138

Estrada i Studio • padziernik 2007

Tomasz Wróblewski

Pierwsze miksery w ksztacie znanym nam
do dzi pojawiy si pod koniec lat 60.
Przez ponad 40 lat rozwoju urzdzenia te
doszy do takiego poziomu, e obsuga nie-
których konsolet przypomina pilotowanie
samolotu odrzutowego...

D

la ułatwienia pracy realizatora, zwłasz-
cza w przypadku skomplikowanych se-
sji nagraniowych i koncertów, za częto

wprowadzać szereg funkcji pomocniczych ta-
kich jak grupy wyciszeń, automatyka czy
zmo toryzowane tłumiki. Trzeba jednak pamię-
tać, że są to funkcje stosowane w stołach mik-
serskich z najwyższej półki jakościowej i ceno-
wej – miksery klasy średniej i budżetowej ta-
kich udogodnień nie mają.

Grupy wycisze

Grupy wyciszeń (mute groups) to jedna

z najprostszych form automatyki stosowa-
nej w mikserach analogowych. Użyty w tej
funkcji dość prosty układ cyfrowy pozwala
na zapamiętanie i późniejsze przywoływanie
od kilku do kilkunastu liczb w postaci binar-
nej, przy czym każda z tych liczb odzwier-
ciedla aktualny stan funkcji wyciszeń we
wszystkich kanałach wejściowych w mikse-
rze (a czasem także w grupach i na sumie).
W praktyce wygląda to następująco: wciska-
my przycisk 1 grupy wyciszeń, a następnie
przyciski wyciszeń w tych kanałach, które
chcemy przypisać do danej grupy, np. 1, 3,
5, 7, 9 i 11. Od tej chwili każde przywołanie
grupy wyciszeń nr 1 spowoduje wyciszenie
kanałów 1, 3, 5, 7, 9 i 11. Jeśli do grupy wyci-
szeń 2 przypiszemy kanały 2, 4, 6, 8 i 10, to
każde przywołanie grupy wyciszeń nr 2 spo-
woduje wyciszenie kanałów 2, 4, 6, 8 i 10 itd.

Grupy wyciszeń znakomicie sprawdzają się

w konsoletach do pracy live, zwłaszcza wtedy,
gdy mamy do czynienia z często zmienia-
jącą się sytuacją na scenie. Mając już opięty
cały stół i przyporządkowane wejścia do
wszystkich kanałów programujemy poszcze-
gólne grupy wyciszeń zgodnie z planem kon-
certów. Np. celowe jest podpięcie pod jedną
grupę wyciszeń wszystkich mikrofonów per-
kusji akustycznej, pod drugą wszystkich
gitar elektrycznych, pod trzecią wszystkich
linii od instrumentów elektroakustycznych,
następnie od instrumentów elektronicznych,
a pod kolejne grupy wszystkich mikrofonów
wokalowych (można to zrobić z podziałem
na strony sceny – lewa, środek, prawa – lub
z podziałem na funkcje – chórki, głosy solowe,
konferansjerzy). Przydaje się też przypisanie
do jednej z grup wyciszeń wszystkich powro-
tów efektów, które zamkniemy jednym przyci-
skiem z chwilą skończenia piosenki.

Automatyka

Najbardziej zaawansowane miksery do

pracy w studiach nagrań oraz na koncer-
tach (np. takich firm jak SSL czy Midas) ofe-
rują złożone funkcje automatyki z uwzględnie-
niem zapamiętywania ustawień tłumików oraz
wyciszania i komutacji kanałów. Wszystkie
ustawienia zapisywane są pod postacią tzw.
scen i wybierane w trzech trybach: porządku
sekwencyjnym (jedna scena za drugą), nume-
rycznie (użytkownik wybiera numer sceny
a następnie ją przywołuje) oraz z uwzględnie-
niem zdalnego sterowania za pośrednictwem
MIDI. W zdecydowanej większości przypadków
miksery oferujące automatykę umożliwiają też
zapisywanie i przywoływanie scen z przeno-
śnych nośników danych (kiedyś były to dys-
kietki, a teraz najczęściej wtyczki USB). Dzięki
temu realizator może jechać na koncert lub do
studia, w którym stoi taki sam model miksera,
z jakiego wcześniej korzystał, i błyskawicznie
go skonfigurować zgodnie z ustawieniami
zapisanymi na nośniku danych.

