Podział geologii: dyscyplina wiedzy zajmująca się nauką o Ziemi

1. g. podstawowa-badanie praw rządzących rozwojem i zmianami zachodzącymi w globie ziemskim i historią tego rozwoju

2. g. dynamiczna-badanie praw rządzących rozwojem ziemskim

3. g. historyczna-historia tego rozwoju

4. g. stosowana- wykorz. wiedzy geol. do rozwiązywania praktycznych problemów tech ,np. budowlanych, gospodarczych (np. zaopatrz .w wodę), poszukiwanie mater. budow.

5. Hydrogeol.- element g. stosowanej, wyst. Wód podziemnych i ich wykorzystanie

6. G. inż.- zajmuje się współoddziaływaniem budowli i podłoża

7. G. surowcowa- poszukiwanie i wykorzystanie skał jako surowca budowlanego.

Budowa Ziemi

Wiadomości o wnętrzu Ziemi zawdzięczamy sejsmologii (badanie fal sejsmicznych wywołanych sztucznie lub naturalnie) Świadczy to o tym że fale na pewnej gł. Ulegają załamaniu, więc Ziemia nie jest jednolita, są tam pewne pow. Rozgraniczające. Najwyraźniejsza powierzchnia znajduje się na gł. 2900 km.- oddziela jedno środowisko od drugiego. Głębiej znajduje się materia- ciecz lub gaz. Na gł. 33 km znajduje się strefa nieciągłości. Miąższość stref jest różna -Litosfera- (skorupa ziemska lub sial). Od kilku do kilkudziesięciu km. Jest to to najwyżej położona strefa.

Wg. Gutenberga jądro wew. Jest w stanie ciekłym

Wg. Bullena jest w stanie stałym

Pod kontynentami sial sięga większych gł. Niż pod dnem w głębiach oceanicznych (teoria izostazji - teoria równowagi- zakłada, że między częściami skorupy ziemskiej jest stan równowagi. Można to porównać do zanużonych bloków lodu w wodzie- im wyżej ponad pow. wody lód- tym gł. Zanurzony w wodzie.

Ciepłota, Temperatura

Z temp. Wiąże się pojęcie stopnia geotermicznego. Jest to gł. Mierzona w metrach, na których temp. Wzrasta o 1 st. C. Wielkość inna dla różnych kontynentów. Europa 33-35°C, Ameryka Płd.- 110-140°C

Gł.: 33 km -800- 1000°C

2900 km - 4000- 5000°C

głębiej - ponad 5000°C

Ciśnienie 1 km- 270 atm.

10 km- 2700 atm.

2900 km- 1,25 mln atm.

Środek Ziemi- 3,5 mln. Atm.

Procesy Geologiczne

1. WEWNĘTRZNE (endogeniczne)

2. ZEWNĘTRZNE (egzogeniczne)

I

1. Ruchy epejrogeniczne

2. Ruchy górotwórcze

3. Trzęsienie Ziemi

4. Wulkanizm i plutonizm

II.

1. Wietrzenie fizyczne i chemiczne

2. Działanie rzek, jezior, mórz i oceanów

3. Działalność lodowców i lądolodów

4. Działalność wiatru

5. Osuwiska i zjawiska pokrewne

PROCESY ENDOGENICZNE

I. A. Ruchy epejrogeniczne

Są to pionowe ruchy kontynentów i poszczególnych ich fragmentów. Ruchy pionowe sialu ( muszą sprzyjać temu warunki, np.: pęknięcia, uskoki).

Przyczyną tych ruchów są zaburzenia izostatyczne (głównie); nacisk magmy (płynnej, półpłynnej)- naciska na stałe elementy litosfery. Pionowe ruchy poziomu mórz i oceanów- RUCHY EUSTATYCZNE- wypiętrzenie dna oceanicznego, ruchy litosfery- masa wody się przemieszcza i zmienia się poziom lustra wody. Ruchy te są ze sobą związane, wpływ ma też topnienie lądolodów.

