Marek Konieczny

Poziom Sprawności Ogólnej i Rozwój Fizyczny

Uczniów Klas V-VI Szkoły Podstawowej

w Luboszu w roku 1991 i 2001

Wstęp

Materiał do pracy stanowiły wyniki badań wykonanych wśród 49 uczniów klas V i VI w roku 2001 oraz 42 uczniów tych samych klas w roku 1991. Badania wykonano na chłopcach w Szkole Podstawowej w Luboszu w terminie 15-31 marca 2001 roku oraz 15-25 listopada 1991 roku.

Do badań wykorzystano testy sprawności ogólnej, które pozwoliły określić poziom uczniów w zakresie skoczności, zwinności, gibkości, siły i szybkości. Dodatkowo wykonano pomiar wysokości i ciężaru ciała badanych.

Niniejsza praca stawia sobie za cel:

1. Scharakteryzowanie poziomu sprawności ogólnej chłopców uczęszczających do klas V i VI Szkoły Podstawowej.

2. Określenie różnic zachodzących w poziomie sprawności ogólnej między badanymi chłopcami w roku 2001 a 1991.

3. Dokonanie porównania rozwoju fizycznego badanych uczniów na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat.

Materiał i metoda badań

Badania wykonano w Szkole Podstawowej w Luboszu wśród uczniów urodzonych w latach 1989 - 1988. Próby wykonano w okresie od 15 do 30 marca 2001 roku i objęto nimi uczniów klas V i VI. W klasie V zbadano 21 chłopców, a w klasie VI - 28.

Przed przystąpieniem do prób uczniowie odbywali 20 - minutową rozgrzewkę. Każda próba była omawiana i demonstrowana przez prowadzącego badania. Wszyscy z badanych mieli możliwość przećwiczenia próby, lecz nie mieli możliwości poprawienia uzyskiwanych wyników w danym ćwiczeniu. Uczniowie wykonywali wszystkie próby w stroju sportowym i trampkach.

Czas wykonywania prób był rejestrowany za pomocą tego samego czasomierza z dokładnością do 0,1 s.

Dla określenia sprawności ogólnej przeprowadzono pięć testów dotyczących skoczności, zwinności, gibkości, siły i szybkości.

Rozwój fizyczny ustalono na podstawie wyników pomiarów wysokości i ciężaru ciała. Pomiary podstawowych cech fizycznych wykonano na szkolnej wadze lekarskiej i za pomocą antropometru.

Materiał porównawczy dla w/w badań stanowiła młodzież urodzona w roku 1980 i 1979 odpowiednio V i VI klasa uczęszczająca do szkoły w 1991 roku.

Opis prób sprawności ogólnej

1. Próba skoczności

W celu określenia skoczności przygotowano tablicę z odmierzoną podziałką centymetrową, którą zamocowano na jednej ze ścian, tak by najniższy badany stojąc bokiem do tablicy mógł sięgnąć wyprostowanym ramieniem (prawym lub lewym) powyżej jej krawędzi. Próba rozpoczęła się mierzeniem dosięgu wzwyż bez wyskoku. Badany ustawił się 10 cm od tablicy z podziałką i stojąc na całych stopach, unosząc maksymalnie w górę ramię przy wyprostowanym tułowiu dotykał tablicy palcami. Z kolei stojąc nie dalej niż 15 cm od tejże tablicy wykonywał przysiad z przemachem ramion w tył, a następnie wyskok w górę, dotykając palcami tablicy w jak najwyższym punkcie. Każdy z badanych wykonywał trzy skoki, przy czym zaliczano najlepszy wynik. Próbę skoczności oceniano na podstawie różnicy obliczanej z wyników pomiaru dosięgu i wyskoku dosiężnego.

2. Próba zwinności

W sali gimnastycznej wyznaczono prostokąt o wymiarach 3x5m. W czterech rogach tego prostokąta i w jego środku na przecięciu się przekątnych ustawiono paliki. Każdy palik był oznaczony umownie literami od A do E (rys. 1).

