Sławomir Weremiuk Polska wobec Rosji w latach 1992

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Sławomir Weremiuk

Polska wobec Rosji w latach 1992–2014.

Od zależności postimperialnych do trudnych relacji.

Analiza wybranych aspektów

Aktywność służb specjalnych Federacji Rosyjskiej

w Polsce jest „niezmiernie wysoka” i ta sytuacja

trwa już od kilkunastu lat.

Szef ABW Dariusz Łuczak, PAP, 8 listopada 2014 r.

1. Wprowadzenie

PuczGiennadijaJanajewa,anastępnieumowabiałowieskaz1991r.położyłykresist-

nieniuZwiązkuSocjalistycznychRepublikRadzieckich

,ogromnegoimperium,którewswej

istociebyłokontynuacjąkilkusetletniegokierowanegoprzezMoskwęimperiumrosyjskiego

Choćod1992r.trwademontażrosyjskiejstrefywpływówwEuropieŚrodkowej

iWschodniej

,towdalszymciągupodstawąmyślenianaKremluopolitycezagranicznej

wobecsąsiadówjestkoncepcja,wedługktórejniepowinnosiętamzdarzyćnic,oczym

Rosjabyniewiedziała,aninic,nacoRosjasięniezgadza

.Odwieluwiekówsterni-

cymoskiewscy

uzurpująsobieprawodoodgrywaniapierwszoplanowejroliwteatrze

światowym,aszczególnienajegoeuropejskiejscenie.StrategicznymcelempolitykiRo-

sjibyło,jestibędzieutrzymaniemocarstwowejroli.

PolitykazagranicznaRosjiposiadaswojąspecyfikę,tj.dysonansmiędzydeklaro-

wanymiprzezMoskwęinteresamiafaktycznierealizowanymi,Kremlnieurzeczywist-

niagłoszonychpoglądów,realizujenatomiastte,któreniesąprezentowane

.Możeto

wynikaćztradycjimongolskiej,gdziesłowonicnieznaczyło

.JakzauważyłA.Cohen

zAmericans Heritage Foundation, rosyjskie działania polityczne cechują zwykle taj-

ność,gradualizmorazpozornybrakusensu

ZSRRrozpadłsięnienaskutekwojny,awwynikupróbyreformy,któramiałaprzywrócićmuefektyw-

ność,alewistociedoprowadziładojegodemontażu,zob.A.Nowak,Putin. Źródła imperialnej agresji,War-

szawa2014,s.41;A.J.Motyl,Imperial Ends. The Decay, Collapse, and Revival of Empires,NowyJork2001,

s.81;D.Boyd,Ekspansja Kremla. Historia podbijania świata,Warszawa2014.s.335–344.

M.Heller,Historia imperium rosyjskiego, Warszawa2002,s.300–357.

Inne określenie to „dekonstrukcja” rosyjskiej dominacji, zob. K. Pełczyńska-Nałęcz, Dokąd sięgają

granice Zachodu? Rosyjsko-polskie konflikty strategiczne 1990–2010,Warszawa2010,s.8.

E.Lucas, Podstęp. O szpiegach, kłamstwach i o tym, jak Rosja kiwa Zachód, Warszawa2014,s.107.

J.Ćwiek-Karpowicz,Rosyjska elita władzy centralnej w latach 2000–2008,t.3,Warszawa2011,s.294–309.

I.Topolski,Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państw Europy Wschodniej,Lublin2013,s.320.

Por. ciekawą analizę, w której autor wymienia dwa czynniki pomocne w zrozumieniu dzisiejszej Rosji:

równoległeistnienierzeczywistościnormatywnejirealnej(„szarej”)orazobecnośćwrosyjskiejrzeczywistości

zjawisk,instytucjiiurzędówpozbawionychimionwłasnych,aokreślanychnazwaminiemającymiodzwierciedlenia

wrzeczywistości.Rosjatokrajnieustającegokłamstwa,zob.J.Afanasjew,Groźna Rosja,Warszawa2005,s.1,5.

E.Lucas,Nowa zimna wojna. Jak Kreml zagraża Rosji i Zachodowi,Poznań2008,s.233.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

ZdaniemautoraartykułumechanizmyzależnościPolskiodRosjiporozpadzieim-

periumsowieckiegoewoluowałyodsterowaniaformalnegoprzeznieformalnąpenetra-

cjędowpływuzewnętrznego.Pokatastrofiesmoleńskiejmożnabyłzaobserwowaćzin-

tensyfikowanieformalnychkontaktówdwustronnychwewszystkichsferach,przerwane

wmomenciewybuchukonfliktunaUkrainie.

Możnawięczałożyć,żedomomentuwejściaPolskidoNATOrelacjebyłyopar-

tegłownienanieformalnychmechanizmachpenetracyjnychorazformalnychzależno-

ściachgospodarczych,apoprzejęciuwładzyprzezWładimiraPutinazaczynająkształto-

waćsięnowestosunki,którychspecyfikąjestasymetria,aktóreokreślasięjakotrudne

Polskieelityispołeczeństwoodrzuciływ1989r.radzieckądominacjęiwybra-

łyprozachodniądrogęrozwoju,wyrażająctymsamymzgodęnapenetracjępolityczną,

ekonomiczną,kulturowąorazmilitarnąZachodu.

Gdzie tkwi istota polsko-rosyjskich relacji? Czy są one wyłącznie rezultatem

historycznych uwarunkowań, czy też realnych sprzeczności interesów? Po pierwsze

naiwnościąjestsądzić,żepoupadkuZSRRwięzyzależnościPolskiodRosjizostały

przerwane.PodrugiePolskajestprzedmiotem,aRosjapodmiotemgrypolitycznej–

wrozumieniuobiektuzainteresowaniaprowadzonychprzezFederacjęRosyjskądziałań.

WstosunkachpomiędzyPolskąaRosjąmamydowięcczynieniazasymetriąrelacji

Inspiracjądonapisaniaartykułujestniewątpliwiesytuacjazawschodniągranicą

Polski–konfliktrosyjsko-ukraińskiwpływającybezpośrednionabezpieczeństwoze-

wnętrzneiwewnętrznePolskiatakżezauważalnybrakopracowańnaukowychanalizu-

jącychmechanizmyzależnościpaństwbyłegoblokuwschodniegoodRosji

Celemniniejszegoopracowaniajestanalizapolsko-rosyjskichrelacji.Jednocze-

śniezostałyokreśloneceleszczegółowe,niezbędnedoprzedstawieniaistotyproblemu.

Donajważniejszychnależyzaliczyć:próbęanalizywybranychaspektówkontaktówpol-

sko-rosyjskichwposzczególnychsferachifazachorazprzedstawieniespecyfikitych

stosunków.Niejesttocałościowaanalizarelacjiprzedewszystkimzewzględunabrak

dostępudoarchiwów.Autorpostarałsięprzyjrzećkilkukwestiom,któreuznałzanaj-

ważniejszedlazrozumienia,jakbardzosąskomplikowanepolsko-rosyjskierelacje,któ-

rezewzględunaswojąspecyfikęnieprzypominajążadnychinnych.Ichwyjątkowość

ujawniłasiętużpokatastrofiesmoleńskiej

Zamiaremautoraartykułujestwięcposzukiwanieodpowiedzinazasadniczepy-

tanie–jakabyłaspecyfikarelacjipolsko-rosyjskichpo1992r.?Wśródpytańszczegó-

25–lecierelacjiniepodległejPolskiiRosjimożnaprzedstawićprzezpryzmatkwestiitrudnych,gdyż

właśniesprawyspornestanowiłynajważniejszeobszarywzajemnychstosunków,zob.K.Pełczyńska-Nałęcz,

Dokąd sięgają granice Zachodu?...,s.35–37.Termin„trudne”funkcjonujewliteraturzeodmomentupowstania

w2002r.polsko-rosyjskiejGrupydoSprawTrudnych,anastępniereaktywowaniajejw2008r.jakoKomisji.

Pojęcie „asymetrii” jest coraz częściej wykorzystywane w pracach o charakterze naukowym

ipublicystycznymusiłującychuchwycićspecyfikęicharakterwspółczesnychstosunków.Asymetriarelacji

wopracowaniujestrozumianaprzedewszystkimjakoasymetriamożliwości,tzn.żenierównowagapoten-

cjałupaństworazsposóbpostrzeganiaPolskiprzezRosjępowoduje,żePolskamaniewielkiemożliwości

kreowaniapolitykiwobecMoskwy,ajejstrategiapolitycznawobecRosjijestwzasadziejedynieodpowiedzią

nastrategiępolitycznąRosjiwobecPolski,zob.M.Sabat,Stosunki polsko-rosyjskie. Rozbieżność interesów

strategicznych,w:Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej. Wybrane aspekty stosunków z Polską, Ukrainą

i Białorusią,L.Zyblikiewicz,M.Czajkowski,P.Bajor(red.),Kraków2010,s.120.

Istniejewieleopracowańianalizdotyczącychbadanegoproblemu,leczdopierokonfliktrosyjsko-ukraińskizwe-

ryfikowałprzydatnośćwiększościznich,pokazującwieleniedostatkówwwyjaśnianiupolsko-rosyjskichrelacji.

G.Cimek,M.Franz,K.Szydywar-Grabowska,Współczesne stosunki polsko-rosyjskie. Wybrane proble-

my,Toruń2012,s.9.

100

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

łowychmożnawymienićnastępujące:wjakisposóbRosjawpływałanaprocesywe-

wnętrzneoraznapolitykęzagranicznąpaństwapolskiego,jakichinstrumentów,metod,

narzędzi,iśrodkówużywałaorazjakiebyłyskutkirosyjskichdziałańwPolsce,atakże

czymiałyonewpływnabezpieczeństwozewnętrzneiwewnętrzneRzeczpospolitej?

Należypodkreślić,żepolitykaRosjiwobecPolskistanowikontynuacjępolityki

Kremlawynikającejzuwarunkowańhistorycznych.Relacjepolsko-rosyjskieporozpa-

dzieZSRRbyłydynamiczneizmiennewporównaniuzczasamizimnejwojny.Ewolu-

owałyodzależnościpostimperialnychdorelacjitrudnychocharakterzeasymetrycznym.

Stosunki polsko-rosyjskie były i są trudne. Ich specyfika wynika przede wszyst-

kimzsytuacjigeostrategicznej,niezmiennychcelówRosjiisprzecznościinteresówstra-

tegicznych,alerównieżzprzynależnościPolskidostrukturzachodnich.WinteresieRo-

sji leży utrzymanie wpływów w Polsce przy wykorzystaniu kombinacji instrumentów

politycznych, ekonomicznych, militarnych, społeczno-kulturowych i innych, będących

wdyspozycjimocarstwa

.WzrostpotęgiRosjimożezagrozićPolsceiEuropieŚrodkowej.

Literatura przedmiotu jest dość obszerna, trudno jednak wskazać pozycje kom-

pleksowoprzedstawiającedziałaniaRosjiwobecPolski.Przeważająopracowaniabądź

ogólniecharakteryzującebadanyproblem,bądźteżwycinkowo.Wniniejszymartykule

sięgniętodoRaportów z działalności ABWwlatach2009–2014.Zawieraonspecyficz-

neujęciebadawczeproblemuprzezpokazaniezjawiskiprocesówdotychczasrzadko

przedstawianych w ten sposób

. Autor proponuje analizę relacji polsko-rosyjskich

wdwóchfazach:postimperialnej(1992–1999)oraztrudnychrelacji(2004–2014)oraz

wczterechsferach–politycznej,gospodarczej,militarnejorazspołeczno-kulturowej,ze

szczególnymuwzględnieniemewolucjimechanizmów,którapozwoliuchwycićdynami-

kęwzajemnychstosunkóworazspecyfikępowiązań

2. Stosunki polsko-rosyjskie

Każdepaństwokierujesięwłasnymiinteresami

.Napolumiędzynarodowejkon-

frontacjiinteresymożnapodzielićnaczterygrupy:związanezprzetrwaniem(dążenie

dozachowaniaciągłościswegoistnieniaizachowaniaswojejpaństwowości);żywotne

(związaneznormalnymfunkcjonowaniempaństwa,tj.państwo,jegostrukturyicała

infrastrukturadziałatak,abyobywatelemoglinormalniefunkcjonować);ważne(przede

wszystkimzwiązanezrozwojemgospodarczym,ekonomicznym,podnoszeniempozio-

mużycia,pozyskiwaniemnowychzasobówbądźdostępudonich,naprzykładzaso-

bównaturalnychprzezpodbójsąsiedniego,bogategownieterytorium)orazperyferyjne

(związanezrealizacjąpotrzebwyższegorzędu,np.współpracakulturalna).Dlazapew-

nieniarealizacjicelówpaństwaiwobroniewłasnychinteresówrządymajądodyspozy-

cjiśrodki(narzędzia)zczterechgrup:dyplomatyczne,ekonomiczne,informacyjneoraz

siłamilitarna

J. Winniecki, Instrumenty polityki zagranicznej państwa, „Studia Nauk Politycznych” 1975, nr 2,

s.73–74.

R.Stemplowski,O prowadzeniu i analizowaniu polityki państwa,Wrocław2013,s.345–351.

W ujęciu historycznym istniały trzy formy stosunków polsko-rosyjskich: walka zbrojna, rywalizacja

orazwspółpraca,zob.analizęsystemówstosunkówmiędzyludzkichw:M.Sułek,Trzy działy prakseologii,

„RocznikNaukowy”2008,z.1–2,s.51–70.

Z.J. Pietraś, Interesy narodowe a wspólne interesy ludzkości, w: Interesy narodowe a współistnienie

państw,Z.J.Pietraś,M.Pietraś(red.),Warszawa–Lublin1989,s.9–28.

M.Fiszer,Rozsądna obawa przed wojną,„Angora”2015,nr14(1294),s.16–17.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

101

Wśródmechanizmówwiążącychśrodowiskopolitycznezpaństwemmożnawy-

różnićtrzyzasadnicze:państworeagujenastanstosunkówmiędzynarodowych

,pań-

stwopodlegawpływowizestronytransnarodowychuczestnikówstosunkówmiędzy-

narodowychorazpaństwopodleganaciskowiwywieranemuprzezinnychuczestników

stosunkówpolitycznych,działającychwewnątrzpaństwalubwsferzestosunkówmię-

dzynarodowychorazprzezreprezentująceichorganizacje

W niniejszym opracowaniu problem uwarunkowań historycznych kształtowania

sięmechanizmówzależnościPolskiodRosjizostałjedyniezasygnalizowany.Zpew-

nościąnależałobyjeprzeanalizowaćwtrzechokresach:rozszerzaniasięwpływówro-

syjskichdoXVIIIwieku,zaborurosyjskiegoorazdominacjiradzieckiej,alezewzględu

naramyobjętościoweartykułuprzedmiotemanalizybędziejedynieokresdominacjira-

dzieckiej

W okresie dominacji radzieckiej (1944–1991) stosunki pomiędzy ZSRR a PRL

układały się na zasadach zależności od Rosji. Głęboką penetrację polskiego systemu

umożliwiłydziałaniazbrojne(IIwojnaświatowa)orazpozostanieżołnierzyArmiiRa-

dzieckiejnaterytoriumPolski.Nastąpiłonarzuceniewzorcówideologicznych,sposobu

urządzeniapaństwa,atakżeulokowanieagenturynawszystkichpoziomach.

PomiędzyZSRRaPRLzachodziłyprocesypenetracji,którychwyróżnikiembył

„przesuniętyregulator”.StrukturypenetrująceprzeniknęłynaterytoriumPolski,dojej

systemupaństwowego.Penetracjaodbywałasięprzywykorzystaniustrukturpenetru-

jących, poprzez działania bezpośrednie, pośrednie, formalne i nieformalne. Procesy

radzieckiejpenetracjibyłyzależnieodzmianwewnątrzZSRRiwjegootoczeniumię-

dzynarodowymorazzmianwPolsce.Ichkierunkimiaływpływnazakresigłębokość

penetracji.Państwaspenetrowanewróżnymstopniubyłypodatnenasterowanieprzez

penetratora,dlategoteżprocesypenetracjimiaływposzczególnychpaństwachswoją

specyfikę,zależnąodużytychmetod,ichskutecznościorazzachowaniasięsystemupe-

netrowanego(np.„tradycjiulegania”).

WPolsceporoku1989miałymiejsceprocesytransformacjirelacjipolsko-rosyj-

skich–odpowiązańinstytucjonalnych,formalnychinieformalnychdonieformalnych

procesówsterowniczychorazwpływuzewnętrznego.Nastąpiładezintegracjastruktur

penetrujących,acofnięciesięregulatoraspowodowałospłyceniepenetracjiformalnej,

instytucjonalnej

Można przypuszczać, że ewolucyjną transformację systemów spenetrowa-

nychumożliwiłaaktywnaadaptacjapenetratoradośrodowiskamiędzynarodowego.

Warunkiem wstępnym transformacji była uprzednia depenetracja tych systemów.

WycofaniesiępenetratorazpolitykiimperialnejwEuropieŚrodkowo-Wschodniej

nastąpiłoprzedewszystkimzewzględówpragmatycznychiracjonalnych,zarówno

pod wpływem czynników zewnętrznych, jak i wewnętrznych, obiektywnych i su-

biektywnych

Z.J.Pietraś,Koncepcje adaptacji politycznej,w:Mechanizmy adaptacji politycznej państwa,Z.J.Pietraś,

A.Dumała(red.),Lublin1990,s.139.

Szczegółowozob.Z.J.Pietraś,Podstawy teorii stosunków międzynarodowych,Lublin1986,s.101–113.

O rosyjskim myśleniu imperialnym zob. P. Rojek, Przekleństwo imperium. Źródła rosyjskiego

zachowania,Kraków2014,s.7inast.

Okontrolowanymprzełomiezob.R.Terlecki,Polska w niewoli 1945–1989. Historia sowieckiej kolonii,

Kraków2015,s.449–460.

S.Weremiuk,Penetracja ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1991. Cybernetyczny

model penetracji,Lublin2004,s.348(niepublikowanarozprawadoktorska).

102

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Dezinstytucjonalizacjaprocesuradzieckiejpenetracjiwsferzeprzekształceństruk-

turpenetrującychdokonałasięprzez„demontaż”strukturwładzyinadzoru,aprzede

wszystkim partii komunistycznych, oraz likwidację struktur zależności imperialnej

(UkładWarszawski–UW,RadaWzajemnejPomocyGospodarczej–RWPG).Struktury

wpływunatomiastuległyjedyniemodernizacji,nastąpiłoteż„cofnięcieregulatora”do

granicterytorialnychRosji.

Kremlowscysternicypodjęlidecyzjęotransformacjipowiązań,mającpełnąświa-

domość, że mogą one zostać „przerwane” i zastąpione nowymi. Więzy ideologiczne

zniknęływrazzodrzuceniemdoktrynyirozwiązaniempartiikomunistycznych.Pomi-

mofaktycznegorozkładuRWPG,przecięciewięzówekonomicznychokazałosiętrudne,

fatalnewskutkach,aczasemnawetniemożliwe.Podobniebyłowprzypadkuzależności

polityczno-militarnych.Coprawdawojskaradzieckiewycofałysię,alepozostałysłużby,

które były zabezpieczeniem ich stacjonowania. Najbardziej trwałe okazały się więzy

polityczne.Nieulegawątpliwości,żeRosjaniepozostawiliposobiesiećagenturalną,

działalność wywiadowcza jest bowiem prowadzona niezależnie od zmian w polityce

międzynarodowejzrównąintensywnością.Zanikwięziformalnychbyłpołączonyzjed-

noczesnymtworzeniemsięwięzinieformalnych

Wydarzenialat90.XXw.zdająsiępotwierdzaćtezę,żeskutkiemdezinstytucjonali-

zacjiprocesuradzieckiejpenetracjibyłoprzejścieodmilitarnej,politycznej,ekonomicznej

orazideologicznejkontrolizapomocąformalnychiwładczychmechanizmówpenetracji

doformalnejzależnościekonomicznejikontroliagenturalnejopartejnapośrednichinie-

formalnychmechanizmachwpływuoraz„starych”kontaktachtowarzyskich.

2.1. Relacje w sferze politycznej

Każdepaństwoposiadadwienajważniejszesferysuwerenności–politykęzagra-

nicznąibezpieczeństwowewnętrzne.Osuwerennościdecydujązatemrezultatydziałań

dyplomacjiisłużbspecjalnych.CelemdziałańRosjijestpenetracjadwóchsfer–dy-

plomatycznejirządowejprzezwpływanienapodejmowaniedecyzjiważnychzpunktu

widzeniainteresówKremla

Wpływ Rosji na polską politykę zagraniczną

ZrosyjskiegopunktuwidzeniakrajeEuropydzieląsięnakilkaodrębnychkate-

gorii (mocarstwa, kraje członkowskie NATO i (lub) UE, dawni satelici ZSRR, daw-

ne republiki ZSRR, kraje osiedlenia licznej mniejszości rosyjskiej, kraje tranzytowe,

sąsiedzibezpośredniitd.),choćniektórezpaństwnależądokilkukategoriijednocze-

śnie.Najważniejszymwyróżnikiemjestmocarstwowapozycjamiędzynarodowadanego

państwa

.Rosjajestwzasadziezainteresowanajedyniedialogiemwgroniemocarstw.

Państwajakopodmiotyprawamiędzynarodowegoniesąwujęciurosyjskimrówne,lecz

zhierarchizowane.Wynikatozfaktu,żewswojejpolityceMoskwauwzględniazróżni-

K.Kozłowski,Człowiek wśród skorpionów,„Spotkania”1991,nr11,s.29–30.

Wsferzepolitykizagranicznejtermin„Kreml”odnosisięnietylkodourzęduprezydentaFederacji,lecz

takżedojegoadministracji,zob.A.Bryc,Rosja w XXI wieku. Gracz światowy czy koniec gry?,Warszawa

2009,s.36.