Jednymi z głównych elementów takiego sys-

temu automatyki są tzw. zmotoryzowane tłu-
miki. Są to potencjometry suwakowe o spe-
cjalnej konstrukcji zaopatrzone w mikrosil-
niki współpracujące z napędem paskowym
poruszającym tłumik. Zazwyczaj suwaki

zaopatrzone są w czujniki dotyku, które akty-
wują swego rodzaju „wspomaganie” ruchu
tłumika i układu kontroli jego pracy. Kłopot
z tego typu tłumikami czułymi na dotyk
polega na tym, że reagują one na dotknięcie
opuszką palca, ale już próba przesunięcia tłu-
mika paznokciem może się skończyć uszko-
dzeniem mechanizmu przesuwu, ponieważ
suwak nie wyczuje dotknięcia przez pazno-
kieć. Zmotoryzowane tłumiki to precyzyjne,
zaawansowane technologicznie urządzenia.
Mogą one sporo kosztować, a na całym świe-
cie produkuje je zaledwie kilku producentów
(sytuacja może się jednak szybko zmienić,
gdyż Chińczycy nie próżnują i też zaczynają
produkować suwaki tego typu).

Z pomocą zmotoryzowanych tłumików

możemy błyskawicznie zmienić proporcje
sygnałów w miksie. Dzięki wbudowanym sil-
nikom suwaki tłumików mogą się przemiesz-
czać z dużą dokładnością, zwalniając nas tym
samym od żmudnego ich ustawiania na zapi-
sanych wcześniej pozycjach. Dzięki nim praca
realizatorów w czasie koncertów, ale i w stu-
diu, zwłaszcza podczas zgrań z dużą ilością
zmian poziomu sygnału, stała się znacznie
łatwiejsza. A poza tym poruszające się samo-
dzielnie tłumiki są cały czas ulubionym moty-
wem twórców teledysków...

TECHNOLOGIA

Mikser

audio

Cz 3 – inne funkcje oraz miksery cyfrowe

Mikser audio - cz3_psm.indd 138

2007-09-20 15:16:31

139

Estrada i Studio • padziernik 2007

tłumików, wyciszeń i komutacji (dostęp-
nych zresztą wyłącznie w najdroższych
mikserach analogowych), ale możemy
zapisywać dosłownie wszystkie para-
metry (niekiedy z wyjątkiem czułości
wejściowej przedwzmacniaczy). Ponadto
większość mikserów cyfrowych daje
nieprawdopodobny komfort programo-
wania ustawień bez samego miksera,
np. w komputerze przed występem. Tak
zaprojektowaną konfigurację transfe-
rujemy potem przez USB do miksera
i dopiero w nim dokonujemy ewentual-
nej korekty. Możemy zapisywać sobie
komplety ustawień pod kątem poszcze-
gólnych obiektów, wykonawców, utwo-
rów, a nawet części utworów. Życie reali-
zatora nigdy nie było łatwiejsze i przy-
jemniejsze. A jednak – jak to w życiu
– nie wszystko jest idealne...

Miksery cyfrowe – problemy

Podstawowym problemem wielu mik-

serów cyfrowych była (a czasem także
jest) stabilność ich pracy. Zdarzały się
wypadki, że cały mikser albo jego ele-
ment po prostu się zawieszał i nie reago-
wał na zmiany ustawień. W takich sytu-
acjach potrzebny był restart systemu,
co na koncercie jest najgorszym z moż-
liwych scenariuszy. Dlatego też najlepsi
producenci mikserów cyfrowych zwra-
cają szczególną uwagę na dublowa-
nie systemów i jak największą separa-
cję ścieżki sygnałowej audio od układów

Konsolety cyfrowe

Zapewne zauważyliście, że pisząc

o mikserach nie wprowadzam wyraź-
nego podziału na miksery cyfrowe
i analogowe. Nie robię tego, ponieważ
w gruncie rzeczy to urządzenia bardzo
do siebie podobne jeśli chodzi o ogólne
założenia konstrukcyjne. W stołach
cyfrowych także mamy wejście, szyny
sygnałowe, grupy, tory wyjściowe, tyle
tylko, że dystrybucja sygnału wewnątrz
miksera odbywa się w domenie cyfro-
wej. To natomiast powoduje, że dużo
łatwiej jest zautomatyzować wiele pro-
cesów i można skorzystać z dobro-
dziejstw technologii DSP (cyfrowa
obróbka sygnału) „wkładając” do mik-
sera różnego typu procesory efektów.

