępować krok po kroku,

–

dochodzić do celu, nieraz okrężnymi drogami.
Zasady te należy modyfikować uwzględniając osobiste predyspozycje konkretnego

dziecka, m.in.: rytm pracy dziecka, jego tempo, męczliwość. Nie można ani na chwilę tracić
kontaktu z dzieckiem czy śpieszyć się wyłapując wszystkie sygnały, jakie wysyła. Każde
dziecko posiada niepowtarzalny dar, który należy odkryć i pozwolić mu się rozwijać.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na jakich cechach rehabilitacji opieramy zasady pracy z osobami z niepełnosprawnością?
2. Czego dotyczy zasada kompleksowości?
3. Na czym polega spójność rehabilitacji?
4. Czym charakteryzuje się ciągłość terapii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj co najmniej dwie istotne cechy rehabilitacji, które uwzględnisz przy pracy z osobą

niepełnosprawną w przypadku opisanym poniżej. Uzasadnij swój wybór.

Opis przypadku.
Student politechniki, lat 24, z niedowładem kończyn dolnych, porusza się na wózku

inwalidzkim. Mieszka z rodziną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) zapisać propozycje cechy rehabilitacji z uzasadnieniem,
3) przedstawić propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 2

Opracuj zestaw pytań kierowanych do osoby z niepełnosprawnością wynikającą

z zaburzeń psychicznych lub do jej opiekuna, w celu uzyskania informacji przydatnych do
pracy/terapii z podopiecznym. Zestaw musi zawierać minimum 10 pytań.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie informacje należy uzyskać,
2) zaproponować pytania (nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
3) zastanowić się, w jaki sposób można je uporządkować,
4) zapisać i przedstawić końcową wersję zestawu pytań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić elementy/cechy rehabilitacji?



2) określić na czym polega zasada spójności?



3) wymienić jaką zasadę należy stosować w pracy z osobami młodymi

lub w tzw. wieku produkcyjnym?



4) określić, jaka jest podstawowa zasada w pracy z osobami

z niepełnosprawnością?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Komunikowanie się z osobą niepełnosprawną

4.6.1. Materiał nauczania

Komunikowanie się należy do fundamentalnych potrzeb każdego człowieka.

Komunikowanie to wzajemne przekazywanie informacji, umiejętności, pojęć, idei, uczuć za
pomocą symboli tworzonych przez słowa, dźwięki, obrazy, dotyk.

Komunikacja umożliwia również wyrażanie uczuć i zaspokajanie potrzeb społecznych,

stanowiąc mechanizm wyrażania zadowolenia czy frustracji. Funkcjonowanie społeczne
wymaga ujawniania uczuć i emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, co jest możliwe
właśnie dzięki komunikowaniu się.

Komunikowanie to porozumiewanie się, każdy rodzaj opieki i terapii jest formą

komunikacji.

Milczenie jest również komunikowaniem się. W każdym procesie komunikowania się

przekazywane są treści i tworzone są treści socjalne, to jak przekazujemy daną treść wpływa
jak i czy zostanie ona przyjęta. Każdy postrzega swoje zachowanie jako reakcję na zachowanie
drugiej osoby.

W zależności od rodzaju komunikowania się rozróżniamy m.in.:

–

komunikację werbalną – mówiąc o porozumiewaniu się człowieka mamy zazwyczaj na
myśli komunikację językową. Rzeczywiście umiejętność przekazywania i odbioru
językowo ukształtowanych komunikatów stanowi jedną z charakterystycznych cech
człowieka. W komunikacji werbalnej zwracamy uwagę na język, dobór słów, budowę
zdania, sposób wypowiedzi, intonację, siłę, tempo mowy, przerwy, wysokość głosu,
artykulacja, dialekt,

–

komunikację niewerbalną – wyrażanie własnych potrzeb przez pacjenta w inny sposób niż
werbalny poprzez np. zwracanie na siebie uwagi, demonstrację, gesty, strój, ruchy
i postawę ciała, mimikę i wyraz twarzy, dotyk i kontakt fizyczny (podanie ręki, trzymanie
się za ręce, poklepywanie, głaskanie),dystans przestrzenny, kontakt wzrokowy i wymiana
spojrzeń, pozycję ciała (sposób w jaki dana osoba siedzi lub stoi), niewerbalne aspekty
mowy (intonacja głosu, akcent, rytm mówienia),

–

komunikację pozorną – pseudokomunikację, pozorne prowadzenie dialogu z pacjentem,
zadawanie pytań i brak oczekiwania na odpowiedź, odpowiadanie półsłówkami,
odpowiadanie burkliwymi, krótkimi słowami,

–

komunikację błędną – reagowanie w ten sam sposób na zachowanie pacjenta
np. reagowanie krzykiem na agresję pacjenta

–

komunikację przez dotyk – zwłaszcza dla osoby obłożnie chorej jest istotnym źródłem
informacji o naszym stosunku do niej.

W procesie komunikowania się może dojść do zakłóceń komunikowania poprzez

np. niewystarczającą wiadomość (często niepełna lub niejasna informacja), dobór
niewłaściwych słów, gestów, obrazów (niewłaściwy wybór środków wyrazu), zakłócenia
w przekazie wiadomości (hałas, brak papieru w faksie, brak prądu, itp.), niepoprawną
interpretację wiadomości (zrozumienie przekazywanej wiadomości jest niemożliwe lub
utrudnione, gdy nadawca i odbiorca posługują się innym kodem np. językiem), relacje
międzyludzkie (osobiste uprzedzenia do nadawcy, negatywne nastawienie, ograniczona
wiedza, brak zainteresowania, uraza, lekceważenie słuchacza).

Prawidłowa

komunikacja

interpersonalna

terapeuta-pacjent,

pozwala

wyrazić

podopiecznemu potrzeby, pragnienia, obawy, lęki i wątpliwości, pozwala też poznać
oczekiwania i potrzeby podopiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celami komunikacji pacjent-terapeuta, jest:

–

zainicjowanie, podtrzymywanie i rozwój terapeutycznych relacji,

–

diagnoza problemów zdrowotnych pacjenta,

–

planowanie z pacjentem lub jego rodziną zindywidualizowanej opieki,

–

wdrażanie określonych celów interwencji terapeutycznych,

–

dawanie pozytywnych informacji i uświadamianie choremu jego mocnych stron
i możliwości,

–

poznanie oczekiwań i udzielanie wsparcia pacjentowi,

–

edukacja zdrowotna pacjenta.

Elementy prawidłowej komunikacji to:

AKCEPTACJA – bezwarunkowy, pozytywny stosunek do innych, szacunek dla ich
indywidualności oraz życzliwość i troska niezależnie od sytuacji. Osoba akceptująca to osoba,
która nie ocenia, nie daje rad, ale posiada umiejętność słuchania ze zrozumieniem oraz
okazywania ciepła i sympatii.
AUTENTYCZNOŚĆ – zachowanie zgodne z przeżywanymi uczuciami i nie „zakładaniu
maski” a tym samym nie wywoływaniu lęku i chęci wycofywania się drugiej osoby.
Autentyczność wpływa na powstawanie zaufania, którego budowanie jest procesem a nie
jednorazowym zdarzeniem.
EMPATIA – współodczuwanie przeżyć drugiej osoby. Pozwala zrozumieć drugą osobę i jej
odczucia przeżywane obecnie lub kiedyś. Właściwość szczególnie istotna u osób świadczących
opiekę i terapię. Terapeuta działający empatycznie dostrzega i wydobywa z treści przekazu
zarówno werbalne jak i pozasłowne komunikaty emocjonalne.
UMIEJĘTNOŚĆ SŁUCHANIA:
–

zwracanie uwagi na mówiącego, skupianie na nim uwagi,

–

utrzymywanie kontaktu wzrokowego, a ponadto upewnienie się czy postawa i pozycja
ciała, gestykulacja wskazuje na słuchanie mówiącego,

–

słuchanie odbierające całość komunikatu nie tylko wypowiadanej treści, ale również
towarzyszącego im uczucia,

–

okazywanie empatycznego zrozumienia poprzez próbę wejścia w jego sytuację,

–

obserwowanie sygnałów niewerbalnych, „język ciała”,

–

przyjmowanie akceptującej postawy wobec rozmówcy,

–

zakończenie słuchania przez podjęcie stosownego działania, ponieważ sprawdzeniem
efektywności komunikacji jest to, na ile adekwatna będzie reakcja wyrażona stosownym
zachowaniem na intencje (komunikat) rozmówcy.