O rosyjskim podejściu (model Chaczaturowa i matryca strategiczna) do pomiaru potęgi państw

zob.M.Sułek,Prognozowanie i symulacje międzynarodowe,Warszawa2010,s.135–139.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

103

cowanieznaczeniaposzczególnychpaństwiichzdolnościdooddziaływanianaśrodo-

wiskomiędzynarodowe.Ustaleniazapadającewgroniewielkichgraczypowinnybyć,

wedługKremla,przyjmowaneprzezmniejszekrajelubimnarzucane

Strategią, która w ostatnich latach może determinować politykę zagraniczną

RosjiwstosunkudopaństwaUE,jesttzw.doktrynaKaraganowa.SiergiejKaraga-

now, to bodaj najpoważniejszy analityk rosyjskiej polityki zagranicznej ostatnich

dwudziestu lat, doradca W. Putina w sprawach międzynarodowych, który ujawnił

w sierpniu 2010 r. plan budowania przez Kreml nowego układu geopolitycznego

– Związku Europy. Miałby to być strategiczny i gospodarczy sojusz Rosji z Euro-

pąstanowiącyprzeciwwagęm.in.dlachińskiejekspansji,(...)stworzony mocą jed-

nego dużego traktatu oraz czterech umów regulujących główne sfery współpracy

Chodziotraktatenergetyczny,wspólnyobszarstrategicznywpolitycezagranicznej,

wspólną przestrzeń gospodarczą i technologiczną oraz m.in. wspólny rynek pracy.

FundamentpodpowstanieZwiązkuEuropyzostałnaZachodziepołożonyjużdużo

wcześniej.To nie tylko konsolidacja władzy w Unii Europejskiej na zasadach me-

gapaństwa z własnym rządem, polityką zagraniczną, armią i prawem nadrzędnym

(traktat lizboński), lecz także „partnerstwo dla modernizacji” ogłoszone w listopa-

dzie2009r.naszczycieRosja–UEorazszczyciewRostowienadDonem1czerwca

2010 r., na którym ustalono, że Unia przestanie krytykować Rosję (na przykład za

łamanieprawczłowieka)orazodrzuciaspiracjetakichpaństw,jakUkrainadowej-

ściawzachodniąstrefęwpływów.UstaleniateorazpolitykaadministracjiBaracka

Obamywobecterenówpostsowieckich(tj.uznawanieprawaRosjidoekonomicznej

ipolitycznejkontroli),którajakoczłonekmegapaństwaprzestaniebyćnieobliczalna

istaniesięprzewidywalnympartneremwinteresach,torujądrogędomegasojuszu

Próby wpływu na procesy akcesyjne do NATO i UE

PorozpadzieZSRRmożliwościoddziaływaniaFederacjiRosyjskiejnaśrodowi-

skomiędzynarodowe,zasięgiskutecznośćjejdziałaniazostałyograniczone

.Rosja,

któraodwiekówdecydowałaolosachwEuropie,byłaostentacyjniepomijanawpodej-

mowaniudecyzjiwkluczowychkwestiachmiędzynarodowych.Doświadczyłateżkilku

porażek–rozszerzenieNATOiUE,kryzyswKosowieczyplanyrozmieszczeniatarczy

antyrakietowejwEuropie

.DemontażrosyjskiejstrefywpływówwEuropieŚrodkowej

spowodował,żeMoskwamusirównieżrywalizowaćnaobszarzeporadzieckimoutrzy-

manietegoobszaruwsferzeswoichwpływów

JużnapoczątkuXXIwiekuRosjazaczęłaodbudowywaćswojapozycjęmiędzy-

narodowąiaspirowaćdoroliświatowegomocarstwa

.Polskanatomiast,pozakilkoma

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej wobec państw basenu Morza Bałtyckiego,

„AnalizyNatolińskie”2011,nr4(52),s.3.

Zabójcza doktryna Karaganowa [online], http://wolnemedia.net/polityka/zabojcza–doktryna–

karaganowa/[dostęp:28IX2010].

Tamże.

H.Bukowiecka,Polityka Federacji Rosyjskiej w regionie Morza Bałtyckiego,Toruń2012,s.12.

A.Bryc,Rosja w XXI wieku…,s.10.

A.Z.Kamiński,L.Kościuk,Rozpad ZSRR a bezpieczeństwo Europy Środkowej,„SprawyMiędzynaro-

dowe”,1993,nr1,s.29–54.

Oimperializmierosyjskimijegoodmianachzob.S.Bieleń,Oblicza imperializmu rosyjskiego,w:Rosja.

Między imperium a mocarstwem nowoczesnym,A.Dudek.R.Mazur(red.),Toruń2010,s.23–36.

104

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

wyjątkami,przezbliskopółwiekunieistniałajakopodmiotgrypolitycznejnascenie

europejskiej

.JakiesąwięcmechanizmywpływuRosjinapolskąpolitykęzagraniczną?

Jednym z głównych i niezmiennych celów Rosji pozostaje osłabienie więzi trans-

atlantyckich. Ta chęć stanowi stały kontekst rosyjskiej polityki wobec Polski. W tym

celu Rosja po pierwsze oddziałuje na UE

, a w istocie na dwa mocarstwa – Niemcy

iFrancję,wceluosiągnięciapożądanychrozwiązań,podrugieprowadziaktywną„politykę

lobbingową”wkontaktachdwustronnychzUSAipotrzeciewykorzystujeswojesłużby

specjalnedoprzeciwdziałaniarozszerzaniusięstrefyNATOnawschód.

WceluosłabieniawięziUSA–UERosjawykorzystujerelacjezNiemcamizarówo

wwymiarzeogólnoeuropejskim,jakiatlantyckim.RosjadążydoosłabieniaNATOprzez

popieraniedystansowaniasięRFNodUSAorazdozaakceptowaniaprzezUErosyjskiej

strefyinteresówwEuropieWschodniej.Instrumentemrealizacjitegoostatniegocelu

jestzapewnienieNiemcompozycjigłównegodystrybutoragazurosyjskiegowEuropie

Środkowej.WzmacniatododatkowoBerlinwstosunkudoinnychstolicwregionie,

a dla Moskwy może być użyteczne dzięki „pacyfikującemu” wpływowi Niemiec na

ewentualnąnieufnąwobecKremlapolitykęPolski.Niemcysątakżezdolnedoskutec-

znegooddziaływanianaPolskę,abyuznawałainteresyrosyjskiewtymregionie

BrakakceptacjiMoskwydlaprocesuakcesyjnegoPolskidoNATOpojawiałsię

odpoczątkuistnieniaFederacjiRosyjskiej.Potwierdziłytowizyty:prezydentaBorysa

Jelcyna(1993r.)orazdwóchszefówdyplomacjiRosji–AndriejaKozyriewa(1994r.)

orazJewgienijaPrimakowa(1996r.).

B.Jelcyncoprawdapodpisałdeklaracjępolsko-rosyjską,wktórejm.in.zapisano,

żew perspektywie taka decyzja suwerennej Polski(przystapieniedoNATO–przyp.aut.)

nie jest sprzeczna z interesem innych państw, w tym Rosji.Deklaracjataniezmieniła

jednakrosyjskiejpolityki

.A.KozyriewzkoleipostulowałograniczeniewEuropieroli

NATOiprzekształcenieKonferencjiBezpieczeństwaiWspółpracywEuropie(KBWE)

wgłównąinstytucjękoordynujacąsprawybezpieczeństwa.J.Primakow

natomiastna

pierwszejkonferencjiprasowejoświadczył:

Rosja była i pozostanie wielkim mocarstwem i jej polityka zagraniczna będzie

odpowiadać temu statusowi. (…) Nasza polityka zagraniczna wobec krajów Europy

P.ŻurawskivelGrajewski,Dwie dekady polskiej polityki zagranicznej 1989–2009,w:Rzeczpospolita

1989–2009. Zwykłe państwo Polaków,J.Kłoczkowski(red.),Kraków–Warszawa2010,s.273–274.

Wyrażanesąpoglądy,żeBrukselajestistotnymcentrumrosyjskiejaktywnościwywiadowczej,której

nadrzędnymcelembyłazjednejstronydyskredytacjastanowiskaPolskiwsprawierosyjskiejagresjinaUkra-

inie,azdrugiejakcentowaniewypowiedzipolskichpolitykówiekspertówpodważającegłównekierunkipoli-

tykizagranicznejRP,zob.M.Sankowski,ABW: Rosyjski wywiad po raz pierwszy na tak dużą skalę uruchomił

grupy wpływu w Polsce [online],http://www.defence24.pl/analiza_abw-rosyjski-wywiad-po-raz-pierwszy-na

-tak-duza-skale-uruchomil-grupy-wplywu-w-polsce[dostęp:18V2015].

Szerzejzob.P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej…, s.4–5.

Cztery tygodnie później prezydent Federacji Rosyjskiej wystosował poufny list do zachodnich

przywódców, w którym przekonywał o zagrożeniach związanych z integracją krajów Europy Środkowej

zNATO.Rosjanieargumentowali,żerozszerzenieNATOgroziizolacjąichkrajuipogorszeniemstosunków

zZachodem,tymczasemdlabezpieczeństwaeuropejskiegodużoważniejszesądobrestosunkiNATOzRosją

niżkrajamiEuropyŚrodkowej,zob.K.Pełczyńska-Nałęcz,Dokąd sięgają granice Zachodu?...,s.11.

Dla Polski pojawienie się J. Primakowa w roli sternika rosyjskiej polityki zagranicznej oznaczało

gręzniebezpiecznymprzeciwnikiem.JegocelembyłoniedopuszczeniedoposzerzeniastrukturNATOna

wschód,czylipodtrzymaniemocarstwowejpotęgiRosji.J.Primakow,utożsamianyzneoimperialnąpolityką

Rosji,starałsięprzywrócićrosyjskiejdyplomacjirealistycznepostrzeganieświataisamodzielnośćwgrze

międzynarodowej,zob.A.Bryc,Rosja w XXI wieku…,s.10.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

105

Wschodniej,awszczególnościodnośniePolski,będziepolitykąaktywną.(…)Chodzitu
głownieoaktywizacjęwymianygospodarczej.(…)Aktywniejszapolitykanapewnonie
będzieoznaczaławysyłaniaczołgów.RozszerzanieNATOjestdziałaniemdestrukcyjnie
wpływającymnastabilnośćsytuacjiwEuropie…jeżelinagranicyRosjizostanązainstalo-
wanetaktycznerakietyjądroweNATO,będzietooznaczałoprzekreśleniewyników,które
osiągniętolikwidującrakietyśredniegozasięgu

OstateczniePolskazostałaprzyjętadoNATOw1999r.,comożebyćdowodemna

słabośćRosjiorazmałąskutecznośćwpływunadziałaniaPolskiwsferzepolitykizagra-

nicznej.JednakKremluzyskałodWaszyngtonudodatkowegwarancje.Zabezpieczeniem

rosyjskichinteresówwEuropieŚrodkowejprzedewentualnymiskutkamidalszegorozsze-

rzaniaNATOnawschód,mogącymizagrażaćbezpośredniobezpieczeństwuRosji,byłAkt

StanowiącyRosja-NATOz1997r.,wktórymSojuszzobowiązałsiędonierozmieszczania

nastałeznaczącychsiłbojowychnaterytoriumtychkrajów,wtymPolski

Istniejąrównieżinneproblemywstosunkachpolsko-rosyjskich,któreMoskwastarasię

„rozwiązywać”,wpływającnapolitykęzagranicznąPolskiprzezlobbingwstrukturacheuro-

atlantyckichorazbezpośredniowkontaktachbilateralnych.Sąnimi:problemobwodukali-

ningradzkiegoiruchubezwizowego

,sprawauregulowaniażegluginaZalewieWiślanym,

kwestiapolskiejpolitykiwschodniejczyewentualnerozmieszczenietarczyantyrakietowej

Bezpośrednie kontakty dwustronne

Niektórzybadaczeuważają,żetradycyjnącechącharakterystycznąpolitykiRosji

jestjejniechęćdoukładaniaswychstosunkówzewnętrznychnazasadachinnychniż

dwustronne.Moskwazpodejrzliwościątraktujewszelkieblokipolityczne,oilesama

wnichnieprzewodzi.Jeślizaśtoonawystępujejakocentrumszerszejkonstrukcji,to

nigdyzwiązekprzezniąkoordynowanyniejestwswejistociealiansemrównoprawnych

podmiotówpołączonychwspółpracąwielostronną,leczjestopartynaodrębnychrelac-

jach każdego z „sojuszników” z osobna z hegemonicznym rosyjskim centrum. Stąd

też rosyjskie strategie regionalne i subregionalne zwykle nie są programami budowy

współpracystrukturalnej,aniniesąrywalizacjąRosjizgrupąpaństwwyodrębnionych

nabaziekryteriumgeograficznego.OrganizacjemiędzynarodowedlaRosjisąpolemgry,

aniejejpodmiotami,gryprowadzonejprzezRosjęwobeckażdegozpaństwUEzosob-

na,aczynnikiemwspólnymdlapolitykiKremlawodniesieniudokażdegoznichjest

jedyniedążeniedotego,abywswychrelacjachzMoskwą,wdziedzinachdlaniejstra-

tegicznieważnych,niewystępowałygrupowo

F.Bernaś,Mrok i mgła. Z dziejów KGB,Warszawa1997,s.669.

W dniu 30 kwietnia 1998 r. amerykański Senat zatwierdził przyjęcie Polski do NATO, a 12 marca

1999 r. Polska stała się częścią NATO. Rehabilitacja polityczna płk. Kuklińskiego w Polsce była ceną za

wejściedoNATO,zob.S.Cenckiewicz,Atomowy szpieg. Ryszard Kukliński i wojna wywiadów,Poznań2014,

s.465–468.

Wdniu6czerwca2002r.powracającyzKoreiPołudniowejA.KwaśniewskispotkałsięwMoskwie

zW.Putinemijednoznacznieodrzuciłmożliwośćutworzeniabezwizowegokorytarzatranzytowegołączącego

Kaliningrad z resztą Rosji. A. Kwaśniewski powiedział, że problem powinien być rozwiązany dzięki

umożliwieniumieszkańcomKaliningraduotrzymywaniałatwodostępnych,tanich,długoterminowychwiz.

A.Curanović,S.Kardaś,Rosja w WikiLeaks,Warszawa2011,s.118–123.

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji…,s.1–2;M.Sabat,Stosunki polsko–rosyjskie…,s.122.

106

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

PodstawądokontaktówdwustronnychpomiędzyPolskąaRosjąjestpodpisany

w1992r.wMoskwietraktatpolsko-rosyjski

Analizującbezpośredniekontaktydwustronnenanajwyższymszczeblupaństwo-

wym

,możnawyciągnąćnastępującewnioski,charakteryzującerelacjepolsko-rosyj-

skiewomawianymokresie:

• wfaziepostimperialnej(tj.1992–1997)przeważałynieformalnekontaktyocha-

rakterzetowarzysko-agenturalnym,

• intensywnośćkontaktówbilateralnychzmieniałasięwrazzsytuacjągeopolitycz-

ną,np.wlatach1993–2002prezydentRosji,awlatach1995–2001premier

nie

odwiedziliPolski,

• prezydentAleksander Kwaśniewski był w Rosji aż dziewięć razy, praktycznie

wkażdymrokuurzędowania

• wokresieochłodzeniastosunkówwlatach2002–2008żadenpolskipremiernie

byłwMoskwie,

• wizytapremieraW.Putina1września2009r.wSopociebyłapierwsząodponad

sześciulat,

• stosunkipolsko-rosyjskiebyłyasymetryczne:

– napoczątkulipcaw1999r.wSalzburguprzyokazjiEuropejskiegoForumGospo-

darczegospotkalisięprezydentA.KwaśniewskiipremierRosjiSiergiejStiepaszyn,

– wizyta A. Kwaśniewskiego w Moskwie w dniach 8–9 maja 2005 r. miała

więc miejsce w okresie wyjątkowego napięcia w stosunkach dwustronnych

iutrwaliłajejeszczebardziej,gdyżW.Putinwswoimprzemówieniupomi-

nął udział Polski w walce z hitleryzmem, a zaproszonego również na uro-

czystości gen. W. Jaruzelskiego odznaczył medalem 60–lecia Zwycięstwa

wWielkiejWojnieOjczyźnianej1941–1945,

– napoczątkulipca2005r.naobchody750-leciaKaliningraduniezaproszonoprezy-

dentaA.Kwaśniewskiego,podczasgdyobecnibyliprezydentFrancjiJacquesChi-

racikanclerzNiemiecGerhardSchroeder,

– wizytaSiergiejaŁawrowawPolscenapoczątkupaździernika2006r.ijego

spotkaniezprezydentemLechemKaczyńskim,szefemrząduJarosławemKa-

czyńskimiministerAnnąFotygą,

• wizytaDmitrijaMiedwiediewa6grudnia2010r.byławrzeczywistościpierwszą

od ośmiu lat wizytą państwową prezydenta Rosji w Polsce (prezydent W. Putin

byłcoprawdawPolscewstyczniu2005r.,aleprzybyłjakogośćnauroczystość

60.rocznicywyzwolenianiemieckiegonazistowskiegoobozuAuschwitz–Birkenau).

W fazie postimperialnej miały miejsce również kontakty dwustronne na niż-

szym–parlamentarnymszczeblu.Wlutym1997r.doszłodowizytywPolsceprzewod-

Polska–Rosja. Traktat o przyjaznej i dobrosasiedzkiej współpracy podpisany 22 maja 1992 r. przez

prezydentówL.WałęsęiB.Jelcyna,zob.„Polska–Rosja. Traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy

oraz inne dokumenty”,Warszawa1992,s.9–26.

Schemat władzy wykonawczej w obszarze polityki zagranicznej Rosji, zob. J. Ćwiek-Karpowicz,

Wewnętrzni aktorzy w polityce zagranicznej ZSRR i Rosji. Analiza porównawcza,w:Federacja Rosyjska –

Wspólnota Niepodległych Państw,t.2,T.Kapuśniak(red.),Lublin–Warszawa2011,s.164.

PrezydentB.JelcynbyłwPolscetylkoraz(1993r.),aW.Putintrzyrazy(2002r.,2005r.,2009r.),

natomiastD.Miedwiediewdwarazy(2010r.).

T.Branecki,Podstawy prawne stosunków wzajemnych Polski i Federacji Rosyjskiej,w:Rosja. Między

imperium…,s.205;częstewizytyA.Kwaśniewskiegomożnatłumaczyćchęciąstronypolskiejdopoprawy

stosunkówzRosjąiwieloletniąniechęciądoowejpoprawyzestronyrosyjskiej.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

107

niczącegoRosyjskiejDumyPaństwowejGiennadijaSielezniowa.Wstyczniu1995r.

wuroczystościach50-leciawyzwoleniaOświęcimiawziąłudziałprzewodniczącyro-

syjskiejDumyPaństwowejIwanRybkinorazministerwspółpracygospodarczejzza-

granicą,wicepremierOlegDawydow.Wmaju1998r.doPolskiprzyjechaładelegacja

deputowanychDumyPaństwowejRosji,którejprzewodniczyłAleksanderPonomariow.

Wmarcu2001r.wPolscepojawiłsięsekretarzRadyBezpieczeństwaRosjiSiergiej

Iwanow, jeden z najbliższych współpracowników prezydenta W. Putina, a 20 lutego

2006r.odbyłasięwizytaSiergiejaJastrzembskiego,doradcyprezydenta.

Okreswzmożonychkontaktówdwustronnychpokatastrofiesmoleńskiejcharakte-

ryzowałsięróżnorodnościąspotkańbilateralnychnaróżnychpoziomach,atakżeinsty-

tucjonalizacjąwzajemnychstosunków:

• pospotkaniupremierów1września2009r.naWesterplattewznowiono,zawie-

szonepodkonieclat90.,kontaktyszefówsztabówsiłzbrojnychPolskiiRosji.

Pierwszymkrokiembyłrozwójwojskowejwspółpracyprzygranicznej:

– 22–24 marca 2010 r. w Moskwie miało miejsce spotkanie przedstawicie-

li Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z ich odpowiednikami w sprawie

współdziałaniamarynarekwojennychobydwukrajównaMorzuBałtyckim,

nawiązaniawzajemnychkontaktówdowódcówijednostekprzygranicznych,

ugrupowańwojskowych,organizacjinauczaniapolskichoficerówwysokiego

szczeblawrosyjskichośrodkachszkolenia.Rozmawianotakżeozacieśnieniu

polsko-rosyjskiejwspółpracywojskowej,

– 24–25sierpnia2010r.szefSztabuGeneralnegoRosjigen.NikołajMakarow

spotkałsięzszefempolskiegoSztabuGeneralnegogen.MieczysławemCie-

niuchem.TopierwszatakawizytapowstąpieniuPolskidoNATOirezultat

ociepleniawojskowychrelacji,

• 2września2010r.szefrosyjskiegoMSZS.Ławrowbyłobecnynaspotkaniuszefa

polskiegoMSZzkorpusemdyplomatycznym.Wygłosiłwykładdlapolskicham-

basadorówowspółpracyMoskwyzUE,

• 6 grudnia 2010 r. została podpisana umowa w sprawie powołania Centrum Pol-

sko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. W Polsce Centrum powołano ustawą

z25marca2011r.,rosyjskiezaśCentrumrozpoczęłodziałalność1stycznia2012r.,

• 6grudnia2010r.wWarszawie,wobecnościprezydentówPolskiiRosji,zosta-

łopodpisanepolsko-rosyjskiememorandumowspółpracyprokuratur.Podpisali

jeprokuratorzygeneralniRPiFR:AndrzejSeremetiJurijCzajka.Wzwiązku

ztymstraciłomocmemorandumpodpisane12grudnia2008r.wWarszawiemię-

dzyMinisterstwemSprawiedliwościRPaProkuraturąGeneralnąFR.Byłotosfor-

malizowaniepomocyprawnej,ustanowienieosóbodpowiedzialnychzakontakty

imożliwośćorganizowaniakonferencjiiwymianydoświadczeń,

• 13października2011r.wWarszawieodbyłysiękonsultacjeBiuraBezpieczeństwa

NarodowegoiAparatuRadyBezpieczeństwaFRnaszczebluzastępcówsekreta-

rzy:ZdzisławLachowski(zastępcagen.StanisławaKozieja)–JewgienijŁukja-

now(doradcasekretarzaNikołajaPatruszewa),

• delegacja Polskiej Komisji Wyborczej szkoliła się w Moskwie (maj 2013 r.).

