plik

Hałas jako zagrożenie w środowisku pracy

Hałasem przyjęto określać wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe,

uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części
organizmu człowieka.

Z fizycznego punktu widzenia, dźwięki są to drgania mechaniczne ośrodka

sprężystego (gazu, cieczy lub ośrodka stałego). Drgania te mogą być rozpatrywane jako
oscylacyjny ruch cząstek ośrodka względem położenia równowagi, wywołujący zmianę
ciśnienia ośrodka w stosunku do wartości ciśnienia statycznego (atmosferycznego).

Ta zmiana ciśnienia, (czyli zaburzenie równowagi ośrodka) przenosi się w postaci

następujących  po  sobie  lokalnych  zagęszczeń  i  rozrzedzeń  cząstek  ośrodka  w  przestrzeń
otaczającą  źródło  drgań,  tworząc  falę  akustyczną.  Różnica  między  chwilową  wartością
ciśnienia  w  ośrodku  przy  przejściu  fali  akustycznej  a  wartością  ciśnienia  statycznego
(atmosferycznego) jest zwana ciśnieniem akustycznym p, wyrażanym w Pa.

Ze względu na przebieg w czasie, hałas określa się jako ustalony lub nieustalony

(zmienny w czasie, przerywany). Rodzajem hałasu nieustalonego jest tzw. hałas impulsowy,
składający się z jednego lub wielu zdarzeń dźwiękowych, każde o czasie trwania mniejszym
niż 1 s.

Ze względu na charakter oddziaływania hałasu na organizm człowieka, wyróżnia się

hałas uciążliwy nie wywołujący trwałych skutków w organizmie oraz hałas szkodliwy
wywołujący trwałe skutki lub powodujący określone ryzyko ich wystąpienia.

Istnieją również inne podziały hałasu np. podział uwzględniający przyczynę jego

powstania i klasyfikację jego źródeł. Wyróżnia się np.: hałas aerodynamiczny, powstający w
wyniku przepływu powietrza lub innego gazu oraz hałas mechaniczny, powstający wskutek
tarcia i zderzeń ciał stałych, w tym głównie części maszyn.

Stosowany jest także podział ze względu na środowisko, w którym hałas występuje.

Hałas w przemyśle, zwany jest hałasem przemysłowym, hałas w pomieszczeniach
mieszkalnych, miejscach użyteczności publicznej i terenach wypoczynkowych - hałasem
komunalnym, a w środkach komunikacji - hałasem komunikacyjnym.

Skutkiem działania hałasu na organizm ludzki jest:

• uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu powodujące spadek sprawności

słuchu, aż do głuchoty włącznie,

•  nerwice,
•  zwiększona pobudliwość,
•  bezsenność i bóle głowy,
•  przedłużenie czasu reakcji na bodziec (zmniejszony refleks),
•  nadciśnienie tętnicze krwi,
•  choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy,
•  osłabienie czynności narządów trawiennych,
•  wzmożone napięcie mięśni,
•  obniżenie odporności na choroby,
•  zaburzenie wzroku, równowagi, dotyku.

Hałas o stosunkowo niewielkiej intensywności (75-85 dB), ale działający

nieprzerwanie przez dłuższy okres (kilka lub kilkanaście lat), może być przyczyną powstania i
rozwinięcia się w organizmie chorób o podłożu nerwicowym.

Dopuszczalne wartości, ze względu na ochronę słuchu, wynoszą:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia

pracy nie powinien przekraczać 85 dB (zalecany próg działania 80 dB),

• maksymalna wartość skuteczna dźwięku (maksymalny poziom dźwięku) występująca

w czasie obserwacji nie jest większa niż 115 dB,

• maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku (szczytowy poziom dźwięku) nie

przekracza 135 dB.

Stan zagrożenia hałasem w Polsce

W Polsce szacuje się, że na szkodliwe, bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu

narażonych jest około 13 milionów osób co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności    W
raporcie NIK dotyczącym wyników badań Inspekcji Ochrony Środowiska przeprowadzonych
w  ramach  „Państwowego  monitoringu  środowiska”  stwierdzono,  że  w  87%  punktów
badanych  występują  przekroczenia  wartości  dopuszczalnych  hałasu  (w  większości
przypadków o więcej niż 10 dB).