Podstawowym sposobem realizacji potrzeby komunikowania się jest język mówiony.

Zwykle ludzie nie zastanawiają się nad tym, czym jest właśnie mowa. Jednak, gdy spotkają
osobę, która z jakiś powodów nie może mówić, wówczas uświadamiają sobie swoją
bezradność. Taki stan rzeczy jest najczęstszą przyczyną izolacji osób niepełnosprawnych.
Sytuacja ta wymusiła zastępcze środki komunikowania się tych osób ze światem zewnętrznym.

Dotyczy to, np. osób niedosłyszących i głuchych. Językiem, za pomocą, którego osoby

niesłyszące porozumiewają się między sobą, jest język migowy. System tego języka jest oparty
na znakach daktylograficznych, określających poszczególne litery i liczby (alfabet palcowy)
oraz znakach ideograficznych, określających całe pojęcia. Klasyczny język migowy oparty
prawie wyłącznie na znakach ideograficznych, ma swoistą gramatykę pozycyjną (części zdania
są przekazywane zawsze w określonej kolejności). Odmianą języka migowego jest język
migany, łączący słownictwo języka migowego z gramatyką języka narodowego. W tym języku
znaki ideograficzne są uzupełniane za pomocą znaków dyktalograficznych końcówkami
fleksyjnymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Język migany jest używany łącznie z językiem mówionym, zwłaszcza w kontaktach

miedzy osobami niesłyszącymi a słyszącymi w dydaktyce, kulturze i przekazie informacji.

Alternatywnymi systemami komunikowania się osób niesłyszących są systemy stosujące

różnorodne symbole. Do najbardziej popularnego należy system symboli Blissa. System Blissa
to sposób porozumiewania się, w którym słowa przedstawione są w postaci rysunku. Rysunki
te są graficzną ilustracją znaczenia (treści, sensu) danego słowa. Podstawowy słownik Blissa
zawiera około 3000 symboli, które reprezentują 6000 słów.

Komunikowanie się w tym systemie polega na wskazaniu przez osobę niepełnosprawną za

pomocą palca, wskaźnikiem umieszczonym na głowie lub oczami odpowiedniego rysunku
umieszczonego na specjalnej tablicy. Tablice, w celu ułatwienia komunikacji mogą być
umieszczane w różnych miejscach np. w domu osoby niepełnosprawnej w kuchni, szafie,
łazience.

W komunikowaniu się z osobą niedosłyszącą lub głuchą zwracamy uwagę na kilka

zaleceń, pamiętając, iż osoby te często czują się wyobcowane z życia w społeczeństwie:
–

należy uzyskać informację o ewentualnym upośledzeniu słuchu i stopniu niedosłuchu,

–

mówić powoli i wyraźnie z małymi przerwami (nie wolno krzyczeć), bez nadmiernej
mimiki,

–

mówić blisko ucha osoby niedosłyszącej,

–

starać się patrzeć w czasie mówienia na osobę niedosłyszącą,

–

zadbać o właściwe oświetlenie, aby chory mógł czytać z ruchu warg,

–

korzystać z pomocniczych środków technicznych np. aparatu słuchowego,

–

nie mówić, gdy głośno gra radio lub telewizor,

–

nie mówić z papierosem, fajką, gumą w ustach,

–

być cierpliwym,

–

pomocniczo posługiwać się gestykulacją,

–

nie zbliżać się nagle z tyłu osoby niesłyszącej.

Osoby niewidome lub niedowidzące w znacznym stopniu, informacje o świecie czerpią

często z książek, opracowań pisanych alfabetem Braille’a znanym jako pismo niewidomych,
jest to uniwersalny system pisma punktowego (dotykowego), używany we wszystkich
językach świata; jego podstawą jest sześciopunkt w kształcie prostokąta, w ramach którego
z różnej ilości i konfiguracji punktów wypukłych uzyskuje się znaki; punkty sześciopunktu
posiadają umowną numerację: lewa kolumna (z góry na dół) – numery 1, 2, 3, prawa – 4, 5, 6;
wszystkie znaki podzielone są na 7 serii; powierzchnia znaku nie przekracza pola dotyku
opuszki palca.

Czytanie pisma Braille’a polega na przesuwaniu opuszków jednego lub dwóch palców po

wytłoczonym tekście. Początkowa jego wersja, składająca się z 63 następujących po sobie
liter, została udoskonalona i skrócona. Obecnie ułożone z punktów symbole zawierają również
najczęściej występujące kombinacje kilku liter, np. wszystkie dwuznaki. Odmiany alfabetu
Braille’a istnieją niemal we wszystkich językach świata. Zapisywane są w nim także znaki
używane w muzyce, matematyce i naukach ścisłych.

„Brajlem” można pisać ręcznie, używając rylca do wyciskania punktów, stosować

maszyny do pisania lub komputery wyposażone w urządzenia do kopiowania oraz drukarki
wytłaczające znaki.

Alternatywny system, wynaleziony przez Williama Moona, funkcjonuje w krajach

anglosaskich. System Moona składa się z zaledwie dziewięciu podstawowych znaków, których
interpretacja zależy od tego, czy zostały zapisane z użyciem linii prostych czy zaokrąglonych.
Technika czytania jest identyczna jak w przypadku alfabetu Braille’a. Wiele osób niewidomych
i niedowidzących ze względu na brak czucia w opuszkach palców (np. z powodu cukrzycy) nie
jest w stanie przeczytać książki zapisanej alfabetem Braille’a lub Moona. Z myślą o takich
osobach technicy wymyślili tak zwane książki udźwiękowione. Książki udźwiękowione to po

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prostu zapisany na odpowiednim nośniku (płycie, kasecie lub dysku) głos lektora czytającego
tekst. Pojawiły się także komputery ze specjalnymi skanerami, które dzięki odpowiedniemu
oprogramowaniu potrafią czytać tekst ze zwykłej, tradycyjnej książki.

W komunikowaniu się z osobami niewidomymi pamiętajmy, aby:

–

udzielić pacjentowi informacji o pomieszczeniu, w którym się znajduje,

–

umożliwić korzystanie np. z dzwonka,

–

nigdy nie zbliżać się do podopiecznego bezgłośnie,

–

zawsze uprzedzać o swoim wejściu jak i wychodzeniu z sali,

–

informować o nadchodzeniu innej osoby,

–

opisywać swoje wrażenia wzrokowe np. podczas posiłku, spaceru, widoku z okna, itp.

Podstawowym warunkiem funkcjonowania społecznego jest prawidłowe komunikowanie

się. Gdy proces ten jest zaburzony powinien być istotnym elementem terapii. W przypadku
dzieci z niepełnosprawnością, aby kształtować u dziecka zdolność do porozumiewania się,
należy organizować sytuacje skłaniające dziecko do kontaktowania się z innymi osobami,
organizować sytuacje wyzwalające przeżycia i umożliwiające zdobywanie wiedzy, wzmacniać
zachowanie polegające na próbie nawiązania kontaktu (chwalenie), przeciwdziałać skutkom
niepowodzeń przy próbach nawiązania kontaktu.