B. Ruchy górotwórcze

Konsekwencją stałego oziębiania i kurczenia się skorupy ziemskiej są ruchy gór., deformujące skorupę ziemską. Tłumaczyć to należy tym, że naprężenia spowodowane kurczeniem się skor. Ziemskiej gromadzą się (powoli) , a gdy osiągną odp. Wartość następuje ich wyładowanie w postaci deformacji (periodyczność ruchów gór. I powst. Łańcuchów górskich- tym się tłumaczy). Istnieją stare i młode łańcuchy górskie. Wyróżniamy 3 podst. Systemy górskie (Europa):

1. Alpy, Karpaty, Bałkany, Apeniny, Pireneje, G. Dynarskie- system młody, powstały ok. 70 mln lat temu ;epoka trzeciorzędowa; Ten system to alpidanizm ALPIDY

2. HERCYBIDY- syst. Starszy, powst. W karbonie, ok. 270-350 mln lat temu: Płn Hiszpania, Francja, Belgia, środk. Niemcy, Sudety, G. Świętokrzyskie

3. KALENOIDY- Sylur/ Dewon, ok. 350-450 mln lat temu: Islandia, Szwecja, Norwegia

C. Trzęsienia Ziemi

Miejsce powstania trzęsienia to HIPOCENTRUM- tu powstają drgania

EPICENTRUM- tu są drgania odbierane

Stacje sejsmologiczne notują 8- 10 tys drgań rocznie.

Skala Richtera- wielkość energii wyładowywanej podczas trzęsienia Ziemi.

Poniżej 2° w sk. R.- trzęsienia nieodczuwalne (ich najwięcej)

3,4,5°- dosyć spokojne, pow. 5°- źle.

Trzęsienia Ziemi występują:

1. Pas Medyterański (Pd. Hiszpania, Portugalia, Pireneje, Alpy, Wlochy, kraje bałkańskie, Azja Mniejsza, Persja (Iran), Płn Indie z Himalajami, Tien- Szan, W-py Archipelagu Malajskiego, Birma)

2. Pas dookoła Pacyfiku (Kordyliery, w-py Japońskie, Filipiny, Nowa Zelandia, w-py Malezji).

Skutki trzęsień Ziemi: osuwiska (grawitacyjne przesunięcia części litosfery), zmiany sieci rzecznej, fale zwane tsunami (na morzach, oceanach- wys. Ok. 70 m.)

D.Wulkanizm, Plutonizm

Z wulkanizmem związany jest wpływ magmy na pow. Litosfery. Wyciekanie punktowe (powstaje stożek wulkaniczny) lub liniowe (może być pęknięcie wzdłuż szczelin).

W wyniku wybuchu wulkanu powstają 3 główne produkty:

1.lawa

2.utw. piroklastyczne

3.gazy, para wodna

Ad.1. Stop ognisto płynny wypływający na zewnątrz wulkanu, tworzy ten wulkan, zbocze wulkanu. Lawa b. Szybko zastyga (lawa- 1000°C; stygnie od 600-800°C); proces krzepnięcia jest b. Szybki, nie ma czasu na krystalizację stopu ognistego (nast. Nagła zmiana temp.)- więc jej barwa jest zwykle szklista

Ad.2. Do nich należą:

• bomby wulkaniczne (fragmenty magmy wyrzucone na dużą wys.; przyjm. Kszt. Kuli armatniej; średnica od kilku do kilkunastu cm., nawet metra.).

• lapille- mat. Ziarnisty wielkości grochu lub orzecha

• scorie (scoria)- gąbczasta lawa na powierzchni, lawa uchodząc nie zastygnie, uchodzą gazy i tworzy się gąbka- są dość duże

• pumeks-zastygła magma podczas erupcji z dużą ilością otworków po ujściu gazów, jest b. Lekki, to dobry materiał do ścierania

• piaski i popioły wulkaniczne- lawa rozproszona w postaci piasku, one tworzą grzyb po wybuchu

• tufy i tufity wulkaniczne- scementowane piaski wulk.

Ad.3. Magma zawiera też gaz (który się często ulatnia- scorie i pumeks) i parę wodną. Często tworzą się gorące źródła- gejzery (wypływają pod ciśnieniem)- istnieje periodyczność wybuchu gejzera po osiągnięciu temp. 180°C (im wyższe ciśnienie- wyższa temp.), źródła są bardzo gorące i są b. Nisko.

PLUNONIZM- oznacza wędrówkę magmy w głębi Ziemi bez jej wypływu na powierzchnie litosfery. Podst. Dwoma warunkami krzepnięcia jest obniżenie temp. i ciśnienia.

Krystalizująca magma wewnątrz krateru tworzy magmowe głębinowe. Charakt. Cechą są dobrze wykształcone minerały- był czas na krystalizację magmy.