Dla wielu użytkowników problemem

sprzętowych mikserów cyfrowych jest
ich obsługa. O ile w mikserach analo-
gowych każdy kanał ma swój własny
zestaw manipulatorów i tak na dobrą
sprawę mikser składa się ze „sklonowa-
nych” torów wejściowych, o tyle w mik-
serach cyfrowych jest z tym problem.
Owszem, można zastosować rozwiąza-
nie takie jak w mikserach analogowych,
ale nie moglibyśmy skorzystać z jednej
z największych zalet „cyfry”, czyli moż-
liwości zapamiętania nie tylko usta-
wień tłumików i komutacji, ale też usta-
wień korekcji i Auxów. Ujmę to inaczej
– jest to możliwe, ale sposoby realiza-
cji tej funkcji powodują albo horren-
dalny wzrost kosztów, albo utratę funk-
cjonalności. W pierwszym wypadku
trzeba wyposażyć miksery w zmotory-
zowane potencjometry obrotowe. Każde
przywołanie nowej sceny spowoduje ich
ruch do wcześniej ustawionej pozycji
– dokładnie tak jak w przypadku zmoto-
ryzowanych tłumików. No tak, ale tłu-
mików jest kilkadziesiąt, a takich zmo-
toryzowanych potencjometrów obroto-
wych musiałoby być kilkaset. Lądujemy
wówczas z kosztami w okolicach ceny
promu kosmicznego... W drugiej opcji,
gdy zostawiamy zwykłe potencjometry
sterujące odpowiednimi układami przez
tanie układy konwersji, tracimy walor
wizualizacji ustawień. Aktywowanie
sceny spowoduje przywołanie wszyst-
kich nastaw, ale pozbawione motory-
zacji potencjometry nie pokażą nam
rzeczywistych wartości. Dopiero ruch
potencjometru spowoduje aktualiza-
cję ustawienia i skorelowanie go z pozy-
cją fizyczną. Oczywiście do momentu
kolejnej zmiany sceny... Wszyscy użyt-
kownicy gitarowych wzmacniaczy
z DSP znają ten ból – gałki nie pokazują
brzmienia.

I z takimi właśnie problemami musie-

li się zderzyć twórcy mikserów cyfrowych.
W wielu wypadkach wybrano rozwią-
zanie kompromisowe, zaopatrując mik-
ser w jeden rząd regulatorów (taki poje-
dynczy kanał z miksera analogowego,
tzw. channel strip), który na czas regula-
cji przypisujemy przyciskiem do wybra-
nego kanału wejściowego. W sumie jest
to rozwiązanie dość dobre, ale w ten spo-
sób nie można jednocześnie zmieniać pa-
rametrów w dwóch kanałach (np. jed-
nocześnie kręcić panoramą w torze wej-
ściowym gitary i powrocie z efektu).
Producenci nie zdecydowali się też na za-
stosowanie zmotoryzowanych poten-
cjometrów obrotowych ograniczając się
w większości przypadków do regulatorów
obrotowych bez krańców (tzw. endless
encoder) otoczonych wianuszkiem z diod
LED sygnalizujących świeceniem aktu-
alną pozycję wirtualnej gałki. Taka kon-
cepcja konstrukcji miksera cyfrowego jest
obecnie powszechnie stosowana przez
zdecydowaną większość producentów
mikserów cyfrowych, co najwyżej z pew-
nymi modyfikacjami i udoskonaleniami.
Miłośnikom mikserów analogowych mo-
że się to po dobać lub nie, co nie zmienia
faktu, że w sposobie obsługi mamy do
czynienia z podobną różnicą, jak między
projektowaniem na mechanicznej desce
kreślarskiej a projektowaniem z wykorzy-
staniem programu Auto CAD – to po pro-
stu inna jakość. Kwestię mitycznych róż-
nic w brzmieniu zostawmy sobie na in-
ną okazję.

