PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

1. K. Domańska: ”Metafora komputerowa w psychologii poznawczej”.

1. Behawioryści potraktowali wyrażenia, które opisują zdarzenia umysłowe jako skróty opisujące związki pomiędzy bodźcem a reakcją, zaprzeczyli tym samym istnieniu umysłu. Za realnością zjawisk umysłowych przemawia fakt istnienia tak złożonych zachowań, że nie da się ich wytłumaczyć w kategoriach prostych związków między bodźcem i reakcją (język, twórczość, planowanie). Poza tym „maszyny myślące” udowadniały, że jest coś więcej niż związek B - R.

2. Maszyna Turinga:

1. C. Shannon jako pierwszy stwierdził, że istnieje podobieństwo między podstawowymi operacjami umysłu a operacjami zachodzącymi w obwodach elektrycznych. Działanie sieci elektrycznej z przełącznikami jest można przedstawić w postaci działań w logicznym rachunku zdań, czyli przekształceń wyrażeń prawdziwych i fałszywych

2. Potem powstała Maszyna Turinga, która może rozwiązać wszystkie rozwiązywalne przez maszyny problemy. Była to pierwsza komputerowa analogia ludzkiego umysłu. Współczesna metafora komputerowa opiera się na dwóch założeniach:

• Teza o Fizycznym Systemie Symboli (Newell, Simon): komputer oraz system poznawczy człowieka stanowią konkretne przypadki ogólnej klasy fizycznych systemów symboli. Podstawowym składnikiem są tu symbole - czyli zjawiska fizyczne, które mogą współwystępować tworząc struktury symboli. System dzięki zdolnościom desygnowania dysponuje reprezentacjami poznawczymi świata zewnętrznego i własnych stanów.

3. Podejścia teoretyczne.

1. behawioryzm - zamiast rozwiązać problem czym są procesy umysłowe - pozbył się go. Jednak zauważyli, że stan w jakim znajduje się umysł podczas rozwiązywania problemów można utożsamić ze związkiem przyczynowo - skutkowym.

2. fizykalizm - stany umysłu są tożsame ze stanami fizycznymi. , w jednej wersji stanowisko to głosi, że konkretnemu aktowi poznawczemu odpowiada konkretne zjawisko neurofizjologiczne. Inna wersja głosi dodatkowo, że twierdzenie o tożsamości można rozszerzyć z poszczególnych aktów umysłowych i fizycznych na całe ich klasy.

3. funkcjonalizm - jednak o istocie zjawiska umysłowego decyduje nie jego fizyczne podłoże, ale rolę jaką odgrywa w umysłowym życiu człowieka. Proponują by stany umysłu traktować jako zjawiska występujące na pewnym (psychologicznym) poziomie opisu, tożsame z pewnymi zjawiskami fizycznymi, oraz definiować poprzez przyczyny, które do nich doprowadzają i skutki, które wywołują. Każdemu ze stanów wewnętrznych przypisują realne istnienie. Powstała więc psychologia poznawcza, która traktowała procesy poznawcze w sposób funkcjonalistyczny jako procesy przekształcania symboli

4. Pierwsze zastosowania metafory komputerowej w psychologii.

1. Atkinson i Shiffrin proponowali kilka „pudełek” i korzystali z języka komputerów

2. Miller, Galanter, Pribram przedstawili jednostkę TOTE, zawierająca podstawową sekwencję działań poznawczych. Próbowali wyjaśnić w jaki sposób system poznawczy jest zdolny do planowego, celowego działania w świecie zewnętrznym i wewnętrznym

3. Równolegle Selfridge i Neisser skonstruowali system rozpoznający litery, zwany Pandemonium, gdzie wszystkie operacje wykonywały „demony”, na podstawie informacji otrzymywanych od pozostałych „demonów” i przekazywały ja dalej.

5. Nauka poznawcza.

1. nauka poznawcza zajmuje się badaniem systemów poznawczych w ogóle, różnice w budowie fizycznej nie są istotne, ważne są funkcje procesów.

2. poziomy opisu: zachowanie komputera realizującego program można opisać na trzech poziomach - najwyższym semantycznym, intencjonalnym, wiedzy, funkcji obliczeniowej. Na tym ostatnim poziomie rządzi reguła racjonalności. Wyjaśniając zachowanie na poziomie intencjonalnym odwołujemy się do przesłanek tego zachowania; coś jest przesłanką zachowania jeżeli wiąże się z nim zgodnie z regułą racjonalności. Zachowanie łączy z przyczyną określona treść (p. semantyczny) i jest zgodne z posiadaną przez system wiedzą. Aby wyjaśnić istnienie samych związków przyczynowo - skutkowych należy zejść na poziom symboli (syntaktycznym).