STRUKTURA- to sposób i piękno wytworzenia minerału w skale. Są różne struktury skał. Skały magmowe powstają różnie w zależności od składu mineralogicznego:

Rodziny skał:

1. granitu

2. sjenitu (a,b,c- kwaśne bogate w krzemionkę)

3. diorytu

4. gabra (d,e- zasadowe, mniej krzemionki)

5. piroksenitu i perydetytu

Podział skał magmowych:

1. wylewne- na zewn. Globu

2. głębinowe- wewn. Globu

3. żyłowe- wewn. W szczelinach

Struktura (piękno, wielkość):

Jawnokrystaliczna- minerały zauważalne

gołym okiem

-grubokrystaliczna

-drobnokrystaliczna

-średniokrystaliczna

Skrytokrystaliczna- (afanitowa)- są ukryte

kryształki (makroskopowo)

Porfirowa- pojedyncze minerały (prakrysz-

tały) pływające w masie skrytokrystalicznej

Szklista- jak szkło

Tekstura- stopień i sposób wypełnienia przestrzeni skalnej przez minerały.

Skały magmowe są mocne, mają teksturę (ze względu na stopień wypełnienia przestrzeni) masywną- 100% wypełnienia

Cios- podłużny lub poprzeczny, tzn. zdolność pękania skał wzdłuż określonych kierunków.

Powstanie minerałów kruszcowych w tow. Skał magmowych

Minerały metaliczne- bogate w żelazo, Ni, Cu, Cr, itp.; powst. Tam, gdzie skała magmowa po wykrystalizowaniu pękła, tam może się dostać masa bogata w te związki i tworzą się minerały kruszcowe.

Formy występowania skał magmowych

a. formy zgodne: -1.sille

-2.lakkolity

-3.lapolity

-4.fakolity

b. formy niezgodne -1.żyły przecinające (dajki)

-2.żyła kominowa

Formy często nazywają się intruzjami.

PROCESY EGZOGENICZNE

Procesy egzogeniczne maja wpływ niszczący- proces denudacji i proces twórczy- sedymentacja (osadzanie, akumulacja). Efektem procesów twórczych są skały osadowe

A. Wietrzenie

Skały na powierzchni Ziemi są poddawane działaniu powietrza, wody i słońca. Działalność czynników fizycznych powoduje rozpad skał i minerałów (dezintegracja- rozpad skał). Działanie czynników chemicznych- rozkład chemiczny i przeobrażenie poszczególnych minerałów. Niszcząca działalność fizyczna i chemiczna to wietrzenie. Proces wietrzenie odbywa się głównie na pow. Litosfery (chociaż granicą strefy wietrznej jest gł. Na której wyst. Zwierciadło wody podziemnej).

Typy wietrzenia

1. fizyczne (mechaniczne)

2. chemiczne

Ad.1. Do gł. Czynników wietrzenia fizycznego należą:

1. Nasłonecznienie i związane z nim zmiany temp. i wilgotn. Podczas nasłonecznienia skały się nagrzewają i rozszerzają (brak Słońca- kurczenie). Te zmiany powodują pęknięcia skał i początek procesu wietrzenia. Dobowe zmiany temp. do pół metra, roczne do 20 m.

2. Działanie mrozu. Woda, która jest w szczelinach, zamarza i rozsadza monolit skalny przyspieszając proces wietrzenie. W naszym klimacie wpływ mrozu sięga od 0,5- 1,5 m., w krajach polarnych do 7 m. Wietrzna marzłość (Syberia, Alaska, Kanada)- podłoże zamarznięte nawet do 1000m. Gdy w naszym klimacie podłoże jest zamarznięte do 1,5m., to po rozmarznięciu woda ma gdzie wsiąkać (wsiąka w podłoże); natomiast tam, gdzie marzłość sięga głęboko woda nie ma gdzie wsiąkać i powstają tzw. Soliflukcje- spływ grawitacyjny upłynnionej masy gruntowej. To niebezpieczne zjawisko (wyst. Nawet u nas), np. lawina- to przykład soliflukcji.

3. Działanie mechaniczne organizmów (zwierzęcych i roślinnych). Gdy skała pęka, w szczeliny oprócz wody wpada próchnica, która jest podstawą do wzrostu roślin. Wpijające się w szczeliny rośliny rozsadzają monolit skalny. To samo robią zwierzęta, np. krety.

Produkty wietrzenia fizycznego:

• rumosz skalny- zbudowany z poszczególnych okruchów skalnych o śr. pow. 4 mm

• żwir- zbud. Z element. Skalnych o śr. 2-4 mm, wypreparowane minerały np. kwarc.