Badany stawał obok palika A i stąd na sygnał gwizdkiem, poprzedzony komendą „gotów” startował z pozycji wysokiej, wykroczno - zakrocznej i obiegał paliki według następującej kolejności: B E C D E A. Bieg po ustalonej drodze badany wykonywał trzykrotnie. Kończąc trzecie obiegnięcie badany musiał obowiązkowo dotknąć palika A. Wynik próby stanowił czas uzyskany od momentu startu do chwili dotknięcia palika A.

Start

D A

E

3 m

C B

5 m

Rys. 1

3. Próba gibkości

Przystępując do oceny gibkości przygotowano tekturową podziałkę wycechowaną od „0” w dwu kierunkach (góra i dół). Następnie przymocowano ją do ławeczki gimnastycznej w ten sposób, aby punkt zerowy znajdował się na wysokości górnej krawędzi ławeczki. Badani kolejno stawali na tak przygotowanym stanowisku i wykonywali głęboki skłon w przód bez ugięcia nóg w kolanach, starając się końcami palców dotknąć jak najniżej podziałki centymetrowej. Odległości dodatnie mierzono od punktu zerowego w dół, ujemne w górę. Każdy badany wykonywał próbę dwa razy, a zaliczany był wynik lepszy.

4. Próba szybkości

Próba szybkości przeprowadzana była na odcinku 15 metrów oznaczonym palikami i liniami. Każdy osobnik przebiegał tę odległość pięciokrotnie, wykonując podczas biegu cztery nawroty w ten sposób, aby za każdym razem obie stopy znajdowały się poza linią wyznaczającą dystans do pokonania.

Badany sam rozpoczynał próbę po zgłoszeniu swej gotowości mierzącemu czas. Start odbywał się z pozycji wysokiej, wykroczno - zakrocznej. Pomiar kończono w momencie wykonania przez zawodnika piątej długości i wybiegnięcia poza paliki.

5. Próba siły

Badany przed rozpoczęciem próby ustawiał się w rozkroku przed wyznaczoną linią. Następnie trzymając w dłoniach za głową dwukilogramową piłkę lekarską wykonywał odchylenie tułowia w tył i przez szybki wyprost ramion i tułowia wyrzucał piłkę jak najdalej przed siebie (podobnie jak przy wrzucie piłki z autu). Na podłodze sali wyrysowano linie w odległości 0,5 m jedna od drugiej w celu odczytania uzyskiwanych wyników. Najlepszy wynik z trzech kolejno po sobie następujących wyrzutów stanowił ocenę próby siły.

Analiza materiału

A. Charakterystyka sprawności ogólnej

Przyjmując za R. Przewędą, sprawność fizyczną będziemy rozumieć jako „wyraz osiągniętego w ontogenezie poziomu zaradności i samodzielności motorycznej, sprawdzającego się w różnych sytuacjach” (4).

Pojęcie sprawności fizycznej ogólnej to „określony poziom rozwoju (czy też wykształcenia) cech morfologicznych (cech sprawności fizycznej), bądź też ujętych kompleksowo struktur ruchu” (1).

Ćwiczenia ogólnej sprawności fizycznej są fundamentem i podstawą dalszego prawidłowego rozwoju dziecka. Braki, jakie powstaną już podczas lekcji wychowania fizycznego, obniżają sprawność ogólną, a co za tym idzie również poziom sportowy zawodnika.

Dla oceny sprawności ogólnej przeprowadzono pięć prób, a mianowicie próbę: skoczności, zwinności, gibkości, szybkości i siły.

1. Skoczność

„Skoczność jest wieloczynnikową funkcją dwóch cech podstawowych: szybkości i siły oraz budowy i proporcji ciała. Wyraża moc pracy mięśniowej i określa zdolność przemieszczania ciała w przestrzeni poprzez fazę lotu: najwyżej, najdalej bądź też zależnie od zaistniałej sytuacji ruchowej” (5).