Programy M. i Ch. Knillów „dotyk i komunikacja” są gotową propozycją postępowania

terapeutycznego z osobą, której prawidłowy rozwój został z jakichś powodów zakłócony lub
zahamowany. Pomagają dziecku doświadczyć jego ciała jako jedności i wspomagają rozwój
wyobrażenia ciała wtedy, gdy dziecko nie jest zdolne do używania swojego ciała aktywnie.

Stwierdzić należy, że dużą zaletą tej metody komunikowania się jest zabawowa forma

muzyczno-ruchowa. W zabawie takiej każdy wykonywany ruch jest prosty, ma określony cel,
wyznaczona jest jego długość i charakter. Dziecko uczy się rozpoznawać muzykę, kojarzy ją
z ruchem fizycznym i ma satysfakcję z prawidłowego wykonywania ruchu adekwatnie
skojarzonego z muzyką. Sukces wpływa pozytywnie na samopoczucie dziecka i zwiększa
poziom spontaniczności jego zachowań, skłania do nawiązywania relacji interpersonalnych.
Pod wpływem sukcesu poprawia się koncentracja uwagi i pamięć. Zabawa muzyczno-ruchowa
oddziałuje na uzyskanie równowagi psychicznej, zwiększa zdolność do szybkiego
i precyzyjnego zapamiętywania ruchów, przyczynia się do uzyskania dobrej koordynacji
nerwowo-mięśniowej.

Pamiętać należy, iż w relacjach interpersonalnych terapeuta-pacjent to do terapeuty należy

wybranie najlepszego sposobu komunikowania się z pacjentem, treść komunikacji jest
wyrażana zwykle werbalnie, natomiast relacja międzyludzka – niewerbalnie. Dla prawidłowego
procesu komunikowania się musi być zgodność komunikacji werbalnej i niewerbalnej
w kontakcie z pacjentem.

W pracy terapeuty zajęciowego znaczną grupę pacjentów będą stanowili chorzy po

udarach mózgowych, ze względu na częstość występowania i długotrwałość schorzenia.
Przeważająca liczba udarów mózgu dotyka osoby w wieku podeszłym i wtedy pamiętajmy,
że wraz z wiekiem zmienia się również mowa. U większości osób w wieku podeszłym (nawet
tych co uchodzą za zdrowe) stwierdza się obniżenie głosu, nieznaczne jego drżenie,
zwiększone napięcie mięśni krtani i czasem przy dłuższych wypowiedziach, zadyszkę. Zmienia
się tempo mówienia, wymawianie spółgłosek staje się niewyraźne. U wielu osób stwierdza się
zubożenie słownictwa, dochodzi do tzw. pomyłek znaczeniowych, zmienia się melodia –
intonacja monotonna. Przed podjęciem terapii, należy zapytać kogoś bliskiego czy powyższe
objawy miały miejsce. U ok. 93% ludzi w funkcjach mowy i języka uczestniczy dominująca
lewa półkula mózgu. Tylko 7% populacji ludzi ma dominującą prawą półkulę mózgu, a wiec
posługują się wtedy lewą ręką i mają „silniejszą” lewą nogę a ośrodki mowy są w prawej
półkuli. Przed terapią zapytaj osoby bliskiej, którą ręką pisał i jadł chory.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

U pacjenta po udarze mózgu poza zaburzeniami mowy może dochodzić do dezintegracji

funkcji poznawczych.

Najczęstsze zaburzenia dotyczą:

–

pamięci (często chory konfabuluje, aby zapełnić luki pamięciowe),

–

uwagi (szybko się rozprasza, trudności ze skupieniem, zbyt długie „zatrzymanie” się na
danej sytuacji),

–

funkcji wykonawczych,

–

zdolności rozpoznawania problemów, przedmiotów,

–

zmian w zakresie emocji, zachowania i osobowości (wybuchy złości, koncentracja na
sobie, impulsywność, brak zahamowań).
Reakcją na niepełnosprawność, a także często na zmieniającą się sytuację rodzinno-

społeczną jest lęk.

Lęk wzmocniony labilnością emocjonalną, izolacją społeczną, płaczliwością i zamykaniem

się w sobie (tak znamienny dla chorych poudarowych), traktowany jest często jako przejaw
złego humoru, niechęcią do pracy, „brakiem motywacji”. Powoduje to często zaniechanie
terapii przez najbliższych, a również zniechęca terapeutów. Pamiętaj, to ty jesteś
przewodnikiem pacjenta w powrocie na drogę samodzielności, nie „obrażaj” się na chorego.
Nie pozwól wprowadzić się w krąg jego lęku i nie rezygnuj, wspieraj rodzinę, a dzięki temu
i on pokona lęk.

Słowo fazja (gr. fazis, łac. phasia „mowa”) oznacza zespół czynności neurofizjologicznych

odbywających się w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), które umożliwiają zarówno
mówienie jak też rozumienie mowy. Zaburzenie tych czynności na skutek uszkodzenia OUN
określa się terminem „afazja” lub „dysfazja”, jest to spowodowane organicznym uszkodzeniem
odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów
programujących czynności mowy u człowieka, który już uprzednio opanował te czynności.

W związku z tym, iż zdecydowanie zauważalną różnicą jest to, że im dalej ku tyłowi

umiejscowione jest ognisko udarowe, tym zaburzenia mowy nabierają cięższego charakteru,
skupimy się na podziale wg lokalizacji udaru.

Okolica czołowa (np. afazja Broca – ruchowa) -polega na znacznym lub całkowitym

zniesieniu mowy spontanicznej, znacznie upośledzona jest artykulacja przy jednoczesnym
rozumieniu prostych zdań, dochodzi do zniekształcania wyrazów, pacjent potrafi czasem
powtórzyć pojedynczy wyraz, mowa bywa skandowana i realizowana z dużym wysiłkiem,
zauważa się brak płynności mowy, dzięki niezaburzonej percepcji słuchowej chory słyszy
własne błędy i stara się je poprawić, występują błędy gramatyczne, czynność pisania i czytania
zostaje zniesiona w tym samym stopniu co mowa, w niewielkim stopniu zaburzone rozumienie
cyfr, chory potrafi wykonać proste działanie arytmetyczne, chory szybko się denerwuje, traci
cierpliwość, zauważa się brak napędu mowy.

Wskazówki: stawiaj pytania tak, aby chory mógł odpowiedzieć „tak” lub „nie”(w ciężkiej

postaci będzie mógł odpowiedzieć kiwnięciem głowy lub ruchem zaprzeczającym); zachęcaj do
mówienia, nawet gdy popełnia błędy i przekręca słowa; pamiętaj że chory może reagować
i rozumieć jedynie proste polecenia; zachęcaj do mówienia, nie pośpieszaj, bądź cierpliwy;
w ćwiczeniach słownych wybieraj praktyczne słownictwo;