3. Pylyshyn wprowadził pojęcie „silnej równoważności” procesów. Procesy są słabo równoważne jeżeli przy tych samych danych wejściowych prowadzą do tych samych danych wyjściowych, ale przebiegają w inny sposób. W porównywaniu równoważności procesów stosuje się metodę czasową, czyli stosunki między czasami reakcji przy wykonywaniu różnych zadań. Postuluje aby zająć się opisem jeszcze niższego poziomu, granica między poziomem symboli a poziomem fizycznym czyli architekturą funkcjonalną (algorytmy, zasoby energetyczne, elementarne operacje przekształcania symboli). Trzeba określić ograniczenia procedur (7 +/- 2 j.). składające się na nią zjawiska maja konsekwencje funkcjonalne dla działania systemu, ale wyjaśnienie właściwości, ale wyjaśnienie tych właściwości musiałoby się odwoływać wprost do cech fizycznych. Architektura funkcjonalna jest niezależna od czynników występujących na poziomie semantycznym, od zmiany zadań, przekonań, celów - jest niepenetrowalna poznawczo

6. Gibsonizm (podejście ekologiczne): procesy umysłowe można sprowadzić do reagowania na informacje zawarte wprost w środowisku. W systemie poznawczym nie zachodzi przetwarzanie informacji, ponieważ wszystkie potrzebne organizmowi informacje zawiera środowisko. Proponują zjawisko „dostrajania się” organizmu do świata zewnętrznego, a zachowaniem rządzą możliwości stwarzane prze zjawiska zewnętrzne (zjadane są przedmioty jadalne, a rzucane rzucalne). Organizm jest pod względem poznawczym bierny, a praca umysłu sprowadzona zostaje do minimum. Należy skoncentrować się na badaniach otoczenia organizmu i jego interakcjach ze środowiskiem

1. J. Kozielecki: „Myślenie i rozwiązywanie problemów”

1. Definicja terminu - myślenie jest różnorodną czynnością obejmującą procesy planowania, przewidywania, projektowania, odkrywania, oceniania, rozumienia, wnioskowania. Jest czynnością umysłową, która nie jest bezpośrednio obserwowalna. Za pomocą czynności umysłowych, które są łańcuchem operacji, człowiek przetwarza informacje o przedmiotach i ich klasach. Informacje te są głownie zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach.

2. Informacje jako materiał myślenia - w strukturze myślenia można wyróżnić trzy elementarne składniki: informacje o świecie, które są materiałem myślenia, operacje, czyli elementarne transformacje umysłowe i reguły (metody, taktyki, strategie), czyli to co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji, na jego prawidłowy charakter

1. spostrzeżenia - dostarczają informacji o świecie zewnętrznym i mogą być materiałem wykorzystywanym w myśleniu. W myśleniu dzieci i zwierząt odgrywa to ważną rolę ponieważ tylko dorośli potrafią myśleć o rzeczach nie znajdujących się w ich polu spostrzeżeniowym

2. wyobrażenia - w myśleniu mogą brać udział dwa rodzaje wyobrażeń:

• odtwórcze: umysłowe obrazy dawniej spostrzeganych przedmiotów

• wytwórcze: obrazy przedmiotów czy zjawisk nie spostrzeganych uprzednio

Wyobrażenia są przetwarzane w pierwszych fazach rozwiązywania problemów, bo myślenie intuicyjne polega na swobodnym przetwarzaniu obrazów umysłowych. Rola zmienia się też wraz ze zmiana rodzaju problemów (np. artystyczne czy matematyczne)

3. pojęcia matrycowe - myślenie polega głównie na operowaniu pojęcia i tworzeniu większych struktur (jak hipotezy, teorie, utwory literackie). Pojęcia matrycowe dominują w nauce, są to poznawcze reprezentacje skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom danej klasy. Ludzie przyswajając sobie nowe pojęcia matrycowe posługują się różnymi metodami:

• metoda różnicowania: stosuje się tu abstrakcję, która polega na wyodrębnianiu pewnych cech przedmiotu o pomijaniu innych, a uogólnienie jest operacją łączenia cech wspólnych dla klasy przedmiotów. Przy tej metodzie ludzie popełniają błędy I i II rodzaju. Błąd I rodzaju polega na pomijaniu cech ważnych dla danej klasy przedmiotów, pojęcie staje się zbyt ogólne. Błąd II rodzaju polega na włączaniu do treści pojęcia cech nieistotnych