Jej członkowie spotkali się też z szefem Centralnej Komisji Wyborczej FR

W.Czurkowem

Zob. Rosjanie będą nas uczyć organizacji wyborów. Liczenia głosów także?! [online],http://niezalezna.

pl/38070–rosjanie–beda–nas–uczyc–organizacji–wyborow–liczenia–glosow–takze[dostęp:13III2015].

108

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Przykładem intensyfikacji kontaktów może być również wizyta S. Ławrowa

wWarszawiewgrudniu2013r.,wczasiektórejdoszłodokilkuistotnychdlarelacji

polsko-rosyjskichwydarzeń,tj.:

• 12grudnia2013r.wtrakciespotkaniaRadosławaSikorskiegozS.Ławrowemzo-

stałogłoszonyresetwzajemnychstosunkówinakreślona„mapapolsko-rosyjskich

stosunków”.Wedługkomentatorówbyłtohistorycznyprzełomwewzajemnych

relacjach,

• 12grudnia2013r.miałomiejsceVIIIposiedzenieKomitetuStrategiiWspółpracy

PolskiiRosji

podprzewodnictwemministrówsprawzagranicznychobupaństw.

Spotkaniebyłookazjądopodsumowaniastanudwustronnychrelacjipolsko-rosyj-

skichidodyskusjioprogramiewspółpracynakolejnelata.Wtrakcieposiedze-

niapodpisanowspólnądeklaracjęministrówsprawzagranicznychProgram 2020

w relacjach polsko-rosyjskich,którajestspisempriorytetówikierunkówwspół-

pracypomiędzyobydwomakrajami.R.Sikorskiprzytejokazjioznajmił,żeRosja

jestdlaPolskiważnymsąsiademorazżestosunkizRosjąsąlepsze,niżtowynika

zpublikacjimedialnych,

• wiceministerKatarzynaPełczyńska-Nałęczispecjalnyprzedstawicielprezydenta

Rosjids.współpracykulturalnejzzagranicąMichaiłSzwydkojpodpisaliwspólne

oświadczenieoprzebieguprzygotowańdorokuPolskiwRosjiirokuRosjiwPol-

sce,którymiałbyćobchodzonyw2015r.

MiędzyRPaRosjąistniałyteżrelacjeocharakterzenieformalnym.Naprzykład

podejrzewany przezABW o kontakty o charakterze agenturalnym L. Swirydow zor-

ganizowałwyjazddoMoskwydlapolskichdziennikarzy

,późniejstarałsięaktywnie

budowaćgrupęrosyjskichwpływówwmediach

,atakżezajmowałsięorganizowaniem

wyjazdów polskich polityków, dziennikarzy, naukowców (m.in. Andrzeja Rozenka,

LeszkaMillera,JózefaOleksego,AdamaMichnika)naspotkaniawKlubieWałdajskim,

wktórychuczestniczyłrównieżW.Putin

Dyplomacja a służby specjalne

Rosyjskiesłużbyspecjalne–cywilneiwojskowe–byłyisąistotnymnarzędziem

politykizagranicznejmocarstwa.Służbawywiaduaktywniewspierapolitykęzagranicz-

nąipolitykębezpieczeństwaFederacjiRosyjskiej.Odziałaniachoperacyjnychsłużb

rosyjskichwPolsceświadczyfakt,żew2005r.wambasadzierosyjskiej,wedługocen

amerykańskich,byłozatrudnionychokoło70dyplomatów

.Odużejofensywnościwy-

Wczerwcu2002r.wWarszawie,wramachnowegoKomitetuStrategiiWspółpracyPolsko-Rosyjskiej,

powołanegonamocydecyzjipodjętychpodczasstyczniowejwizytyW.Putina,doszłodospotkaniaszefów

dyplomacjiW.CimoszewiczaiS.Iwanowawsprawiekorytarzatranzytowego.Problempodróżyobywateli

rosyjskichzidoObwoduKaliningradzkiegorozwiązanonaszczycieRosja–UEwKopenhadze11listopada

2002r.,przewidującwydawanie„uproszczonegodokumentutranzytowego”przejeżdżającymprzezLitwę.

http://wpolityce.pl/polityka/168607–rosyjski–acron–finansuje–wyprawe–polskich–dziennikarzy–do–

moskwy–w–trakcie–wizyty–ogladaja–balet–i–sluchaja–przekazu–kantora–o–polskich–azotach–sprawa–zain-

teresowala–sie–abw[dostęp:12III2015].

M.Sankowski,ABW: Rosyjski wywiad…, [dostęp:18V2015].

L.Swiridow:Miałem ofertę pracy dla służb specjalnych. Ale nie z Rosji [online],http://www.rmf24.pl/

tylko–w–rmf24/wywiady/kontrwywiad/news–leonid–swiridow–mialem–oferte–pracy–dla–sluzb–specjalnych–

al,nId,1541966#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome[dostęp:27X2014].

M. Minkina, Wywiad Federacji Rosyjskiej, Siedlce 2012, s. 75; rosyjska rezydentura wywiadowcza

osiągnęław1991r.największąliczebnośćwcałejówczesnejEuropie,zob.M.Świerczek,Aktywność w Polsce

służb specjalnych państw powstałych po rozpadzie ZSRR – na podstawie „Raportów z działalności Agencji

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

109

wiadu rosyjskiego świadczy również to, że w styczniu 2000 r. wydalono dziewięciu

rosyjskichdyplomatów.Polskauznałaichzapersonanongratapodzarzutemszpiego-

stwa

.Moskwaodpowiedziałanatychmiastowymwydaleniemtakiejsamejliczbydy-

plomatówpolskichpodtymsamymzarzutem.

Obcesłużbywykorzystujądorealizacjizadańoficerówpracującychwplacówk-

achdypomatycznych.WedługABWokoło300dyplomatówakredytowanychwPolsce

w2010r.tofunkcjonariuszesłużbspecjalnych,którzysąpodejrzewanioprowadzenie

działalnościwywiadowczej.Drugągrupą,którąposługująsięsłużby,sąosobyoficjalnie

zatrudnionewprzedstawicielstwachzagranicznychfirmwPolscesłużącychjakomie-

jscaprzykrycia

Polskajakoaktywnyuczestnikstrukturmiędzynarodowych(m.in.UEiNATO

)

znajdujesięwstałymzainteresowaniuobcychsłużbwywiadowczych.Wostatniejpię-

ciolatce rosyjskie służby specjalne zabiegały o pozyskiwanie informacji dotyczących

szczególnie:

• politykizagranicznejwładzRPwkontekścieczłonkostwaPolskiwstrukturach

europejskichiNATO,atakżekreowaniapolitykiwschodniej

• polskiejprezydencji

• zaangażowaniaPolskiwinicjatywynarzeczpromocjistandardówdemokraty-

cznychiochronyprawczłowiekawpaństwachbyłegoZSRR,takiejak„Part-

nerstwoWschodnie”,

• realizowanychprzezPolskędużychprojektówinwestycyjnychorazprzygotowań

organizacyjnychdoEURO2012.

KontrwywiadABWwwynikudziałańw2014r.potwierdziłutrzymywaniesię

wysokiegopoziomuaktywnościrosyjskichsłużbwywiadowczychnakierunkupol-

skim.Przedsięwzięciatychsłużbbyłyuwarunkowanem.in.konfliktemnaUkrainie

i zostały podporządkowane strategii propagandowej władz na Kremlu. Charaktery-

zowały się wykorzystywaniem różnorodnych metod pracy. Ukierunkowane były

m.in.nadyskredytowaniestanowiskaPolskiiinnychpaństwNATOwsprawiekryzy-

suukraińskiego,atakżenaakcentowaniepolsko-ukraińskichskomplikowanychdoś-

wiadczeńhistorycznych,wceluwywoływaniaantagonizmówpomiędzyspołeczeńst-

wamiobutychkrajów

Przejawem rosyjskiej aktywności była działalność na terytorium Polski obywa-

teli FR, którzy, posiadającrozbudowane kontakty wśród przedstawicielipolskiej klasy

politycznejatakżewstrukturachUE,staralisięwykorzystywaćjedosondowaniaopinii

wsprawachkluczowychzpunktuwidzeniarosyjskichinteresów.PonadtoRosjaniewraz

zwybuchemkonfliktunaUkrainieaktywniezaangażowalisięwdziałaniawspierające

przedsięwzięcia inspiracyjno-propagandowe. Uczestniczyli w projektach kreujących

Bezpieczeństwa Wewnętrznego” za lata 2009–2012, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wydanie

specjalne”,Warszawa2013,s.121.

M. Minkina, Wywiad Federacji Rosyjskiej…, s. 5; G. Cimek, M. Franz, K. Szydywar-Grabowska,

Współczesne stosunki polsko-rosyjskie….,s.61.

InformacjepochodzązRaportów z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego za lata 2009–2014.

WedługM.GaleottiegoPolskajakonowyczłonekNATOstałasięjednymzgłównychcelówrosyjskiego

wywiadu,zob.B.Węglarczyk,Do Polski marsz,„GazetaWyborcza”z1X1998,nr247,s.1.

W2012r.wpolskimMSZbyłozatrudnionych131pracownikówbyłychsłużbspecjalnychPRL.

ZtegopowoduzwiększonoobsadękadrowąplacówekzagranicznychnatereniePolski(wtymrezydentur

wywiadowczych),zob.Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2011 roku,s.24.

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2014 roku,s.15.

110

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

jednoznacznie pozytywny wizerunek Rosji, a zarazem ukazujących w negatywnym

świetleoponentówpolitykiKremla.Rosjaniepodsłuchiwalirozmowypracowników

BiuraBezpieczeństwaEuropejskiego(MSZ)

Wpływ Rosji na procesy wewnątrzpolityczne

Celrosyjskichdziałańwsferzepolitycznejtorównieżwpływnaprocesywewnątrz-

polityczneprzezoddziaływanienapodejmowaniedecyzjipolitycznych.Suwerenność

państwaprzejawiasięwmożliwościdziałaniazarównowkraju,jakipozagranicami.

Abyzidentyfikowaćprocesypenetracyjne,koniecznejestustalenie,ktopodejmujede-

cyzje,gdziejestpołożonyośrodekdecyzyjnyijakajestswobodadecyzyjnarządzących.

Penetracjamamiejscewtedy,gdyośrodekdecyzyjnypodejmujedecyzjeniekorzystne

dlasiebie,społeczeństwaicałegopaństwaorazadaptujesiędośrodowiskamiędzynaro-

dowegoprzezinteresypenetratora.

Relacjewsferzepolitycznejtoprzedewszystkimstosunkiformalno-instytucjonal-

neorazpowiązanianieformalne,wktórychdominującąrolęodgrywająrosyjskiesłużby

specjalne.Zoczywistychwzględówwartykulezostanązasygnalizowanejedyniewy-

braneaspektyrelacji.Brakdostępudomateriałówniepozwalabowiemnacałościową

analizęproblemu.

Do1990r.„przesuniętyregulator”

(radzieccydoradcyiprzedstawiciele)bylifor-

malnieobecniwstrukturachPRL

.Po1991r.nastąpiłwzrostznaczenianieformalnych

działań penetracyjnych, które zdominują stosunki polsko-rosyjskie po wejściu Polski

doNATO.Dotychczasbrakujeopracowańnatematskaliwpływuagenturyrosyjskiej

wPolscepo1989r.

WobecodziedziczeniaprzezIIIRzeczpospolitąaparatupaństwo-

wegoPRLijegogłębokopowiązanychzMoskwąsłużbspecjalnych

,trudnojednak

przypuszczać,abybyłaonaznikoma

Aktywność służb specjalnych Federacji Rosyjskiej (cywilnych: Służby Wywi-

adu Zagranicznego – SWR

, Federalnej Służby Bezpieczeństwa – FSB i wojskow-

A.Curanović,Sz.Kardaś,Rosja w WikiLeaks…,s.122.

Szerzejzob.S.Weremiuk,Penetracja ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej…,s.54–70.

W1990r.,poformalnymrozwiązaniuGrupy„Narew”,jegosiedzibęprzeniesiononaterenplacówki

dyplomatycznej ZSRR w Warszawie. Ostatni kierownik tej grupy, gen. mjr W.K. Smirnow, pozostawał

nastanowiskuprzedstawicielaradzieckich(rosyjskich)służbspecjalnychwWarszawiedo1993r.Szerzej

odziałalnościGrupy„Narew”KGBwPolscezob.Współpraca SB MSW PRL z KGB ZSRR w latach 1970–

1990. Próba bilansu,Warszawa2013,seria:„BiblotekaPrzegląduBezpieczeństwaWewnętrznego”,nr3,s.

68–74.

Według badaczy działalność agentury rosyjskiej w Europie Środkowo-Wschodniej jest jednym

zistotnychinstrumentówwdrażaniastrategiiKremlawposzczególnychobszarachmerytorycznychiwobec

poszczególnychpaństw.Zuwaginatajnycharaktertejaktywnościiniedostępnośćmateriałówpozwalających

najejszczegółoweopisanie,możnajedynieodnotowaćtenfakt,P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji

Rosyjskiej…,s.6.

OskaliwpływuPRL-owskichsłużbspecjalnychwaparaciepaństwowymIIIRPukazująsięjedynie

tekstypublicystyczneocharakterzeprzyczynkarskim,zob.S.Cenckiewicz,Długie ramię Moskwy Wywiad

wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy),Poznań2011,s.536.

Z siedmiu służb specjalnych, stanowiących łącznie wspólnotę wywiadowczą Federacji Rosyjskiej,

pięć realizuje zadania w Polsce – Służba Wywiadu Zagranicznego (SWR), będąca sukcesorem byłego

I Zarządu Głównego KGB; Główny ZarządWywiadowczy Sztabu Generalnego (GRU); Federalna Służba

Bezpieczeństwa(FSB);FederalnaAgencjaŁącznościRządowejiInformacji(FAPSI),atakżeGłównyZarząd

ZwiaduFederalnejSłużbyOchronyGranic,zob.J.Kłosiński,Świadoma współpraca,„TygodnikSolidarność”

1996,nr3(383),s.4–5(rozmowazK.Miodowiczem).

SWR–agencjawywiadowczaocharakterzecywilno-wojskowym,powstała8grudnia1995r.,T.Serafin,

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

111

ej: Głównego Zarządu Wywiadowczego Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych – GRU)

wodniesieniudoPolskijestadekwatnadohistorycznieuwarunkowanejskaliwpływów

rosyjskiejagentury.Działalnośćrosyjskichsłużbobejmujezagadnieniamilitarne(wtym

współpracęmiędzysojusznicząwramachNATO),polityczneorazinteresująceRosjędz-

iedzinygospodarki(energetykę,transport)

JakprzyznajerzecznikSWR,po1990r.Polskazostałauznanaprzezwywiadro-

syjski za taki sam kraj, jak każdy inny w Europie Zachodniej.W SWR „obsługuje”

PolskęIVdepartamentkierunkowy,tensam,któryzajmujesięNiemcami

Skaladokonanegopo1991r.przezKreml„odwrotu”zEuropyŚrodkowejzostała

przecenionazarównoprzezZachód,jakimieszkańcówpaństwbyłegoblokusowieckiego.

To,cozjednegopunktuwidzeniawyglądałonaodepchnięcie,zinnegobyłooperacjąob-

liczonąnapozostanie.WśróddawnychstrukturKGBstworzononowesieciinformatorów,

ainwestycjatamiałatejsłużbiedobrzesłużyćwprzyszłości.Trudnosięzorientować,czy

byłatooperacjadokonanaświadomie,anailebyłtoprzypadkowyprofit.Ważniejszejest

jednakto,żekontynuowaniepenetracjiichspołeczeństw,strukturpaństwowychiśrodowi-

skagospodarczegoprzezrosyjskiwywiadpozwalaKremlowiwywieraćwpływyznacznie

bardziejdlańpożyteczne,niżte,jakiemiałwokresieistnieniaZSRR

PorozpadzieZSRRw1991r.sytuacjakontrwywiadowczapaństwapolskiegoule-

głagwałtownejzmianie.ProcesowireorientacjipolitykipolskiejnaZachódtowarzy-

szyłobudowanieprzyczółkówdladalszejdziałalnościporadzieckichsłużbspecjalnych,

którezjednejstronyuznałyRzeczpospolitąPolskązapotencjalnegoprzeciwnika,zdru-

giejzaśzamiejsceprowadzeniagierszpiegowskich

Cechącharakterystycznądziałalnościrosyjskichsłużbwywiadowychjeststała

modyfikacjaichmetodpracyiposzerzaniaobszarówzainteresowania.Częśćznichnadal

stosujepełnywachlarztradycyjnychinstrumentówoperacyjnych,takichjakwerbunek

iwspółpracazosobowymiźródłamiinformacji

.Innerezygnujązklasycznegopozyski-

waniaagenturynarzeczm.in.białegowywiaduimetodstosowanychwlobbingu.Celem

działańwywiadowczychjestrozpoznawaniemechanizmówprocesówdecyzyjnych

w polityce i gospodarce oraz uzyskiwanie informacji wyprzedzających istotnych

z punktu widzenia zainteresowanych państw

.W zainteresowaniu oficerów służb

specjalnych pozostają zarówno tajemnice państowe (dotyczące np. infrastruktury

bezpieczeństwa czy strategicznych sektorów gospodarki), jak i informacje jawne

–pozornienawetmałoistotne,którejednakpozebraniuianaliziestanowiącenne

źródłowiedzy.

Służba Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej przed reformą Prezydenta Miedwiediewa,w:K.Liedel,

P.Piasecka,T.R.Aleksandrowicz,Bezpieczeństwo w XXI w. Asymetryczny świat,Warszawa2011,s.449–462.

Szerzejpatrz:J.Darczewska,P.Żochowski,Rola służb specjalnych w systemie politycznym Federacji

Rosyjskiej,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego.Wydaniespecjalne”,Warszawa2013,s.7–30.

WedługK.Miodowiczaw1996r.szefFederalnegoUrzęduOchronyKonstytucjiRFNH.Geigerwyraził

zaniepokojenieskaląaktywnościrosyjskichsłużbspecjalnychwRFN.WedługniegorównieżwobecPolski

SWRiGRUintensyfikujądziałalnośćwywiadowczą,wtymagenturalną.PonadtowRPdziałająbiałoruskie

służby,informacjaza:F.Bernaś,Mrok i mgła…,s.715.

E.Lucas, Podstęp. O szpiegach…,s.288–289.

Zob. KGB działa w Polsce legalnie,„GazetaWyborcza”z6II1991r.,nr31,s.1;por.M.Świerczek,

Aktywność w Polsce służb specjalnych…,s.121.

O sposobach uzyskiwania informacji od źródła osobowego zob. Metody i formy pracy operacyjnej

stosowane przez oficerów Głównego Zarządu Rozpoznania Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji

Rosyjskiej,Warszawa2004,s.5–36(opracowanienapodstawierosyjskichmateriałówszkoleniowych).

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2009 roku, s.24.

112

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

OpracowanynapolecenieprokuraturywojskowejraportszefaWSIgen.Konstan-

tegoMalejczyka,przeznaczonydlakomisjiśledczejwsprawieJ.Oleksego,pokazuje

sposobydziałaniarosyjskiegowywiadu:

Wskomplikowanejstrukturzerosyjskichsłużbjestaż12kategoriiagentów,m.in:lo-

kalowy,łącznikowy,operacyjny,werbunkowy.(…)Trudnookreślić,iletychkategoriidziała
wPolsce.(…)Najważniejsisątakzwaniagenciwpływu–wywiadrosyjskistarasięulo-
kowaćichnanajwyższychszczeblachwładzypolitycznejiekonomicznejwszpiegowanym
kraju.Zadaniemagentówwpływujestzakulisoweinspirowanieposunięćpolitycznychigos-
podarczychzgodniezpoleceniamirosyjskichmocodawców.(…)Niewiadomo,iluagentów
rosyjskichdziaławPolsce.(…)Do1989rokuwogóleniezawracanosobietymgłowy.
Obecniespotykamysięzdziałaniamirosyjskichsłużb,alejeneutralizujemy

Odpołowylat90.XXw.Rosjanieusiłująniezwykleintensywniebudowaćstruktu-

ręwywiadowczą,pozyskiwaćnoweźródławinstytucjachpolitycznych,gospodarczych,

wojskowych oraz służbach specjalnych

. Według byłego oficera wojska polskiego

(…)Rosjanie nic nie zniszczyli. To wciąż ta sama rosyjska czy radziecka służba. Nawet po

rozpadzie ZSRR, którtki okres zawirowania KGB. Oni potrafili błyskawicznie odbudować

swój potnecjał, zdolności, moralność oficerów. Są bardzo poważnym przeciwnikiem

ZkoleiE.Lucastwierdzi,że(…) Widziałem, jak Rosja wcofuje się z państw bał-

tyckich i Europy Środkowej, ale jednocześnie mogłem zaobserwować, jak pozostawia

nietknięte sieci powiązań i tworzy nowe

.Temu m.in. miał służyć pierwotnie traktat

polsko-rosyjskiz1992r.,wktórymstronarosyjskaprzewidywałaprzejściebazpowoj-

skachradzieckichwręcerosyjskie,naconiebyłozgodyrząduJanaOlszewskiego

SprawyM.ZielińskiegoiJ.Oleksego

ujawniłycechycharakterystycznerelacji

polsko-rosyjskichwnieformalnejsferzepolitycznej.Zakładasię,żewfaziepostim-

perialnej(tj.domomentuwejściaPolskidoNATO)decydująceopróczformalnych

zależnościgospodarczychbyłyrelacjenieformalne,opartenakontaktachtowarzys-

ko-agenturalnychwynikającychzewspólnotyżyciorysów.

Toniewątpliwiespecyfikarelacjipolsko-rosyjskichporozpadzieZSRR

Od jesieni 1990 r. Urząd Ochrony Państwa zaczął namierzać agentów KGB

wPolsce

.Wkręguzainteresowanychznaleźlisięteżludzie,którzykontaktowalisię

zoficeramiKGB.Rzecząoczywistąbyło,żewtamtymokresiezfunkcjonariuszamiwy-

wiadurosyjskiegokontaktowalisięniemalwyłączniepolitycyzobozupostkomunisty-

F.Bernaś,Mrok i mgła…,s.712–713.