• Piasek- okruchy podczas wietrzenia ulegają dalszemu rozdrobnieniu. Śr. 0,1- 2 mm, przykładem jest kwarc (najbardziej odporny)+ muskowit (biały).

• Pył. Śr. 0,01- 0,1 mm poszczególnych minerałów, malutkie minerałki zbudowane z kwarcu (głównie).

Ad.2.Wietrzenie chemiczne- wsiąkająca w podłoże woda (opadowa, roztopowa) zawierająca O₂ i CO₂ jest głównym czynnikiem witrz. Chem. Ponadto do aktywnych składników znajdujących się w wodzie należą: kwas azotowy, węglowy, amoniak, związki chloru, H₂SO₄, oraz iine subst.

Działanie powyższych składników zawartych w wodzie wywołuje w skałach procesy chemiczne:

• utlenianie (oksydacja) FeO → Fe₂O₃ (chematyt - ruda żelaza)

• redukcja (pozbawienie tlenu) Fe₂O₃→FeO

• uwodnienie (hydratacja) Fe₂O₃→2Fe₂O₃*3H₂O (uwodniony tl. Żelaza)

CaSO₄→CaSO₄*2H₂O (gips)

(anhydryt) (limonit)

• dehydratyzacja CaSO₄*2H₂O→CaSO₄

• uwęglanowienie(karbonatyzacja) KalSi₃O₈→Al₂Si₂O₅(OH₄)

(ortoklaz) (kaolinit)

Proces karbonatyzacji jest powodem wyróżnienia dwóch typów wietrzenia chemicznego:

a. ilaste- przeobrażenie glinokrzemianu (ortoklaz, plagioklaz, piroksyt, amfibol). One w procesie karbonatyzacji w klimacie umiarkowanym (Europie) przeobrażają się w minerały ilaste.

Minerały ilaste- b. Drobne, nadal są glinokrzemianami ale o różnym składzie Si, K, Ca,

Ił- zabarwienie rdzawe, brunatne

b. laterytowe- gł. w klimacie tropikalnym

Szczególnym produktem wietrzenia ilastego jest glina, ił jest delikatny, glina jest szorstka.

Wietrzenie podmorskie (halmyroliza)- produktem najczęściej jest bentoit. Wietrzenie to polega na dostaniu się do wody pyłu wulkanicznego.

Bentonit jest ważny w budownictwie jako materiał uszczelniający.

Szczególnym przypadkiem wietrzenia fizy. i chem. jest GLEBA- zwietrzelina zwłaszcza ilasta albo gliniasta, stanowi podłoże na którym rozwija się życie organiczne. Pod wpływem substancji org. w zwietrzelinie mat. skalnym zachodzą przeobrażenia zwane procesami glebotwórczymi. Szczątki roślinne ulegają rozkładowi i zamianie w próchnicę (humus). Dalszy rozkład subst. org. przy udziale drobnoustrojów (bakterie, grzyby) i przemiany chem. skł. mineralnego tej zwietrzeliny w procesie wietrzenia chem. prowadzą do powstania gleby.

Profile glebowe w różnych klimatach są różne.

W klimacie umiark. w profilu gleb. wyróżniamy 3 podst. warstwy; strefy, poziomy:

1. powierzchniowy poziom z rozkładającą się materią roślinną i świeżo tworzącą się próchnicą (humusem).

2. poziom ługowania, wymycia, poziom eruwialny, gdzie gleba jest pozbawiona materii humusowej i wodorotlenków żelaza (a więc limonitu). Jest to poziom bielicy.

3. poziom osadzania tego, co zostało wypłukane z bielicy, proces iluwialny, w którym strącają się związki żelaza (zwłaszcza)- duży opór, poziom zwany orsztynem

4. podłoże skalne- na którym wytworzył się profil glebowy (spękane, rozproszone)

Profil zwietrzelinowy

Profil zwietrzelinowy to początek powstawania skał osadowych

Typy skał osadowych:

• skały mechaniczne

• skały organiczne

• skały chemiczne

Skały mechaniczne:

Powstaje zwietrzelina, ulega odtransportowaniu, osadzeniu.

Warunki powst. skały osadowej mech.:

1. wietrzenie chem. i fiz.

2. transport (wiatr, rzeka, brzegi jezior, mórz i oceanów, lodowce i lądolody)

3. sedymentacja (akumulacja, osadzanie)

Te trzy warunki (1,2,3) wystarczą by pows. skała osadowa typu piasek.