Tabela 1. Charakterystyka i porównanie wyników próby skoczności (w cm)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	20-35	27,7	0,9
2001	V	21	19-38	28,6
1991	VI	25	18-38	31,4		1,9
2001	VI	28	24-45	33,3

W tabelach przyjęto następujące oznaczenia:

n- liczebność zespołu

M- średnia arytmetyczna

D- różnica między średnimi

Minimum i maksimum- oznaczono najmniejszą i największą wartość wyników zarejestrowanych w próbach.

W niniejszej pracy przyjęto następujący schemat klasyfikacyjny istotności różnicy:

0 - 1 nieistotna

1 -2 słabo istotna

2 - 3 istotna

3 - x bardzo istotna

Dokonany pomiar skoczności wykazał, że w badanych zespołach chłopców najwyższą średnią legitymowali się uczniowie klasy VI (M=33,3). Indywidualne oscylacje wyników mieściły się w granicach od 19 cm do 45 cm Należy podkreślić bardzo dobry wynik indywidualny ucznia klasy VI- 45 cm Różnica między średnimi klas V była nieistotna. Natomiast w klasach VI słabo istotna. W obu przypadkach różnica była na korzyść młodzieży z roku 2001.

2. Zwinność

„ Zwinność jest to zdolność człowieka do wykonywania złożonych pod względem stosunków koordynacyjnych aktów ruchowych, zdolność do przestawiania się z jednych ściśle skoordynowanych ruchów na inne, jak również zdolność szybkiej realizacji nowych aktów ruchowych, odpowiednio do nieoczekiwanie powstających zadań” (3).

W celu dokonania oceny tej cechy u badanych zastosowano próbę polegającą na trzykrotnym obiegnięciu wyznaczonej trasy. Czas realizacji tego zadania znanego pod nazwą „ biegu po kopercie” mierzono w sekundach.

Tabela 2. Porównanie wyników próby zwinności (w s)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	26,6-31,4	27,7	2,5
2001	V	21	22,9-28,6	25,2
1991	VI	25	23,0-33,2	26,6		1,8
2001	VI	28	22,1-29,4	24,8

Z uzyskanych wyników próby zwinności wynika, że najkorzystniejszą średnią uzyskała młodzież z klasy VI (M=24,8 s). Największą rozpiętość rezultatów osobniczych cechowała młodzież klasy VI z roku 1991 i oscylowała w granicach od 23,0 s do 33,2 s. Istotność różnicy między przeciętnymi klas V jest istotna, natomiast klas VI słabo istotna na korzyść młodzieży badanej w 2001 roku.

3. Gibkość

„Gibkość to specyficzna właściwość ruchu określająca zakres ruchomości w obrębie połączeń stawowych. Jej poziom w dużej mierze zależy od elastyczności mięśni i ścięgien”(3).

„Ćwiczenia gibkości należy wykonywać na każdym treningu: ogólne - w drugiej części rozgrzewki i po intensywnych elementach zajęć; specjalne - w wydzielonym do tego czasie, najlepiej po zakończeniu rozgrzewki”(6).

Tabela 3. Charakterystyka liczbowa i porównanie wyników próby gibkości

( w cm)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	3-15	7,7	3,8
2001	V	21	-10-10	3,9
1991	VI	25	2-13	7,4		3,5
2001	VI	28	-8-14	3,9

Z tabeli 3 wynika, że najwyższą średnią uzyskali uczniowie klasy V (M=7,7) badani w 1991 roku. Zdecydowanie niższe średnie uzyskali uczniowie badani w 2001 roku w stosunku do swoich rówieśników, którzy chodzili do szkoły 10 lat temu. Można zaobserwować bardzo dużą rozpiętość indywidualnych wyników od -10 cm do 15 cm Istotność różnicy między badanymi grupami była bardzo istotna na korzyść młodzieży badanej 10 lat temu.

