Wychowawca i wychowanek jako podmioty wychowania. Relacje między podmiotami wychowania. Ukryte programy działania. Strategie postępowania.
Wychowawca opiekuje się podopiecznymi, wychowuje, organizator działań wychowawczych, który wchodzi w kontakt z wychowankiem (wg J. Dawida)
Wychowawca i wychowanek są razem, tworzą obraz w którym dochodzi do relacji między nimi w wychowaniu.
Nauczyciel kieruje działaniem wychowawczym, nadaje kierunek całej pracy.
Wychowanek jest odbiorcą treści, ale też nadawcą pewnych komunikatów kierowanych do nauczyciela. To najczęściej młody człowiek i zwykle relacja jest oparta na stosunku formalnym, która ich łączy.
Te dwie postaci to podmioty w wychowaniu równoprawny partner w relacjach. Osoby są autonomiczne, ich powinnością jest ponoszenie odpowiedzialności za czyny potwierdzanie swojego istnienia w świecie. Wychowawca i wychowanek są równymi partnerami w sytuacji wychowawczej.
W jaki sposób postępują wychowawca i wychowanek?
Style w wychowaniu - postawy, które się przyjmuje w relacji z wychowankiem:
Nauczyciela do ucznia
styl autokratyczny: wychowawca dominuje, narzuca style, metody kierowania. Wymusza posłuszeństwo, ktoś kto będzie starał się opierać wszystko na zasadzie przymusu. Nie dopuszcza by ktoś podważał jego zdanie. Traktuje wychowanka jak przedmiot, który powinien respektować jego polecenia. W wychowaniu: kierowanie, presja, wymuszanie
styl liberalny - wszystko mu jedno, co się dzieje, nie będzie integrować, jest obecny tylko fizycznie
styl demokratyczny - traktowanie wychowanka na równi z sobą, partnerstwo współdziałanie, współdecydowanie, współodpowiedzialność przyjęcie porządku norm, wszyscy są za, jego przestrzeganie, odpowiedzialność, dialog, porozumienie.
Strategie postępowania wg Woodsa:
Socjalizacja - zabieg zmierzający do tego, żeby uczniowie zaakceptowali wzory lansowane przez szkołę.
Dominacja - polega na robieniu użytku z faktu, że nauczyciele są zwykle od uczniów więksi, silniejsi, mądrzejsi. W ramach tej strategii jedną z technik może być wyeksponowanie ucznia ze złośliwym komentarzem tak by doprowadzi go do zmieszania w celu podkreślenia swej nauczycielskiej władzy, albo z przekonania, że zawstydzenie ma walory wychowawcze i zwiększy motywację do pracy.
Negocjacje - nauczyciel w zamian za dobre sprawowanie i pracy przez ucznia oferuje im np. przymknięcie oka na jakieś reguły
Nieobecność i wycofanie się - usuwanie się z pola konfliktu, nauczyciel wychodzi z zajęć i prosi uczniów by sami je rozwiązali. Rozpoczynanie i kończenie zajęć przed czasem.
Rytuał i rutyna - dyktowanie notatek, sprawdzanie listy obecności.
Terapia zajęciowa - polega na wykonywaniu czegoś bez względu na to czy ma to jakiś sens czy też nie. W ramach tej strategii przetrwania nauczyciel wymyśla coś aby uczniów czymś zająć.
Moralizowanie - uzasadnienie i usprawiedliwienie wszystkich wyróżnionych powyżej nauczycieli strategii przetrwania np. terapie zajęciowe, nauczyciel usprawiedliwia konieczność wychowania przez pracę.
Ucznia do nauczyciela
Strategia dobrego wojaka Szwejka - jest strategią tych ludzi, nad którymi ciąży władza, z którą z jednej strony nie mogą dać sobie rady z drugiej zaś nie są w stanie jej obalić, w przypadku uczniów wychowanków chodzi o umiejętność dawania sobie rady ze znacznie silniejszą władzą nauczycielską .
Strategia poszukiwania specjalnych względów poprzez przybliżenie się jak najbardziej do nauczycieli i zachowanie się tak by spowodować przychylne ustosunkowanie się nauczycieli. Np. płaszczenie się
Strategia „starać się nie podpaść nauczycielowi” - czyli uczeń pokazuje nauczycielowi taką twarz, słowa, gesty, czyny jakie on lubi, tym samym ukrywając te których on nie lubi.
Strategia wycofywania - umiejętność życia w szkole na byciu biernym i przygotowanym do reguł regulaminów, rutyny bez względu na to czy je się rozumie czy nie.
Wyspecjalizowane strategie udzielania odpowiedzi na pytania nauczycieli - pytany nie interesuje się treścią, ale sposobem znalezienia czegoś, co pozwoliłoby w miarę szybko zorientować się, jakiej odpowiedzi nauczyciel oczekuje, wyróżnia się tu: zgadywanie, unikanie odpowiedzi, odpowiadanie cicho i niewyraźnie
Strategia adaptacji do sytuacji szkolnej - zaakceptowanie tego jak jest bez prób zmieniania
Ukryte programy: przyjmując cele nie do końca informujemy wychowanka o nich ale dążymy do tego by postępował tak jak my sobie tego życzymy, nawet podstępnymi drogami.