Techniczne bezpieczeństwo pracy

Scharakteryzuj jedno z zagrożeń

występujących na dowolnym

stanowisku pracy. Zaproponuj

sposoby eliminacji lub ograniczenia

tego zagrożenia.

2

Hałas jako zagrożenie w środowisku pracy

Hałasem przyjęto określać wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe,

uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części
organizmu człowieka.

Z fizycznego punktu widzenia, dźwięki są to drgania mechaniczne ośrodka

sprężystego (gazu, cieczy lub ośrodka stałego). Drgania te mogą być rozpatrywane jako
oscylacyjny ruch cząstek ośrodka względem położenia równowagi, wywołujący zmianę
ciśnienia ośrodka w stosunku do wartości ciśnienia statycznego (atmosferycznego).

Ta zmiana ciśnienia, (czyli zaburzenie równowagi ośrodka) przenosi się w postaci

następujących po sobie lokalnych zagęszczeń i rozrzedzeń cząstek ośrodka w przestrzeń
otaczającą źródło drgań, tworząc falę akustyczną. Różnica między chwilową wartością
ciśnienia w ośrodku przy przejściu fali akustycznej a wartością ciśnienia statycznego
(atmosferycznego) jest zwana ciśnieniem akustycznym p, wyrażanym w Pa.

Ze względu na przebieg w czasie, hałas określa się jako ustalony lub nieustalony

(zmienny w czasie, przerywany). Rodzajem hałasu nieustalonego jest tzw. hałas impulsowy,
składający się z jednego lub wielu zdarzeń dźwiękowych, każde o czasie trwania mniejszym
niż 1 s.

Ze względu na charakter oddziaływania hałasu na organizm człowieka, wyróżnia się

hałas uciążliwy nie wywołujący trwałych skutków w organizmie oraz hałas szkodliwy
wywołujący trwałe skutki lub powodujący określone ryzyko ich wystąpienia.

Istnieją również inne podziały hałasu np. podział uwzględniający przyczynę jego

powstania i klasyfikację jego źródeł. Wyróżnia się np.: hałas aerodynamiczny, powstający w
wyniku przepływu powietrza lub innego gazu oraz hałas mechaniczny, powstający wskutek
tarcia i zderzeń ciał stałych, w tym głównie części maszyn.

Stosowany jest także podział ze względu na środowisko, w którym hałas występuje.

Hałas w przemyśle, zwany jest hałasem przemysłowym, hałas w pomieszczeniach
mieszkalnych, miejscach użyteczności publicznej i terenach wypoczynkowych - hałasem
komunalnym, a w środkach komunikacji - hałasem komunikacyjnym.

Skutkiem działania hałasu na organizm ludzki jest:

• uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu powodujące spadek sprawności

słuchu, aż do głuchoty włącznie,

• nerwice,
• zwiększona pobudliwość,
• bezsenność i bóle głowy,
• przedłużenie czasu reakcji na bodziec (zmniejszony refleks),
• nadciśnienie tętnicze krwi,
• choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy,
• osłabienie czynności narządów trawiennych,
• wzmożone napięcie mięśni,
• obniżenie odporności na choroby,
• zaburzenie wzroku, równowagi, dotyku.

3

Hałas o stosunkowo niewielkiej intensywności (75-85 dB), ale działający

nieprzerwanie przez dłuższy okres (kilka lub kilkanaście lat), może być przyczyną powstania i
rozwinięcia się w organizmie chorób o podłożu nerwicowym.

Dopuszczalne wartości, ze względu na ochronę słuchu, wynoszą:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia

pracy nie powinien przekraczać 85 dB (zalecany próg działania 80 dB),

• maksymalna wartość skuteczna dźwięku (maksymalny poziom dźwięku) występująca

w czasie obserwacji nie jest większa niż 115 dB,

• maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku (szczytowy poziom dźwięku) nie

przekracza 135 dB.

Stan zagrożenia hałasem w Polsce

W Polsce szacuje się, że na szkodliwe, bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu

narażonych jest około 13 milionów osób co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności W
raporcie NIK dotyczącym wyników badań Inspekcji Ochrony Środowiska przeprowadzonych
w ramach „Państwowego monitoringu środowiska” stwierdzono, że w 87% punktów
badanych występują przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu (w większości
przypadków o więcej niż 10 dB).