4. Szybkość

„ Szybkość określana jest jako zdolność do wykonywania ruchów w najmniejszych dla danych warunków odcinkach czasu. Ocena ta przejawia się poprzez trzy składowe: czas reakcji, czas ruchu prostego oraz częstotliwości ruchów cyklicznych”(5).

Celem dokonania oceny poziomu tej cechy zastosowano próbę biegu na dystansie 15 m, badani przebiegali ten odcinek 5 - krotnie.

Tabela 4. Porównanie i charakterystyka wyników próby szybkości (w s)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	20,0-24,5	21,7	1,3
2001	V	21	18,9-22,4	20,4
1991	VI	25	18,7-24,1	20,7		1,3
2001	VI	28	17,6-22,3	19,4

W badanych zespołach uczniów najkorzystniejszą przeciętną uzyskali chłopcy z klasy VI (M=19,4s). Najniższą średnią zyskała klasa V (M=21,7s). Najkorzystniejszy wynik indywidualny uzyskał uczeń klasy VI (17,6 s), najsłabszy wynik indywidualny stwierdzono u chłopca klasy V (24,5 s). Różnica w obu przypadkach była słabo istotna.

5. Siła

„ Współczesny sport wyczynowy stawia przed zawodnikami bardzo wysokie i zróżnicowane wymagania w zakresie poziomu siły mięśniowej. Przyjmuje się, że siła mięśniowa to zdolność do pokonywania oporów zewnętrznych lub przeciwstawiania się im kosztem wysiłku mięśniowego” (5).

Siła stanowi podstawową cechę ludzkiej motoryki.

Powyższe charakterystyki tej cechy wskazują na jej duże znaczenie.

Na bazie siły budowane są pozostałe cechy sprawności fizycznej.

Tabela 5. Charakterystyka i porównanie wyników próby siły (w m)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	4,0-7,0	4,9	0,2
2001	V	21	4,0-7,0	5,1
1991	VI	25	4,5-7,5	5,8		0
2001	VI	28	4,0-8,5	5,8

Analizując wyniki, jakie uzyskali badani chłopcy można stwierdzić, że obydwa porównywane zespoły uzyskały tą samą średnią (M=5,8m). W klasach V minimalnie lepsi okazali się chłopcy badani w 2001 roku, uzyskując średnią (M=5,1m). Należy zauważyć bardzo dobry wynik indywidualny uzyskany przez chłopca w klasie VI - 8,5 m. Można też zaobserwować dużą rozpiętość wyników w klasie VI od 4 m do 8,5 m.

B. Charakterystyka rozwoju fizycznego

„ Przez pojęcie rozwoju fizycznego rozumiemy kompleks morfofunkcjonalnych właściwości organizmu stanowiących miarę jego fizycznych zdolności. Zwykle z pojęciem rozwoju fizycznego wiążemy pojęcie wzrastania, rozumiejąc przez to zwiększenie się wymiarów ciała ludzkiego, jego masy oraz różnicowanie tkanek. Z rozwojem wiąże się proces różnicowania komórek organizmu, prowadzący do tworzenia się różnych tkanek, kształtowania narządów, a także do zmian w proporcjach ciała. Nieodłącznie w parze ze wzrastaniem i różnicowaniem organizmu idzie doskonalenie funkcji, stanowiąc nieodłączne składowe rozwoju fizycznego”(2).

Oceny poziomu rozwoju fizycznego badanej młodzieży dokonano w oparciu o pomiary wysokości i ciężaru ciała, wykonane przez prowadzącego badania przed przystąpieniem do prób sprawnościowych.