• metoda przyswajania pojęć w kontekście: popełnić tu można błąd pluralizacji (II rodzaju), czyli że człowiek włącza do treści coraz to inne cechy, tal by odpowiadały aktualnie eksponowanemu kontekstowi

4. pojęcia naturalne - dominują w życiu potocznym, są mniej określone i jednoznaczne. Są to reprezentacje poznawcze odzwierciedlające pewien zespół wspólnych cech, które w różnym stopniu przysługują desygnatom danej klasy. Istnieją więc typowe i nietypowe egzemplarze

5. system pojęć - przyswajając sobie wiele pojęć człowiek tworzy uporządkowaną reprezentację poznawczą, w której znajdują się pojęcia matrycowe i naturalne. Pojęcia zaliczające się do tego systemu stanowią materiał myślenia

6. myślenie sensoryczno-motoryczne - inaczej zwane konkretnym, gdzie zasadniczą rolę odgrywają spostrzeżenia, które dostarczają informacji o aktualnej sytuacji, i aby dokładniej tą sytuację poznać człowiek wykonuje czynności eksploracyjne. Dzięki czynnością motorycznym (np. manipulowanie) poznaje lepiej sytuację problemową.

7. myślenie pojęciowe - zwane abstrakcyjno-pojęciowym, gdzie człowiek operuje pojęciami, które często są bardzo abstrakcyjne

3. Operacje umysłowe - jest to elementarna transformacja psychiczna, jest ogniwem w łańcuchu rozwiązywania problemów

1. rodzaje operacji umysłowych (Rubinsztajn, Smirnow):

• analiza: polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnieniu cech przedmiotów i zjawisk

• synteza: łączenie w myśli różnych części w całości

Analiza i synteza są ze sobą powiązane i uwarunkowane. Uważa się, że wszystkie operacje myślowe są pochodne analizy i syntezy. Są to m.in. porównywanie przedmiotów i zjawisk, abstrahowanie i uogólnianie. Psychologowie orientacji poznawczej (Newell, Simon, Nosal) uważają, że istnieje nieskończenie wiele operacji i trzeba wykryć prawa nimi rządzące.

2. charakterystyka grupy operacji: człowiek zna pewna liczbę operacji, za pomocą których przekształca informacje, będące materiałem myślenia, operacje tworzą grupę rządzącą się 4 prawami (Berlyne):

• reguła operacji zerowych (tożsamościowych): operacja ta utrzymuje stan początkowy informacji

• reguła odwracalności operacji: dla każdej operacji należącej do danej grupy można znaleźć odpowiednią operację odwrotną. Dzięki nim człowiek może się cofać w łańcuchu rozwiązywania problemów, są niezbędne w planowaniu i przewidywaniu co zwiększa plastyczność i ekonomiczność myślenia.

• reguła składania operacji: stwarza to pewna możliwość wyboru

• reguła łączności operacji:

4. Reguły sterujące łańcuchem operacji myślowych: system reguł to strategia myślenia

1. reguły algorytmiczne i heurystyczne - czynności człowieka są uwarunkowane przez reguły algorytmiczne (algorytmy), bądź heurystyczne (heurystyki)

• algorytm to niezawodny przepis, który określa, jaki skończony ciąg operacji należy wykonać, kolejno aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy. Algorytmy cechują się niezawodnością, są dobrze określone, i są przepisami masowymi (można rozwiązać całą klasę zadań). Podobną formę mają skrypty (scripts, scenariusze)

• heurystyki to zawodne zasady, reguły, taktyki i intuicje, czasem nawet emocje. Są zawodne (heurystyki słabe i mocne), są mniej określone, mogą być ogólne bądź szczegółowe

2. rola heurystyk w myśleniu: myślenie jest czynnością heurystyczną, ponieważ nieznane są algorytmy za pomocą których można by z całą pewnością rozwiązać problem

5. Heurystyczna struktura myślenia.

1. przebieg łańcucha operacji - myślenie odbywa się w pamięci krótkotrwałej (operacyjnej). W trakcie wykonywanie czynności umysłowych w pamięci znajduje się cel lub konkretny podcel, który określa kierunek myślenia i aby ten cel osiągnąć jednostka wprowadza do tej pamięci określone pojęcia, operacje umysłowe i heurystyki (ograniczają liczbę możliwych operacji i decydują o metodzie poszukiwania rozwiązania). Pamięć krótkotrwałą jest ograniczona, więc aktualizuje swoje zasoby z pamięci długotrwałej, dzięki czemu człowiek może przetworzyć ogromne ilości informacji.