Podstawowym źródłem danych dotyczących zagrożenia hałasem w środowisku pracy

jest opracowanie przygotowywane corocznie przez Główny Urząd Statystyczny. Powstaje
ono na podstawie sprawozdań o warunkach pracy wykonywanych przez zobowiązane do tego
podmioty gospodarcze na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 11
września 2003 r. (Dz.U. Nr 146, poz. 1227). W 2003 r. badaniami objęto 4708384 osób
zatrudnionych w 59,9 tys. zakładów pracy (w tym 52,6 tysięcy zakładów sektora prywatnego
i 7,3 tysiąca zakładów sektora publicznego).

Jednym z podstawowych czynników stanowiących zagrożenie w środowisku pracy

jest hałas. Ilustruje to wykres 1, na którym przedstawiono liczbę osób zatrudnionych w
warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi odniesionych do 1000
zatrudnionych. Jak widać zarówno w 2002 jak i 2003 roku, mimo niewielkiego spadku liczby
osób, hałas jest dominującym czynnikiem szkodliwym środowiska pracy.

Na wykresie 2 przedstawiono liczbę stwierdzonych trwałych ubytków słuchu w

działach gospodarki o najwyższych wskaźnikach zapadalności. Najniekorzystniejsza sytuacja
występuje w przetwórstwie przemysłowym (337 stwierdzonych chorób zawodowych) oraz w
górnictwie i kopalnictwie (194). Dużą liczbę przypadków zarejestrowano również w
budownictwie (92). Zaskakującym, może się wydać fakt, że wśród zagrożonych
wystąpieniem trwałego ubytku słuchu gałęzi gospodarki znalazło się rolnictwo, łowiectwo i
leśnictwo (23 przypadki stwierdzenia choroby zawodowej).

4

Wykres 1. Zatrudnieni w warunkach zagrożenie czynnikami

szkodliwymi i niebezpiecznymi na 1000 zatrudnionych

Wykres 2. Trwały ubytek słuchu, w Polsce w 2003 r.

w najbardziej zagrożonych działach gospodarki

5

Zagrożenie hałasem w rolnictwie

Opinia na temat zawodów rolniczych nie odzwierciedla jak powszechnym

zagrożeniem w tym sektorze jest hałas. Powstaje on podczas pracy takich maszyn, jak:
ciągniki współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na
ciągniku), samobieżne maszyny rolnicze (kombajny zbożowe, kombajny buraczane,
sieczkarnie, kosiarki pokosowe), maszyny rolnicze stacjonarne (młocarnie, śrutowniki,
gniotowniki, razdrabniacze, mieszalniki, sortowniki do ziemniaków, dojarki) oraz maszyny
warsztatowo-budowlane (pilarki łańcuchowe spalinowe, pilarki tarczowe, sprężarki,
przecinarki do metalu, szlifierki, wiertarki, spawarki, betoniarki). Ponieważ podstawową
jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna
ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

Zagrożenie hałasem rolników indywidualnych jest problemem mało znanym w Polsce

i w dużym stopniu niedocenianym. Wynika to z braku odpowiednich przepisów prawnych
umożliwiających prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy w tej gałęzi gospodarki (przez
Państwową Inspekcję Pracy oraz stacje sanitarno-epidemiologiczne), niewykonywania badań
środowiskowych i profilaktycznych badań lekarskich oraz braku świadomości wśród samych
rolników indywidualnych o istniejącym zagrożeniu (ubytek słuchu spowodowany hałasem nie
stwarza bólu, postępuje powoli i najczęściej niezauważalnie). O wadze problemu świadczy
znaczna liczba hałaśliwych ciągników eksploatowanych na polskiej wsi (ponad 1.3 mln
zarejestrowanych egzemplarzy) oraz duża populacja osób narażonych (około 3 mln rolników
w około 2 mln gospodarstw rodzinnych). Tymczasem oficjalne statystyki KRUS nie
wykazują od 1995 roku żadnych przypadków zawodowego ubytku słuchu w grupie rolników
indywidualnych.

Natomiast w rolnictwie uspołecznionym zarejestrowano w 1997 roku (wg danych

Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi) 25 uznanych przypadków uszkodzenia słuchu,
wywołanego hałasem, na ogólną liczbę 250 jednostek wszystkich zanotowanych chorób
zawodowych w tym sektorze rolnym (wg danych szacunkowych w rolnictwie
uspołecznionym zatrudnionych jest obecnie 250 tysięcy pracowników).