4. diageneza- w pory poszczególnych ziaren dostają się subst. węglanowe, krzemionkowe

lub żelaziste i to powoduje scementowanie ziaren

Diageneza- zagęszczenie i cementacja pierw. luźnego osadu.

4 rodzaje lepiszcza:

• krzemionkowe (krystalizacja SiO₂- kwarc)- najmocniejsze, osady są najmocniejszą skałą po użyciu tego lepiszcza

• węglowe- na bazie (CaCO₃)

• żelaziste (limonit- 2Fe₂O₃*3H₂O)- moc lepiszcza nie jest duża

• ilaste (z minerałów ilastych- woda osadza minerały i spaja boki luźnych ziaren)

Transportowana zwietrzelina składająca się z dużych okruchów skalnych ulega kruszeniu i obtoczeniu, przy czym wielkość poszczególnych okruchów skalnych i otoczaków (po obtoczeniu) jest różna. Składniki osadzanego materiału ze względu na wielkość dzielimy na frakcje:

Frakcja	Średnica ziaren (cząsteczek w mm	Na bazie frakcji powst. skała osad.
Głazowiskowa	pow. 4	rumosz skalny
Żwirowa	4-2	żwir
Piaskowa	2-0,1	piasek
Pyłowa(mułkowa)	0,1-0,01	pył, mułek
Iłowa	poniż.0,01	ił

Skład mineralny tych skał osad.

-rumosz skalny- okruchy skalne różnych skał, skała zlepiona (druzgot lub brekcja), zlepieniec (lepiszcze)

-żwir- okruchy skalne+pojedyńcze minerały (zwłaszcza kwarc)

-piasek- gł. kwarc, muskowit, piaskowiec (pod wpływem lepiszcza)

-pył- kwarc (lub muskowit), mułowiec (z lepiszczem)

-ił- minerały ilaste, przy zagęszczeniu iłowiec

Mamy struktury:

z uwagi na wielkość minerałów: większe, mniejsze, gruboziarn., drobnoziarn.,

kształt minerałów: owalny, blaszkowy, izoziarnisty

z uwagi na wysortowanie minerału: idealnie wysort.,

Tekstura:

z uwagi na spos. wypeł. przestrz. skalnej: warstwowa, łupkowa, sorupkowa

z uwagi na stopień wyp. przestrz. skaln.: porowata, masywna

Skały organogeniczne

-powstały przy udziale obumarłych organizmów zwierzęcych i roślinnych

1. skały węglanowe np. wapień, margiel, margiel jeziorny, kreda jeziorna i pisząca,

2. skały. krzemionkowe np. buła krzemionkowa, radiolarnie, spongliolity)

3. sk. węglowe np. torf, węgiel brunatny, kamienny, ropa naftowa

Ad.1. Zbudowane z rozłożonych pancerzyków i szkielecików węglanowych

wapień- zbud. gł. z kalcytu CaCO₃

margiel- CaCO₃+ minerały ilaste

margiel jez.- odpowiednik margla, tyle że powst. współcześnie

Ad.2. Zbudowane z rozłożonych pancerzyków i szkiel. krzemionkowych (tych jest mniej)

Opadają na dno i tworzą skały osadowe

-buła krzem.- wyst. gł. w jasnych skałach węglanowych o postaci rodzynek, one się skupiają i tworzą buły

Ad.3.powst. przy udziale org. rośl. w wyniku proc. zwęglania

-torf- najmniejszy stopień zwęglenia- do 60%

-węgiel brunatny- 60- 75%

-węgiel kamienny- 75-90%

Struktura skał organogenicznych:

-jawnokrzystaliczna- kalcyt widoczny, zbud. z większych kryształów

-skrytokryst.- pod mikrosk. widać kryształki

-biogeniczna- wapień lub skała składa się za zlepionych nie rozł. cząstek organizmów (muszlki, szkieleciki).

Tekstura: z uwagi na sposób:

-warstwowa

-bezładna

z uwagi na stopień:

-masywna

-porowata

Skały chemiczne

Powstają w środowisku morskim w drodze wytrącania się odp. związków chem. z roztw. jakim jest morze, jezioro

To m.in. sól kamienna (NaCl), sól potasowa (KCl), gips (CaSO₄*2H₂O)- to są skały monomiralne (z jedn. miner.), ale nagromadzenie tych min. sprawia, że są one b. duże

Struktura- jawnokrystaliczna (zawsze)

Tekstura- warstwowa, bezładna (z uwagi na sposób)

z uwagi na stopień: masywna

Skały metamorficzne (przeobrażone)

Jeżeli magmowe i osadowe znajdą się w warunkach o podwyższonej temp. i ciśn. ulegają przeobrażeniu.