2. analiza struktury łańcucha operacji - można wyróżnić operacje kluczowe oraz pętle, które powstają w związku z cofaniem się w toku myślenia do faz poprzednich. Pętle pierwszego rodzaju wiążą się z wykonywaniem operacji odwrotnych. Pętla drugiego powstaje po wykonaniu operacji umysłowej. Pętle tworzą się, bo ludzie mają poczucie „wykonania złego kroku” . w łańcuchu operacji występują też rozgałęzienia, sądzi się, że myślenie ma strukturę rozgałęzioną (alternatywną) - wynik poprzedniej operacji warunkuje wykonanie kolejnej.

6. Wynik czynności myślenia.

1. myślenie produktywne i reproduktywne (typu R i S):

• myślenie produktywne (typu R): polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla podmiotu, wynik wzbogaca wiedzę człowieka o nie znane treści

• myślenie reproduktywne (typu S): nie polega na zwykłej reprodukcji informacji, lecz zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, w nowych warunkach.

2. myślenie twórcze i nietwórcze: myślenie produktywne dzieli się na:

• twórcze, kiedy wynik myślenia jest nowy nie tylko dla podmiotu, ale jest obiektywnie nowy

• nietwórcze

7. Rola myślenia w rozwiązywaniu problemów - problem to rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą swoich umiejętności, wiadomości, nawyków. Rozwiązanie problemu jest możliwe przede wszystkim dzięki myśleniu produktywnemu.

1. cechy problemów:

• podmiotowość: są zawsze czyjeś, jest określoną relacją między zadaniem a zasobem wiedzy człowieka

• problemy są zadaniami wymagającymi myślenia produktywnego, ten proces zachodzi tylko w trakcie rozwiązywania problemów

8. Rodzaje sytuacji problemowych - podstawą klasyfikacji jest najczęściej rodzaj działalności w jakiej powstają, lub ze względu na ich strukturę. Elementy struktury problemu to cel i dane początkowe.

1. problemy otwarte i zamknięte - zależne od poziomu informacji zawartych w sytuacji problemowej.

• w problemach otwartych poziom informacji jest bardzo niski, człowiek nie ma żadnych danych o możliwości rozwiązania problemu, musi formułować różne pomysły i wybrać najlepszy. Czasem zwane dylematami.

• problemami zamkniętymi będziemy nazywać problemy, dla których dany jest pełny zbiór możliwości rozwiązań. Człowiek musi wybrać jeden z nich

2. problemy konwergencyjne i dywergencyjne - zależne od sposobu sformułowania celu

• konwergencyjne: cel jednocześnie określa końcowy wynik, więc mają tylko jedno poprawne rozwiązanie

• dywergencyjne: cel dopuszcza wiele poprawnych rozwiązań, nie ograniczają swobody poszukiwań, nie krępują oryginalności i inwencji.

9. Fazy rozwiązywania problemów: nie wszystkie te gazy są niezbędne w toku rozwiązywania każdego problemu, kolejność też nie jest sztywna

1. dostrzeganie problemu - w fazie tej podmiot dostrzega problem, uświadamia sobie, że zasób jego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów. Trudność w dostrzegania problemów polega na pojmowaniu otoczenia jako czegoś względnie trwałego i dobrze zorganizowanego, posługiwanie się nawykami. Asher sformułował reguły ułatwiające dostrzeganie problemów:

• wskazówka 1.: „zbuduj schemat sytuacji i poszukaj w nim wad i braków”

• wskazówka 2.: „zbadaj przebieg zapoznawania się z tą sytuacją, jakie założenia przyjąłeś

• wskazówka 3.: „wymyśl sytuację alternatywną

2. analiza sytuacji problemowej - analizujemy informacje zawarte w sytuacji problemowej oraz strukturę celu, bada rozbieżności między tym co jest dane a tym co jest pożądane.

• analiza celu: dokładna znajomość celu jest niezbędnym warunkiem skutecznego myślenia, można modyfikować cel przez zmianę jednego trudnego na kilka łatwiejszych.