Okolica skroniowa (np. afazja Wernickego – czuciowa) polega na zaburzeniach odbioru

mowy, inaczej nazywana słuchową – trudności w rozumieniu słyszanych słów, chory mówi
niejednokrotnie dużo, ale zamiana słów powoduje tzw. sałatę słowną, nie zauważa własnych
błędów, mówiąc coraz bardziej „nakręca” się, trudno przerwać bezsensowny monolog, nie
popełnia błędów gramatycznych lub rzadko, opuszcza, powtarza głoski, wprowadza nowe
słowa, co powoduje, iż wypowiedź jest niezrozumiała mimo poprawności gramatycznej
i zachowanej płynności, niejednokrotnie chory mówi jakby w obcym języku, brak kontroli
słuchowej własnych wypowiedzi, wprowadza tzw. żargon czyli słowa nieistniejące w słowniku,
pisanie od siebie bywa nie zaburzone, natomiast duże trudności są z pisaniem pod dyktando.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki: postępowanie z chorym z tego typu zaburzeniami jest utrudnione, gdyż chory

uważa swoje wypowiedzi za prawidłowe i zrozumiałe, co niejednokrotnie prowadzi do
gwałtownego zdenerwowania i zarzucania osobie bliskiej, że nie chce go zrozumieć. Chory
czuje się do pewnego stopnia, tak jakby przebywał w otoczeniu osób obcojęzycznych. Używaj
mimiki, gestów, ilustracji, przedmiotów dla wsparcia swojej wypowiedzi, zwracaj uwagę na
melodię i intonację wypowiedzi osoby z afazją, jej gesty i spojrzenia, aby wyczuć treść jej
wypowiedzi (pytanie, zarzut, prośbę, twierdzenie), nie poprawiaj chorego, sam używaj
prostego języka, staraj się delikatnie przerywać bezsensowne monologi, wprowadzaj
pozawerbalne porozumiewanie się (ilustracja, rysunek), staraj się te same przedmioty zawsze
tak samo nazywać (kubek – garczek, kubeczek),wykorzystuj obserwacje chorego w czasie
sytuacji naturalnych (posiłek, wypoczynek, zajęcia ).

Pamiętaj, chory potrzebuje wiele wsparcia i akceptacji, niezbędny jest kontakt wzrokowy

dotykowy, gesty przyjaźni.

Okolica ciemieniowa – uszkodzenie tej okolicy daje obraz wielorakości zaburzeń,

charakterystyczne jest zaburzenie czucia ułożenia aparatu artykulacyjnego mowy. Uszkodzenie
tej okolicy daje czuciowo – ruchowy obraz zniekształceń, dochodzi do zaburzeń rozumienia
mowy i złej kontroli mowy, obserwuje się zaburzenia rytmu i melodii mowy, agramatyzmy
(zaburzona zdolność gramatycznej budowy zdań), automatyzmy (powtarzanie bezsensownych
zgłosek ”ta ta ta”,”bi bo be” lub słowa „nie nie nie”), zdarza się że automatyzm jest jedyną
formą ekspresji słownej jaka choremu pozostała, bywa że chory słysząc swój błąd, poprawia
się popełniając następny, chory ma trudności w naśladowaniu ruchu np. wysuwania języka,
cmokania, gwizdu itp., może występować niedowidzenie połowicze – w rozległych
uszkodzeniach dominują dodatkowo zaburzenia pisania, czytania, liczenia.

Wskazówki: jedna z najcięższych postaci afazji, wymaga wiele cierpliwości

niejednokrotnie trzeba długiego czasu, aby zauważyć poprawę w kontakcie z chorym; bywa,
że pomimo wytrwałej pracy chory nauczy się posługiwać jedynie pojedynczymi zwrotami
(dziękuję, proszę, do widzenia, cześć); intensywne dążenie do kontaktów słownych motywuje
chorego do poszukiwania formy porozumiewania się, również niewerbalnego.

W związku z tym, iż jest to mieszany charakter zaburzeń, wskazówki zawarte dla

poprzednich afazji należy wprowadzać w terapii, aby być zrozumianym przez chorego trzeba
użyć mimiki, gestu, znaków migowych, obrazków, odpowiedniej intonacji. Staraj się odzywać
normalnym tonem i przekazuj wszystkie pozytywne uczucia (życzliwość, uznanie, zachętę,
uspokojenie, itp.). Korzystaj z informacji, które są nośnikiem emocji, wspomnień (listy, kartki,
zdjęcia, muzyka, kasety z nagraniami uroczystości rodzinnych ,itp.).

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest komunikowanie się?
2. Na czym opiera się komunikacja werbalna?
3. Jaki jest cel komunikacji interpersonalnej pacjent-terapeuta?
4. Jakie znasz elementy prawidłowej komunikacji?
5. Co to jest afazja?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W oparciu o poniższy opis, przygotuj propozycję sposobu komunikowania się

z wybranym przez Ciebie podopiecznym

Pamiętać należy, iż w relacjach interpersonalnych terapeuta-pacjent, to do terapeuty

należy wybranie najlepszego sposobu komunikowania się z pacjentem, treść komunikacji jest
wyrażana zwykle werbalnie, natomiast relacja międzyludzka – niewerbalnie”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) opisać osobę niepełnosprawna, zaznaczając wiek, zainteresowania, sytuację rodzinną

podopiecznego, rodzaj dysfunkcji,

2) określić założony cel komunikowania się,
3) określić rodzaj/sposób porozumiewania się,
4) uzasadnić wybór rodzaju komunikowania się.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier,

–

długopis/ołówek,

–

komputer,

–

drukarka.

Ćwiczenie 2

Na podstawie dostępnych materiałów dydaktycznych oraz poniższego opisu określ

najistotniejsze elementy dla prawidłowego komunikowania się z podopiecznym.

„Prawidłowa

komunikacja

interpersonalna

terapeuta-pacjent,

pozwala

wyrazić

podopiecznemu potrzeby, pragnienia, obawy, lęki i wątpliwości, pozwala też poznać
oczekiwania i potrzeby podopiecznego”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić elementy prawidłowego komunikowania się,
2) zapisać propozycje członków grupy,
3) wybrać najistotniejsze elementy istotne dla prawidłowej komunikacji,
4) zapisać końcową wersję opracowania,
5) uzasadnić wybór najistotniejszych elementów komunikowania się.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

mazaki,

–

flipchart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „komunikowanie się”?



2) zdefiniować pojecie „komunikacja pozorna”?



3) określić, jakie elementy są istotne dla prawidłowego porozumiewania się?



4) określić, w jaki sposób przebiega komunikowanie się?



5) określić rodzaje systemu porozumiewania się osób głuchych

i niedosłyszących?



6) określić, czym jest alfabet Braille’a?



7) zdefiniować określenie afazja?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Scenariusze zajęć usprawniających

4.7.1. Materiał nauczania

Przy tworzeniu i opracowywaniu programów, scenariuszy zajęć terapeutycznych, aby

mogły one spełniać jak najlepiej swój cel, konieczne jest udzielanie odpowiedzi na trzy
podstawowe pytania:
–

z jakim pacjentem będziemy pracować (rodzaj dysfunkcji, wiek, wykształcenie, stopień
uszkodzenia)?

–

jakie pacjent ma potrzeby i jakie wybrać metody i techniki terapii?

–

jak zrealizować zaplanowane treści?
Należy również zastanowić się jaką formę programu należy przyjąć, by był czytelny

i zrozumiały dla podopiecznego oraz faktycznie służył zaplanowanym celom.

By odpowiedzieć na pierwsze pytanie: „Jaki jest pacjent?” konieczne staje się posiadanie

pełnego kompletu informacji m.in. medycznej, socjalnej, itp. Nieodzowna jest więc znajomość
jego aktualnego stanu psychofizycznego, przyczyn tego stanu i rokowań odnośnie dalszego
funkcjonowania. Należy zapoznać się z informacjami uzyskanymi od innych członków zespołu
terapeutycznego.

Kryterium doboru treści powinna być ich przydatność w codziennym funkcjonowaniu

pacjenta oraz wspieraniu odzyskiwania utraconych funkcji. Przydatne jest to, co ułatwia mu
samoobsługę (a więc uwzględnia relację „ja z samym sobą”) oraz funkcjonowanie
w określonym środowisku społeczno-przyrodniczym (relacja „ja – otoczenie”).

Odpowiedź na kolejne pytanie: „Jak realizować zaplanowane treści?” wymaga zarówno

sprecyzowania kierunku, w jakim będziemy podopiecznego prowadzić, by optymalnie rozwijał
utracone funkcje, jak i uświadamianie sobie, co trzeba zrobić, by ten kierunek utrzymać.