Metamorfoza- przeobrażenie.

Skały, które ulegają metamorfozie (lub nie)

Kwarc i kalcyt- nie ulegają

Muskowit (metam.) serycyt (drobniejsze łuseczki)

Biotyt (metam.) chloryt (bardziej kruchy)

Oliwin (metam.) serpentyn

Do skał metam. zaliczamy:

Granit (metam.) gnejs (ze skał magm.)

Wapień (metam.) marmur (skład mineralogiczny ten sam, inna struktura).

Struktura skał metamorficznych:

1.idioblastyczna- duże, wykształcone min.; dostrzegalne makroskop.

2.str. ksenoglastyczna- niedostrzegalne minerały (analogia do skrytokryst.)

Tekstura

z uwagi na sposób: 1. warstwowa (gnejsowa)

2. bezładna

z uwagi na stopień wypełn.: masywne (zawsze)

WIEK BEZWZGLĘNY SKAŁ

Odkrycie pierwiastków promieniotw., badanie rozkładu i budowy atomów dały możność ustalenia dat, w tym wieku bezwzg. skał. Atomy pierwiastków promieniotwórczych ulegają rozpadowi i po upływie pewnego okresu czasu przechodzą w atomy stałe tworzące pierwiastki pozbawione już wł. promieniotwórczych, np. uran o ciężarze at. 238→ szereg innych ciał promieniotw.→ ost. produkt rozpadu uranu: at. ołowiu o ciężarze at. 206, tj. ołowiu uranowego. Ten proces odbywa się niezwykle powoli. W XX w. poznano czas przekształcenia. Gdy w skale znajduje się ołów powstały z uranu, to ze stos. ołowiu uranowego do nirozłożonego uranu można określić wiek najstarszych skał; wiek litosfery≈ 3÷5 mln lat. To jedna z metod określenia wieku bezwzgl. skał.

Metoda C14- izotop C¹⁴ wyst. w utworach org. (drewnie, kościach). Jego ilość w szczątkach obumarłych roślin i zwierząt się zmienia, zmniejsza stopniowo. Znając V rozpadu C¹⁴ w szczątkach org. z ilością normalnie zawartą można określić ile czasu upłynęło od śmierci organizmu.

Istnieje możliwość obliczenia utraty energii, którą skała otrzymała od Słońca w momencie tworzenia się- metoda TL

WIEK WZGLĘDNY SKAŁ

W ocenie w.w.s. ważne jest w jakim okresie (epoce, erze) dana skała powstała. Podst. tej metody jest życie na Ziemi. W każdym interwale czasu żył jakiś organizm. Jeżeli w danej skale stwierdzamy odcisk danego gatunku rośliny (zwierzęcia) stwierdzimy, że dana skała żyła w danej epoce. Tak powstała geochronologia życia na Ziemi.

Chronologia GEOLOGICZNA (GEOCHRONOLOGIA)

ERA	OKRES	EPOKA
Kenozoiczna	Czwartorzęd (1- 2 mln lat)	holocen (10tys l.) plejstocen
	Trzeciorzęd (do 70 mln lat)	pliocen miocen oligocen eocen paleocen
Mezozoiczna	Kreda (75)
			Jura (45)
			Trias (40)
	Paleozoiczna		Perm (50)
			Karbon (80)
			Dewon (50)
			Sylur (30)
			Ordowik (60)
			Kambr (110)
Protezoiczna Archaiczna

Wiek względny tzn. do której epoki (okresu, ery) należy skała.

Występowanie skał budowlanych w Polsce

SKAŁY MAGMOWE

-Granit- najb. powszechna w Polsce i świecie. Duże masywy w Tatrach i na Dln. Śląsku (Strzegom, Sobótka, Strzelin, Szklarska Poręba); zastosowanie: kamień do budowy nawierzchni drogowych (kostki), krawężniki, przyczółki mostowe, płyty chodnikowe

Najbardziej odporny mat. bud.- do zapór, do cokołów, pomników, płyt podłogowych

-Porfir- z rodziny granitu. Wyst. w Krzeszowicach, Mienkinia

-Sienit- Dln. Śląsk (Kłodzko, Niemcza), podobne zastosowanie do granitu

-Porfir bezkwarcowy- ortofir- wyst. na Dln. Śląsku (Jawor, Złotoryja)- ograniczone zastosowanie ze wzgl. na jego ilość.