Sposób obsługi mikserów cyfro-

wych może się podobać lub nie, ale
umożliwiają one pracę na zupełnie
innym poziomie. Poza tym, że struk-
tura mikserów cyfrowych jest w grun-
cie rzeczy podobna do struktury mik-
serów analogowych, jedyne co oba
rodzaje mikserów mają ze sobą wspól-
nego to przedwzmacniacze mikrofo-
nowe – tego póki co nie da się zrobić
w cyfrze. Ale zaraz potem w każdym
kanale znajdziemy konwerter analo-
gowo-cyfrowy, po którym sygnał prze-
mieszcza się już w postaci zer i jedynek.
Dzięki temu w każdym z kanałów wej-
ściowym można było zaimplementować
kompletny procesor dynamiki, zaawan-
sowany korektor, a na wyjściach ogra-
niczniki poziomu sygnału, bloki opóź-
nienia i wielopasmowe kompresory.
Cyfrowy mikser jest praktycznie samo-
wystarczalny i nie potrzebuje – jak jego
analogowy brat – raka pełnego całej
gamy urządzeń peryferyjnych. Poza tym
w ramach pojedynczych scen nie jeste-
śmy ograniczeni tylko do poziomów

Wspóczesne mik-
sery (na zdjciu po-
kazano SSL Duality)
przypominaj tro-
ch kokpit nowo-
czesnego odrzu-
towca...

Mikser audio - cz3_psm.indd 139

2007-09-20 15:16:33

140

Estrada i Studio • padziernik 2007

TECHNOLOGIA

Miksery audio

wykonawczych. Buduje się też wielo-
krotnie zabezpieczone układy zasilające
(choć w przypadku mikserów analogo-
wych redundancja zasilania też nie była
niczym niespotykanym).

Kolejna sprawa to sama konwersja

analogowo-cyfrowa, w której niezwykle
ważne dla finalnego brzmienia sygnału
jest optymalne ustawienie czułości. Zbyt
mała czułość oznacza zmniejszenie roz-
dzielczości konwersji, a zbyt duża rodzi
niebezpieczeństwo wystąpienia fatalnie
brzmiącego przesterowania cyfrowego.
Z tego względu konstruktorzy konsolet
cyfrowych zwracają szczególną uwagę
na jak największą dynamikę przetwor-
ników A-C oraz taką konstrukcję przed-
wzmacniacza, by uzyskać jak najwyż-
szą dynamikę sygnału już od samego
początku toru sygnałowego

Dużą zaletą mikserów cyfrowych

jest możliwość przyjmowania i wysy-
łania sygnałów w postaci cyfrowej, co
ma szczególne znaczenie podczas pracy
studyjnej oraz wielośladowej rejestra-
cji koncertów. Jeśli jednak z mikse-
rem współpracuje wiele urządzeń cyfro-
wych jednocześnie, wówczas rodzi się
problem ich wzajemnej synchroniza-
cji i dostosowania częstotliwości prób-
kowania. Choć wiele mikserów cyfro-
wych jest wyposażonych w wej-
ścia i wyjścia synchronizacji
wordclock, to jednak nie-
którzy użytkownicy
preferują korzysta-
nie z zewnętrz-
nego generatora
sygnału synchro-
nizującego, wysy-
łającego sygnał
zegarowy do wszyst-
kich urządzeń systemu,
w tym także do miksera.

Wirtualne miksery cyfrowe

Pisząc o mikserach nie można zapo-

mnieć o mikserach występujących pod
postacią programową. Najczęściej są to
moduły wchodzące w skład programów
typu DAW (cyfrowa stacja robocza).
Miksery takie pod względem graficz-
nym dość wiernie odwzorowują miksery
analogowe (tutaj nie trzeba oszczędzać
na potencjometrach i gniazdach...) ofe-
rując jednocześnie pełną funkcjonal-
ność cyfrowych mikserów sprzętowych.
Co więcej – zmiany wszystkich para-
metrów miksu możemy zapisać wraz
z całą sesją, co jest niezwykle przydatne
przy pracy ze złożonymi projektami
muzycznymi.