Przeprowadzone badania hałasu emitowanego podczas pracy różnych maszyn

używanych w rolnictwie wykazały, że największa zagrożenie dla narządu słuchu stwarzają,
ciągniki rolnicze, których średnio 1-godzinna ekspozycja na hałas (E

A,1h

) zawiera się w

przedziale: 0,05-4.80 (Pa

2

*h) w zależności od typu, stanu technicznego ciągnika i producenta.

Hałas występujący na stanowisku obsługi ciągnika rolniczego i samojezdnej

maszyny rolniczej charakteryzuje się dużą zmiennością w czasie. Jego poziom zależy przede
wszystkim od szybkości obrotowej silnika napędowego, elementów roboczych, a także od
stopnia obciążenia silnika, a więc wiąże się bezpośrednio z rodzajem wykonywanej pracy
przez określoną maszynę. Dla przykładu: w przypadku ciągników o średniej mocy najwyższe
wartości 1-godzinnej ekspozycji na hałas (E

A,1h

) zanotowano podczas transportu dwóch

załadowanych przyczep (4,80 Pa

2

*h). W trakcie cięcia kukurydzy rozdrabniaczem Orkan (3

21 Pa

2

*h), kultywacji (2,53 Pa

2

*h) i bronowania (2.35 Pa

2

*h), natomiast najniższe - podczas

ładowania liści (0,16 Pa

2

*h).

6

Badania hałasu ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych dowodzą, że na

stanowisku obsługi tych pojazdów istnieje potencjalne zagrożenie dla słuchu operatorów.
Stopień tego zagrożenia był znacznie wyższy w latach 50 i 60, ponieważ dotyczył mało
nowoczesnych modeli bez kabin lub z kabinami, które jednak nie tylko nie tłumiły
docierających doń dźwięków, lecz niekiedy je wzmacniały.

Metody zwalczania hałasu na stanowisku kierowcy ciągnika

Zgodnie z §5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w

sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub
drgania mechaniczne (Dz. U. 2005, nr 157, poz. 1318) obowiązkiem pracodawcy jest
eliminowanie u źródła ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas lub
ograniczanie tego ryzyka do najniższego poziomu uwzględniając przy tym dostępne
rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny.

Skuteczne metody walki z hałasem wymagają stosowania się do sprawdzonej i

powszechnie przyjętej systematyki działań. Zgodnie z nią przedsięwzięte środki zaradcze
powinny być zgodne z następującym schematem:
2. eliminacja zagrożenia hałasem poprzez jego redukcję u źródła powstawania (rysunek 1),
3. stosowanie środków ochrony zbiorowej przed hałasem (rysunek 1),
4. stosowanie środków ochrony indywidualnej przed hałasem (rysunek 2),
5. wykorzystywanie przedsięwzięć o charakterze organizacyjnym (rysunek 2).

Rysunek 1. Metody walki z hałasem:

ograniczenie hałasu u źródła oraz środki zbiorowej ochrony przed hałasem

7

Rysunek 2. Metody walki z hałasem:

środki ochrony indywidualnej oraz działania organizacyjne

Eliminacja hałasu u źródła oznacza, że w przypadku nowo produkowanych urządzeń

już na etapie projektowania należy uwzględnić fakt wymagań dotyczących emisji hałasu
przez te urządzenia, zaś w przypadku już wprowadzonych do środowiska pracy maszyn i
urządzeń należy podjąć działania techniczne aby wypełniły one wymagania związane z ocena
zgodności urządzeń w zakresie emisji hałasu zgodnie z wymogami UE (Dyrektywy
98/37/WE, 2000/14/WE).

W przypadku, gdy nie jest możliwe zlikwidowanie lub ograniczenie hałasu u źródła

najbardziej efektywną metodą jest stosowanie odpowiednio zaprojektowanych środków
ochrony zbiorowej. Zadaniem środków ochrony zbiorowej jest zmniejszenie energii
akustycznej docierającej do środowiska, w którym przebywają ludzie np. przez zamianę
postaci tej energii na ciepło lub stworzenie bariery pomiędzy źródłem hałasu i miejscem
przebywania ludzi.