-Dioryt- mało w Polsce, tłuczeń drogowy, wyst. w okolicach Krzeszowic

-Skały wylewne- ANDEZYT- (Pieniny)- wyrób krawężników, kostki drogowe, słupy graniczne

-Gabro- Sudety, Nowa Ruda- tłuczeń drogowy,

-Melafir- krakowskie (Mienkinia, Kłodzko- Dln. Śląsk)- tłuczeń drogowy.

-Bazalt- Dln. Śląsk- okol. Złotoryi- tłuczeń drog., nawierzchnia drog., jako kostka.

-Piroksenity

SKAŁY OSADOWE

1.Mechaniczne:

-żwir-utwory polodowcowe, czwartorzędowe

zlepieńce- G. Świętokrzyskie, Chęciny, Zlepieńce Zygmuntowskie

-Piaski- utwory czwartorzędowe-

piaskowce- Karpaty; utwory osadowe, tłuczeń do budowy dróg, torów kolejowych, krawężniki- G. Świętokrzyskie

-Iły, Gliny- pochodzenia lodowcowego, powszechne w Polsce, z czwartorzędu i trzeciorzędu

-sk. węglowe- Grn. Śląsk, Dln. Śląsk, Bełchatów (węgiel kam., torf)

-bituminy- ropa naftowa i gaz ziemny

SKAŁY CHEMICZNE

-Gipsy z Krzeszowic, Kotl. Nidy; zast.: materiał wiążący, płyty gipsowe

-Sól kamienna- Wieliczka, Inowrocław, Wapno, Kłodawa, Puck

SKAŁY METAMORFICZNE

-Gnejs-Tatry, Karkonosze; zast.: tłuczeń drogowy, płyty ozdob

-Łupki krystaliczne- Sudety; twrde, nawet do dachówek

-Kwarcyt- metamorf. piaskowców i zlepieńców o lepisz. krzemionkowych; Sudety, bud. drogowe, mieszkalne, podmurówki

-Marmur- metamorf. wapieni; zast.: cement, wapno, jako kamień ozdobny

Formy występowania skał osadowych

Najkrótsza odl. między stropem i spągiem to miąższość

Skały osadowe ulegają deformacji:

1.deformacje ciągłe

2.deformacje nieciągłe

Ad.1. takie warstwy skalne, gdzie podczas deformacji nie uległy przerwaniu ciągłości warstw.

1. FAŁD NORMALNY- tu ciągłość jest zachowana

2. FAŁD POCHYLONY

3. FAŁD LEŻĄCY

4. PŁASZCZOWINA

Ad.2- deformacja nieciągła- podczas tej deformacji warstwy skalne zostają przerwane

1. uskok (normalny)

2. horst (zrębny)

3. rów tektoniczny

Istnieje pewna zależność między ukształtowaniem terenu a położeniem warstwy w przestrzeni globu Ziemskiego. Tę zależność naz. intersekcją geologiczną.

Kształt terenu odzwierciedlamy zwykle za pomocą warstwic terenu, natomiast położenie warstwy w przestrzeni globu ziemskiego za pomocą biegu i upadu warstwy

A.Bieg warstwy

1.Linia Biegu- ślad przecięcia się dowolnej płaszczyzny tnącej poziomej z płaszczyzną stropu (lub spągu) danej warswy

2.Kąt Biegu Warstwy- kąt prawy (azymut) mierzony od kier. północy w prawo do linii biegu (α)

B.Upad warstwy

1.Kierunek upadu- każda prosta prostopadła do linii biegu leżąca na stropie (lub spągu) danej warstwy - k. u. ma zwrot

2.Kąt upadu- kąt dwuścienny zawarty między płaszczyzną poziomą a płaszczyzną stropu (spągu) danej warstwy mierzonej wzdłuż upadu (U= 0°÷90°)

Kompas geol.- za jego pomocą mierzymy bieg i upad warstwy

Dłuższe ramię kompasu przystawiam

do płaszcz. stropu (gdy ją znajdę).

Krawędź przecięcia się płaszcz. komp.

z płaszcz. stropu to linia biegu warstwy

Mapa geologiczna jest to rysunek powierzchni Ziemi pokazujący stosunki lub pewne fakty geologiczne na powierzchni ziemi, zachowania, powinna być uwzględniona krzywizna ziemi. Mapa musi mieć równoleżniki i południki.