• analiza danych początkowych: zakodowane są w postaci spostrzeżeń, wyobrażeń, pojęć. Nie wszystkie są ujęte explicite, tylko implicite. W wykrywaniu tych zamaskowanych wykonujemy czynności:

• interpolacyjne - polegają na wypełnianiu luk i przerw w bezpośrednio dostępnych danych

• ekstrapolacyjne - uzupełnianie brakujących końcowych danych układu. Są dane pozytywne i negatywne

3. wytwarzanie pomysłów rozwiązania (faza produktywna) - podmiot wytwarza nowe informacje (hipotezy, metody), czyli pomysły. Trójetapowy model Dunckera:

• etap 1.: ogólny kierunek poszukiwań rozwiązania, ogranicza rejon poszukiwania i decyduje o dalszym przebiegu procesu wytwarzania pomysłów, wyznaczane jest to przez reguły heurystyczne

• etap 2.: zgodnie z wybranym kierunkiem tworzymy pomysły cząstkowe, które są zarysem rozwiązania. Pomysł nie jest w pełni określony i sprecyzowany

• etap 3.: ostateczny pomysł

Jeżeli człowiek w fazie trzeciej otrzyma pomysł, który odrzuci musi ponownie przejść przez etapy 2 i 3, a jeżeli te się cały czas nie sprawdzają powtarza procedurę od etapu 1.

- zjawisko olśnienia (wgląd): nagłe odkrycie rozwiązania może się pojawić w każdym z trzech etapów. Pojawiają się przeważnie w przerwie między fazami myślenia, a jego wynik nie zawsze jest poprawny i użyteczny. Teoria inkubacji stara się to wyjaśnić procesem nieświadomego myślenia, kiedy po porzuceniu problemu „wylęga się” on dalej w nieświadomości, a rozwiązanie przedostaje się do świadomości. Inni twierdzą, że jest to skutek porzucenia błędnych nastawień

4. weryfikacja pomysłów - sprawdzenie wartości pomysłów, albo się go przyjmuje albo porzuca. Tu przeważa myślenie reproduktywne (typu S, krytyczne) i wzrasta rola kodu analitycznego, a maleje kodu wyobrażeniowego. Można wyróżnić dwie metody weryfikacji:

• sukcesywna (weryfikacyjna): po wytworzeniu pomysłu człowiek od razu go weryfikuje i przyjmuje lub odrzuca, szukając nowego tak długo aż trafi na poprawny.

• metoda jednoczesna polega na wytworzeniu szeregu pomysłów i późniejszej ich weryfikacji, człowiek przypisuje im wartość, wybiera najodpowiedniejszy obecnej sytuacji problemowej. Przydatna przy problemach dywergencyjnych

Aby zweryfikować pomysł potrzebne są jakieś informacje, które nie zawsze są jednoznaczne i prawdziwe. W tej fazie występuje szereg osobliwości psychologicznych, które utrudniają poprawną ocenę pomysłów

• efekt emocjonalny (tendencyjność psychologiczna): po sformułowaniu hipotezy następuje „ojcowski afekt”, czyli powstaje silny związek emocjonalny między twórcą a wynikiem jego pracy produktywnej i chcąc to utrzymać poszukujemy informacji potwierdzających a unikamy zaprzeczających, a jeśli już taką otrzymamy staramy się ją odpowiednio zinterpretować

- efekt pierwszeństwa: przecenianie wartości początkowych pomysłów i niedocenianie informacji dochodzących później

10. Strategie rozwiązywania problemów: reguły analizy sytuacji, tworzenie pomysłów oraz ich weryfikacji, system reguł heurystycznych i algorytmicznych - systematyczny sposób atakowania problemu. Strategie idealne:

1. strategia badania równoczesnego - ludzie najpierw formułują pełen zbiór hipotez i sprawdzają ich trafność w świetle otrzymywanych informacji. Jest skuteczna ale trudna, bo wymaga dobrej pamięci

2. strategia badania kolejnego - formułujemy jedną hipotezę i od razu ją sprawdzamy, jest łatwa i mało skuteczna

3. strategia konserwatywna - nie formułujemy hipotez, jest stosunkowo łatwa i w miarę skuteczna, ale ograniczona jest minimalna liczba prób.