M.Minkina,Wywiad Federacji Rosyjskiej…,s.77.

J.Ćwieluch,Wirus w służbach. Rozmowa z byłym oficerem wywiadu,„Polityka”,2011,nr26[online],

http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1517024,1,rozmowa-z-bylym-agentem-polskiego-wywiadu.

read[dostęp:2VII2015].

WywiadzE.Lucasem,zob.W.Wybranowski,Ludzie Putina są wśród nas, „DoRzeczy”,2014,nr27,s.50.

J. Olszewski, Przerwana premiera, z J. Olszewskim rozmawiają R. Januszewski, J. Kłosiński,

J.Strękowski,Warszawa1992,s.57.

OwspółpracyJ.OleksegozAWOzob.

Cenckiewicz,Długie ramię Moskwy…, s.405–407;również

I.SekułabyłzarejestrowanyprzezAWOjakowywiadowcaops.„Artur”.

W materiałach uzyskanych z centrali rosyjskiego wywiadu jest informacja, że oprócz „Olina” do

kwalifikowanych źródeł informacji zaliczono (i przydzielono kryptonimy) osoby blisko z nim związane,

pochodząceztejsamejformacjipolitycznej.Uzyskanodwakryptonimy:„Minim”i„Kat”,łączniezaśmoskiewskie

dokumentymówiłyopięciurównorzędnychźródłachinformacji,podajęza:F.Bernaś,Mrok i mgła…,s.697.

K.Kozłowskiwwywiadziedla„GazetyWyborczej”z21XII1996r.,informacjaza:tamże,s.678.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

113

cznego.W.Pawłowmówił,żenigdyniezabiegałokontaktyzpolskimitowarzyszami,

toonisamizabiegaliotekontakty

KonstantyMiodowiczwwywiadziedla„GazetyWyborczej”(z24–25lutego1996r.)

mówił:

WśróddziałaczyPZPR,którzyprzeszlidoSDRP,jestwieleosób,którychrelacje

dostrukturb.ZSRR,wtymsłużbspecjalnych,powinnybudzićzainteresowaniekontrwy-
wiadu…Zapewnejesttamwielumiłośnikówbiesiad,polowańzrosyjskimikolegami,
którychzwiązekzwywiademjestprawdopodobny.Pozatymsątamosoby,któreobok
prawa,mimoprawa,aczasamiwbrewprawupomnażałyswójmajątekosobistyipartyjny.
PanSekułaniejesttuwyjątkiem

DziałalnośćkontrwywiaduIIIRPnapoczątkulat90.XXw.zdawałasiępotwierdzać

wyjątkowąaktywnośćsłużbrosyjskich.W1993r.doszłodoujawnieniatrzydziestoosobowej

siatkiwywiadowczejwWojskuPolskimorazdoaresztowaniabyłegomajoraSłużbyBez-

pieczeństwaMarkaZielińskiego,którynazlecenieGRUusiłowałpozyskiwaćdowspółpra-

cyswoichkolegówpracującychwUOP

W1999r.miałomiejscewydalenierosyjskichbiznesmenów,którzywwiększo-

ści byli pracownikami wywiadu zagranicznego Rosji. Bazę techniczną rozwoju firm,

wktórychpracowali,miałystanowićnieruchomościrosyjskiewWarszawie

PowejściuPolskidoNATOzakończyłasięfazapostimperialnarelacjipolsko-ro-

syjskich,choćrelacjetowarzysko-agenturalneprzetrwałyjeszczekilkalat,cowiązało

sięzpowrotemformacjipostkomunistycznejdowładzy.

Jakwyglądaaktywnośćsłużbrosyjskichorazsłużbpaństwobszaruporadzieckie-

gosąsiadującychzPolskąw świetle oficjalnych Raportów z działalności ABW za lata

2009–2014

WtymokresieRosjaprowadziładziałaniawywiadowczeocharakterzeglobalnym.

SytuacjanaUkrainie,aletakżerozmowynatemattraktatuhandlowegoUE–USAoraz

dynamicznezmianynarynkuenergetycznym(wzrostznaczeniawydobyciazłupków,

drastyczneobniżeniecenyropy)–toelementyktóre,będądefiniowaćstopieńaktywno-

ścirosyjskichsłużbwEuropieiwPolsce

RosyjskiesłużbywywiadowczezabiegająwPolsceprzedewszystkimouzyskanie

informacjidotyczącychpolitykizagranicznejwładzRPwsprawiepolskiegoczłonko-

stwawstrukturacheuropejskichiNATO,atakżekreowaniapolitykiwschodniej.Pewne

jestto,żerosyjskiesłużbydziałającenaterytoriumPolski:

W.Pawłowwlatach1973–1984pełniłfunkcjęprzedstawicielaKGBprzyMSW.WedługK.Kozłowskiego

jeszcze w lipcu 1990 r. przy MSW była akredytowana grupa oficerów KGB, do końca 1990 r. ambasada

rosyjskakorzystałaz26rządowychtelefonów,acałasiećbyłaprodukcjiradzieckiej,awięcbeztrudumogła

byćpodsłuchiwana.PrzedstawicielKGBoficjalniepracowałwMSWdo15marca1991r.,tamże,s.68

828.

Tamże,s.715.

M.Minkina,Wywiad Federacji Rosyjskiej…,s.77.

Byłyonenoclegowniądlarosyjskich„menedżerów”,awwieluwypadkachznajdowałysiętamsiedziby

spółek polsko-rosyjskich. Pracę wywiadu rosyjskiego ułatwiał fakt, że wiele polskich i zachodnich firm

wynajmowałonaterenienieruchomościrosyjskichlokalenaswojesiedziby,zob.T.Sakiewicz,Odcinanie

pępowiny,„GazetaPolska”1999,nr10,s.3;tenże,Biura handlowe do zadań specjalnych,„GazetaPolska”

1996,nr37,s.4;tenże,Moskwa nad rzeką Wisłą,„GazetaPolska”1996,nr41,s.5.

Częściowoproblemzostałjużzaprezentowany,zob.M.Świerczek,Aktywność w Polsce…,s.121–123.

Wszystkiewyróżnieniawtekściepochodząodautora(przyp.red.).

M.Sankowski,ABW: Rosyjski wywiad po raz pierwszy…,[dostęp:18V2015].

114

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

1) prowadząaktywnedziałaniazmierzającedopozyskaniainformacjizzakresu

wywiadugospodarczego,politycznegoinaukowo-technicznego,

2) starająsiędocieraćdoosóbdysponującychwiedząistotnązpunktuwidzenia

interesówibezpieczeństwaPolski,

3) wykorzystująwswoichprzedsięwzięciachnowoczesnerozwiązaniatechnicz-

ne i teleinformatyczne, szczególnie te służące do pozyskiwania informacji

orazprowadzeniałącznościwywiadowczej,

4) wspierajądziałaniaocharakterzelobbingowymnarzeczrodzimychfirmfunk-

cjonującychnapolskimrynku,

5) inspirujądodziałańzgodnychzinteresamiswoichpaństw.

DopriorytetówwywiadowczychrosyjskichsłużbnależałapolitykaenergetycznaRP,

wtymzakresdywersyfikacjiźródełenergiidoPolski,perspektywrozwojusektorajądro-

wegoczyplanyeksploatacjizłóżgazułupkowego.Wynikałotoprzedewszystkimzuwa-

runkowańsytuacjigospodarczejwRosji,dlaktórejeksportgazuiropynaftowejstanowi

jednozgłównychźródełdochodunarodowegoijestonażywozainteresowanautrzyma-

niemswojejpozycjijakodostawcysurowcówenergetycznychnarynkieuropejskie.

WwynikurealizowanychprzedsięwzięćKontrwywiadABWpotwierdził,żegłów-

nekierunkizainteresowańobcychsłużbspecjalnychwPolsce,wtymzwłaszczarosyj-

skich,nieuległyzasadniczymzmianomwstosunkudolatpoprzednich.

Wlatach2009–2014rosyjskiesłużbyzintensyfikowaływywiadgospodarczo-poli-

tycznyinaukowo-technicznyorazpodejmowałypróbydocieraniadoosóbzwiązanych

zinfrastrukturąbezpieczeństwaistrategicznymisektoramipaństwowymi.Realizowały

iwspierałyrównieżdziałaniaocharakterzelobbingowymnarzeczrosyjskichfirmfunk-

cjonującychnapolskimrynku.Rosyjskiwywiadwykorzystywałprzytymnowoczesne

rozwiązaniatechniczneiteleinformatyczne,któresłużądopozyskiwaniainformacjioraz

prowadzeniałącznościwywiadowczej.

Jakwynikazinformacji„DziennikaGazetyPrawnej”,ambasadarosyjskawWar-

szawieposiadasprzętdonasłuchurozmówtelefonicznych.Federalnaagencjawywiadu

elektronicznegoFAPSIwniczymnieustępujeamerykańskiejNSA.Rosjaniesąwsta-

nieprzechwytywaćwszystkierozmowytelefonicznewodległościkilometraodswojej

ambasady(szpiegostwoelektroniczne).Wobszarzetymznajdująsiękluczowepolskie

urzędy–MSZ,MON,CBA,KPRMiBelweder

Wwynikuzłożonychdziałańoperacyjnychzrealizowanychw2014r.ABWustali-

łaizatrzymałapodzarzutemszpiegostwaobywatelaRPnarodowościrosyjskiej(posiada

onrównocześnieobywatelstwoFR),któryjestpodejrzewanyowspółpracęzwywiadem

wojskowymFederacjiRosyjskiejGRU.Wpaździerniku2014r.uznanorównieżzaper-

sonanongratadwóchrosyjskichdyplomatów,którzyprowadzilidziałanianiezgodneze

statusemdyplomatycznym.

Polskajestrównieżcelemaktywnejdziałalnościwywiadowczejpaństwsąsiedz-

kich,powstałychporozpadzieZSRRzuwaginabycieczłonkiemNATOiUEoraz

Dla polskich służb to nie jest żadne zaskoczenie. Przynajmniej od kilkunastu lat – komentuje były

szef wywiadu gen. Zbigniew Nowek – Jeszcze gdy kierowałem UOP, przestrzegaliśmy ówczesnego szefa

resortu obrony narodowej, że jego gabinet jest inwigilowany zza ogrodzenia. Problem w tym, że politycy nie

chcą rozumieć alertów płynących z własnych służb–dodaje.Jakwkażdejinnejambasadzie,takrównież

wrosyjskiejpracująoficerowiewywiadukorzystającyzdyplomatycznychprzykrywek.Todonichtrafiają

informacje z nasłuchu. Bardziej niż Rosjan nasi politycy bali się inwigilacji przez polskie służby, zob.

R.ZielińskiK,Majszyk,Kreml zbyt blisko Belwederu, MON, MSZ i KPRM [online],http://www.gazetaprawna.pl/

artykuly/747451,mon-msz-i-kprm-rosja-przechwytuje-w-polsce-rozmowy-telefoniczne.html[dostęp:21XI2013].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

115

obecność wojsk polskich w rejonach konfliktów. Służby te w pracy wywiadowczej

stosująpełnywachlarztradycyjnychinstrumentówoperacyjnych,jednocześnieuzu-

pełniającgobiałymwywiademiśrodkamiquasi-lobbingowymi.Celemtychdziałań

jestrozpoznaniemechanizmówdecyzyjnychwpolityceigospodarcePolskiorazuzy-

skanie informacji wyprzedzających, służących ochronie interesów Federacji Rosyj-

skiejwregionie

W2009r.ABWzatrzymała„uśpionego”agentaGRUTadeuszaJuchniewicza,któ-

rymieszkałodkilkunastulatwPolsceiprowadziłfirmę.W2010r.zostałonskazanyna

trzylatawięzieniazaszpiegostwonarzeczRosji.Wuzasadnieniuwyrokusędziaujaw-

nił,żejegodziałalnośćwwojewództwiekujawsko-pomorskimimazowieckimtrwałaod

stycznia2003r.RegularnieprzesyłałdocentraliGRUwMoskwie–iodbierałodniej–

zaszyfrowanewiadomości,używającdotegonowoczesnegosprzętukryptograficznego

wysokiejklasy,którywyglądałjaksprzętcodziennegoużytku

W 2013 r.ABW pogłębiła wiedzę na temat potencjału i metod działania służb

specjalnychBiałorusi,dlaktórychkierunekpolskipozostajejednymzpriorytetówak-

tywności. Potwierdzono przy tym przedsięwzięcia wywiadu białoruskiego związane

zposzukiwaniemrynkówzbytunatowarybiałoruskie,firmgotowychinwestowaćwich

krajuatakżemożliwościuzyskiwaniaśrodkówzprogramówpomocowychUE.Ponadto

wywiadbiałoruskizabiegałozdobywanieinformacjidotyczącychtakichobszarów,jak

polskisektorzbrojeniowy,funkcjonowaniewojska,strukturysystemubezpieczeństwa

wewnętrznegoRP

W 2014 r. funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego zatrzymali

iaresztowaliobywatelaBiałorusi,któremuProkuraturaApelacyjnawWarszawieprzed-

stawiłazarzutprowadzeniadziałalnościwywiadowczejprzeciwkoRP.Wydalonowów-

czaszPolskitakże:attachéwojskowegoambasadyBiałorusiwPolsce,ustalonegoofice-

rabiałoruskichsłużbspecjalnych

O skali działań rosyjskich służb wywiadowczych świadczy również i to, że

wlatach1997–2010polskieprokuraturyprowadziły21postępowańkarnychwsprawach

szpiegowskich.W2011r.prowadzono2śledztwadotycząceprzypadkówszpiegostwa,

natomiastw2013r.podjętoformalnedziałaniawobecjednegozobywateliBiałorusi,

podejrzewanegoorealizacjędziałańgodzącychwbezpieczeństwoiinteresyPolski.

W2013r.prowadzonojednopostępowanieprzygotowawczeoszpiegostwookre-

ślonewart.130kkwzwiązkuzart.270kk

WwynikurozpoznaniaprzedsięwzięćpodejmowanychnaterytoriumRPprzez

obce służby wywiadowcze wszczęto w 2014 r. cztery śledztwa w związku z uza-

sadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa szpiegostwa stypizowanego

wart.130i132kk.ABWprowadziłaogółempięćpostępowańprzygotowawczych

otymcharakterze.

Od1997r.polskieprokuraturyprowadziły21postępowańkarnychdotyczącychszpiegostwa,zczego

dziewięćzakończyłosięwniesieniemoskarżenia,asześćwyrokiemskazującym.W2010r.byłyprowadzone

czteryśledztwaotakimcharakterze,aw2009r.sześć.

T. Juchniewicz 22 listopada 2010 r. został skazany na trzy lata pozbawienia wolności w związku

zprzynależnościądostrukturobcegowywiaduiutrzymywaniemzaszyfrowanejłącznościzcentraląwlatach

2003–2009.W2011r.zwolnionyzzakładukarnegopoodbyciu2/3karyiwydalonyzRP.

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2013 roku,s.21.

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2014 roku,s.16;zob.teżL.Szymowski,

Polskie uszy Łukaszenki,„Angora”2015,nr38,s.33.

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2013 roku,s.20–21.

116

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Należypodkreślić,żewkwestiidekompozycji(niszczenia)systemówpaństwo-

wychRosjaniemajądługątradycjęsięgającąXVIIIwieku

.Działaniadezintegrujące

funkcjonowaniepaństwa(oskarżenieoszpiegostwopremieraJ.Oleksego,oczerniające

publikacjeprasoweimedialnenatematprezydentaA.Kwaśniewskiego

czyteżodwo-

łanieMikołajaBudzanowskiego

itd.)orazdziałaniamającenaceluneutralizacjępoli-

tykówkontestującychwpływyrosyjskiewPolsce,totylkoniektóremetodystosowane

przezrosyjskichsterników.

Osobnąkwestiąjestproblemlustracjibędącejspecyficznymelementemprocesu

rozliczeniasięzprzeszłościąkomunistyczną.Lustracjapolityków,inietylko,zpew-

nościąbyławykorzystywanaprzezobcesłużbyspecjalnedodestabilizacjisytuacjina

polskiejsceniepolitycznej.Tzw.dzikalustracja(listaMacierewicza)czyujawieniedo-

kumentów,którewyciekłyzUOP,doprowadziłydokryzysównapoziomieparlamentu

czyrządu

2.2. Relacje w sferze gospodarczej

RelacjewsferzegospodarczejporozpadzieZSRRrokuzmieniłysięnaniekorzyść

Polski.UzależnienieodsurowcówenergetycznychsprowadzanychzRosjistalerosło,

amożliwościdywersyfikacjikierunkówdostawmalały.Fiaskoumowynorweskiej,bu-

dowagazociąguNordStream,opóźnianiesiębudowygazoportuwŚwinoujściu,zdecy-

dowaniezwiększyłyzależnośćPolskiodRosji,umożliwiającMoskwiemanipulowanie

wewnętrznymiprocesamipolitycznyminaszczytachwładzybądźuzyskiwaniekorzyst-

nychdlasiebierozwiązańnietylkowdziedziniegospodarczej.Rosjaotwarciewyko-

rzystujenarzędziaekonomicznenietylkodlazyskufinansowego,lecztakżedocelów

politycznych,zgodniezresztązDoktrynąFalina-Kwicińskiego

W wymiarze gospodarczym strategia Rosji przybiera formę przede wszystkim

stosunkówbilateralnych.Obejmujeonarelacjehandlowe,inwestycyjne,transportowe

Rosjazachowałaskuteczneśrodkiwewnętrznejdekompozycjiwkrajach,którewydostałysięspodjej

kurateli,zob.A.Nowak,Co jeszcze Rosja może?,„Życie”1998,nr77,s.9.

Dziennik„Życie”opisałpobytprezydentaA.KwaśniewskiegoiW.AłganowawCentralnymOśrodku

SportuweWładysławowie-Cetniewiewsierpniu1994r.Opublikowałteżkserokopięrachunkówobugościza

pobytwpensjonacieRybitwa.KopietenajprawdopodobniejwyciekłyzUOP,któryprzyznał,żejesienią1995r.

jegooficerowiesprawdzaliwośrodkuwojażeAłganowa,zob.R.Kasprów,J.Łęski,Wakacje z agentem,„Życie”

1997,nr196,s.1–3;czyteżD.Cychol,K.Pilawski,Ruski hak na Kwacha,„Nie”1997,nr13,s.1.

Media informowały, że w trakcie spotkania w Moskwie reprezentacji polskich parlamentarzystów

pod kierownictwem G. Schetyny iW. Cimoszewicza z Komisją Spraw Zagranicznych Rady Federacji, na

którym strona rosyjska poruszyła sprawę rzekomego lekceważenia przez Polaków rosyjskiego kapitału.

RzeczdotyczyłainwestycjirosyjskiegooligarchyW.KantorawpolskąspółkęAzotyTarnów.Pooficjalnej

częścipolscygościeudalisięnakolację.ObecnybyłtamsamW.Kantor.Rosjaniedomagalisięm.in.dymisji

ówczesnegoministraskarbuM.Budzanowskiego.

O wpływie lustracji na sytuację polityczną zob.A. Opalińska, Lustracja w Polsce i w Niemczech,

Wrocław2012,s.188–199.

Doktryna Falina-Kwicińskiego polegała na zastąpieniu radzieckich czołgów rurociągami i przez

uzależnienie od dostaw ropy i gazu utrzymanie wpływu Moskwy w Polsce, zob. P. Naimski, Energia

i niepodległość, w: Wygaszanie Polski 1989–2015, L. Sosnowskiego (red.), Kraków 2015, s. 185;

M.Staniszewski,Rosja – najgroźniejszy kraj na świecie,„DoRzeczy”z6VIII2013r.[online],http://dorzeczy.

pl/id,1236/Rosja-najgrozniejszy-kraj-na-swiecie.html[dostęp:6VIII2013].

Podkoniec2015r.zostanieuruchomionypierwszypolsko-litewskimostenergetyczny,którymawzmoc-

nićniezależnośćenergetycznąodRosji.Prądemprzesyłanymprzezmostbędziehandlowaćspółkakontrolowana

przezrosyjskąfirmę,związanąm.in.zW.Ałganowem,I.Sieczynem,informacjaza:G.Wierzchołowski,Prąd od

kolegów Ałganowa,„GazetaPolska”2015,nr7(1123),s.8–9.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

117

iwspółpracęwdziedzinieprzepływutechnologiiiknow-how.Dominującąrolęodgrywa

oczywiścieeksportrosyjskichsurowcówenergetycznych.Sprowadzenieekonomiczne-

gowymiarustrategiirosyjskiejjedyniedokwestiizaopatrywaniaEuropywropęnafto-

wąigazbyłobyjednakzbytnimuproszczeniem.PolitykagospodarczaMoskwywobec

EuropyŚrodkowejjestbowiemwieloaspektowa,choćzawszepodporządkowanacelom

strategicznym.Mawięcprzedewszystkimcharaktergrypolitycznej,anierynkowej

W1993r.pomiędzyRPaFRzostałpodpisanytraktatohandluiwspółpracygo-

spodarczej.Razemztraktatempodpisanomiędzyrządoweporozumienieobudowiega-

zociągówtranzytowychzRosjidoEuropyZachodniejiodostawachgazuziemnegodo

Polski.Namocytychtraktatówpowstałypodstawyprawnerozwojupolsko-rosyjskiej

wymianyhandlowejiwspółpracygospodarczej.

Uzależnienie rynku paliwowo-energetycznego

PolskajestzależnaodRosjipodwzględemdostawgazu.Rosjatokluczowydo-

stawcasurowcówenergetycznych.Ponad90proc.importowanegogazuiropynaftowej,

wtymponad50proc.konsumowanychsurowców,pochodzizGazpromuispółekod

niegozależnych.