W ostatnich latach obserwuje się dość duży postęp w zakresie obniżania

niepożądanych dźwięków na stanowisku kierowcy ciągnika. Konstruowane i produkowane są
ciągniki bardziej nowoczesne, o zwiększonej mocy, gabarytowo większe oraz wyposaża się je
w dźwiękoszczelne kabiny, sprowadzające hałas do wartości zbliżonej do normatywnej lub
niższej. Ma to jednak dość istotne ograniczenia. Aby kabina spełniała swoje zadania (tłumiące
hałas) nie należałoby otwierać okien lub drzwi podczas pracy ciągnika. Z jednej strony
pociąga to za sobą konieczność instalowania klimatyzacji w kabinie, z uwagi na prace
wykonywane w porze letniej. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to nierealne, stąd
obserwowane jest często otwieranie okien lub drzwi przez kierowców podczas pracy w
wysokiej temperaturze powietrza na zewnątrz. Z drugiej zaś strony kierowca jest zmuszony
co pewien czas otwierać tylne okno, aby kontrolować w sposób akustyczny pracę doczepionej
lub zawieszonej maszyny. Fakty te pogarszają warunki akustyczne i zwiększają stopień
obciążenia hałasem.

We wszystkich tych przypadkach, kiedy poziom hałasu na stanowisku operatora

ciągnika rolniczego jest większy od dopuszczalnego, a równocześnie wszystkie inne sposoby
zmniejszenia poziomu tego hałasu są trudne do natychmiastowego zrealizowania, należy
stosować ochronniki słuchu. Warunkiem koniecznym uzyskania wystarczającej ochrony jest
prawidłowy dobór ochronników do wielkości charakteryzujących występujący hałas.

Ochronniki słuchu dzielą się na nauszniki przeciwhałasowe i wkładki

przeciwhałasowe. Nowoczesne ochronniki słuchu mogą być wyposażone w układy

8

elektroniczne z aktywną redukcją hałasu, z regulowanym tłumieniem oraz z łącznością
przewodową lub bezprzewodową.

Działania o charakterze organizacyjnym mają na celu zmniejszenie narażenia na

hałas, którego nie można było wyeliminować żadnymi środkami technicznymi ani zmniejszyć
narażenie przez stosowanie środków ochrony indywidualnej. Działania organizacyjne
polegają przede wszystkim na zmniejszeniu czasu ekspozycji na hałas przez stosowanie
odpowiednich przerw w pracy lub przesuwanie na określony czas pracownika do innych
stanowisk pracy, na których nie ma narażenia na hałas. Należy zaznaczyć, że działania o
charakterze organizacyjnym powinny być prowadzone równolegle ze wspomnianymi
wcześniej działaniami o charakterze technicznym.

Ważnym uzupełnieniem działań technicznych i organizacyjnych mających na celu

zminimalizowanie ryzyka związanego z występowaniem hałasu w środowisku pracy jest
profilaktyka medyczna. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym,
kontrolnym i okresowym badaniom lekarskim.

Z powodu braku odpowiednich przepisów prawnych umożliwiających prowadzenie

nadzoru nad warunkami pracy w rolnictwie pracownicy tej gałęzi gospodarki nie wykonują
badań środowiskowych i profilaktycznych badań lekarskich. Wynika to z braku świadomości
wśród rolników o istniejącym zagrożeniu

Literatura:

1. Drgania

mechaniczne

–

wibracje.

Hałas

w

środowisku

pracy.,

http://kultbezp.ciop.pl/P_O_Z_I_O_M_4/Startowa_STRONA.htm.

2. Hałas, http://www.ciop.pl/6466.html.
3. Zagrożenie

hałasem

w

środowisku

pracy

i

życia,

http://osha.europa.eu/fop/poland/pl/europejski_tydzien_2005/et_2005.stm.

4. Redukcja

i

ograniczanie

hałasu,

http://osha.europa.eu/fop/poland/pl/europejski_tydzien_2005/et_2005.stm.

5. Bezpieczeństwo

pracy

w

rolnictwie

–

zagrożenie

hałasem,

http://www.ciop.pl/12224.html.

6. Materiały szkoleniowe z zakresu wspomagania profilaktyki narażenia na hałas w

rolnictwie, http://www.serwis.wypadek.pl/index.php?site=109.