4. strategia ryzykowna - różni się od konserwatywnej tym, że człowiek zmienia więcej niż jedną cechę (a propos kart Brunera)

11. Przeszkody w rozwiązywaniu problemów: fiksacja funkcjonalna i błędne nastawienie

1. błędne nastawienie - sztywne nastawienia, arbitralny wybór kierunku poszukiwań

2. fiksacja funkcjonalna (sztywność funkcji) - specyficzna funkcja przedmiotu utrudnia zastosowania go w nowy sposób

12. Myślenie twórcze: jest czynnością prowadzącą do wyników dotychczas nieznanych i społecznie wartościowych

1. proces twórczy - dotyczy określonej klasy problemów (twórczych), które charakteryzują się tym, że są obiektywnie nowe, są problemami otwartymi i dokonują się w sytuacjach dywergencyjnych. Jest sterowane przez zawodne i nie w pełni określone metody heurystyczne, składa się z tych samych faz. Posiada kilka cech specyficznych:

• sterowany jest przez raczej skuteczne heurystyki

• częściej występuje tu zjawisko olśnienia

• jest procesem długotrwałym i rozciągniętym w czasie

2. cechy umysłu twórczego - istnieje dodatnia korelacja pomiędzy poziomem inteligencji a twórczością, choć niska. Zdolności twórcze (Guliford):

• wrażliwość na problemy

• giętkość myślenia

• oryginalność myślenia

2. J. Kozielecki: „Twórczość i rozwiązywanie problemów”

1. Nowe spojrzenie - człowiek może wykonywać działania twórcze dzięki wrodzonym kompetencjom własnego umysłu. Lecz o twórczości decydują także umiejętności indywidualne, motywy, czynniki społeczne i fizyczne.

2. Modele twórczości.

1. model konfliktowy - źródłem twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności, gdzie rozwiązywanie takich problemów dokonuje się przez kompensacje w innych dziedzinach (Freud). Twórczość jest tu formą obrony przed skutkami konfliktu i frustracji.

2. model spełnienia - twórczość stanowi metodę aktualizacji naturalnych potencji jednostki, jest rodzajem samospełnienia i jest to naturalna cecha człowieka

3. Struktura procesu twórczego - rozwiązywanie problemów odbywa się w przestrzeni problemowej, która znajduje się w ludzkim umyśle. Wygląda to następująco: elementem przestrzeni problemowej jest początkowy stan wiedzy, który przeważnie jest niski i niedookreślony. Drugim elementem są operatory, czyli czynności które umożliwiają przekształcenie stanu początkowego w pożądany. Ostatnim elementem jest cel, będący projektowanym stanem rzeczy, przeważnie ma charakter dywergencyjny i dopuszcza różnorodne rozwiązania

1. jest to proces heurystyczny i jedną z najefektywniejszych jest heurystyka podobieństwa, gdzie człowiek wybiera takie operatory, które pozwalają zmniejszyć różnicę między początkowym stanem wiedzy a celem.

2. jest to proces nieciągły, w którym występują olśnienia

3. ważną rolę odgrywają wyobrażenia, głównie wizualne, ponieważ częściej wzbudzają emocje i motywacje.

4. Inhibitory i stymulatory zewnętrzne.

1. teoria Zeitgeist - odkrycia zależą od fazy rozwoju społecznego i kulturalnego, a czynniki osobowościowe nie mają znaczącego wpływu na ten proces.

2. według konkurencyjnej teorii - dzieło jest uzewnętrznieniem osobowości twórcy

3. inhibitory zewnętrzne - pewna klasa zmiennych środowiskowych, które hamują lub nawet udaremniają osiągnięcie nowych celów. Są to struktury i ograniczenia społeczne takie jak anachroniczny system edukacyjny, nieadekwatne kryteria oceny, zły system nagród (zmiana twórczości w produkcyjność). Środowisko może tez pełnić rolę stymulatora zewnętrznego. Średni stres stymuluje twórczość (zależność U- kształtna). Dużą rolę odgrywa swoboda zewnętrzna.

3. K.Najder: „Schematy poznawcze”

1. Składniki koncepcji schematowej:

1. konstrukcjonizm - produktem procesu percepcji jest reprezentacja umysłowa świata zewnętrznego. Jest to interpretacja sygnałów receptorycznych, podaną na wpływ naszego umysłu. Świat nie jest więc wyłącznie odwzorowywany, jest konstruowany w naszym umyśle, odpowiednio modyfikowany przez nasze doświadczenia, nastawienie, cele, oczekiwania.

2. argument ubóstwa bodźca - docierające do receptorów sygnały są na ogół zbyt ubogie, by wyjaśniać procesy rozpoznawania w nich określonych obiektów. Rozpoznajemy je ponieważ się ich spodziewamy. System poznawczy uzupełnia luki wartościami domyslnymi.