Gazziemnyjestważnyminstrumentempresji(dyplomacjarurociągowa).Mocarst-

wowystatusRosjiwznacznymstopniuwynikazfaktu,żeposiadaonanajwiększena

świeciezłożagazuziemnego(ponad30proc.światowychzasobów)ijestnajwiększym

jego eksporterem. Pozycję wzmacnia monopol na tranzyt gazu na obszarze byłego

ZSRR,copozwalawykorzystywaćgazjakoinstrumentwpolitycezagranicznej.Aby

zachowaćdominację,Rosjamusiutrzymywaćkontrolęnadwydobyciemiinfrastrukturą

transportowąorazmodernizowaćirozbudowywaćsiećprzmysłową

Cele polityki energetycznej Kremla nakreślono w Strategii Energetycznej Kraju

(2013),zaaprobowanejprzezW.Putina,stawiającejjąwcentralnympunkcierosyjskiej

dyplomacji.Istotąfunkcjonowaniaprzemysłusurowcowegojestwzmocnieniegeopolity-

cznejpotęgiRosji.Oznaczatowpraktyce:zapobieganiedywersyfikacjiźródełsurowców

energetycznych gazu w krajach europejskich, wzmocnienie kontroli nad międzynaro-

dowymrynkiemgazowym,przejęcie„pomniejszychaktywów”,czylisiecidystrybucyjnej

imagazynowej,orazwykorzystanieichdowywieranianaciskówpolitycznych

100

WprzypadkuPolskiod25latmamydoczynieniazciągłąpresjąRosji,którazmie-

rzadoprzejęciakontrolinadstrategicznymigałęziamigospodarki.WMoskwietraktu-

jesięeksportsurowcówenergetycznychjakonaturalnenarzędziepomagającewpro-

wadzeniupolitykizagranicznej.Rosjanieniewidząpowodu,abyzPGNiGrozmawiać

oobniżcecenygazu,gdyżPolskaniemamożliwościzastąpieniarosyjskiegoimportu

innymidostawami.StądteżPolskaciąglepłacijednąznajwyższychwEuropiestawek

zarosyjskigaz,pomimożejestkrajemtranzytowym.Moskwaniemusipodejmować

żadnychpraktycznychdziałań–samagroźbazakręceniakurkaznaczniezwiększajej

siłępolitycznąigospodarczą

101

.GazpromjawisięjakoinstrumentwpływuRosji

102

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej…,s.10.

Por.A.Bryc,Rosja w XXI wieku…,s.101.

100

E.Lucas,Nowa zimna wojna…,s.233.

101

Na początku 2009 r. Rosja przerwała na kilkanaście dni dostawy gazu do Europy, zob.A. Dudek,

Historia polityczna Polski 1989–2012,Kraków2013,s.605.

102

M. Graczyk, Ambasadorowie Gazpromu, „Wprost” 2001, nr 978, s. 36–39; E. Lucas, Nowa zimna

wojna…,s.234,238;23latatemuGazprombyłradzieckimministerstwem,zob.I.Trusewicz,Gazowa broń

118

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

W branży energetycznej Rosja często stosuje nieformalne sankcje, „zakręcając

kurek”z„geostrategicznych”powodów.Przykłademmożebyćodcięciedostawropynaf-

towej do zakupionej przez polski Orlen rafinerii w Możejkach pod pretekstem awarii

iremontuwiodącejnaLitwęodnogiropociągu„Drużba”

103

.Jakoprzykładskutkówdziałal-

nościrosyjskichsłużbwobszarzeenergetykimożeposłużyćutratakontroliw2003r.nad

litewskąGeonaftąprzezpolskichinwestorów–spółkiPetrobalticiEnergopol

104

DobitnymprzykłademzależnościPolskiodrosyjskichsurowcówenergetycznych

jestsprawaprzedłużeniaumowynadostawygazu

105

,którapokazała,żeRosjanienie

zrezygnowalizinstrumentalnegowykorzystywaniaEuRoPolGazuwswojejpolityce.

Przyokazjidoprowadzilidozawirowańwpolskimrządzieiwgłównejpolskiejspółce

gazowej.PoaferzezJamałemII

106

stanowiskoutraciliministerskarbuiprezesPGNiG.

MoskwawielokrotniewostatnichlatachpoprzezEuRoPolGazrealizowałaswojeim-

perialnecele.Gazpromuzyskałodpolskiegorząduzapośrednictwemtejspółkinadspo-

dziewaniedużo

107

PróbąuwolnieniasięzkleszczyenergetycznychRosjibyłpomysłbudowyruro-

ciągunaftowego(Sarmatia),któryuwolniłbyEuropęWschodniąodenergetycznejpre-

sjiKremla,znalazłuznaniewBrukseli.BudowarurociągułączącegoOdessęzBro-

dami, gdzie istniało już odgałęzienie sowieckiego rurociągu naftowego, rozpoczęła

sięw1996r.itrwałado2002r.Wzałożeniachmiałastanowićczęśćrozbudowane-

gosystemuprowadzącegodorafineriiwPłockuiterminaluwGdańsku.Ropazpól

naftowych miała docierać istniejącym systemem rurociągów do gruzińskiego portu

Supsa,następnietankowcamidoOdessyistamtąddziękirurociągowiOdessa–Brody

ijegopołączeniuzistniejącąsieciąrurociągównatereniePolskitrafiaćdoodbiorców

wEuropie.EwidentnymprzegranymbyłabywtymrozdaniuRosja,dziśskutecznie

kontrolująca dostawy ropy na Zachód i używająca jej jako instrumentu uprawiania

politykimiędzynarodowej.

PołączenierurociągunaftowegoOdessa–BrodyzrurociągiemPrzyjaźńwymaga

budowyłącznikadoznajdującegosiępopolskiejstronieAdamowanaMazowszu.Aby

uniezależnićsięodRosji,którawykorzystywaniesurowcówenergetycznychjakoele-

mentu prowadzenia polityki zagranicznej zapisała w swojej oficjalnej doktrynie pań-

stwowej,trzebawybudować317kmrurociągu.Wedługplanówmiałbyonmiećzdol-

nośćprzesyłowąrzędu30mlntonropynaftowejrocznie.Jednakkontrakt, jaki PkN

Orlen zawarł z rosyjskim Rosnieftem, w rzeczywistości eliminuje pośredników

w handlu ropą odbywającego się przez lądowe ropociągi, co może być przekreśle-

niem projektu Sarmatia.

Kremla,„UważamRze”2012,nr5(52),s.78–81.

103

A.Kublik,Rosjanie ostatecznie zaczopują ropociąg do Możejek,„GazetaWyborcza”z3XII.2010r.[online],

http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,8765438,Rosjanie_ostatecznie_zaczopuja_ropociag_do_Mozejek.html [dostęp:

3XII2010].

104

Patrz: P. Żurawski vel Grajewski, Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 1991–

2004, Kraków–Warszawa 2008, s. 525. Por: B. Kittel, Jak rosyjski kapitał przejmuje polskie interesy,

„Rzeczpospolita”2004,nr142(6825),s.B5.Tamteżznajdujesięszczegółowyopisprzejęciaspółkiigry

mafijno-wywiadowczejprowadzonejprzezRosjanwokółcałejoperacji.

105

GazociągJamalskizostałoddanydoużytkuw2001r.,zob.P.Naimski,Energia i niepodległość…,s.187.

106

R.Mościcki,Afera Jamał II może się skończyć kolejnymi dymisjami [online],http://www.biztokołopl/

gospodarka/afera–jamal–ii–moze–sie–skonczyc–kolejnymi–dymisjami_a7833[dostęp:22IV2013].

107

Szerzejonegocjacjachzob.T.Grabowski,G.Makuch,Polityka zagraniczna wobec Rosji,w:Główne

kierunki polityki zagranicznej rządu Donalda Tuska w latach 2007–2011,P.Musiałek(red.),Kraków2012,

s.247–249.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

119

Kolejnymsurowcem,odktóregodostawPolskawcorazwiększymstopniusięuza-

leżnia,jestwęgielkamienny.„Aferataśmowa”z2014r.pokazałarównieżinnyproblem

wstosunkachpolsko-rosyjskich–zalewaniepolskiegorynkutanimwęglemzeWscho-

du.Niektórzysugerują,żelobbyrosyjskiewPolscejestsilne,azamykaniekopalńleży

winteresienastępującychgrup:eksporterówwęglazRosji,importującychgowPolsce,

forsujących energię zieloną oraz tych, którzy chcą przejąć kopalnie po prywatyzacji.

WśródlobbującychnarzeczRosjiznajdująsięteżpolitycy.

Dziśopolskimwęglutrzebamówićwkategoriachbezpieczeństwaenergetycznego

państwa

108

Próby wywierania wpływu na polski przemysł strategiczny

Geoekonomiczna aktywność Rosji jest dużym zagrożeniem dla bezpieczeństwa

Polski.Głównejejprzejawyto:umacnianiesię„rosyjskiegolobby”wBrukseli,Ber-

linie, Paryżu, kremlowska polityka rurociągów, aktywność inwestycyjna rosyjskich

koncernów należących do tzw. kompleksu paliwowo-energetycznego, a także skala

rosyjskiegoudziałuwzaspakajaniuzapotrzebowanianapaliwapłynneigazziemny,

nietylkowkontekścieelektroenergetyki,lecztakżeiprdukcjiprzemysłowej,zwłaszcza

chemicznej

109

SzczególneobawyobezpieczeństwoPolskibudząrównieżnoweinwestycjeinfras-

trukturalnewbranżyenergetycznej–NordStreamczynp.przejęciezarząduwstrategic-

znychprzedsiębiorstwachzwiązanychzenergetyką,np.Lotosu

110

.Celemstrategicznym

Rosji,któryzdecydowałobudowieNordStream,jestprzedewszystkimmarginalizacja

znaczeniatranzytowegoBiałorusiiPolski,aczęściowotakżeUkrainy

111

.NordStream

marównieżsymboliczneznaczenie,podkreślaznaczenieosiBerlin–Moskwajakoczyn-

nikazastraszeniamniejszychpaństwleżącychpomiędzynimi

112

.Należypodkreślić,że

PolskaniebyławstanieskuteczniezablokowaćbudowyNordStream

113

Służby specjalne Federacji Rosyjskiej realizują także działania o charakterze lo-

bbingowym na rzecz rosyjskich podmiotów funkcjonujących na polskim rynku

114

.Nowe

narzędzie (lobbing) jest wykorzystywane pośrednio i bezpośrednio przez SWR oraz

GRU.W2014r.możnabyłozaobserwowaćcałągamętegotypudziałań–przykładem

108

B. Musiał, Lobby rosyjskie ma polityków w Polsce [online], http://wpolityce.pl/gospodarka/229964-

prof-musial-w-tygodniku-solidarnosc-lobby-rosyjskie-ma-politykow-w-polsce,[dostęp:16I2015].

109

RosyjskiminwestoromchodziłonietylkoopróbęzbudowaniasilnegoprzyczółkawUE,lecztakże

ostorpoedowaniemożliwejdywersyfikacjiźródełpozyskiwaniagazuziemnegoprzezzakładyprodukujące

sztuczne nawozy. SameAzoty to odbiorca około 10 proc. importowanego przez Polskę rosyjskiego gazu.

Przejęcie Tarnowa zniweczyłoby także plany koncentracji polskiej chemii przez stworzenie największego

koncernuchemicznegowkrajuitrzeciegocodowielkościwEuropie,zob.M.Raś,Polskie refleksy rosyjskiej

geoekonomiki,w:Geopolityka w stosunkach polsko-rosyjskich,S.Bieleń,A.Skrzypek(red.nauk.)Warszawa

2012,s.190.

110

Tamże,s.191.

111

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej..., s.16–17.

112

E.Lucas,Nowa zimna wojna…,s.237i240.

113

PaktPutin

–

Schroederz8września2005r.zostałzawartywbrewwoliichybapozawiedząPolski.

PrzedstawicielerosyjskiegoGazpromuorazniemieckichkoncernówEONiBASFpodpisaliwBerlinie

porozumienie o budowie Gazociągu Północnego (NEGP), który przez Bałtyk połączył bezpośrednio

NiemcyiRosję.Umowęniemiecko-rosyjskąpodpisanobardzouroczyście,abypodkreślićjejepokowe

znaczenie.DlategoodbyłosiętowasyściekanclerzaNiemiecGerhardaSchroederaiprezydentaRosji

W.Putina.

114

M.Sankowski,ABW: Rosyjski wywiad….

120

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

jestsprawaAcronu–prywatnej,rosyjskiejspółki,którapróbowałaprzejąćkontrolęnad

polskimizakładamiazotowymi.Odbywałosiętowdwóchfazachaktywnościrosyjskich

służb:

1) działania ofensywne miękkie – z komercyjnym wykorzystaniem relacji

ocharakterzestrictepolitycznym(wtymzatrudnieniewrolilobbystybyłego

prezydenta RP). Była to próba wysondowania, a następnie „wychodzenia”,

czylizałatwieniapozytywnejdecyzjiwsprawiemożliwościzaangażowania

kapitałowegoAcronuwAzoty,

2) działania to ofensywne twarde polegające na kombinacji próby wrogiego

przejęciaprzedsiębiorstwaprzyjednoczesnymwymuszeniukorzystnychde-

cyzjizapomocąnarzędzisytuującychsięnapograniczuprawa.

Azoty to największy przemysłowy importer gazu w Polsce. Po ewentual-

nym przejęciu ich przez Acron fimra zwiąże się dostawami z Gazpromem. W grze

otarnowskieAzotychodzirównieżoprawadoprodukcjigrafenu,materiałuwęglopo-

chodnego,którymalepszeniżkrzemwłaściwości.Tątechnologięzakupiływ2013r.

Azoty

115

.JednakprzypadekAcronutoniejedynategotypuformatestowaniastruktur

państwa,choćchybanajbardziejznana.Inne,nieustępującejejrozmachem,miałymiej-

scewsektorzeenergetykijądrowejielektroenergetyki,jednakichszczegółypozostają

niejawne.

Rosja podejmowała również działania (medialne, lobbingowe, polityczne) na

szczeblueuropejskim,któremiałynacelustorpedowaniemożliwościwydobyciagazu

złupków.WPolsceobserwowanopróbyaktywnegowpływanianalegislacjęorazpo-

nadstandardowezainteresowaniepracamiparlamentu

116

.Zainteresowanieznaczniewy-

kraczającepozamonitoringprac,zwykorzystaniemosóbwykonującychczynnościdla

służbspecjalnychFederacjiRosyjskiej

117

Sektorenergetycznypozostajejednymznajbardziejwrażliwychsegmentówbez-

pieczeństwaekonomicznegopaństwa.WprzypadkuPolskibezpieczeństwotegosektora

maszczególneznaczeniezuwaginaograniczonemożliwościdywersyfikacyjnedostaw

surowcówenergetycznych.Wnajbliższychlatachpozytywnywpływnazmianętejsy-

tuacjimożemiećprzedewszystkimrealizacjaplanówbudowyelektrownijądrowejoraz

rozpoczęciewydobyciagazułupkowego.

W2002r.funkcjonariuszeUOPzatrzymaliówczesnegoszefaPKNOrlen–An-

drzejaModrzejewskiego,cobyłopoczątkiemtzw.aferyOrlenu.Wedługpolskichśled-

czychtużprzedzatrzymaniemówczesnegoprezesaOrlenuktośmasowowyprzedawał

akcjekoncernu,wiedzączapewne,żeladamomentwybuchnieafera,któraodbijesię

szerokimechemwświeciebiznesu,ajaksiępóźniejokaże–takżepolityki.Wmaju

2004r.SejmRPzdecydowałsiępowołaćkomisjęśledczą,któramiałazazadaniewyja-

śnićwszystkiepolitycznewątkitejsprawy.Wtrakcieposiedzeńkomisjaodkryłaliczne

powiązaniaświatabiznesuipolityki.Ujawnionom.in.notatkifunkcjonariuszyAgencji

WywiadunatematspotkaniaJanaKulczykazrosyjskimszpiegiemWładimiremAłgano-

wemwWiedniuwlipcu2003r.W.Ałganowjużwcześniejbyłznanypolskimsłużbom

115

P.Maciążek,Analiza – plan Kantora. Kulisy walki o Grupę Azoty [online],http://www.defence24.pl/

analiza_plan-kantora-kulisy-walki-o-grupe-azoty,[dostęp:20V2015].

116

PrawnicyspółkizałożonejprzezGazpromiPGNiGpróbowaliskłonićSenatRPdoprzyjęciapoprawki,

która wyeliminowałaby polską firmę z zarządzania Jamałem, zob. Gazprom chciał przepchnąć korzystne

zapisy [online], http://gospodarka.dziennik.pl/news/artykuly/432630,lobbing-gazpromu-w-senacie-nie-udal-

sie.html,[dostęp:10VII2013].

117

I.Janke,Antyłupkowe lobby walczy,„UważamRze”2011,nr43,s.80–82.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

121

wzwiązkuzwybuchemtzw.afery„Olina”,któradotyczyłaszpiegowaniaprzezjedną

znajważniejszychosóbwpaństwienarzeczFederacjiRosyjskiej.Wedługdoniesień

AgencjiWywiaduW.Ałganowpodczasspotkaniazpolskimbiznesmenemmiałusły-

szeć,żeJ.KulczykposiadaszczególnewpływyuprezydentaA.Kwaśniewskiego,co

możeprzyczynićsiędorealizacjikorzystnychdlaRosjanrozwiązańdotyczącychpry-

watyzacjiRafineriiGdańskiej.Oprócztychinformacjikomisjasejmowauzyskałatakże

dostępdosporządzonychprzezoficerówABWstenogramówzpodsłuchuzainstalowa-

negoupolskiegolobbystyMarkaDochnala.InformacjeABWujawniłytajnenegocjacje

M.DochnalazministremskarbuwrządzieL.Millera–ZbigniewemKaniewskim.Ne-

gocjacjedotyczyłysprzedażyRosjanomważnychfirmenergetycznych

118

.AferaOrlenu

ujawniłaciemnąstronępolityki,przyczyniłasiędospadkuzaufaniadopolskichkoncer-

nówenergetycznychipomimopowołaniasejmowejkomisjiśledczej,pracyprokuratury

oraz służb specjalnych, tak naprawdę nigdy nie nie będzie wiadomo, jaką rolę w tej

aferzeodgrywalinajważniejsiludziewpaństwie

119

ObecniedziałaniaABWwzakresiezapewnieniabezpieczeństwaenergetycznego

obejmują:

• monitorowanie realizacji Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. Aktywność

ABW w tym obszarze była ukierunkowana przede wszystkim na zapewnienie

ochrony kluczowych postępowań przetargowych, a także monitoring działalno-

ścipodmiotuprowadzącegobadaniaśrodowiskowedlapotencjalnychlokalizacji

elektrownijądrowej,

• identyfikowanie zagrożeń dla sektora paliwowego w Polsce. DziałalnośćABW

była ukierunkowana na rozpoznawanie m.in.: ewentualnych nieprawidłowości

związanychzfunkcjonowaniemkluczowychspółektejbranży,podmiotówdziała-

jącychwtzw.szarejstrefieorazbezpieczeństwadostawiprzesyłuropynaftowej.

ABWudaremniładziałalnośćwieluspółekspecjalizującychsięwprzestępczości

paliwowej,

• rozpoznawaniepotencjalnychzagrożeńsektoragazowego.DziałaniaABWwtym

zakresieobejmowałym.in.pozyskiwanieiweryfikowanie–podkątemwykrycia

ewentualnychnieprawidłowości–informacjidotyczącychsystemudostawgazu

ziemnegodoPolski,potencjalnychzagrożeńdlategosystemuzwiązanychzkon-

fliktemnaUkrainie,procesurenegocjacjikontraktunadostawyLNGdlaPGNiG

przezQatargasatakżebudowyinterkonektoragazowegoBernau–Szczecin,ter-

minala gazoportu w Świnoujściu oraz monitorowanie procesu eksploracji gazu

łupkowego,

• rozpoznawaniezagrożeńfunkcjonowaniarynkuenergii.AktywnośćABWkoncen-

trowałasięnamonitorowaniudziałańkoncernówenergetycznychnaterytorium

RP,zwłaszczarealizowanychprzeznieinwestycjimającychnacelurozbudowę

mocywytwórczychenergiielektrycznej.Działaniatemająszczególneznaczenie

wzwiązkuzkoniecznościązapewnieniaciągłościdostawenergiielektrycznejpo

planowanymwyłączeniuprzestarzałychblokówenergetycznych,

• rozpoznawanie ewentualnych nieprawidłowości związanych z rynkiem odna-

wialnychźródełenergiiorazwpływuwdrożeniazaostrzonejpolitykiklimatycz-

no-energetycznejnapolskisektorenergetyczny.WtymzakresiedziałaniaABW

118

E.Ornacka,Mafia na giełdzie okrada inwestorów,„FocusŚledczy”2012,nr6(13),s.54.

119

A. Mitręga, Aktywność polskich i rosyjskich służb specjalnych w kształtowaniu bezpieczeństwa

energetycznego,„StudiaHumanistyczno-Społeczne”2013,nr7,s.113.

122

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

obejmowały monitorowanie m.in. procesu legislacyjnego dotyczącego ustawy

o odnawialnych źródłach energii (OZE), przebiegu procesów budowy instalacji

OZE,wtymzwłaszczafarmwiatrowych,podkątemewentualnychzachowańko-

rupcyjnychosóbodpowiedzialnychzapodejmowaniedecyzjiadministracyjnych,

możliwościwyłudzaniaprzezinwestorówśrodkówfinansowychzfunduszyunij-

nychorazpolskichprogramówprzeznaczonychnarozwójtejbranży,

• identyfikowanie i rozpoznawanie potencjalnych nieprawidłowości związanych

zprocesamiinwestycyjnymiKGHMPolskaMiedźSAzarównowkraju,jakiza

granicą.AktywnośćABWwtymobszarzeobejmowałamonitorowaniepostępów

pracwstrategicznymprojekcietegopodmiotu,tj.kopalniSierraGordawChile

orazmonitorowaniefunkcjonowaniapodmiotuzależnego–KGHMInternational,

• monitorowaniesytuacjipolskiejbranżywęglowej.DziałalnośćABWobejmowała

m.in.analizęfunkcjonowaniapolskiegosektorawęglowegowzakresieimportudo

Polskitańszegowęglazzagranicyorazspadającegozapotrzebowanianawęgiel

w krajach UE wynikającego z realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego,

wpływającychnaobniżenierentownościpolskichspółek

120

MimozwiązkówgospodarczychzPolską,Rosjaniewahasięstosowaćembarga

ekonomicznego:w2005r.(embargonamięsoiproduktyrolne–karazapoparcieruchów

demokratycznychnaUkrainieiBiałorusi),aw2014r.(karazapopieranieMajdanu)

121

Porazpierwszy10listopada2005r.Rosjawprowadziłaembargonaimportpolskiegomię-

sa,aczterydnipóźniejrównieżnaproduktyroślinne,coodebranowPolscejakoczytelnywyraz

dezaprobatywobecnowychwładziichpolityki

122

.W2013r.Rosjazagroziławstrzymaniemim-

portuowocówiwarzyw,jeżeliPolskaniezaostrzykontrolieksportowanychproduktów.Powtó-

rzyłasięzatemsytuacja,zktórąwcześniejzmagałasiębranżamięsna.Pomimokontrolirosyjskich

służbweterynaryjnychwpolskichzakładach,embargonapolskieproduktyitakzostałonałożo-

ne.Napoczątkusierpnia2014r.Rosjawprowadziłazakazimportuowoców,warzyw,mięsa,dro-

biu,ryb,mlekainabiałuzUE,a6października2014r.embargonareeksportpolskiejprodukcji

roślinnej.Rodzajempresjiekonomicznejzbliżonejdoembargajestrównieżinspirowanyprzez

rosyjskąpropagandęrządowąbojkottowarówpochodzącychzpaństwa,zktórymRosjajest

wkonflikcie.

