Wojna Trzydziestoletnia:
Przyczyny:
-Habsburgowie chcieli wykorzystać konflikty między stanami Rzeszy do utrwalenia potęgi
-Protestanci utworzyli w 1608 r. Unię Ewangelicką, która miała reprezentować interesy w sejmie Rzeszy
-Polityka Habsburgów budziła niezadowolenie w Czechach i na Węgrzech
-Anty habsburskie powstanie w Czechach i wstąpienie na tron Ferdynanda II
-Czesi w obawie przed ograniczeniem swobód religijnych ogłosili detronizację w powołali na tron przywódcę Unii Ewangelickiej Palatyna Reńskiego Fryderyka
Przebieg:
Wojna dzieli się na 4 okresy:
okres czeski (1619-1623)
okres duński (1625-1629 )
okres szwedzki (1630-1634)
okres francusko-szwedzki (1635-1648)
Skutki:
-wyludnienie i ruina wielu obszarów głównie w Czechach (Śląsk), krajach niemieckich i Francji
-rabunki i konkwistaty doprowadziły do osłabienia handlu, rzemiosła i rolnictwa
-utrzymano podział polityczny i wyznaniowy Rzeszy niemieckiej
-cesarz obejmował tylko rolę reprezentacyjną
-umocnienie się Szwecji i Brandenburgii
-niezależność Holandii i Szwajcarii
1648-Pokój westfalski-na mocy traktatów podpisanych w Munster i Osnabruck Szwecja zajęła Pomorze Szczecińskie, wyspy Uznam, Wolin i Rugię oraz biskupstwa Bremen
i Werden. Panowali nad dwoma rzekami- Odrą i Wezerą oraz wzgląd w wewnętrzne sprawy Rzeszy. Elektor brandenburski przyłączył Pomorze Kołobrzeskie z biskupstwem Kamień oraz Magdeburg i Minden. Francja zajęła część Alzacji i biskupstwa Metz, Toul i Verdun na terenie Lotaryngii. Ważniejszy dla polityki francuskiej okazał się upadek autorytetu i sojusze jakie zawarła z państwami niemieckimi. Cesarz zagwarantował tolerancję religijną w krajach protestanckich i suwerenność książąt Rzeszy.
Defenestracja praska-23 maja 1618 r. w Pradze zgromadzili się protestanci węgierscy i czescy którzy chcieli bronić swoich praw. Podczas obrad wyrzucono przez okno cesarskich urzędników. Incydent ten wywołał anty habsburskie powstanie w Czechach oraz pobudził do działania całą opozycję europejską nastawioną przeciwko Habsburgom.
Torysi- ugrupowanie polityczne powstałe pod koniec XVII w. Wyrażali interesy ziemiaństwa, dworu oraz kościoła. Bronili przywilejów, uprawnień wynikających z zajmowanego stanowiska.
Wigowie-stronnictwo polityczne powstałe pod koniec XVII w. przeciw absolutyzmowi Stuartów. Nazywano ich petycjonistami, ponieważ jej przedstawiciele składali w Izbie Gmin petycje o ograniczenie wykonawczej władzy monarchy.
Primogenitura - pierworództwo, prawo pierwszeństwa dziedziczenia tronu przysługujące najstarszemu synowi lub najstarszemu potomkowi w linii prostej.
Husaria - polska formacja wojskowa, początkowo lekka, potem lekko-ciężka, kawaleria rozsławiona w krajach całej Europy. Taktyka walki roty husarskiej sprowadzała się do uderzenia w pełnym galopie (w ostatniej fazie przechodzącym w cwał) przy użyciu długich na 4,5 - 5, a wyjątkowo dochodzących do 5,5 metrów kopii, co pozwalało na przełamanie każdej formacji kawalerii lub piechoty przeciwnika.
Kozacy-zbiegli chłopi, którzy nie mogli znieść rosnącego ucisku pańszczyźnianego, ludzie wyjęci spod prawa, awanturnicy i poszukiwacze łatwego życia, różnej narodowości i stanu, utrzymywali się z myślistwa i rabunków.
Lisowczycy- oddziały zorganizowane i dowodzone przez Aleksandra Lisowskiego. Uczestniczyły w wojnie z Moskwą. Zyskały bardzo złą sławę grabiąc i rabując majątki szlacheckie. Uratowali cesarza od kapitulacji i ustępstw na rzecz Bethlena. Zmusili księcia do odstąpienia od oblężenia Wiednia.
Stanisław Żółkiewski- znakomity wódz i polityk, wychowany w renesansowej tradycji tolerancji i poszanowania praw, świetny pisarz i mówca, autor pracy „Początek i progres wojny moskiewskiej”. Był zwolennikiem zbliżenia polsko- moskiewskiego na zasadach wzajemnego porozumienia.
Jan Karol Chodkiewicz-odniósł świetne zwycięstwo nad Szwedami w bitwie pod Kircholmem w czasie wojny o Inflanty w 1605. Był także dowódcą połączonych wojsk polskich i litewskich w czasie obrony Chocimia przed Turkami w roku 1621. Był świetnym administratorem odziedziczonych lub powierzonych sobie dóbr. Wznosił liczne zamki, obwarowywał miasta, fundował kościoły i klasztory.
Powstanie Chmielnickiego-Kozacy pamiętający represje z lat 30, pozbawieni szansy na łupy wojenne, poczuli się oszukani przez Rzeczpospolitą. Wybuchło powstanie, na czele którego stanął Bohdan Chmielnicki, osobiście skrzywdzony przez jednego z magnatów i szukający sprawiedliwości z bronią w ręku. Kozacy nie mieli większych szans wiec pozyskali tatarskiego chana Islam Gireja. W 1648 r. Chmielnicki rozpoczął działania zbrojne przeciwko Rzeczypospolitej. Wojsko polskie szybko poległo przez Chmielnickiego w bitwach pod Żółtymi wodami oraz Korsuniem. Hetmani koronni(Mikołaj Potocki, Marcin Kalinowski) dostali się do niewoli. Niewola hetmanów i klęska polskich wojsk zbiegła się ze śmiercią Władysława IV. Polskie wojska przegrały także w bitwie pod Piławcami.
Potop Szwedzki-określenie szwedzkiego najazdu na Polskę w 1655 roku w czasie II wojny północnej (1655-1660) i formalnie kończy ją pokój w Oliwie zawarty w 1660 roku. Wojna ta prowadzona była nie tylko przez Szwecję, w czasie wojny zmieniały się zarówno sojusze, jak i siły obu stron. Była ona kontynuacją wcześniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą, miała także swoje korzenie w sporze o tron Szwecji zapoczątkowanym jeszcze przez króla Zygmunta III Wazę.
Władcy:
Henryk Walezy-1573-1574
Stefan Batory-1576-1586
Zygmunt III Waza-1587-1632
Władysław IV Waza-1632-1648
Jan Kazimierz-1648-1666
Michał Korybut Wiśniowiecki-1669-1673
Jan III Sobieski-1673-1696