Większość mikserów wirtualnych

pozwala na ich budowanie zgodnie
z aktualnymi potrzebami. Jeśli nasza
sesja ma 24 ścieżki, to nasz mikser
także ma 24 wejścia. Jeśli potrzebu-
jemy dwóch Auxów, to pozostałe cztery
możemy wyłączyć itd. To bardzo uprasz-
cza obsługę. Jest jednak pewien problem
– mikser wirtualny możemy obsługi-
wać za pomocą myszki (co nie należy do
najłatwiejszych czynności na świecie)
lub za pomocą zewnętrznych, specjali-
zowanych sterowników MIDI, których

ceny, zwłaszcza tych najbardziej

wszechstronnych i ekskluzyw-

nych oscylują niebezpiecznie bli-

sko cen sprzętowych mikse-

rów cyfrowych.

Czy mikser wirtualny

może nam posłużyć jako

mikser do prac kon-

certowych i studyj-

nych? Teoretycznie

tak, ale nie zapo-

minajmy, że taki

mikser w kom-

puterze to

tylko środek typowego miksera. Nie ma
on bowiem fizycznych wejść i wyjść,
które materializują się dopiero pod
postacią interfejsu audio. I tu zaczy-
nają się koszty, bowiem stworzenie sys-
temu interfejsów audio mających np.
48 wejść mikrofonowych i tyleż samo
wyjść liniowych nie należy do najtań-
szych, a i tak nie zapewni funkcjonal-
ności miksera sprzętowego. A zatem,
póki co, miksery wirtualne świetnie
sprawdzają się w miksowaniu wielo-
śladowych sesji audio zarejestrowa-
nych na twardym dysku komputera.
W każdym innym przypadku będziemy
potrzebować miksera sprzętowego
z rzeczywistymi gniazdami i mani-
pulatorami.

E

i

S

Rónego typu regulatory renomowanej firmy Penny + Giles stosowa-
ne w mikserach, w tym dwa typy zmotoryzowanych tumików i dojstik do
panoramowania surround z napdem w obu osiach.

Estrada i Studio • padziernik 2007

i i mani-

i

S

Wirtualne miksery
cyfrowe pracuj
w rodowisku kom-
putera, a ich ob-
suga jest moliwa
za pomoc mysz-
ki lub zewntrz-
nych, dedykowa-
nych sterowników.
Mog to by pro-
ste urzdzenia, jak
np. Frontier Design
Group AlphaTrack
(namiastka pojedyn-
czego kanau z przy-
ciskami sterowania
napdem oraz zmo-
toryzowanym tumi-
kiem) lub zaawan-
sowane sterowni-
ki hi-end, takie jak
Mackie HUI.

iele mikserów cyfro-

ażo

nch

nak

icy

a-

-

-

-

-

-

yst

ste

mik

ce

ce

ce

c

c

c

c

c

c

c

ny, zwłaszcza tych najbardziej

ekskluzyw-

bezpiecznie b

wych mikse-
h.

er wirtualny

m posłużyć ja

do prac kon-

wych i studyj-

? Teoretyczn
, ale nie zapo

inajmy, że ta

mikser w kom

pu

p

p

p

p

p

p

p

terze to

onych w wej-

hronizacj

j

i

i

i

i

i

i

k nie-

y

t-

emu,
ksera.

ws

w

w

w

w

w

w

w

zechstronnych i

ny

n

n

n

n

n

n

n

ch oscylują nieb

sk

s

s

s

s

s

s

s

s

s

s

o cen sprzętow

ró

r

r

r

r

r

r

r

w cyfrowych

Czy mikse

mo

m

m

m

m

m

m

m

m

że nam

mi

m

m

m

m

m

m

m

m

m

kser d

ce

c

c

c

c

c

c

c

c

c

c

c

rtow

ny

n

n

n

n

n

n

n

n

ch?

ta

t

t

t

t

t

t

t

t

k,

mi

m

m

m

m

m

m

m

m

m

m

m

m

m

m

Mikser audio - cz3_psm.indd 140

2007-09-20 15:16:34

Mikser audio - cz3_psm.indd 141

2007-09-20 15:16:45