1. Wysokość ciała

Tabela 6. Wysokość ciała badanych (w cm)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	137-160	146,5	1,6
2001	V	21	143-164	148,1
1991	VI	25	140-171	152,6		2,3
2001	VI	28	137-173	154,9

Porównując średnie wzrostu młodzieży badanej w 2001 i 1991 roku należy stwierdzić wyższe średnie uzyskane przez młodzież badaną obecnie. W klasie V różnica ta wynosi 1,6 cm, natomiast w klasie VI 2,3 cm Widać również duże zróżnicowanie w obrębie tej samej klasy.

2. Ciężar ciała

Tabela 7. Charakterystyka i porównanie ciężaru ciała badanych (w kg)

Rok	Klasa	n	Min-Max	M	D
1991	V	17	30-52	38	1,5
2001	V	21	31-54	39,5
1991	VI	25	31-81	44		1,6
2001	VI	28	28-86	45,6

Biorąc pod uwagę wyniki w badanych klasach na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat można stwierdzić, że w klasie V średnia ciężaru ciała podniosła się o 1,5 kg, natomiast w klasie VI o 1,6 kg Występuje również duża rozpiętość wyników indywidualnych od 28 kg do 86 kg w klasie VI. Trzeba zauważyć chłopca z klasy VI, który waży tylko 28 kg przy średniej klasy 45,6 kg

Dyskusja

Na podstawie analizy materiału przeprowadzonej w rozdziale III można określić poziom sprawności ogólnej oraz stopień rozwoju fizycznego chłopców ze Szkoły Podstawowej w Luboszu. Badania, jakie analizowano w dwóch grupach wiekowych, pozwalają także na wykazanie różnic zachodzących w rozwoju sprawnościowym chłopców w ciągu ostatnich dziesięciu lat.

Sprawność ogólna

Dokonana analiza zgromadzonego materiału pozwala na wysunięcie stwierdzenia, że rozwój sprawności ogólnej jest korzystniejszy wśród chłopców badanych w roku 2001. Wyjątek stanowi gibkość. Jeśli chodzi o wyniki indywidualne, to młodzież badana w tym roku również korzystniej wypada od swoich rówieśników z 1991roku.

W próbie skoczności można zaobserwować wyższy poziom tej cechy u chłopców badanych w roku 2001. W klasach V różnica ta wynosiła 0,9 cm, a w VI 1,9 cm Najlepszy indywidualny wynik należał również do ucznia klasy VI, badanego w 2001 roku.

Porównując wyniki badań w próbie zwinności należy podkreślić, że również w tym przypadku lepszą okazała się młodzież badana obecnie. Różnice w średnich to 2,5 s w klasach V i 1,8 s w klasach VI. Bardzo dobry wynik indywidualny uzyskał uczeń chodzący do klasy szóstej w 2001 roku (22,1).

Charakteryzując próbę gibkości należy stwierdzić, że w tej cesze nastąpiło znaczne pogorszenie wyników w stosunku do roku 1991. Obydwie klasy badane w 2001 roku uzyskały tę samą średnią (M=3,9 cm).

W stosunku do średnich sprzed 10 lat, klasa V osiągnęła wynik słabszy o 3,8 cm, natomiast klasa szósta 3,5 cm mniej. Należy zauważyć bardzo słaby wynik ucznia chodzącego obecnie do klasy szóstej (-10 cm).

W próbie szybkości można zauważyć lepsze wyniki u chłopców chodzących obecnie do szkoły. Odnosząc się do średnich, to zarówno klasa V jak i VI osiągnęła lepszy rezultat o 1,3 s. Najlepszy wynik uzyskał chłopiec z klasy VI (17,6 s).

W przypadku próby siły można zaobserwować taki sam poziom wyników jak 10 lat temu. W odniesieniu do klas VI jest to (M=5,8 m). Natomiast w klasach V obecni uczniowie uzyskali wynik minimalnie lepszy. Na uwagę zasługuje wynik jednego ucznia wynoszący 8,5 m.