Ponieważ każdy z pacjentów posiada indywidualne tempo i rytm pracy, posiada różny

stopień dysfunkcji oraz motywację, to nie można przewidzieć, ile czasu zajmie mu opanowanie
jakiejś umiejętności (czyli zrealizowanie celu), można jedynie zaplanować to, co terapeuta ma
ćwiczyć z podopiecznym, by mógł on daną umiejętność opanować.

Nawiązując do założeń usprawniania osób z niepełnosprawnością intelektualną lub

pacjentów z zaburzeniami procesów poznawczych, planowanie oraz scenariusz zajęć musi
uwzględniać połączenie funkcji terapeutycznej, wychowawczej, dydaktycznej i opiekuńczej
z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad usprawniania opisanych
w literaturze rehabilitacyjnej.

Praca z tymi osobami powinna opierać się na kilku założeniach:

1. Nawiązanie pozytywnego kontaktu interpersonalnego terapeuta – pacjent, jest

podstawowym warunkiem efektywnej pracy.

2. Każdy pacjent posiada swoiste uzdolnienia i braki, własne tempo i rytm pracy. W związku

z charakterem dysfunkcji mogą u niego występować zachowana nietypowe (agresja,
pobudzenie, zamknięcie się w sobie, autostymulacja).

3. Wczesne podjęcie oddziaływań rehabilitacyjnych daje szansę na optymalizację przebiegu

całego procesu usprawniania pacjenta.

4. Sprawność ruchowa i umysłowa oraz dojrzałość społeczna podopiecznego może ulegać

poprawie w wyniku oddziaływań uwzględniających czynniki indywidualne i społeczne.

5. Nawet niewielkie postępy terapii powinny być wzmacniane pozytywnie, natomiast brak

postępów nie podlega wartościowaniu negatywnemu.

6. W terapii istotnym elementem może być nawiązanie współpracy z rodziną (opiekunami)

podopiecznego, włączanie jej w tworzenie planu pracy terapeutycznej, a także w miarę
możliwości w realizowanie pewnych części planu w domu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Istotne jest wspieranie opiekunów w ich pracy z niepełnosprawnym bliskim (zgodnie ze

specyfiką rodziny, wyznawanymi przez nią wartościami, kultywowaną tradycją).

Przystępując do opracowywania scenariuszy zajęć terapeutycznych, należy pamiętać, iż

terapeuta ma prawo wyboru poszczególnych metod, form pracy i środków dydaktycznych,
kierując się ich przewidywaną skutecznością. Na każdym etapie pracy, począwszy od
planowania, obowiązuje go jednak stosowanie kilku ogólnych zasad:
–

znajomości pacjenta i jego ograniczeń i/oraz przychodzenie mu z racjonalną,
specjalistyczną pomocą,

–

dostosowania działań terapeutycznych do możliwości i potrzeb pacjenta oraz warunków
jego funkcjonowania środowiskowego,

–

indywidualizacji wymagań, metod doboru środków dydaktycznych oraz organizacji
i tempa pracy,

–

przystępności treści i technik terapeutycznych,

–

stopniowania trudności,

–

aktywnego i świadomego udziału pacjenta w procesie terapii – uczenia się,

–

zintegrowanych oddziaływań (spójność, korelacja, współdziałanie specjalistów),

–

trwałości osiągnięć, umiejętności korzystania z nich i dalsze ich doskonalenie,

–

systematyczności (planowy i logiczny układ materiału),

–

trwałości wiedzy (stałe utrwalanie nabytych wiadomości, umiejętności),

–

wiązania teorii z praktyką (zastosowanie w życiu codziennym).

Uprawnianie pacjentów, według założonych wymagań i oczekiwań, nakłada na terapeutę

zajęciowego realizowanie ściśle określonych działań w ramach indywidualnie opracowanego
dla pacjenta programu i planu rehabilitacji.

Terapeuta powinien tak zorganizować pracę, aby pacjenci mogli rozwijać się według

indywidualnych zainteresowań, uzdolnień i możliwości wynikających z sytuacji zdrowotnej.
Musi pokierować przebiegiem zajęć, sprawdzać i oceniać ich osiągnięcia. Jest zobowiązany jak
najlepiej przygotować pacjenta (w ramach jego możliwości) do rozwiązania trudności
w codziennym funkcjonowaniu. Pełna, holistyczna postawa przewiduje również obowiązek
wprowadzania, ćwiczenia i podtrzymywania umiejętności ćwiczonych i realizowanych na
innych zajęciach terapeutycznych.

Zaproponowane zajęcia mają ukazać wielorakie zadania terapeuty zajęciowego, w tym

mają przypomnieć szczególne zadania w przygotowaniu osoby z niepełnosprawnością do życia
w społeczeństwie, do pełnienia ról społecznych i/oraz ewentualnych przyszłych obowiązków
zawodowych. Jednocześnie stała analiza zapisów planowanego programu rehabilitacji,
powinna zachęcić terapeutę do rozwijania u podopiecznych krytycznego myślenia,
rozpatrywania różnych kwestii z wielu perspektyw. Trudno dyskutować ze stwierdzeniem, że
jednym z celów terapii powinno być uświadomienie podopiecznemu sytuacji w jakiej się
znalazł i zaangażowanie go w proces aktywnego poszukiwania rozwiązań ułatwiających
codzienne funkcjonowanie.

Powyższa wiedza i umiejętności nabywane na nowo, pomogą i pozwolą pacjentom

w lepszym poznaniu obecnej sytuacji i lepszym zrozumieniu ich problemów.

Terapia, jakiej obraz spotykamy w najnowszych podręcznikach jest rozumiana jako

możliwie całościowe angażowanie pacjenta – jako jednoczesne aktywizowanie jego ciała,
psychiki i umysłu. Człowiek stanowi całość i nie da się go w praktyce podzielić na
autonomiczne części.

Ćwiczenia mające na celu polepszenie jakiejś funkcji organizmu możemy prowadzić w taki

sposób, aby pacjent mógł zauważyć poprawę własnej „formy”, by mógł się po prostu ucieszyć
z tego, co udało mu się osiągnąć. Z tych pozytywnych odczuć korzysta również terapeuta,
który wraz z upływem czasu ma przed sobą pacjenta chętniejszego do podejmowania wysiłku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lepiej ustabilizowanego psychicznie i bardziej świadomego trudu, jaki podejmuje dla jego
dobra profesjonalnie pomagający.

W pracy z i nad podopiecznym nie da się pomijać jego mentalności, przyzwyczajeń. Nie

wystarczy zaproponować mu takie czy inne aktywności jedynie pod kątem korzyści, jakie
wskutek nich odniesie. Ważne jest również „opakowanie”, wywołanie w podopiecznym
motywacji do uczestnictwa w procesie usprawniania i współdziałania. Do realizacji licznych
celów terapeutycznych wiodą drogi bazujące bezpośrednio na podstawowych potrzebach
człowieka w zakresie socjalizacji, komunikacji z innymi ludźmi, ucieczki od samotności i lęku,
jaki może powodować niepełnosprawność. Człowiek z nabytą niepełnosprawnością to
niejednokrotnie człowiek ukształtowany pod względem psychicznym i umysłowym. Dlatego
większość zajęć terapeutycznych powinno się w miarę możności przeprowadzać w grupach.
Stwarza to dodatkową szansę do budowania i zacieśniania więzi międzyludzkich oraz do
przełamywania rozmaitych wewnętrznych barier. Im większa integracja w trakcie programu
usprawniania tym mniejsza potrzeba, aby personel opiekuńczy, rodzina musiała wszędzie być
obecna i wszystko nadzorować.