3. hipoteza wykorzystywania - kolejne przywołania pamięciowe tego samego wydarzenia, są na ogół odmienne i zależą od aktualnego nastawienia, poglądów, celów. Przywołanie pamięciowe jest to więc próba rekonstrukcji sytuacji percepcji, gdzie zawartość pamięci długotrwałej jest wykorzystywana jako budulec w przywoływaniu (wykorzystali w paradygmacie poziomów przetwarzania Craika i Lockharta)

4. stereotypizacja pamięci - przywołania pamięciowe podlegają pewnym prawidłowościom, więc wiele elementów zaczyna z czasem oddalać się od rzeczywistości obserwowanej i zbliżają się do własności typowych dla danej klasy. Jest to schematyzacja (prototypizacja) pamięci, sprowadzanie do form kanonicznych

5. łagodna degradacja wyniku - jest przeciwna do skokowej, taką jaką ma komputer, który uznaje, że wynik albo jest albo go nie ma. Człowiek natomiast może podać rozwiązanie nawet wtedy, gdy brakuje mu jakiejś przesłanki. Wynik jest „zdegradowany” ale jest.

6. oszczędność poznawcza - struktury poznawcze powinny być zbudowane w sposób dostarczający maksimum użytecznej informacji minimalnym kosztem. Koszt to liczba operacji, jaką system musi wykonać, by osiągnąć określony wynik co wiąże się z czasem. Tak więc w procesach percepcji, które są skomplikowanym procesem wnioskowania, nie mogącym spóźniać się z kolejnymi sygnałami receptorycznymi. Więc uczestniczącej w niej pamięci należy nadać strukturę maksymalnie przyspieszającą czas przeszukiwania i eliminują zbyteczne informacje.

2. Co to są schematy poznawcze.

1. sześć elementów razem - załóżmy, że argument ubóstwa bodźca jest słuszny, a odpowiedzialność za to przypisujemy kostrukcjonizmowi, to w procesie budowy reprezentacji percepcyjnej uczestniczy pamięć, ponieważ z niej pochodzić będą informacje uzupełniające sygnały percepcyjne. Spełnia to założenie ubóstwa bodźca. Struktura pamięci uczestnicząca w takim procesie, musi być tak zorganizowana, by działać szybko - reprezentacja musi być budowana w momencie wprowadzania danych receptorycznych. Najłatwiej jest to zrealizować przez podzielenie systemu poznawczego na moduły, z który każdy zawiaduje określonym elementem rzeczywistości i które mogą się szybko między sobą przełączać, każdego modułu dałoby się wywołać tylko ograniczona liczbę innych. Pierwszy element rozwiązania (modularyzacja) potrzebny jest by zakres pamięci objęty ewentualnym procesem przeszukiwania był ostro ograniczony, drugi (system komunikacji międzymodułowej) po to by moduły mogły się szybko włączać i wyłączać. Dany moduł zawiera zestaw hipotez dotyczących najbardziej prawdopodobnego obiektu, w którego reprezentowaniu wyspecjalizowany jest dany moduł. Wewnątrz modułu powtarza się budowa jaka istnieje pomiędzy modułami. Istnieją podmoduły, do których wejście następuje tylko wtedy, gdy zachodzi potrzeba skorzystania z bardziej dokładnych hipotez. Gdy takiej potrzeby nie ma moduł zamarkowany jest w reprezentacji jedynie symbolicznie, swoją nazwą, wyrażeniem będącym „reprezentacją reprezentacji”. Połączone są również siecią komunikacyjną.

2. definicja schematu poznawczego: schemat poznawczy jest modułem systemu poznawczego służącym do budowania percepcyjnych i pamięciowych reprezentacji danej klasy obiektów lub zdarzeń. Zawiera dane w postaci wartości domyślnych, jak i w postaci procedur dobierania jednych wartości przy założeniu innych wartości.

3. Schematy a pokrewne konstrukty w psychologii poznawczej:

• schemat a pojęcie:

• również jest narzędziem kategoryzacji świata,

• mogą być zbudowane podpojęć i mają strukturę hierarchiczną.

• koncepcja pojęcia jako „prototyp - plus - transformacja”, gdzie pojęcie to procedury identyfikacyjne, czyli dokładnie to samo co schematy, a prototyp to zbiór wartości domyślnych.