Wydaje się, że wyniki uzyskane w poszczególnych testach sprawności ogólnej (poza gibkością) mogą świadczyć o dobrym i prawidłowym rozwoju podstawowych cech motorycznych młodzieży ze Szkoły Podstawowej w Luboszu. Może to również świadczyć o prawidłowym wykorzystaniu lekcji wychowania fizycznego dla kształtowania sprawności ogólnej.

Jeśli chodzi o gibkość to wniosek płynący dla mnie, że powinienem w czasie lekcji wychowania fizycznego zdecydowanie więcej uwagi i czasu poświęcać ćwiczeniom rozciągająco-gibkościowym.

Rozwój fizyczny

Przeprowadzona analiza materiału pozwala wysunąć stwierdzenie, iż średnie cech somatycznych badanych w tej pracy były wyższe od młodzieży badanej 10 lat temu.

Porównując wyniki pomiaru wysokości ciała należy zauważyć, że obecna młodzież jest wyższa od swoich rówieśników z 1991 roku. W klasie V różnica ta wynosi 1,6 cm, a w klasie VI 2,3 cm Trzeba zwrócić uwagę na dużą rozpiętość wzrostu, która w klasie VI waha się od 137 do 173 cm

Analizując pomiar ciężaru ciała można stwierdzić, że również w tej cesze przeciętna masa ciała była wyższa od porównywanych zespołów. W klasie V różnica ta wynosiła 1,5 kg, a w klasie VI 1,6 kg Również w przypadku tej cechy widać duże zróżnicowanie osobnicze, które w klasie VI waha się od 28 do 86 kg U badanych w 2001 roku jest więcej takich chłopców z niedowagą i niskim wzrostem. Szukając przyczyn takiego stanu rzeczy należy stwierdzić, że większość dzieci uczęszczających do Szkoły Podstawowej w Luboszu to dzieci z byłych środowisk „popegeerowskich”, gdzie występuje duże bezrobocie i autentyczna bieda. Większość tych rodzin żyje z zasiłku socjalnego. Dużo dzieci jest niedożywionych. Stąd między innymi u nich słabe warunki fizyczne, a co za tym idzie gorsze wyniki w testach i szerzej w sporcie.

Wnioski

Przeprowadzone badania oraz analiza zebranego materiału pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków:

1. Badani uczniowie klas V i VI Szkoły Podstawowej w Luboszu w roku 2001 charakteryzowali się na tle porównywanych zespołów korzystniejszym rozwojem fizycznym.

2. Uczniowie analizowanych klas wykazywali w obrębie swoich grup wiekowych znaczne indywidualne zróżnicowanie poziomu w zakresie sprawności ogólnej.

3. W zakresie sprawności ogólnej można zaobserwować systematycznie wyższy poziom rozwoju danej cechy u młodzieży badanej w 2001 roku w przypadku takich zdolności jak: skoczność, zwinność, szybkość i siła.

4. W próbie gibkości lepsze wyniki uzyskała młodzież badana w 1991 roku.

5. W procesie nauczania należy wprowadzać więcej ćwiczeń gibkościowych.

6. Duży wpływ na nieregularność poziomu sprawności odgrywają takie czynniki jak: trudna sytuacja bazowa w szkole, niedostatki w sprzęcie sportowym i słabe warunki fizyczne niektórych chłopców.

Literatura

1. Drozdowski Sł., Drozdowski Zb.: Pomiar sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej. AWF, Seria: Skrypty Nr 24, Poznań 1975.

2. Drozdowski Zb. Antropologia sportowa. AWF Poznań, Seria: Podręczniki Nr 12, PWN Warszawa - Poznań 1984.

3. Kapera R. Śledziewski D.: Piłka nożna. Unifikacja procesu szkolenia dzieci i młodzieży. Warszawa 1997.

4. Przewęda R.: Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej. AWF Warszawa 1985.

5. Sozański H.: Podstawy teorii treningu sportowego, Warszawa 1999.

6. Ulatowski T.: Teoria i metodyka sportu. Warszawa 1971.

12

---