2.3 Relacje w sferze militarnej

Państwamajądodyspozycjisiłęmilitarną.Wojna,wedługCarlavonClausewitza,

toprzedłużeniepolitykiprowadzonejzapomocąśrodkówprzemocy,czylimilitarnych.

Touzupełnieniedziałańdyplomatycznych.Przyjmujesię,żestanpokojutosytuacja,

wktórejpaństwawswojejnieustannejrywalizacji,którasiłąrzeczyrodzikonfrontacje,

używają wyłącznie narzędzi politycznych, dyplomatycznych, ekonomicznych i infor-

macyjnych.Atymczasemśrodkimilitarnesąużywaneniemalzawsze,taksamo,jak

pozostałenarzędziakonfrontacjimiędzynarodowej.Przezcałyczassiłyzbrojnereali-

zują odstraszanie potencjalnego przeciwnika. Istnieją, ćwiczą, unowocześniają swoje

uzbrojenieiutrzymująjewodpowiedniejsprawności.Każdyprzeciwnikmusisięliczyć

ztym,żewprzypadkuagresjinapotkatwardegoizdecydowanegoprzeciwnikaipo-

120

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2014 roku,s.15–16.

121

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji…, s.13.

122

Rosyjskiesankcjedotyczyłyzaledwie8proc.polskiegoeksportu,awięctowarówowartości300mld

dolarów,szerzejzob.T.Grabowski,G.Makuch,Polityka zagraniczna wobec Rosji…,s.246.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

123

niesieodpowiednie,częstodośćwysokiekoszty.Innymiśrodkamiprewencyjnymisą:

rozmieszczeniesiłsojuszniczych,podniesieniegotowościsiłnarodowych,demonstracja

siły,sojuszniczewzmocnieniezagrożonegokraju.

Działania formalno-instytucjonalne

Donajważniejszychkwestiitrudnychwsferzemilitarnejmożnazaliczyć:niedo-

puszczeniedorozszerzeniaPaktuPółnocnoatlantyckiegonawschódorazblokowanie

instalacji tarczy antyrakietowej w Europie Środkowej. Aby zrealizować te cele Ro-

sjawykorzystaławobecPolskinastępująceinstrumenty:wpływanienadecyzjerządu

polskiego, demonstrację siły militarnej (manewry, ćwiczenia), rozbudowę potencjału

wojskowegowobszarachprzygranicznych

123

,szpiegostwo

124

orazwykorzystywaniera-

kietczyobwodukaliningradzkiegojakostraszaka

125

Istniejąopinie,żemilitarnegoznaczeniaobwodukaliningradzkiegonienależy

przeceniać. Skala koncentracji wojsk rosyjskich, znaczna w początkach lat 90. XX

w., uległa daleko posuniętej redukcji.W wymiarze wojskowym rosyjska enklawa

wniewielkiejodległościodWarszawytworzyjednakpotencjalnągroźbęotworze-

niadrugiegofrontuwraziehipotetycznegokonfliktuzbrojnegozPolską.Obecnie

obwódkaliningradzkimożebyć,ibywaniekiedy,wykorzystywanydodemonstracji

niezadowoleniaRosjiznatowskiejaktywnościwregionie(groźbarozmieszczenia

rosyjskiejbronijądrowejwobwodzieiwycelowaniajejwPolskę,wyrażonaprzy

okazjisporuoulokowanieelementówamerykańskiejtarczyantyrakietowejnatery-

toriumRP)

126

Wistociekonfliktotarczę(2006–2008)niedotyczyłsamychinstalacjiiichcha-

rakteru,leczstanowiłkontynuacjęstrategicznegosporuostopieńzaangażowaniami-

litarnegoUSAwPolsceiszerzej–wEuropieŚrodkowejorazprawatychkrajówdo

pełnej suwerenności w kwestiach bezpieczeństwa. Rosja przeciwstawiała się stałemu

rozlokowywaniuwregioniejakichkolwiekjednostekamerykańskich.Zkoleirządpolski

byłprzekonany,żetakaobecnośćtododatkowagwarancjabezpieczeństwa–wrazieja-

kiegokolwiekzagrożeniaUSAbędziebardziejskłonnedozaangażowaniasięwPolsce,

broniąctaknaprawdę„własnychsił”naobszarzeRP

127

Wobec Polski stosowany jest także szantaż militarny w postaci rozmieszczania

wsąsiedztwiegranicyzPolskąrosyjskichrakietśredniegozasięgutypuIskander,zdol-

nychdoprzenoszeniagłowicjądrowych.Dziejesiętakniezależnieoddeklarowanych

wdanymmomenciestanstosunkówRosja–NATO

128

.Podobnycharaktermiałyzorgani-

zowanewewrześniu2009r.naobszarzeodMurmańskadoBrześciamanewrywojsko-

we„Zapad2009”i„Ładoga”(wtymwLeningradzkimOkręguWojskowym;cocieka-

we,mimozmianynazwynaPetersburg,okręgdalejnazywasięleningradzki),podczas

którychokoło30tys.rosyjskichibiałoruskichżołnierzyćwiczyłotłumieniepolskiego

123

H.Bukowiecka,Polityka Federacji Rosyjskiej...,s.201.

124

A.Burzyńska,M.Majewski,Rosjanie szpiegowali polską armię,„Wprost”2015,nr10,s.12–14.

125

Obwód kaliningradzki z uwagi na swe położenie geopolityczne odgrywa ważną strategicznie rolę

wzabezpieczeniupolitycznych,gospodarczychiwojskowychinteresówRosjiwEuropie,K.Sawicki,Obwód

Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej w ładzie międzynarodowym,Toruń 2013, s. 19; o stosunku Polski do

obwoduzob.tamże,s.557–586.

126

Por.P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej…, s.26–27.

127

K.Pełczyńska-Nałęcz,Dokąd sięgają granice Zachodu…,s.14.

128

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej…,s.7–8.

124

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

powstanianagrodzieńszczyźnieorazodparcieatakunaGazociągPółnocny.Symulo-

wanowówczasrosyjskiatakjądrowyikonwencjonalnynaPolskęorazzajęciepaństw

bałtyckich.

Faktprzeprowadzeniamanewróww70.rocznicęsowieckiejinwazjinaPolskę,

okupacjipaństwbałtyckichiatakunaFinlandiępodkreślałpolityczno-symbolicznywy-

miaroperacji.Krokite(rozmieszczenierakietimanewry)niemająwobecnejsytuacji

międzynarodowejpraktycznegoznaczeniamilitarnego,sąnatomiastelementemrosyj-

skiejstrategiipolitycznejpodkreślaniadrugorzędnegostatusubezpieczeństwanowych

członkówNATO.Dokonywanatąmetodąrosyjskademonstracjawojskowajestadreso-

wanaprzedewszystkimdoPolski,Litwy,ŁotwyiEstoniiimawykazaćrządomiopinii

publicznejtychpaństw,żeichinteresynielicząsięwstrategicznejgrzeprowadzonej

przezwielkiemocarstwa,aMoskwamożebezkarniejelekceważyć–przybiernejpo-

stawieSojuszuPółnocnoatlantyckiego,którynategotypukrokialboniereagujewcale,

alboodpowiadajedynieretorycznie,kontynuując„strategicznydialogzRosją”.Podwa-

żatowiarygodnośćNATOwśródspołeczeństwwymienionychkrajówimajeuczynić

bardziejpodatnyminapolitycznąpresjęKremla.

Działania rosyjskich służb specjalnych

Penetracja rosyjska była

129

, jest i najprawdopodobniej będzie zagrożeniem dla

wewnętrznegoizewnętrznegobezpieczeństwapaństwa.JużpowejściuPolskidoNATO

(po2000r.)skazanotrzechbyłychoficerówWojskowychSłużbInformacyjnych,którzy

zostalizatrzymaniw1999r.przezUOPzaszpiegowanienarzeczZSRRnaprzełomielat

80.i90.ZbigniewH.iZbigniewP.zostaliskazaninatrzylata,aCzesławW.nacztery

lata.W2005r.natrzylatawięzieniaskazanoinnegooficeraWSI,ppor.WojciechaS.,

uznanegozawinnegoszpiegostwanarzeczRosji

130

Służba Kontrwywiadu Wojskowego w listopadzie 2008 r. zakończyła akcję,

wktórejzgromadziładowodynaszpiegowskądziałalnośćdwóchdyplomatówzrosyj-

skiej ambasady w Warszawie: komandora A. Karasajewa i pułkownika S. Peresunki.

PierwszypojawiłsięwPolsce27czerwca2005r.UrodzonyweLwowieS.Peresunko

zrobił w rosyjskich służbach błyskawiczną karierę, do Polski przyjechał jako 34-latek

wstopniupułkownika.ZkwestionariuszaosobowegozłożonegowDepartamencieWoj-

skowychSprawZagranicznychMONwynika,żebyłonoficerempiechotymorskiejza-

trudnionymwsztabiedowództwaflotywojennej.Wostatnimdniupaździernika2006r.

doS.PeresunkidołączyłdrugioficerGRU–wówczas43-letniA.Karasajew,urodzony

wSewastopolu.Przyjechałonjakokomandormarynarkiwojennej.Służbomprzedstawił

się jako starszy inżynier, specjalista od artyleryjskiego i przeciwlotniczego uzbrojenia

okrętów,zatrudnionywcześniejwpaństwowejcentralihandlubroniąRosoboronexport.

ObajnowipracownicyrosyjskiejambasadywWarszawiewykorzystywalikażdądogod-

nąsytuację,abybraćudziałwspotkaniachzpolskimioficerami.Nieopuszczaliżadnych

oficjalnychspotkańorganizowanychprzezMONdlakorpusudyplomatycznego.W2006r.

odwiedzilimiędzyinnymiKomendęGłównąŻandarmeriiWojskowejiCentrumSzko-

129

Szef WSI gen. Bolesław Izydorczyk potwierdził, że polskie siły zbrojne były penetrowane przez

rosyjskiwywiad,zob.M.Cielemęcki,Tajna wojna,„Wprost”1992,nr50,s.13–14.

130

Podajęza:Ujęto szpiegów Rosji? Pułkownik MON i prawnik usłyszeli zarzuty [online],http://wiadomosci.wp.pl/

kat,1329,title,Ujeto-szpiegow-Rosji-Pulkownik-MON-i-prawnik-uslyszeli-zarzuty,wid,16962301,wiadomosc.

html,[dostęp:16X2014].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

125

leniaSiłPokojowychwKielcach.W2007r.wizytowali22BazęLotnicząi41Eska-

dręLotnictwaTaktycznegowMalborku.BylitakżewDowództwieMarynarkiWojennej

w Gdyni.W porcie na Oksywiu weszli na pokład kilku jednostek 3 Flotylli Okrętów.

WAkademii MarynarkiWojennej przedstawiono im program szkolenia podchorążych.

OficerowieGRUbralirównieżudziałworganizowanychprzezMONlicznychspotka-

niachdotyczącychaktualnejsytuacjiirozwojuSiłZbrojnychRP.Byliteżzapraszanina

MiędzynarodowySalonPrzemysłuObronnegowKielcach,targiBaltMilitaryExpoiAir

ShowwRadomiu(2007r.).Rosyjscyszpiedzywykorzystywalijeszczejedenpretekstdo

swobodnegopodróżowaniapoPolsce–odwiedzalicmentarzewojenneArmiiRadzieckiej,

któreznajdująsiępodopiekąspecjalnegowydziałumemorialnego,działającegoodkilku

latprzyAmbasadzieRosjiwWarszawie.WszystkiewyjazdyS.Peresunkimiaływspólny

mianownik:uczestniczyłtylkowtychuroczystościach,wktórychbraliudziałoficerowie

zdoborowychjednostekWojskaPolskiego.ByłwSiedlcach11września2005r.wraz

zprzedstawicielamidowództwa1SiedleckiegoBatalionuRozpoznawczego,którywcho-

dziwskład1WarszawskiejDywizjiZmechanizowanejim.TadeuszaKościuszki.Zkolei

24lipca2007r.wJastrzębiu-Zdrojurosyjskiszpiegmógłpoznaćdowództwo18Batalionu

Desantowo-Szturmowego,wizytówkępolskichWojskLądowych

131

KontrwywiadABWwdrożyłw2013r.wobecrosyjskiegooficeraSWRprocedurę

uznaniagozapersonanongrataiwpisanianalistęosóbniepożądanychwPolsce,co

byłoskutkiemprowadzeniaprzezniegoagresywnychdziałańwywiadowczychzagraża-

jącychbezpieczeństwuRP

132

Rozpoznawanorównieżaktywnośćrosyjskichsłużbspecjalnychzwiązanązprze-

prowadzonymibiałorusko-rosyjskimimanewramiZapad2013.Stwierdzono,żeRosja-

nie,azwłaszczawywiadwojskowyGRU,zuwagąanalizowalireakcjęWarszawyna

przygotowaniaRosjiiBiałorusidoćwiczeńinaichprzebieg.Monitorowalim.in.wypo-

wiedzipolskichpolitykówiekspertówdotyczącemanewrów,wtymopiniezawierające

odniesieniadonatowskichćwiczeńSteadfastJazz2013,któreodbyłysięwlistopadzie

ub.r.naterytoriumPolskiipaństwbałtyckich.WokresiepoprzedzającymZapad2013

stronarosyjskapodejmowaładziałanianarzeczzapewnieniasobiekorzystnegoodbioru

manewrówprzezopiniępublicznąpaństwzachodnich.

W2014r.polskiesłużbyuzyskałyinformacjęodziałalnościszpiegowskiejnarzecz

GRU dwóch obywateli polskich. Niezwiązani z sobą agenci to żołnierz, podpułkow-

nikZbigniewJ.,starszyspecjalistaDepartamentuWychowaniaiPromocjiObronności

MON,oskarżonyoprzestępstwozart.130§2kkorazwarszawskiprawnikStanisław

Sz. posiadający podwójne obywatelstwo: Federacji Rosyjskiej i Rzeczpospolitej Pol-

skiej,podejrzanyoszpiegostwowstrefierynkupaliwpłynnychienergetyki.Stanisław

Sz.zostałoskarżonyoprzestępstwozart.130§1kk.Brałonudziałwjednymzespo-

tkańKomisjiGospodarkiSejmuRP,zaproszonyprzezposłaRuchuPalikota.Byłtakże

w2009r.praktykantemfirmyUnizeto,związanejzKonsulemHonorowymFederacji

RosyjskiejwPolsce

133

.StanisławSz.wchodziłrównieżwskładzespołuprawnego,który

opiniowałw2012r.projektbudowyinstalacjiregazyfikacyjnejciekłegogazuziemnego

wŚwinoujściu.Obajpodejrzanizostaliaresztowaninatrzymiesiące

134

131

Tajemnice wojskowe na celowniku GRU [online], http://www.rp.pl/artykul/341444.html, [dostęp:

29VII2009].

132

Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2013 roku,s.20–21.

133

G.Wierzchołowski,Rosyjski konsul informatyzował NATO,„GazetaPolska”2014,nr44(1108),s.4.

134

W.Kamiński, Rosyjskie wtyki w Polsce,„GazetaPolska”2014,nr43(1107),s.10.

126

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa może być fakt, że w czynnej służ-

bie wojskowej pozostają nadal żołnierze wyszkoleni przez KGB i GRU. W 1989 r.

100proc.generałówipułkownikówlegitymowałosięukończeniemradzieckichakademii

wojskowych

135

.Wlatach1989–1990wPolscewładzęsprawowaliludzienależącydoWoj-

skowejRadyOcaleniaNarodowego

136

(WojciechJaruzelski–prezydent,CzesławKiszczak

–szefMSW,FlorianSiwicki–szefMON,JerzySkalski–szefKomitetuObronyKraju,

JózefUżycki–szefSztabuGeneralnego,FranciszekPuchała–jegozastępca)

137

Przypadki szkolenia oficerów WSI w Rosji odnotowano jeszcze w latach

1992–1993.KomisjaWeryfikacyjnaWSIuzyskałainformację,żejeszczewmaju1992r.

przebywałpodMoskwąnamiesięcznymszkoleniuspecjalistycznymwzakresieobsługisys-

temównamierzaniapłk.P.Znotatkitegooficerawynika,żenakursietymopróczniego

było czterech innych oficerów z Polski, którzy tworzyli odrębną grupę szkoleniową

138

W2013r.wresorcieobronypełniłosłużbę53żołnierzy,którzyukończylisowieckieszko-

leniaorganizowaneprzezwywiadwojskowyKGBwZSRRorazinnychkrajachblokuko-

munistycznegoorazsłużyliwkomunistycznymwywiadzieLudowegoWojskaPolskiego

iWojskowychSłużbachWewnętrznych

139

Żołnierze, którzy przeszli szkolenia w Moskwie lub innych ośrodkach, a także

funkcjonariuszekomunistycznychsłużbmoglistanowićnaturalnągrupę,wokółktórej

Rosjanie intensyfikowali działania, próbując odbudować swoje wpływy. Kursy GRU

iKGBniesłużyłyjedynieprzekazywaniafachowejwiedzy,miałyonesłużyćdower-

bunkuiwyrabianiapoczucialojalnościwobecsowieckichsłużb.

2.4. Relacje w sferze społeczno-kulturowej

Rządyispołeczeństwapaństwblokuwschodniegobyływzasadziepenetrowane

przyużyciumetodpsychospołecznychinormatywnych(sowietyzacja)orazmechani-

zmówoddziaływaniakulturowego

140

.PorozpadzieZSRRpraktycznieustaławymiana

kulturalna. Zastąpiła ją „turystyka zakupowa”. Zrezygnowano z organizacji festiwali

piosenkiradzieckiej,pociągiprzyjaźniprzestałyjeździć,odwołanoWyścigPokoju.

Analizującrelacjepolsko-rosyjskiewsferzespołeczno-kulturowej,należyzwró-

cićuwagęnatrzyaspekty:politykęhistoryczną,politykęinformacyjnąorazwspółpracę

kulturalną.

135

A.Dudek,PRL bez makijażu,Kraków2008,s.217;W.JaruzelskiwrozmowiezM.Gorbaczowem

(kwiecień 1990 r.) szczycił się swoją kadrą, z dumą podkreślając jej perspektywiczne znaczenie, zob. też

S.Cenckiewicz,Atomowy szpieg…,s.429–430.

136

Niektórzybadaczeprzypisujądecydującąrolęwojskowymsłużbomspecjalnymwprzeprowadzaniu

procesówtransformacyjnychwPolsce,zob.J.Staniszkis,Postkomunizm. Próba opisu,Gdański2001,s.118;

omarginalnympotraktowaniuproblematykiwojskowejprzyokrągłymstolezob.J.Zalewski,Wojsko Polskie

w przemianach ustrojowych 1989–2001,Warszawa2002,s.106–108.

137

S.Cenckiewicz,Atomowy szpieg…,s.429.

138

W.Kamiński,Z Moskwy do MON–u,„GazetaPolskaCodziennie”,nr647z24X2013r.[online],http://

gpcodziennie.pl/24421-zmoskwy-domon-u.html#.VZW9KqTc–WE[dostęp:24X2013].

139

TooficjalnainformacjaprzekazanaprzezszefaMONTomaszaSiemoniakanainterpelacjęposelską.

Szefresortuprzyznaje,żedanesąniepełne.Twierdzi,żeministerstwoniedysponujepełnymidanymiwtej

dziedzinie.

140

Szerzej na temat metod oddziaływań: P. Pawełczyk, D. Piontek, Socjotechnika w komunikowaniu

politycznym,Poznań1999,s.34–61;M.Karwat,Sztuka manipulacji politycznej, Toruń1999,s.10–52.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

127

Polityka historyczna

Rosyjskieinteresysąhistorycznieuwarunkowane.Wzwiązkuztymjestipolityka

historycznaRosji,historiabowiemtoinstrumentpolityczny

141

UźródełwspółczesnejpolitykihistorycznejRosjileżykonfliktzPolskąjakonaj-

większympaństwemwregionie,którejestwstanieoddziaływaćskutecznienamiędzy-

narodowąwizjędziejównaszejczęścikontynentu

142

.Przedmiotemrosyjskichoperacji

w tym zakresie jest przede wszystkim Polska, choć adresatem tez głoszonych przez

propagandystówKremlasątakżeinnepaństwa.Rosyjskainterpretacjahistoriidotyczy

całychdziejów

143

,anietylkohistoriinajnowszej,ijestopartanapowszechnejpraktyce

kłamstwiprzemilczeń(tzw.dysymulacjadezinformacyjna).

CelemstrategiirosyjskiejjestutrzymaniewizjiRosji/ZSRRjako„wyzwolicielaEu-

ropyodnazizmu”igłównegozwycięzcywIIwojnieświatowej,nieobciążonegowspół-

odpowiedzialnością za jej rozpętanie ani za popełnione zbrodnie przeciw ludzkości na

sąsiednichnarodach.Owozwycięstwoz1945r.madawaćtakżedzisiejszejRosjijako

spadkobierczyniZSRRtytułdowspółdecydowaniaolosachEuropy.