Podstawowym źródłem danych dotyczących zagrożenia hałasem w środowisku pracy

jest  opracowanie  przygotowywane  corocznie  przez  Główny  Urząd  Statystyczny.  Powstaje
ono na podstawie sprawozdań o warunkach pracy wykonywanych przez zobowiązane do tego
podmioty  gospodarcze  na  podstawie  rozporządzenia  Prezesa  Rady  Ministrów  z  dnia  11
września  2003  r.  (Dz.U.  Nr  146,  poz.  1227).  W  2003  r.  badaniami  objęto  4708384  osób
zatrudnionych w 59,9 tys. zakładów pracy (w tym 52,6 tysięcy zakładów sektora prywatnego
i 7,3 tysiąca zakładów sektora publicznego).

Jednym z podstawowych czynników stanowiących zagrożenie w środowisku pracy

jest  hałas.  Ilustruje  to  wykres  1,  na  którym  przedstawiono  liczbę  osób  zatrudnionych  w
warunkach  zagrożenia  czynnikami  szkodliwymi  i  niebezpiecznymi  odniesionych  do  1000
zatrudnionych. Jak widać zarówno w 2002 jak i 2003 roku, mimo niewielkiego spadku liczby
osób, hałas jest dominującym czynnikiem szkodliwym środowiska pracy.

Na wykresie 2 przedstawiono liczbę stwierdzonych trwałych ubytków słuchu w

działach gospodarki o najwyższych wskaźnikach zapadalności. Najniekorzystniejsza sytuacja
występuje w przetwórstwie przemysłowym (337 stwierdzonych chorób zawodowych) oraz w
górnictwie  i  kopalnictwie  (194).  Dużą  liczbę  przypadków  zarejestrowano  również  w
budownictwie  (92).  Zaskakującym,  może  się  wydać  fakt,  że  wśród  zagrożonych
wystąpieniem trwałego ubytku słuchu gałęzi gospodarki znalazło się rolnictwo, łowiectwo i
leśnictwo (23 przypadki stwierdzenia choroby zawodowej).

Zagrożenie hałasem w rolnictwie

Opinia na temat zawodów rolniczych nie odzwierciedla jak powszechnym

zagrożeniem  w  tym  sektorze  jest  hałas.  Powstaje  on  podczas  pracy  takich  maszyn,  jak:
ciągniki współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na
ciągniku),  samobieżne  maszyny  rolnicze  (kombajny  zbożowe,  kombajny  buraczane,
sieczkarnie,  kosiarki  pokosowe),  maszyny  rolnicze  stacjonarne  (młocarnie,  śrutowniki,
gniotowniki,  razdrabniacze,  mieszalniki,  sortowniki  do  ziemniaków,  dojarki)  oraz  maszyny
warsztatowo-budowlane  (pilarki  łańcuchowe  spalinowe,  pilarki  tarczowe,  sprężarki,
przecinarki  do  metalu,  szlifierki,  wiertarki,  spawarki,  betoniarki).  Ponieważ  podstawową
jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna
ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

Zagrożenie hałasem rolników indywidualnych jest problemem mało znanym w Polsce

i  w  dużym  stopniu  niedocenianym.  Wynika  to  z  braku  odpowiednich  przepisów  prawnych
umożliwiających prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy w tej gałęzi gospodarki (przez
Państwową Inspekcję Pracy oraz stacje sanitarno-epidemiologiczne), niewykonywania badań
środowiskowych i profilaktycznych badań lekarskich oraz braku świadomości wśród samych
rolników indywidualnych o istniejącym zagrożeniu (ubytek słuchu spowodowany hałasem nie
stwarza  bólu,  postępuje  powoli  i  najczęściej  niezauważalnie).  O  wadze  problemu  świadczy
znaczna  liczba  hałaśliwych  ciągników  eksploatowanych  na  polskiej  wsi  (ponad  1.3  mln
zarejestrowanych egzemplarzy) oraz duża populacja osób narażonych (około 3 mln rolników
w  około  2  mln  gospodarstw  rodzinnych).  Tymczasem  oficjalne  statystyki  KRUS  nie
wykazują od 1995 roku żadnych przypadków zawodowego ubytku słuchu w grupie rolników
indywidualnych.

Natomiast w rolnictwie uspołecznionym zarejestrowano w 1997 roku (wg danych

Instytutu  Medycyny  Pracy  w  Łodzi)  25  uznanych  przypadków  uszkodzenia  słuchu,
wywołanego  hałasem,  na  ogólną  liczbę  250  jednostek  wszystkich  zanotowanych  chorób
zawodowych  w  tym  sektorze  rolnym  (wg  danych  szacunkowych  w  rolnictwie
uspołecznionym zatrudnionych jest obecnie 250 tysięcy pracowników).