Poniżej przedstawione zostaną propozycje treści terapeutyczno-edukacyjnych, które

można wykorzystać w ramach terapii i związane są z rozwijaniem somatognozji (rozumianej
jako poczucie świadomości własnego ciała, jego schematu i orientacji w przestrzeni) oraz
samoobsługi prowadzącej do niezależności od innych, w prostych zadaniach życia codziennego
i zaspokajaniu własnych elementarnych potrzeb.
1. Jedzenie:

–

spożywanie pokarmów płynnych, mas papkowatych, pokarmów stałych,

–

odgryzanie, dokładne gryzienie, żucie i przełykanie,

–

posługiwanie się łyżką, nożem, widelcem,

–

estetyczne spożywanie posiłków.

2. Ubieranie się:

–

nakładanie i zdejmowanie odzieży,

–

zapinanie zamka błyskawicznego,

–

wiązanie sznurowadeł.

3. Higiena osobista:

–

podejmowanie

próby

nauczenia

podopiecznego

podstawowych

czynności

samoobsługi,

–

mycie, wycieranie i pielęgnacja rąk, twarzy, całego ciała,

–

higiena jamy ustnej,

–

korzystanie z przyborów toaletowych i kosmetyków.

4. Potrzeby fizjologiczne:

–

zgłaszanie potrzeb,

–

załatwianie potrzeb,

–

korzystanie z toalety.

5. Sygnalizowanie odczuć płynących z ciała (głodu, bólu).
6. Zachowanie w sytuacjach niebezpiecznych:

–

dostrzeganie czynników zagrażających zdrowiu i życiu (w tym także zagrożenia ze
strony innych osób).

7. Autoorientacja:

–

świadomość własnego ciała,

–

orientacja w jego schemacie,

–

orientacja w przestrzeni,

–

identyfikacja z danymi osobowymi (imieniem, nazwiskiem, adresem).

8. Motoryka:

–

siadanie i siedzenie,

–

wymachy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wspinanie,

–

rzucanie,

–

ruchy naprzemienne,

–

chwytanie i trzymanie,

–

przekładanie, przesypywanie i przelewanie,

–

uderzanie i klaskanie,

–

toczenie i wałkowanie,

–

gniecenie,

–

mieszanie,

–

ściskanie i dociskanie,

–

pchanie i wypychanie.

9. Percepcja, integracja sensoryczna i myślenie:

–

postrzeganie wszystkimi zmysłami bodźców płynących z otaczającej rzeczywistości,

–

wyszukiwanie różnic i podobieństw między bodźcami odbieranymi poszczególnymi
zmysłami,

–

kojarzenie przedmiotów, czynności z ich nazwą,

–

praktyczne

rozumienie

elementarnych

pojęć

(matematyczno-fizycznych,

przyrodniczych, społecznych, religijnych, plastycznych, muzycznych) i operowanie
nimi,

–

porządkowanie,

–

segregowanie,

–

przewidywanie rezultatów,

–

określanie przyczyn wywołujących skutek.

10. Komunikowanie się:

A. Odbieranie informacji:

–

rozumienie komunikatów mówionych znakowo-symbolicznych i przekazywanych
za pomocą alternatywnych i wspomagających środków porozumiewania się.

B. Nadawanie informacji:

–

wypowiadanie komunikatów mową i przekazywanie ich za pośrednictwem
znaków, symboli oraz innych alternatywnych i wspomagających środków
porozumiewania się.

11. Umiejętności praktyczne:

A. Naśladowanie:

–

naśladowanie gestów, ruchów, mimiki,

–

odtwarzanie odgłosów z otoczenia,

–

naśladowanie mowy,

–

naśladowanie schematów zachowań.

B. Umiejętności matematyczne:

–

przeliczanie i liczenie.

C. Umiejętności muzyczno-ruchowe:

–

muzykowanie.

D. Umiejętności plastyczne:

–

rysowanie,

–

malowanie,

–

modelowanie z elementami rzeźby.

E. Umiejętności techniczne:

–

łączenie elementów (zapinanie, wiązanie, klejenie),

–

zamykanie i otwieranie,

–

darcie i strzępienie,

–

dziurkowanie,

–

wykonywanie prac w papierze, tekturze i innych materiałach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ TERAPEUTYCZNYCH

Scenariusz 1

Temat: Usprawnianie motoryki rąk ze zwróceniem uwagi na rękę niedowładną.

Cele zajęć:
Pacjent powinien:
–

malować linie proste równoległe,

–

wykonywać ruchy rąk zgodnie z usłyszanym tekstem,

–

nawlekać kawałki słomek na drucik według wzoru,

–

dojść do celu, uważnie słuchając wskazówek,

–

współpracować z terapeutą lub innym pacjentem z pary.

Przebieg zajęć:
1. Słuchanie utworu instrumentalnego i jednoczesne naśladowanie gry na fortepianie prawą

ręką, lewą ręką i obiema rękami.

2. Ćwiczenia sprawności manualnej, rozluźnianie napięcia mięśni palców – ruchami

pionowymi malowanie, np. farbami kartki papieru tak, aby cała powierzchnia była
dokładnie wypełniona.

3. Usprawnianie końców palców – ścieranie farby ze świeżo pomalowanej kartki pęczkiem

waty trzymanym w trzech palcach (ścieranie wykonujemy ruchami kolistymi).

4. Usprawnianie analizy słuchowej, koordynacji słuchowo-wzrokowej – słuchanie opisu

ruchów do tekstu czytanego przez terapeutę i wykonywanie ruchów rękami zgodnie
z jego treścią.

Przykładowy opis:
Rozgrzać ręce przez zaciskanie w pięści i prostowanie palców, zaklaskać w rytm melodii,
w powietrzu wymachiwać naśladując fruwanie ptaka, lewa ręka uderza palcami o blat stołu,
prawa ręka uderza palcami o blat stołu, lewa ręka podtrzymuje prawą i palce prawej ręki
uderzają o blat stołu, rysowanie w powietrzu ósemek lewą i prawą ręką.

Scenariusz 2

Temat: Zajęcia terapeutyczne metodą Knillów dla dzieci 5–6-letnich z mózgowym

porażeniem dziecięcym.

Cele ogólne:
–

integracja dzieci poprzez różne formy wspólnych ćwiczeń,

–

nawiązywanie kontaktu emocjonalnego z terapeutą,

–

odczuwanie radości z powodu wspólnej zabawy,

–

rozwijanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania do współćwiczącego,

–

wyzwalanie swobody zachowań i naturalność.

Cele indywidualne:
–

dzieci poznają własne ciało i odczuwają je

–

uczą się współdziałać w zespole

–

nabywają umiejętności relaksacji

–

łatwiej nawiązują kontakt grupą

–

dbają o bezpieczeństwo swoje i innych,

–

podnoszą poczucie własnej wartości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:
–

materace,

–

muzyka do programu aktywności SPH (dla dzieci niesprawnych fizycznie).

Formy pracy:
–

indywidualna,

–

zespołowa.

Przebieg zajęć:
–

powitanie dzieci oraz terapeutów, włączenie muzyki z programem SPH,

–

rozłożenie materacy,

–

wprowadzenie miłego nastroju wśród uczestników zajęć,

–

kołysanie,

–

wymachiwanie rękoma,

–

pocieranie dłoni,

–

zaciskanie i otwieranie dłoni,

–

klaskanie,

–

głaskanie policzków,

–

głaskanie brzucha,

–

głaskanie ud,

–

ruch stóp, nóg,

–

przewracanie się padanie,

–

relaksacja,

–

zakończenie zajęcia,

–

złożenie materacy.