Rosjadążydoutrwaleniaobrazurelacjipolsko-rosyjskichjakozdominowanych

przez polskie fobie wynikające z historii

144

. W tym ujęciu rzeczywiste problemy

współczesności (sprzeczność interesów polsko-rosyjskich, kwestie energetyczne,

amerykańska obecność wojskowa w Europie Środkowej, rozszerzenie NATO i UE

nawschód,szlakwodnyprzezZalewWiślanyitd.)majązejśćnadrugiplanzarówno

wodbiorzeeuropejskiej,jakipolskiejopiniipublicznej.Dodatkowymwaloremprowa-

dzonejprzezRosjępolitykihistorycznejwobecPolskijestmożliwośćjejwykorzystania

dopogłębieniapodziałównapolskiejwewnętrznejsceniepolitycznej

145

Rosjanie posiadają różnorodne instrumenty prowadzenia polityki historycznej.

Sąnimi:

• wydanaprzezwładze3listopada1990r.dyrektywaowykorzystywaniuhistorii

wstosunkachzPolską–jakoinstrumentformalno-prawny,

• zatwierdzona12maja2009r.Strategai Bezpieczeństwa Narodowego Federacji

Rosyjskiej do 2020 roku,wktórejdążeniedorewizjimiejscairoliRosjiwhis-

toriizostaływymienionewśródzagrożeńbezpieczeństwanarodowegopaństwa,

• powołaniePolsko-RosyjskiejGrupydoSprawTrudnych–zespołupolskichiro-

syjskichekspertówinaukowcówwyznaczonychprzezobapaństwadoomawia-

nianajtrudniejszychspraw,którewynikajązzaszłościhistorycznychobukrajów.

Grupa ma charakter doradczy wobec rządów Polski i Rosji. Została powołana

wstyczniu2002r.podczasoficjalnejwizytyprezydentaW.PutinawPolsce.Inau-

141

K. Pełczyńska-Nałęcz, Stosunki polityczne między Polską a Rosją po 1990 roku, w: Białe plamy –

czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918–2008,A.D.Rotfeld,A.W.Torkunow(red.),

Warszawa2010,s.670–686.

142

Drugim z narodów posiadających taką zdolność są Ukraińcy, którzy wzbudzili zainteresowanie

w Europie pomarańczową rewolucją. Ich narracja historyczna podważa rosyjskie roszczenia do ciągłości

państwowejzRusiąKijowską.RewolucjanadDniepremwywołałatakżerosyjskieatakipropagandowenarolę

PolskiwdziejachUkrainy,zob.L.Pietrzak,B.Cichocki,Propaganda historyczna Rosji w latach 2004–2009,

Warszawa2009,s.7,15.

143

Zob.wykresdotyczącyekspansjicywilizacyjnej,w:Zarys koncepcyjnych i organizacyjnych założeń

oddziaływania informacyjnego Rosji i ich przejawów w praktyce,Warszawa2014,s.25.

144

Rosjanie często dyskredytowali Polaków przedstawiając ich jako rusofobów, zob. A. Curanović,

Sz.Kardaś,Rosja w WikiLeaks…,s.122.

145

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej…,s.35–36.

128

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

guracyjnespotkanieodbyłosięwMoskwiewlistopadzie2002r.,jednakzewzglę-

dunapogorszenierelacjipolsko-rosyjskichwkrótcezaprzestaładziałalności,

• reaktywowanieGrupywnowymskładzie,któreodbyłosięwczerwcu2008r.Na

falipolepszeniastosunkówwznowiłaonaswojespotkaniapodnazwąKomisjiDo

SprawTrudnych, którejjednymzgłównychzadańjestwyjaśnieniesprawyKaty-

niaiinnych„trudnychkartwzajemnejhistorii”,

• powołanawmaju2009r.przezprezydentaD.MiedwiediewKomisjaprzyPre-

zydencieFederacjiRosyjskiejdoPrzeciwdziałaniaPróbomFałszowaniaHistorii

na Szkodę Interesów Rosji, w skład której weszli przedstawiciele Ministerstwa

Obrony,FSB,DumyPaństwowej,RosyjskiejAkademiiNauk,organizacjipoza-

rządowychorazdziennikarze.Komisjamiała(...)zbierać i analizować informacje

o fałszowaniu historycznych faktów i wydarzeń, mających na celu pomniejszenie

międzynarodowego prestiżu Federacji Rosyjskiej,

• zamieszczenienastronieinternetowejrosyjskiegoMSZosobnejrubryki„Historia

IIwojnyświatowej”,naktórejpublikowanesądziesiątkitekstówpropagujących

rosyjskąwizjętegokonfliktuipotępiającychwszelkąkrytykęZSRR.

Istotnązasadąstrategiirosyjskiejjestwynajdywanie„kontrzbrodni”wodniesieniu

dozbrodnipopełnionychprzezRosjannaPolakach

146

.Prowokacyjnotestującycharak-

ter kontrzbrodni ma za zadanie tworzyć korzystne dla interesów Rosji tło wydarzeń

bieżącychlubprzykrywaćaktualneistotnesporypolityczne.Ewentualnaostrareakcja

Polskiukazałabynaszkrajzagranicąjakouwikłanywniekończącesięsporyhistory-

cznezRosją,które(wtymujęciu)stanowiągłównątreśćrelacjiwzajemnychMoskwy

iWarszawy.WizjatakawpełniodpowiadapotrzebompropagandowymKremla

147

DlaRosjisporyhistorycznetoprocesdefiniowania,m.in.przyużyciuhistorii,no-

wej,postradzieckiejtożsamościFR,budowaniejejwokółideimocarstwowej,odwołu-

jącejsiędodokonańsowieckich.DlaPolskikontrowersjehistorycznetokolejnepole

emancypacjiodbyłegoimperium

148

Odszkodowaniawojenne,sprawakatyńska,katastrofawSmoleńsku,pomnikira-

dzieckiewPolsceczyteżrzeźwołyńska–tokolejnekwestietrudnewsferzespołecz-

no-kulturowej.Dotegodochodzistosunekpolskichwładzispołeczeństwadokonflik-

turosyjsko-ukraińskiego.WceluosłabieniapoparciaPolskidlaUkrainyRosjastosuje

zarównozabiegidezinformacyjne,jakitechnikimanipulacyjne.Naprzykładwmarcu

2014r.W.PutinjakoprzyczynęinterwencjinaUkrainiepodałniedotrzymaniepodpisa-

nychprzezR.Sikorskiego,ustaleńgwarantującychWiktorowiJanukowyczowibezpie-

czeństwo.PonadtoprezydentRosjistwierdziłjednoznacznie,żeaktywiścinaMajdanie

byliszkoleniwPolsce.Rosyjskiemediainformowały,żetoPolacystojązaprzewrotem

wojskowymnaUkrainie.

146

Np.mitokilkudziesięciutysiącachjeńcówsowieckichz1920r.„wymordowanych”rzekomowpolskich

obozachjenieckich–swoistyanty–Katyń.Dlastworzeniaprzeciwwagiwobeczbrodnikatyńskiejprzywołuje

siębardzoodległąhistorięoblężeniaSmoleńskaprzezwojskapolsko–litewsko–zaporoskiezlat1609–1611

izwiązaneztymstratyludnościowemiastaijegogarnizonu,niewspominającoczywiścieofakcierosyjskiego

oblężeniaSmoleńskaw1502r.anizbrojnegooderwaniagoodLitwyw1514r.,zob.tamże, s.35.

147

WtrakcieEURO2012kibicerosyjscybijąochronęnameczuweWrocławiu,anameczuzPolską

wWarszawiewywieszająwielkąsektorówkęzpodobiznąD.Pożarskiegozmieczem,lideremantypolskiego

powstania w Rosji. Dochodzi do bójki na ulicach miasta, o którą rosyjskie władze oskarżają Polaków

idomagająsięwyjaśnieńnaszczebluministerialnym.Polskiewładzezgadzająsięzwersjąrosyjskąipotępiają

zachowaniepolskichkibiców.

148

K.Pełczyńska-Nałęcz,Stosunki polityczne między Polską a Rosją…, s.30.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

129

Polityka informacyjna

Wdzisiejszymbardzomedialnymświeciepaństwaposiadająpotężnenarzędzia

informacyjne.Sztukarzetelnegoinformowania,aleteżuprawianiarozsądnejpropa-

gandy, a także sztuka manipulacji i dezinformacji może porywać tłumy. Kampanie

informacyjneipropagandowe,ochronęwłasnychinformacjiniejawnych,kradzieżta-

jemnicprzeciwnika,atakinasiecikomputeroweprowadzisięzarównowczasiewoj-

ny,jakipokoju.

RosyjskastrategiadziałańinformacyjnychwobecPolskijestbardzowyrafinowa-

na.SłużydopodważaniawiarygodnościPolskiwoczachświatowejopiniipublicznej,

jednocześnie prowadzi lobbing, usilnie budując przyczółki swego wpywu w Polsce,

atakżeoferuje„marchewkę”wpostacipozytywnychofertwspółpracy.Działaniatesą

realizowane za pomocą licznych projektów politycznych, organizacyjnych i finanso-

wychwspieranychprzezwładze

149

JednymzaspektówwojnyinformacyjnejprowadzonejprzezFederacjęRosyjskąjest

próbakształtowaniaprorosyjskichorazantyukraińskichpoglądówwśródpolskiejopinii

publicznejzapośrednictweminternetowychblogów,portaliiserwisówinformacyjnych.

Wtymcelusąwykorzystywaneosoby,któremożnazaliczyćdonastępującychgrup:

• działającenazlecenieiopłacanezawykonanąpracę,tj.zamieszczaniewpisów

ukazującychodpowiednieosobyiwydarzeniawpozytywnymświetle,wykorzy-

stującdotego,wybraneiprzywołanewodpowiednimkontekściezmodyfikowane

fakty,

• tzw.useful idiots,czyliosobyprowadząceprofilenaportalachspołecznościowych

lubblogiosobiste,naktórychsązamieszczane„pożądane”teksty,atakżeinne

osobyinspirowanedopowielaniadezinformacji.

„Pożądane” informacje i komentarze pisane są według podobnego szablonu,

zwyklemająobszernątreśćisąwysokoocenianeprzezinnych„użytkowników”.Opinie

niezgodne ze zleconą treścią są źle oceniane przez kolejnych „dyskutantów”.Wpisy

wznacznymstopniusąkopiąpoprzednich,zamieszczanychnainnychportalach,często

wniewielkim,sekundowymodstępieczasu

150

Jako metodę oddziaływania propagandowego wykorzystuje się także dezinfor-

mację

151

,rozpowszechnianązazwyczajprzezmassmediawceluukształtowaniaopinii

publicznejnajakiśtemat

152

.Rosjakonsekwentnieprowadzigrępolegającąnadzieleniu

polskiegospołeczeństwa,wiedząc,żePolacyskonfliktująsięmiędzysobą,kłócącsię

osojuszzUSA,ogazłupkowy,opolitykęwobecUkrainy.

Podkoniecpaździernika2014r.CentrumAnalizPolitycznych(CAP)wMoskwie

opublikowało analizę pt. Rosyjska soft Power (zwaną doktryną Gierasimowa). Choć

niejesttodokumentpaństwowyiCAPjestjedyniethinktankiempaństwowejagen-

cjiinformacyjnejTASS,publikacjatapozwalapoznaćrozumieniesoft powerwRosji

icel,jakichceosiągnąćwświeciezachodnim.Zgodnieztymdokumentemsoft power

149

Szerzejorosyjskimoddziaływaniuinformacyjnym,zob.Zarys koncepcyjnych i organizacyjnych założeń

oddziaływania informacyjnego Rosji…,s.1inast.

150

Więcej:Raport o stanie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP w 2014 r.

151

A.Podolski,Dezinformacja – dziedzictwo KGB,„Życie”1996,nr27,s.6.

152

Również „kontrolowane przecieki” były wykorzystywane do walki politycznej w systemie

komunistycznym.Ktoinaileskorzystałztego,żeinformacjawyciekła?Jeśliskorzystałodbiorcainformacji,

toznaczy,żebyłaprawdziwa,jeślinadawca–znaczy,żebyłafałszywa,zob.K.Mroziewicz,Twarz szpiega,

„Polityka”1996,nr2,s.3–6.

130

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Rosji jest przede wszystkim rozumiana jako propaganda polityki zagranicznej mają-

canaceluwpływanienaopiniępublicznąiorganizacjeorazwpływanienapolityczne

i ekonomiczne elity na Zachodzie, zgodne z interesami polityki zagranicznej Rosji.

DoktrynaGierasimowapostrzegawojnęinformacyjnązarównojakoniewojskowy,jak

iwojskowyśrodek,cooznacza,żepsychologiczneoperacjesąużywaneiwczasiepokoju

(podczaskryzysów)iwczasiewojny.WedługGiennadijaGierasimowa„reguływojny”

wdzisiejszymświeciezmieniłysięfundamentalnie.Wosiąganiupolitycznychistra-

tegicznychcelówznaczniewzrosłarolaśrodkówniewojskowych,jaknp.stosowanie

politycznejidyplomatycznejpresji,ekonomicznesankcjeiblokady,wymianapolitycz-

no-wojskowych elit, wprowadzanie gospodarki państwa na tory wojenne, tworzenie

politycznejopozycji.Wokreślonychsytuacjachniewojskowemetodymogąbyćnawet

bardziejskuteczneniżkarabiny

153

Przykłademinstrumentuinformacyjnego,wykorzystywanegoprzezRosjęwcelu

przeforsowaniaprojektuNordStreambyłam.in.propagandowaizolacjaPolskijakokra-

ju„historyczniemotywowanejrusofobii”ioskarżanieo„niską”chęćosiągnięciazysku

z tranzytu rosyjskiego gazu oraz wskazywanie, że stabilność dostaw do Niemiec nie

możezależećod„niewiarygodnychiniestabilnychpaństwtranzytowych”–tzn.Ukrainy

iBiałorusi.NordStreambyłukazywanyjakotrasaprzesyługazupozbawionaryzyka

politycznego płynącego z państw tranzytowych. Rosyjsko-ukraiński kryzys gazowy

z2009r.silnieuwiarygodniłtęostatniątezę

154

GdywgręwchodzispórmiędzycywilizacjąZachoduaOrientu,polskaracjastanu

nakazujewybraćZachód.Częśćopiniipublicznejmajednakproblemzzajęciemstano-

wiskawtejsprawie.TozjednejstronyrezultatcelowychdziałańinformacyjnychRosji,

zdrugiejzaśwynikzaniechańrząduwneutralizowaniuuderzeńdezinformacyjnych.

Współpraca kulturalna

Oddziaływania kulturowe, tj. kultura, język i nauka, mogą stać się najbardziej

przydatnymi instrumentami służącymi utrzymaniu imperium

155

. Proces dyfuzji kultu-

rowej,czyliprzenoszeniaelementówkulturowychzjednegospołeczeństwanadrugie,

możeprzebiegaćnatrzysposoby:drogąświadomieprowadzonej,planowejdziałalności

danegokraju,nastawionejnaprzenoszeniejegowzorówiwpływównatereninnychspo-

łeczeństw;drogąświadomego,planowegoprzejmowaniaizapożyczaniaprzezdanykraj

zwłasnejinicjatywywzorcówiwpływówodinnych;drogąspontanicznegoprzenikania

wzorówiwpływówwwynikuszerokorozbudowanejwspółpracy,wymianyikontaktów

wszelkiegorodzajumiędzypaństwamiispołeczeństwami

156

Wfazietrudnychrelacji(po2004r.),wdziedziniespołeczno-kulturalnejpowoli

odradzasięwspółpracarosyjsko-polska.Wymianamłodzieżyiwspółpracawdziedzinie

edukacji

157

,pracaKomisjidosprawdoskonaleniapodręcznikówszkolnychdohistorii,

153

A.Rybczyński,Doktryna Gierasimowa [online],http://www.panstwo.net/3702–doktryna–gierasimowa,

[dostęp:30VI2015].

154

P.ŻurawskivelGrajewski,Strategia Federacji Rosyjskiej..., s.19.

155

J.M.Tortosa,Polityka językowa a języki mniejszości. Od Wieży Babel do Daru Języków,Warszawa1986,s.82–83.

156

Dwapierwszeprzypadkitotransferzarządzania,zob.J.K.Solarz,Narodowe style zarządzania, mity czy

fakty,Wrocław,Warszawa,Kraków,Gdańsk,Łódź1984,s.20–21.

157

GazpromfundowałnawetstypendiadlanajlepszychuczestnikówstudiówdoktoranckichUniwersytetu

Warszawskiego, zob. A. Bazak, Stypendia dla UW od Gazpromu i Rosji [online], http://www4.rp.pl/

artykul/627307-Stypendia-dla-UW-od-Gazpromu-i-Rosji.html[dostęp:12III2015].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

131

geografiiiliteraturyczyteżkonsultacjeiwymianamiędzysłużbamiarchiwalnymiobu

państw,totylkoniektóreprzykładydobrychrelacji.Rozwijanajestjednocześniewspół-

pracawdziedzinieturystyki,sportuikulturyfizycznej.Strukturązapewniającąrozwój

kontaktów między regionami jest Polsko-Rosyjskie Forum Dialogu Obywatelskiego

iForumRegionów.GrupadoSprawTrudnychzajmujesię,jakjużwspomniano,sprawa-

miwynikającymizhistoriistosunkówpolsko-rosyjskich.Obiektywnaocenawydarzeń

wynikającychzewspólnejhistoriiPolskiiRosjiumożliwiawolnąoduprzedzeńinter-

pretacjęposzczególnych,równieżtragicznychkartistnieniaobupaństw

158

PrezydentRosjiD.Miedwiediewpodpisałw2011r.dekretoutworzeniufundacji

CentrumRosyjsko-PolskiegoDialoguiPorozumienia,którabędziepartneremCentrum

Polsko-RosyjskiegoDialoguiPorozumieniapowołanegodożyciawPolsce.Fundacja

rozpoczęładziałalność1stycznia2012r.CelemdziałaniaCentrówmabyćm.in.inicjo-

wanie,wspieranieipodejmowaniedziałańnarzeczdialoguiporozumieniapomiędzy

RosjąiPolską.Centramająprowadzićbadanianaukoweidziałalnośćwydawniczą,upo-

wszechniaćwiedzęostosunkachpolsko-rosyjskich,historii,kulturzeidziedzictwieobu

narodów.D.Miedwiediewpodkreślił,że(...)fundacja tworzona jest w celu rozszerzenia

współpracy humanitarnej między Rosją i Polską w sferze kultury, nauki i edukacji

159

Relacjepolsko-rosyjskiewsferzekulturalnejzmieniałysięnalepszepowyborach

parlamentarnychwPolscew2007r.Świadczyotymm.in.fakt,żewczasiewizyty

wMoskwie(8lutego2008r.)DonaldTuskzapowiedziałreaktywowaniefestiwalumu-

zykirosyjskiejwZielonejGórze(byłonorganizowanywlatach2008–2013),któryna-

wiązywałdofestiwalupiosenkiradzieckiej,odbywającegosięwtymsamymmieściew

latach1965–1989.Przykłademwyraźnegoociepleniabyłyrównieżplanyprzeprowa-

dzeniaRokuRosjiwPolsceiRokuPolskiwRosji,którymmiałbyćrok2015.Inicjaty-

wabyłaprzezdługiczaspodtrzymywana,mimoagresjiRosjiwobecUkrainy.Została

odwołanadopierowsierpniu2014r.wwynikuprotestówipresjiopiniipublicznej

160

Wstosunkachpolsko-rosyjskichcorazwiększąrolęzaczynaodgrywaćczynnikre-

ligijny,któryprzejawiasięwsferzestereotypówihistorycznychuprzedzeń,wpływają-

cychnapostrzeganierelacjiwkontekściekonfrontacjicywilizacyjnejZachoduiprawo-

sławnejRosji.Czynniktensłużyteżjakododatkowykanałdyplomatyczny,wspierający

inicjatywy rządu na forum międzynarodowym, a także do wytyczania stref wpływów

cywilizacyjnych Rosji

161

, czego potwierdzeniem była m.in. wizyta Patriarchy Moskwy

i Całej Rusi Cyryla w Polsce w sierpniu 2012 r. czy też spotkanie w Kaliningradzie

(16–17 listopada 2013 r.) patriarchy Cyryla z byłym ministrem spraw zagranicznych

Polski,AdamemRotfeldem,pełniącymfunkcjęwspółprzewodniczącegopolsko-rosyjskiej

GrupydoSprawTrudnych.PatriarchaCyrylprzebywałwKaliningradziezrobocząwizytą.

ZkoleiA.RotfelduczestniczyłtamwposiedzeniuGrupydoSprawTrudnych.Brałteż

158

K.Pełczyńska–Nałęcz,Stosunki polityczne między Polską a Rosją po 1990 roku…,s.670–686.

159

ZinicjatywąutworzeniacentrówwystąpiłaPolsko-RosyjskaGrupadoSprawTrudnych,powołana

wstyczniu2002r..InicjatywętępoparlipremierzyPolskiiRosji,D.TuskiW.Putin.Wdniu6grudnia2010

r.,podczaswizytyprezydentaD.MiedwiediewawPolsce,podpisanolistintencyjnywsprawiepowołania

placówek [online], http://wiadomosci.onet.pl/swiat/powstalo-centrum-rosyjsko-polskiego-dialogu/t13pb,

[dostęp:14X2011].

160

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na swojej stronie internetowej poinformowało, że

wzwiązkuzogłoszoną23lipca2014r.decyzjąRadyMinistrówRzeczypospolitejPolskiej,dotyczącąrezygnacji

zplanówprzeprowadzeniaRokuPolskiwRosji.ProgramMinistra„Rosja2015–Promesa”niebędzierealizowany,

zob. http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/finanse/programy-ministra/rosja-2015-ndash-promesa.php

[dostęp:20V2015].

161

A.Curanović,Czynnik religijny w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej,Warszawa2010,s.317,330.