Przeprowadzone badania hałasu emitowanego podczas pracy różnych maszyn

używanych w rolnictwie wykazały, że największa zagrożenie dla narządu słuchu stwarzają,
ciągniki rolnicze, których średnio 1-godzinna ekspozycja na hałas (E

A,1h

) zawiera się w

przedziale: 0,05-4.80 (Pa

*h) w zależności od typu, stanu technicznego ciągnika i producenta.

Hałas występujący na stanowisku obsługi ciągnika rolniczego i samojezdnej

maszyny rolniczej charakteryzuje się dużą zmiennością w czasie. Jego poziom zależy przede
wszystkim  od  szybkości  obrotowej  silnika  napędowego,  elementów  roboczych,  a  także  od
stopnia  obciążenia  silnika,  a  więc  wiąże  się  bezpośrednio  z  rodzajem  wykonywanej  pracy
przez określoną maszynę. Dla przykładu: w przypadku ciągników o średniej mocy najwyższe
wartości  1-godzinnej  ekspozycji  na  hałas  (E

A,1h

) zanotowano podczas transportu dwóch

załadowanych przyczep (4,80 Pa

*h). W trakcie cięcia kukurydzy rozdrabniaczem Orkan (3

21 Pa

*h), kultywacji (2,53 Pa

*h) i bronowania (2.35 Pa

*h), natomiast najniższe - podczas

ładowania liści (0,16 Pa

*h).

Badania hałasu ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych dowodzą, że na

stanowisku  obsługi  tych  pojazdów  istnieje  potencjalne  zagrożenie  dla  słuchu  operatorów.
Stopień  tego  zagrożenia  był  znacznie  wyższy  w  latach  50  i  60,  ponieważ  dotyczył  mało
nowoczesnych  modeli  bez  kabin  lub  z  kabinami,  które  jednak  nie  tylko  nie  tłumiły
docierających doń dźwięków, lecz niekiedy je wzmacniały.

Metody zwalczania hałasu na stanowisku kierowcy ciągnika

Zgodnie z §5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w

sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub
drgania  mechaniczne  (Dz.  U.  2005,  nr  157,  poz.  1318)  obowiązkiem  pracodawcy  jest
eliminowanie  u  źródła  ryzyka  zawodowego  związanego  z  narażeniem  na  hałas  lub
ograniczanie  tego  ryzyka  do  najniższego  poziomu  uwzględniając  przy  tym  dostępne
rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny.

Skuteczne metody walki z hałasem wymagają stosowania się do sprawdzonej i

powszechnie  przyjętej  systematyki  działań.  Zgodnie  z  nią  przedsięwzięte  środki  zaradcze
powinny być zgodne z następującym schematem:
2.  eliminacja zagrożenia hałasem poprzez jego redukcję u źródła powstawania (rysunek 1),
3.  stosowanie środków ochrony zbiorowej przed hałasem (rysunek 1),
4.  stosowanie środków ochrony indywidualnej przed hałasem (rysunek 2),
5.  wykorzystywanie przedsięwzięć o charakterze organizacyjnym (rysunek 2).

Rysunek 1. Metody walki z hałasem:

ograniczenie hałasu u źródła oraz środki zbiorowej ochrony przed hałasem

Rysunek 2. Metody walki z hałasem:

środki ochrony indywidualnej oraz działania organizacyjne

Eliminacja hałasu u źródła oznacza, że w przypadku nowo produkowanych urządzeń

już  na  etapie  projektowania  należy  uwzględnić  fakt  wymagań  dotyczących  emisji  hałasu
przez  te  urządzenia,  zaś  w  przypadku  już  wprowadzonych  do  środowiska  pracy  maszyn  i
urządzeń należy podjąć działania techniczne aby wypełniły one wymagania związane z ocena
zgodności  urządzeń  w  zakresie  emisji  hałasu  zgodnie  z  wymogami  UE  (Dyrektywy
98/37/WE, 2000/14/WE).

W przypadku, gdy nie jest możliwe zlikwidowanie lub ograniczenie hałasu u źródła

najbardziej  efektywną  metodą  jest  stosowanie  odpowiednio  zaprojektowanych  środków
ochrony  zbiorowej.  Zadaniem  środków  ochrony  zbiorowej  jest  zmniejszenie  energii
akustycznej  docierającej  do  środowiska,  w  którym  przebywają  ludzie  np.  przez  zamianę
postaci  tej  energii  na  ciepło  lub  stworzenie  bariery  pomiędzy  źródłem  hałasu  i  miejscem
przebywania ludzi.