W zależności od treści mapy geolog.:

1).Mapa geolog. podstawowa - rodzaj skały i wiek względny skały.

2).Mapa geolog. inżynierska - parametry fizykomechaniczne, które oceniają prz.geol. na danym terenie.

3).Mapa geolog. hydrologiczna - musi być tereść podstawowa + czy wystepuje woda w skałach, jej skład i ile.

4).Mapa geolog. surowcowa - dane na temat przydatności danej skały jako surowiec.

W zależności od podziału (skali)mapy dzielimy na:

1).mapy ogólne =<1:1000000

2).mapy przeglądowe 1:500000-1:200000

3).mapy szczegółowe 1:100000-1:0000

4).plany geologiczne >1:10000

Działalność niszcząca i twórcza wiatru

Działalność niszcząca wiatru:

- DEFLACJA - jest to wywiewanie produktów niszczenia.

- KORRAZJA - niszczenie skały przez uderzanie niesionymi ziarnami mineralnymi lub okruchami skalnymi.

Działalność twórcza wiatru:

AKUMULACJA - osadzanie

Wydmy:

- paraboliczna

- barchan

LESS - osad pulasto-gliniasty, osadza się dzięki przenoszeniu przez wiatr na długie odległości:

a)kwarc - frakcja pyłowa

b)kalcyt

c)linonit - nadaje barwę

d)minerały ilaste - frakcja ilasta

Niszcząca i twórcza działalność rzek

Masa i prędkość rzeki tworzą energię pozwalającą jej wykonywać pracę. Praca geologiczna rzeki polega na erodowaniu, transportowaniu i osadzaniu materiałów.

ERODOWANIE - niszcząca praca rzeki

OSADZANIE (akumulacja) - twórcza praca rzeki

Niesiony materiał jest narzędziem erozji rzeki. Woda, która nie niesie mat. Zdolna jest erodować tylko b.miękkie mat.

Materiał przeniesiony przez rzekę może być 3 postaciach:

1).roztworu (rozpuszczanie)

2).zawiesiny (suspensja)

3).(trakcja) może być wleczony lub niesiony po dnie

Całkowita ilość materiału niesiona tymi sposobami nazywa się obciążeniem bądź ładunkiem rzeki.

Ładunek rzeki określa zdolność transportową rzeki czyli nośność. Ładunek rzeki wleczony po dnie uderzając o nierówności powoduje rozluźnienie, odrywanie poszczególnych kawałków dna oraz ścieranie dna i brzegów rzeki oraz wzajemne ścieranie dna i niesionych materiałów. Określamy to jako EROZJA DENNA i EROZJA BOCZNA (ścieralność brzegów).

Tempo erozji dennej zależy od prędkości, ilości i jakości okruchów niesionych przez rzekę i od wartości podłoża. W konsekwencji rzeka obniża dno swojej doliny (erozja denna). Najniższym poziomem do którego może obniżyć się dno jest poziom będący przedłużeniem powierzchni wód zbiornika, do którego wpada rzeka - POZIOM PODSTAWOWY lub PODSTAWA EROZYJNA.

Wyróżnia się nast. stadia erozyjne rzeki:

- stadium młodociane - dominuje erozja denna

- stadium dojrzałe - dominuje erozja boczna

W dolinie rzecznej można wyróżnić 3 jej odcinki:

1).odc. górny - erozja denna (dno okruchów skalnych)

2).odc. środkowy - erozja boczna

3).odc. dolny;

różnią się spadkiem i przeb. erozji dennej lub bocznej.

Kształt doliny rzecznej jest v-kształtna

Dolina lodowcowa jest u-kształtna

EROZJA:

Erozja denna i boczna doprowadza do meandrowania rzeki

DELTA RZEKI - rozszerzony kształt ujściowy fragmentu rzeki z płytkim dnem

W wyniku obniżania podstawy erozyjnej może nastąpić odmłodzenie erozji, wówczas powstają tarasy (terasy) rzeczne.

Wyróżnia się 3 typy tarasów rzecznych:

1).typ akumulacyny - erozja dotyczy materiału osadzonego,

2). Typ erozyjny -

3).typ erozyjno-akumulacyjny

AD1.FAZY TWORZENIA

a).wypreparowana dolina v-kształtna w której może osadzić się materiał niesiony przez rzekę

b).kiedy następuje obniżenie podstawy erozyjnej, obniża się poziom rzeki, powstaje taras I ( 1 i 2)

c).Kolejne obniżenie podstawy erozyjnej (postępująca erozja), powstaje taras II

---