132

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

udziałwIIPolsko-RosyjskimKongresieMediów.Należypodkreślić,żedyplomacjakon-

fesyjnajesttrwałymelementembudowaniarosyjskiejsoft power.Instrumentalizacjaczyn-

nikareligijnegomawRosjidługątradycję,nadzórnadRosyjskąCerkwiąPrawosławną

(centralnąinstytucjąsystemukonfesyjnego)sprawujebowiemrosyjskieMSZ

162

Zapewnekonfliktrosyjsko-ukraińskisprawił,żew2014r.służbyrosyjskieporaz

pierwszynatakdużąskalępodjęłydziałaniaocharakterzekonsolidacyjnymwodniesie-

niudośrodowiskprorosyjskichwPolsce.Uruchomionowszystkie,dodajmy–bardzo

zróżnicowanepodwzględempolitycznymispołecznym,grupywpływu

163

.Cociekawe,

opiniejawniewspierającepolitykęKremlapojawiałysiętakżewielokrotniewgłównych

mediach.PróbywpływanianaopiniePolakównieograniczyłysięjedyniedowspierania

zaprzyjaźnionychekspertówczydziennikarzy.Narynkumedialnympojawiłasiętakże

prokremlowskaagencjaprasowaSputnik.Zaangażowałasięonadodatkowowewspół-

pracęzlegionowskimradiemHobby,którenapodstawiekomercyjnejumowynadaje

audycjewjęzykupolskim,aleprodukowanewRosji

164

Aktywnośćrosyjskichsłużbspecjalnychbyłaszczególniewidocznapodczasklu-

czowychwydarzeńnaUkrainie.Dotyczyłaonaprzedewszystkimmediówspołeczno-

ściowych,wktórychpojawiałysięwpisyiopiniecharakteryzującesiępodobnąkon-

strukcją. Komunikacja odbywająca się według jednego wzoru pozwoliła jednak na

identyfikacjęwielufikcyjnychkont(nieistniejącychwświecierzeczywistymużytkowni-

ków),którebyływykorzystywanedokoordynowanychakcjimedialnychprowadzonych

nainternetowychforach,wdziałachopiniiatakżenaTwitterzeczyFacebooku.

Stosunkipolsko-rosyjskienapłaszczyźniekultury,zintensyfikowanewostatnichla-

tach, trzeba jednak zdecydowanie ocenić jako przeważające w kierunku promocji Rosji.

LiczbainstytutówpromującychjęzykikulturęRosjiwPolscejestniewspółmiernadopol-

skichplacówekwFederacjiRosyjskiej.Dysproporcjaniewynikatylkozmniejszychnakła-

dówfinansowych,lecztakżezbrakuułatwieńzestronyRosji.Ozwrociemieniazagrabio-

negoprzezArmięCzerwonąpodczasIIwojnyświatowejraczejniemożebyćmowy.Zato

PolacymająokazjęcorocznegowysłuchaniaChóruAleksandrowa.Współpracawdziedzinie

kinematografiijestmożliwatylkoprzyprzyjęciurosyjskiejoptykinahistorięXXwieku.

Wymianamłodzieżyrównieżodbywasięwniesatysfakcjonującymwymiarze,główniez

powodubrakuułatwieńzestronyrosyjskiej.Mimotopłaszczyznakulturowawrelacjach

polsko-rosyjskichjestitaknajmniejkonfliktowa,niepozbawionajednakwielutarć.

3. Podsumowanie

Analiza relacji polsko-rosyjskich w latach 1992–2014 została przeprowadzona

zpodziałemnadwiefazy(postimperialnąitrudnychrelacji)orazwczterechsferach–poli-

tycznej,gospodarczej,militarnejorazspołeczno-kulturowej.Takieujęcieproblemuumożli-

wiłouchwyceniespecyfikipowiązańorazpokazaniedynamikistosunkówpolsko-rosyjskich.

Jeszcze w latach 1989–1991 relacje miały charakter imperialny. ZSRR

wdalszymciągudążyłdoutrzymaniakontrolinadposzczególnymisferamifunkcjono-

162

Charakterystykarosyjskiej„dyplomacjikonfesyjnej”,zob.tamże,s.218–221.

163

O aktywności rosyjskich agentów wpływu świadczy fakt, że po 10 kwietnia 2010 r. w przestrzeni

medialnejotwarcieforsowanorosyjskieinteresy,zob.A.Zybertowicz,Pociąg do Polski. Polska do pociągu,

Warszawa2011,s.308–309.

164

Wystarczywspomnieć,żedziałalność(komercyjna)narzeczstacjipołączyłaosobyotakzróżnicowanych

poglądachjakA.Zawisza(skrajnaprawica),P.Fogler(prominentnydziałaczPO)czyA.Wołk-Łaniewska

(dziennikarkatygodnika„NIE”),zob.M.Sankowski,ABW: Rosyjski wywiad…, [dostęp:18V2015].

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

133

waniapaństwapolskiego,aistniejącestrukturyimperialne(UW,RWPG)umożliwiały

radzieckądominację.Do1992r.rozwiązanopartiekomunistyczne,strukturyimperialne

orazustałaformalnapenetracjaideologiczna,polityczna,wojskowaigospodarcza.

Sternicykremlowscyokreślilinanowozasadystosunkówzpaństwamirozpadającego

sięblokuwschodniego.DoktrynęBreżniewazastąpiładoktrynaFalina-Kwicińskiego

165

,sfor-

mułowanapodkoniecistnieniaZSRR(J.Kwicińskibyłwiceministremsprawzagranicznych,

aW.FalinostatnimambasadoremZSRSwRFN),którazakładała,żemilitarnakontrolanadEu-

ropąŚrodkowo-Wschodniązostaniezastąpionakontrolą(monopolizacją)dostawżyciodajnych

dlakażdejgospodarkitowarów–ropyigazu. Rosjazaczęłaotwarciewykorzystywaćnarzędzia

gospodarczenietylkodlazyskufinansowego,leczprzedewszystkimdocelówpolitycznych.

PorozwiązaniuZSRRrozpoczęłasięfaza postimperialna,któratrwaładoprzyję-

ciaPolskidostrukturNATO.Wtymczasiebezpośredniekontaktyformalnenaszczeblu

partyjnymzostałyzastąpionekontaktaminaszczeblurządowymoraznastąpiłwzrost

znaczenianieformalnychpowiązańocharakterzetowarzysko-agenturalnym.

WtejfazieRosjaużywałakombinacjistarychinowychmetod.Zpewnościązauwa-

żalnybyłbrakformalnychibezpośrednichmechanizmówsterujących,którewcześniejod-

grywałyrolęintegracyjną.Mechanizmypenetracjimilitarnejbezpośredniejrównieżuległy

przerwaniuwmomenciewyjściawojskradzieckichzPolski(17września1993r.).Powoli

zwiększa się znaczenie nieformalnych mechanizmów penetracyjnych, charakterystycz-

nychdlarelacjiokresumiędzywojennego.Następowałokurczeniesięradzieckiejstrefy

wpływów,astopniowespłycaniepenetracjitoskutekcofnięciasięradzieckiegoregulatora.

Porozpadziestrukturwładzyikoordynacjirolęsterownicząprzejmująstrukturywpływui

lojalności

166

.WtejfaziewMoskwienastąpiłaredefinicjanietylkopostrzegania,wizerun-

ku,koncepcjipolitykizagranicznej,leczprzedewszystkimużywanychmetodinarzędzi

wpływunabieżącewydarzeniawPolsce.Relacjepostimperialnebyłynieakceptowane,

niechcianeorazniepożądaneprzezznacznączęśćpolskichelitispołeczeństwa.

PowejściuPolskidoNATOpenetracjarosyjskaosłabła.Wdalszymciągutrwał

procesuzewnętrznieniasiębodźcawewnętrznego

167

orazpowolnatransformacjamecha-

nizmówpenetracyjnychwkierunkuwpływuzewnętrznego.

Przechodzenie od fazy postimperialnej do następnejbyłopłynneirozciągnęło

sięwczasie–odmomentuwyboruW.Putinanaprezydenta

168

dowejściaPolskidoUE.

Pookresiefalinegatywnychwydarzeńpodkonieclat90.XXw.ipoczątkunowego

wiekudoszłodonieznacznejpoprawywstosunkachdwustronnych,przedewszystkim

dzięki aktywnemu zaangażowaniu się Rosji we współpracę z USA po wydarzeniach

z11września2001r.Jednak,gdyPolskapoparła„kolorowerewolucje”wGruzjiina

Ukrainie,toRosjanatychmiastzareagowałai„ochłodziła”wzajemnestosunki

169

.Rela-

cjezmieniałysięwrazzezmianąsytuacjigeopolitycznej.

165

M.Staniszewski,Rosja – najgroźniejszy kraj na świecie,„DoRzeczy”[online],6sierpnia2013r.,http://

dorzeczy.pl/id,1236/Rosja-najgrozniejszy-kraj-na-swiecie.html[dostęp:6VIII2013].

166

S.Weremiuk,Przydatność teorii penetracji do analizy dominacji rosyjskiej w Europie Wschodniej po

rozpadzie ZSRR – zarys problemu, „PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2014,nr12,s.57–61.

167

Z.J.Pietraś,Adaptacyjność spenetrowanynch systemów politycznych,Lublin1990,s.28.

168

W.Putin26marca2000r.zostałwybranynaprezydentaRosjiporazpierwszy,a14marca2004r.po

razdrugi.Urządprezydentapełniłdo7maja2008r.,8maja2008r.bowiemobjąłurządpremiera.Wdniu4marca

2012r.zostałporaztrzeciwybranynaprezydentaFederacjiRosyjskiej.

169

Wymownymi gestami obrazującymi pogorszenie się stosunków dwustronnych były zastąpienie

wRosjiwgrudniu2004r.rocznicyrewolucjibolszewickiej7listopada1917r.świętem4listopadanacześć

wyrzuceniazMoskwypolskiegogarnizonuw1612r.,atakżewszczęcieprzezInstytutPamięciNarodowej

śledztwawsprawiemordukatyńskiegowdniu30listopada2004r.

134

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

W fazie trudnych relacji lat 2004–2014zaczynajądominowaćtradycyjneme-

chanizmywpływu:nieformalnedziałaniaocharakterzeagenturalnym,groźbyekono-

miczne,embargo,politykaodstraszaniapolegającanatorpedowaniupomysłównatarczę

antyrakietowąNATOirozmieszczeniewojskamerykańskich.Propagandaprzemienia

sięwwojnęinformacyjną,wzrastarolaambasadyjakostrukturywpływu.

Okres podmiotowości polskiej polityki zewnętrznej w relacjach z Rosjąrozpoczął

siępowejściuPolskidoUE(lata2004–2010).WtedytoRosjauświadomiłasobie,żePolska

jestwstaniewpływaćnaostatecznedecyzjepodejmowaneprzezBrukselę,któreniesąko-

rzystnedlainteresówrosyjskich(np.wspólnapolitykaenergetyczna).Konkluzjeteorazini-

cjatywaprezydentaL.Kaczyńskiegowczasiewojnyrosyjsko-gruzińskiejzmusiłyKremldo

zmianystrategiipolitycznejnietylkowobecPolski,lecztakżewobecpozostałychnowych

członkówUE.Zmianastrategiipolegałam.in.nazastosowaniuwobectychpaństwpodziału

na„dobrych”(Węgry,Czechy,Słowacja)i„złych”(Polska,krajebałtyckie),comiałoutrud-

niaćwypracowywanieprzezniejednolitychstanowisknaforumunijnymwobszarachpozo-

stającychwpriorytetowymzainteresowaniuRosji–politykawschodnia,energetyka(Nord

Stream,Możejki,rurociągOdessa–Brody,łupki),bezpieczeństwo(tarczaantyrakietowa).

Po2005r.stosunkipolsko-rosyjskieuległyochłodzeniu

170

.WtejfazieKremlczę-

stosięgałpogroźbyekonomicznieorazpolitykęodstraszania.Pokontrolachsanitarnych

wpolskichzakładachmięsnychitakwprowadzonoembargo.Odbyłysięteżpierwszema-

newrywojskowe.Pogłębiłysięrównieżzależnościoddostawsurowcówenergetycznych.

Okres wzmożonych relacji bilateralnychrozpocząłsiępokatastrofiesmoleń-

skiejitrwałdomomentuwybuchukonfliktunaUkrainie.Charakteryzowałsięintensyw-

nymikontaktamidwustronnyminaróżnychszczeblachpaństwowych.Byłytopoprawne

relacje,jednakocharakterzeasymetrycznym.Ociepleniestosunkówrozpoczęłosięod

wizytypremieraD.TuskawMoskwienapoczątku2008r.

Wfazietrudnychrelacjinastąpiłwzrostkontaktównawszystkichszczeblach–

odoficjalnychwizytpospotkaniadoraźne,np.wizytaczłonkówPaństwowejKomisji

WyborczejwMoskwie,atakżezacieśnianiewięzówenergetycznychigospodarczych

(podpisanieumowyjamalskiej).Uwieńczeniemtychrelacjibyłopodpisaniewgrudniu

2013r.„Programu2020wrelacjachpolsko-rosyjskich”.

Po fiasku szczytu wWilnie dotyczącego PartnerstwaWschodniego oraz wybu-

chuukraińskiegoEuroMajdanu,któryspotkałsięzpoparciemnietylkospołeczeństwa

polskiego, lecz także czołowych polityków, Rosja natychmiast „zamroziła” stosunki

zPolską,apóźniejstosowałapełnągamęśrodkówdyplomatycznych,narzędziekono-

micznych,informacyjnychorazgróźbmilitarnychwcelu„ukarania”Polskizapoparcie

ukraińskichdążeń.Tenmomentmożnauznaćzapoczątek fazy ograniczonych kontak-

tów międzypaństwowych.

Podsumowując,należypodkreślić,żejedenbardzoważnyaspektrelacjipolsko-ro-

syjskichpozostałniezmienny–dużazależnośćPolskioddostawrosyjskichsurowców

energetycznych:gazuiropynaftowej.Tazależnośćznaczniewzrosławciąguostatnich

10lat.Wpozostałychsferachzależnośćprzechodziłaewolucję–oddominacjiikontroli

przezzależnościpostimperialne,funkcjonującezewzględunapewnąciągłośćinstytu-

cjonalnąorazosobową,dorelacjitrudnychocharakterzeasymetrycznym.

PowejściuPolskidostrukturNATOiUEPolskaniejestjużtylkoprzedmiotem

działańrosyjskich,polskapolitykawstosunkudoRosjinosiznamionapodmiotowości,

170

Niektórzybadaczeokreślajątomianemarktycznegoklimatuwrelacjachdwustronnych,zob.M.Sabat,

Stosunki polsko-rosyjskie…,s.122,127.

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY

135

widocznejszczególniepozakończeniuprocesuakcesyjnegodoUE.Jednak„odwilż”

wstosunkachamerykańsko-rosyjskich,politykakanclerzaG.Schroederaorazpewna

uległośćzestronyrządupolskiegospowodowały,żezależnośćPolskiodRosjiponow-

niewzrosła.Konfliktrosyjsko-ukraińskiujawniłnowezagrożeniadlabezpieczeństwa

zewnętrznego i wewnętrznego Rzeczpospolitej, nie czyniąc relacji polsko-rosyjskich

łatwiejszymi,awręczodwrotnie.

PolitykaRosjiwobecPolski,zpewnościąwymagaprowadzeniadalszychbadań.

Proponowanepostulatybadawczemogłybydotyczyćpogłębieniaanalizynatematdzia-

łańrosyjskichsłużbspecjalnychiichwpływunabieżącewydarzenia,atakżeidentyfika-

cjimechanizmówrealizacjirzeczywistychinteresówRosjiwPolsce.

Abstrakt

Artykuł omawia stosunki polsko-rosyjskie w ostatnim ćwierćwieczu. Opraco-

waniezawieraspecyficzneujęciebadawczeproblemuprzezpokazaniezjawiskipro-

cesówdotychczasrzadkoprzedstawianychwtensposób.Autorproponujeanalizęre-

lacjipolsko-rosyjskichwdwóchfazach:postimperialnej(1992–1999)oraztrudnych

relacji(2004–12014)orazwczterechsferach–politycznej,gospodarczej,militarnej

orazspołeczno-kulturowej,zeszczególnymuwzględnieniemewolucjimechanizmów,

którapozwoliuchwycićdynamikęwzajemnychstosunkóworazspecyfikępowiązań.

Niejesttocałościowaanalizarelacji,przedewszystkimzewzględunabrakdostępu

doarchiwów.Autorpostarałsięprzyjrzećkilkukwestiom,któreuznałzanajważniej-

szedlazrozumienia,jakbardzosąskomplikowanerelacjepolsko-rosyjskie,którenie

przypominajążadnychinnych.Ichwyjątkowośćzostałauwidocznionatużpokatastro-

fiesmoleńskiej.

Gdzietkwiistotarelacjipolsko-rosyjskich?Czysąonewyłącznierezultatem

historycznychuwarunkowań,czyteżrealnychsprzecznościinteresów?Popierwsze

naiwnościąjestsądzić,żepoupadkuZSRRwięzyzależnościPolskiodRosjizostały

przerwane. Po drugie Polska jest przedmiotem, a Rosja podmiotem gry politycz-

nej–wrozumieniuobiektuzainteresowaniaprowadzonychprzezFederacjędziałań.

WstosunkachpomiędzyPolskąaRosjąmamydowięcczynieniazasymetriąrelacji.

Autor założył, że do momentu wejścia Polski do NATO relacje polsko-rosyjskie

byłyopartegłownienanieformalnychmechanizmachpenetracyjnychorazformal-

nychzależnościachgospodarczych,apoprzejęciuwładzyprzezW.Putinazaczynają

kształtowaćsięnowerelacje,którychspecyfikąjestasymetria,aktóreokreślasię

jakotrudne.

Stosunkipolsko-rosyjskiebyłyisątrudne.Specyfikarelacjiwynikaprzedewszyst-

kimzsytuacjigeostrategicznej,niezmiennychcelówRosjiisprzecznościinteresówstra-

tegicznych, ale także z położenia Polski i jej przynależności do struktur zachodnich.

WinteresieRosjileżyutrzymaniewpływówwPolsceprzywykorzystaniukombinacji

instrumentówpolitycznych,ekonomicznych,militarnych,społeczno-kulturowychiin-

nych, będących w dyspozycji mocarstwa.Wzrost potęgi Rosji może zagrozić Polsce

ipaństwomEuropyŚrodkowej.

Słowa kluczowe:trudnerelacje,asymetria,Rosja,Polska.

136

PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Abstract

ThearticledescribesPolish–Russianrelationsintheperiodofthelast25years.

Itisbasedonascientificattitudetotheproblem,showingphenomenaandprocesses

so far barely approached in this way.The author suggests two-phase analysis of the

Polish–Russianrelations:post-imperialperiod(1992–1999)anddifficultrelations(2004

–2014).Whatismore,theanalysisiscarriedoutwithinpolitical,economic,militaryand

socio-culturalareas,withspecialemphasisonevolutionofthemechanismsallowing

ustounderstandthedynamicsofinter-relationsofthetwocountriesandtheirspecific

character.Itisnot,however,acomplexanalysisofthesubjectmatter–mainlybecause

ofinaccessibilityofthearchives.Theauthortriestostudyafewchosenissueshecon-

sidersmostimportantforunderstandinghowcomplicatedthePolish–Russianrelations

are.Therelationsareuniquebecauseoftheirnature,whichcanbeclearlyseenafterthe

Smolenskcrash.

WheredoestheessenceofthePolish–Russianrelationslay?Isitonlytheresultofhi-

storicimpact,ormaybetherealconflictofinterestsaswell?Firstofall,itwouldbenaiveto

thinkthatthePolishsubjectiontoRussiawascutoffafterthecollapseoftheSovietUnion.

Secondly,withinthescopeofactivitiesbeingtakenbyRussia–Polandisthesubject,

whereasRussiaistheobjectofthispoliticalstrife.HencetherelationsbetweenPolandand

Russiacanbedescribedasasymmetrical.Theauthorassumesthatinthepre-NATOperiod

thePolish–Russianrelationswerebasedmainlyoninformalpenetrativemechanismsand

formaleconomicdependences,butafterW.Putin’srisetopowernewrelationsstartedto

prevail–theonesbasedonasymmetry,andhencereferredtoasdifficult.

Polish–Russianrelationshavealwaysbeendifficult.Itismainlybecauseofthe

geostrategicsituation,unchangeableRussiangoalsandtheconflictofstrategicinterests,

butalsobecauseofthegeopoliticallocationofPolandaswellasitsmembershipindif-

ferentwesternorganisations.RussiastrivestokeepitsinfluencesinPolandwiththeuse

ofnumerouspolitical,economic,military,socio-culturalandotherinstrumentsthatthe

countrycanuse.TheriseoftheRussianpowermayendangerPolandandothercountries

oftheCentralEurope.

keywords:difficultrelations,asymmetry,Russia,Poland.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
POLSKA I CZESKA MYSL POLITYCZNA WOBEC ROSJI
J Kosiarski Polska wobec prawa miedzynarodowego
Polska wobec procesów globalizacji Aspekty społeczno ekonomiczne
Polska wobec dyskusji o przyszłości Unii
Poezja polska wobec września i okupacji
poezja polska wobec września i okupacji.
Poezja polska wobec września i okupacji
Polska wobec globalnego ocieplenia, stosunki międzynarodowe 1 rok
POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W LATACH 1936 1939
INTELIGENCJA POLSKA WOBEC KINA PRZED 1914, Kino
Polska polityka zagraniczna w latach 1944 1966
131. Polska jest Rosji zbędna, STUDIA EDB, Obrona narodowa i terytorialna
Polityka fiskalna Rosji w latach 00
Poezja polska wobec września i okupacj1, matura, matura ustna
Polska polityka zagraniczna w latach 1935-1939, Dyplomaca Europejska, 4 semestr, polit ZP, polit ZP
Polska wobec europejskiej polityki energetycznej
Propaganda historyczna Rosji w latach 2004 2009 [BBN VIII 2009]

więcej podobnych podstron

Sławomir Weremiuk Polska wobec Rosji w latach 1992–2014