W ostatnich latach obserwuje się dość duży postęp w zakresie obniżania

niepożądanych dźwięków na stanowisku kierowcy ciągnika. Konstruowane i produkowane są
ciągniki bardziej nowoczesne, o zwiększonej mocy, gabarytowo większe oraz wyposaża się je
w  dźwiękoszczelne  kabiny,  sprowadzające  hałas  do  wartości  zbliżonej  do  normatywnej  lub
niższej. Ma to jednak dość istotne ograniczenia. Aby kabina spełniała swoje zadania (tłumiące
hałas)  nie  należałoby  otwierać  okien  lub  drzwi  podczas  pracy  ciągnika.  Z  jednej  strony
pociąga  to  za  sobą  konieczność  instalowania  klimatyzacji  w  kabinie,  z  uwagi  na  prace
wykonywane  w  porze  letniej.  Z  ekonomicznego  punktu  widzenia  jest  to  nierealne,  stąd
obserwowane  jest  często  otwieranie  okien  lub  drzwi  przez  kierowców  podczas  pracy  w
wysokiej temperaturze powietrza na zewnątrz. Z drugiej  zaś strony kierowca jest zmuszony
co pewien czas otwierać tylne okno, aby kontrolować w sposób akustyczny pracę doczepionej
lub  zawieszonej  maszyny.  Fakty  te  pogarszają  warunki  akustyczne  i  zwiększają  stopień
obciążenia hałasem.

We wszystkich tych przypadkach, kiedy poziom hałasu na stanowisku operatora

ciągnika rolniczego jest większy od dopuszczalnego, a równocześnie wszystkie inne sposoby
zmniejszenia poziomu tego hałasu są trudne do natychmiastowego zrealizowania, należy
stosować ochronniki słuchu. Warunkiem koniecznym uzyskania wystarczającej ochrony jest
prawidłowy dobór ochronników do wielkości charakteryzujących występujący hałas.

Ochronniki słuchu dzielą się na nauszniki przeciwhałasowe i wkładki

przeciwhałasowe. Nowoczesne ochronniki słuchu mogą być wyposażone w układy

elektroniczne z aktywną redukcją hałasu, z regulowanym tłumieniem oraz z łącznością
przewodową lub bezprzewodową.

Działania o charakterze organizacyjnym mają na celu zmniejszenie narażenia na

hałas, którego nie można było wyeliminować żadnymi środkami technicznymi ani zmniejszyć
narażenie  przez  stosowanie  środków  ochrony  indywidualnej.  Działania  organizacyjne
polegają  przede  wszystkim  na  zmniejszeniu  czasu  ekspozycji  na  hałas  przez  stosowanie
odpowiednich  przerw  w  pracy  lub  przesuwanie  na  określony  czas  pracownika  do  innych
stanowisk  pracy,  na  których  nie  ma  narażenia  na  hałas.  Należy  zaznaczyć,  że  działania  o
charakterze  organizacyjnym  powinny  być  prowadzone  równolegle  ze  wspomnianymi
wcześniej działaniami o charakterze technicznym.

Ważnym uzupełnieniem działań technicznych i organizacyjnych mających na celu

zminimalizowanie ryzyka związanego z występowaniem hałasu w środowisku pracy jest
profilaktyka medyczna. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym,
kontrolnym i okresowym badaniom lekarskim.

Z powodu braku odpowiednich przepisów prawnych umożliwiających prowadzenie

nadzoru nad warunkami pracy w rolnictwie pracownicy tej gałęzi gospodarki nie wykonują
badań środowiskowych i profilaktycznych badań lekarskich. Wynika to z braku świadomości
wśród rolników o istniejącym zagrożeniu

Literatura:

1. Drgania

mechaniczne

–

wibracje.

Hałas

środowisku

pracy.,

http://kultbezp.ciop.pl/P_O_Z_I_O_M_4/Startowa_STRONA.htm.

2. Hałas, http://www.ciop.pl/6466.html.
3. Zagrożenie

hałasem

środowisku

pracy

życia,

http://osha.europa.eu/fop/poland/pl/europejski_tydzien_2005/et_2005.stm.

4. Redukcja

ograniczanie

hałasu,

http://osha.europa.eu/fop/poland/pl/europejski_tydzien_2005/et_2005.stm.

5. Bezpieczeństwo

pracy

rolnictwie

–

zagrożenie

hałasem,

http://www.ciop.pl/12224.html.

6. Materiały szkoleniowe z zakresu wspomagania profilaktyki narażenia na hałas w

rolnictwie, http://www.serwis.wypadek.pl/index.php?site=109.