Scenariusz 3

Temat: Projektowanie pomocy dla chorych z dysfunkcją narządu ruchu po udarze

mózgowym oraz niedowładem połowiczym lewostronnym, z udziałem terapeuty
i pacjenta.

Cel ogólny: Zaproponować pomoce dla chorych z dysfunkcją narządu ruchu ułatwiające

wykonywanie codziennych zajęć.

Cele szczegółowe:
–

rozpoznać ograniczenia pacjentów wynikających z dysfunkcji narządu ruchu.

–

zaprojektować pomoce do potrzeb pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu
z uwzględnieniem rodzaju choroby.

–

współdziałać z pacjentem w projektowaniu pomocy.

Terapeuta potrafi określić:
–

choroby obejmujące dysfunkcje narządu ruchu,

–

ograniczenia w poszczególnych dysfunkcjach,

–

zakres problemów związanych z wykonywanymi codziennymi czynnościami przez osoby
niepełnosprawne

Metody pracy:
–

praca w grupach, pogadanka, zajęcia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz 4

Temat: Zajęcia relaksujące dla dzieci w wieku 7–8 lat.

Cele ogólne:
–

wdrażanie do poszanowania własnego ciała poprzez kontrolowanie swoich emocji,

–

ochrona układu nerwowego – nabycie umiejętności wyciszenia się i relaksacji.

Cele szczegółowe (dziecko):
–

panuje nad swoim ciałem,

–

nie przeszkadza innym podczas wykonywania ćwiczeń,

–

potrafi skupić uwagę na rytmie swojego ciała,

–

rozwija wyobraźnię, jest kreatywne,

–

umie uspokoić się w ciszy.

Metody:
–

czynna – wykonywanie zadań i ćwiczeń relaksacyjnych,

–

słowna – słuchanie opowiadania, wiersza, muzyki,

–

oglądowa – ilustracje z krajobrazem.

Formy pracy:
–

zajęcia grupowe.

Środki dydaktyczne:
–

tekst opowiadania, wiersz, kaseta magnet., pędzel, ilustracje jesieni.

Przebieg zajęć:
1. Zabawa „Uśmiech”.
Dzieci siedzą w kręgu. Jedno z nich zostaje „właścicielem uśmiechu”. Właściciel uśmiechu
(pozostałe dzieci maja obojętny wyraz twarzy) przekazuje go innemu dziecku. W tym celu
zasłania twarz dłonią, „ściąga” uśmiech z ust i „rzuca” nim w stronę kolegi z prawej strony.
Natychmiast poważnieje, zaś nowy „właściciel uśmiechu” okazawszy swa radość przekazuje
uśmiech kolejnym graczom.
2. Trening autogenny pt. „Dotknięcie jesieni” przy muzyce A. Vivaldiego „Cztery pory roku
– jesień”.
Terapeuta wyznacza 1 dziecko, które będzie „jesienią” i wręcza mu pędzel. Pozostałe dzieci
siedzą wygodnie, tworząc krąg. Słychać spokojny podkład muzyczny. Terapeuta mówi:
„Wyobraźcie sobie, ze jesteście małymi, zielonymi listkami, ukrytymi w koronie drzewa.
Przyjmijcie wygodną pozycję leżącą na wznak, na brzuchu lub bokiem. Spróbujcie przez
chwilę znieruchomieć, jak gdyby nie było wiatru. Zapraszam „dziecko-jesień”, które przyniesie
wiatr oraz szeroką gamę kolorów. Kto poczuje dotyk barwnego pędzla „jesieni” unosi się
i zaczyna miarowo poruszać się jak jesienny liść na wietrze.”

3. Zabawa „Płynie rzeczka” – masaż pleców drugiego dziecka.

Masują plecy kolegi/koleżanki do słów wiersza:
„Płynie, płynie rzeczka,
idzie pani na szpileczkach,
idzie słoń, idą słonie,
idzie koń, idą konie,
świecą dwa słoneczka,
płynie strumyk,
pada deszczyk,
czujesz dreszczyk?”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Relaks oddechowy „Jestem drzewem”. Ręce opuszczone wzdłuż tułowia podnosisz
powoli do góry, wciągając to, co jest szkodliwe w powietrzu (wdech). Opuszczasz ręce
(gałęzie), pochylasz się, by dać ludziom tlen (całkowity wydech).
5. Zakończenie ćwiczeń „ Iskierką przyjaźni” – uścisk dłoni.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co jest istotne przy opracowywaniu scenariusza zajęć?
2. Od czego zależy kryterium doboru treści do terapii?
3. Jak jest rozumiana obecnie terapia całościowa?
4. Co daje prowadzenie zajęć w grupie?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj wymienione poniżej czynności, ćwiczenia itp., do grup treści

terapeutycznych stosowanych w ramach terapii zajęciowej

–

posługiwanie się łyżką, nożem,
widelcem,

–

estetyczne spożywanie posiłków,

–

podejmowanie próby nauczenia
podopiecznego podstawowych
czynności samoobsługi,

–

kojarzenie przedmiotów, czynności
z ich nazwą,

–

mycie, wycieranie i pielęgnacja rąk,
twarzy, całego ciała,

–

porządkowanie,

–

higiena jamy ustnej,

–

postrzeganie wszystkimi zmysłami
bodźców płynących z otaczającej
rzeczywistości,

−

spożywanie pokarmów płynnych,

−

spożywanie pokarmów stałych,

−

wyszukiwanie różnic i podobieństw
między bodźcami odbieranymi
poszczególnymi zmysłami,

−

segregowanie,

−

odgryzanie, dokładne gryzienie, żucie
i przełykanie,

−

praktyczne rozumienie elementarnych
pojęć (matematyczno-fizycznych,
przyrodniczych, społecznych,
religijnych, plastycznych, muzycznych) i
operowanie nimi,

−

korzystanie z przyborów toaletowych
i kosmetyków.

Tabela do ćwiczenia 1. Grupy treści terapeutycznych [opracowanie własne]

Spożywanie posiłków

Higiena

Percepcja, integracja

sensoryczna

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować czynności i ćwiczenia,
2) zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować podane propozycje,
3) przyporządkować określone czynności do grup treści terapeutycznych,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
6) zapisać i przedstawić końcową wersję wypełnionej tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

wzór tabeli,

–

mazaki,

–

flipchart.

Ćwiczenie 2

Na podstawie materiałów dydaktycznych dotyczących specyfiki terapii dzieci

z niepełnosprawnością, zaproponuj i przygotuj scenariusz zajęć terapeutycznych dla dziecka
z mózgowym

porażeniem

dziecięcym,

pod

postacią

porażenia

spastycznego

czterokończynowego. Dziecko w wieku 8 lat, opóźnienie intelektualne w stopniu lekkim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić specyfikę terapii dzieci z niepełnosprawnością,
2) zapisać cele zajęć,
3) zaproponować i zapisać działania terapeutyczne,
4) zaprezentować własną propozycję scenariusza,
5) przedyskutować propozycje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

mazaki,

–

flipchart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co jest istotne przy opracowywaniu scenariusza zajęć

terapeutycznych?



2) określić, co musimy uwzględnić przy planowaniu zajęć dla osób

z niepełnosprawnością intelektualną?



3) opracować scenariusz zajęć praktycznych?



4) określić korzyści terapii grupowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Dla każdego zadania są dołączone 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając X prawidłową

odpowiedź.

6. Pracuj samodzielnie.
7. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Terapia zajęciowa z punktu widzenia potrzeb pacjenta powinna spełniać zadanie

a) powrotu do zdrowia.
b) przygotowania do wykonywania pracy zarobkowej.
c) usprawniania fizycznego i psychicznego.
d) przygotowania do życia w społeczności.

2. Kinezyterapia to

a) leczenie przy pomocy bodźców fizykalnych i ruchu.
b) leczenie ruchem.
c) leczenie przy pomocy bodźców fizykalnych.
d) balneoterapia.

3. Protezy zalicza się do

a) sprzętu rehabilitacyjnego.
b) zaopatrzenia ortopedycznego.
c) środków pomocniczych.
d) środków medycznych.

4. Rehabilitacja kompleksowa polega na

a) spójnych działaniach medycznych i zawodowych.
b) zorganizowanych działaniach medycznych, społecznych i zawodowych.
c) spójnych działaniach psychologicznych i leczniczych.
d) zorganizowanych działaniach społecznych i zawodowych.

5. Afazja to

a) zaburzenie mowy.
b) rozmawianie.
c) rodzaj terapii.
d) utrata pamięci.

6. Cechy rehabilitacji kompleksowej zakładają

a) powszechność, ciągłość, wczesność, kompleksowość.
b) powszechność, wczesność, kompleksowość, ciągłość.
c) powszechność, wczesność, kompleksowość, ogólność.
d) powszechność, szerokość, jasność, kompleksowość.

7. Afazja typu Broca to inaczej

a) afazja ruchowa.
b) komunikacja werbalna.
c) komunikacja gestami.
d) afazja czuciowa.

8. Elementy komunikacji niewerbalnej to

a) sposób słuchania.
b) gesty, mimika, ruch ciała.
c) gesty i sposób mówienia.
d) rozmowa połączona z ruchem ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. System symboli Blissa zakłada

a) migane przedstawienie treści przekazu.
b) przedstawienie słów w postaci rysunku.
c) pisanie rylcem.
d) użycie alfabetu palcowego.

10. Afazja typu Wernickego to inaczej

a) agnozja.
b) afazja czuciowa.
c) afazja ruchowa.
d) afazja ciemieniowa.

11. Empatia to

a) element prawidłowej komunikacji.
b) element zakłóconej komunikacji.
c) rodzaj opieki.
d) rodzaj terapii.

12. Język migany to

a) inaczej alfabet palcowy.
b) odmiana języka migowego.
c) system symboli wg Blissa.
d) inaczej alfabet Moona.

13. Funkcję podporową organizmu stanowi

a) układ mięśniowy.
b) układ kostny.
c) układ odpornościowy.
d) układ stawowy.

14. Sprawność stawów zależy od

a) wielkości stawu.
b) sąsiadujących kości.
c) stanu chrząstki stawowej.
d) więzadeł stawowych.

15. Ćwiczenia fizyczne wpływają na układ oddechowy poprzez

a) przerost narządów oddechowych.
b) przedłużenie wydechu.
c) zmianę mechaniki oddychania.
d) skrócenie fazy wdechu.

16. Cele zaopatrzenia ortopedycznego to

a) uzupełnienie podstawowego leczenia bezoperacyjnego lub operacyjnego.
b) uzupełnienie podstawowego leczenia bezoperacyjnego.
c) uzupełnienie podstawowego leczenia operacyjnego.
d) leczenie ortopedyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Alfabet do pisania i czytania dla osób niewidomych to

a) alfabet Blissa.
b) alfabet Braille’a.
c) migowy Braille’a.
d) symboli palcowych.

18. Rehabilitacja, która się zajmuje ułatwianiem uzyskiwania zatrudnienia osobie

niepełnosprawnej to
a) rehabilitacja społeczna.
b) rehabilitacja lecznicza
c) rehabilitacja zawodowa.
d) rehabilitacja pedagogiczna.

19. Terapia zajęciowa powinna mieć wartość

a) społeczną, zawodową.
b) kształcącą, wychowawczą, leczniczą.
c) opiekuńczą, leczniczą.
d) zawodową, opiekuńczą.

20. Rodzaje kul to

a) pokojowe, aktywne.
b) laski, podpórki.
c) pachowe, łokciowe.
d) balkoniki, trójnogi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.. .............................................................................

Usprawnianie pacjenta

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Baran J.: Terapia zabawą. CMPP-P MEN, Warszawa 1996
2. Encyklopedyczny słownik rehabilitacji. PZWL, Warszawa 1986
3. Gut J.: Programy M. i Ch. Knillów terapii dzieci z zaburzeniami rozwoju (z doświadczeń

terapeuty). „Rewalidacja” 1/1997, CMPP-P MEN, Warszawa 1997

4. Hulek A.: Kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej a służby socjalne

– zadania pedagoga. Zakład Narodowy im. Ossolińskich PAN, Wrocław 1992

5. Jakubowski S. (red.): Pomoce dydaktyczne i środki techniczne przydatne w nauczaniu dzieci

z uszkodzonym wzrokiem [w:] Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli. Warszawa 2001

6. Juszczyk S.: Komputer w kształceniu i rewalidacji osób niepełnosprawnych. (w Auxilium

Sociale – Wsparcie Społeczne 1/1997

7. Kaczmarek B. L. J.: Specyfika komunikacji interpersonalnej. Bydgoszcz 1995
8. Kawaczyńska-Butrym Z.: Aktywizacja jako istotny wymiar opieki. [w:] Formy terapii

zajęciowej. WZPS, Chełm 1994

9. Kirenko J.: Oblicza niepełnosprawności. WA, Lublin 2006
10. Kirenko J.: Psychospołeczne przystosowanie osób z paraplegią. Wydawnictwo UMCS,

Lublin 2006

11. Kiwerski J. (red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2006
12. Kowalik. S: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Warszawa 1996
13. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. Poradnik metodyczny.

BPS, Katowice 1999

14. Kuczyńska-Kwapisz J., Kwapisz J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących –

Poradnik metodyczny. Warszawa 1996

15. Levitt S.: Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach. PZWL, Warszawa 2000
16. Marciniak J.: Sprzęt szpitalny i rehabilitacyjny. Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003
17. Mika T.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003.
18. Milanowska K.: Rehabilitacja medyczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2001
19. Milanowska K.: Techniki pracy w terapii zajęciowej. PZWL, Warszawa 1982
20. Podolski K., Turnowiecki W.: Polityka społeczna. Gdańsk 1993
21. Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003
22. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 15 września 2004 r. w sprawie zwrotu

kosztów przystosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb
osób niepełnosprawnych oraz kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego
pracownikowi niepełnosprawnemu

23. Rutkowska E.: Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Czelej, Lublin 2002
24. Sherborne V.: Ruch rozwijający dla dzieci. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002
25. Speck O.: Niepełnosprawni w społeczeństwie: Podstawy ortopedagogiki. Gdańskie

Wydawnictwa Psychologiczne, Gdańsk 2005

26. Symbole Blissa. Stowarzyszenie na Rzecz Propagowania Wspomagających Sposobów.

Porozumiewania Się „Mówić bez słów”, Warszawa 2000

27. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób

Niepełnosprawnych. (M.P. z 3 sierpnia 1997 r., Nr 50, poz. 475)

28. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych. (Dz. U. z 9 października 1997 r., Nr 123, poz. 776 z późn. zm.)

29. Zabłocki K.J.: Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja. Wyd. Akad., Warszawa

1995

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
14 Usprawnianie pacjenta
14 Usprawnianie pacjenta
14 Usprawnianie pacjenta 2
Metoda z wyboru usprawniania pacjentów po udarach mózgu
Zasady usprawniania pacjentów po zabiegach chirurgicznych - rola masażysty, Anna Lorek TM II
usprawniania u pacjentów amputowanych
Geriatria postępowanie usprawniające pacjentów
Metoda z wyboru usprawniania pacjentów po udarach mózgu
Usprawnianie pacjenta niedowidzącego, niewidomego
Alina Radajewska Rola zjawiska plastyczności mózgu w procesie usprawniania pacjentów z porażeniem p
33 Omów usprawnianie pacjentów z chorobą Parkinsona

więcej podobnych podstron