• pojecie jest konstruktem na poziomie semantycznym a schemat na poziomie syntaktycznym

• teoria pojęci opisuje CO zawarte jest w schematach, a teoria schematów JAK wygląda mechanizm tworzenia i stosowania pojęć

• schemat w teorii pamięci semantycznej: schemat jest to fragment pamięci semantycznej, która służy do interpretacji wypowiedzi

4. schemat poznawczy a reprezentacja poznawcza:

• deskrypcja strukturalna: ogólna forma dotycząca wszystkich reprezentacji, w stosunku do których zakłada się, że ich elementy wchodzą ze sobą w relacje. Stanowi przeciwność reprezentacji macierzowej, w której elementy nie wchodzą ze sobą w relację, lecz są opisane za pomocą zewnętrznego systemu atrybutów

5. przetwarzanie góra-dół i dół-góra

• na dole jest receptor a im wyżej tym silniej przetworzone (zinterpretowane)są informacje. Przetwarzanie góra-dół to „sterowanie danymi”, a dół-góra, to przetwarzanie „sterowane pojęciowo”.

• przetwarzanie dół-góra to rozpoznawanie na kolejnych piętrach systemu konfiguracji elementów, posiadające własne nazwy w systemie (co jest równoznaczne z posiadaniem odpowiednich schematów)

• przetwarzanie góra-dół to przygotowywanie systemu na oczekiwany dopływ danych receptorycznych.

• przetwarzania te działają równocześnie. Schematy nadrzędne aktywizują podrzędne (góra-dół), które starają się zinterpretować dane dopływające z receptorów )(dół-góra). W razie niezgodności oczekiwań z danymi receptorycznymi następuje przełączenie na schemat nadrzędny, który aktywizuje swoje podschematy (góra-dół). Proces zatrzymuje się w momencie osiągnięcia pierwszej interpretacji nie zawierającej elementów nie wyjaśnionych.

6. wartości domyślne - są to nazwy założone z góry jako produkty schematów podrzędnych.

7. zagnieżdżanie schematów - zawieranie się podschematu w nadschemacie. Dodanie w zagnieżdżeniu każdego kolejnego piętra stwarza możliwości przypisywania wartości domyślnych: coraz większą część całej struktury schematu nadrzędnego kontroluje niewielka liczba podschematów.

8. rola schematów w przywołaniach pamięciowych - pamięć służy przede wszystkim do tworzenia interpretacji aktualnej rzeczywistości. Wskazówki, określające co takiego w uprzednim procesie konstrukcji reprezentacji zostało użyte jako narzędzie interpretacyjne, to opisy wydobycia. Zawierają one informacje, które schematy uczestniczyły w budowie danych reprezentacji. Są zapisywane bezpośrednio w schematach.

• System schematów jest wirtualny, czyli względny, pozycje schematów określane są nie absolutnie, ale względem siebie. Więc przywołania pamięciowe będą zależne od aktualnego stanu systemu. Im mniej dokładna była obróbka danych w sytuacji percepcyjnej, tym mniej dokładne będzie przywołanie. Im większa część percepcji była kontrolowana przez jeden schemat, tym po aktywizacji tego schematu więcej się dowiemy o tej sytuacji. Im więcej razy wystąpiła dana konfiguracja schematów tym będzie większa tendencja do mylenia jednego z drugim. Nic nie gwarantuje, że na skutek późniejszych doświadczeń dany schemat nie zmieni swojej charakterystyki. Tak wiec przywołania będą się przybliżać do sytuacji stereotypowych, na które są nastawione wartości domyślne.

• Zależność jakości przywołań od stanu aktualnego to Zasada Specyficzności Kodowania Tulvinga, a zależność jakości przywołania od stopnia obróbki w percepcji to koncepcja poziomów przetwarzania Craika i Lockharta.

9. trzy najważniejsze teorie schematowe:

• teoria systemów ram Minsky'ego: pomysł zagnieżdżenia pewnego zestawu schematów (ram) w wielu komunikujących się bezpośrednio ze sobą schematach (ramach) nadrzędnych. Odnosi się to percepcji przedmiotów w ruchu, kiedy to nasz system poznawczy buduje reprezentacje. Na niższym poziomie znajdują się schematy reprezentujące cechy obiektu, a na wyższym schematy struktury odpowiadające relacjom tych elementów widzianym przez obserwatora z danej pozycji.

• teoria skryptów-planów-tematów Schanka i Abelsona: opracowali typologię schematów:

• skrypt jest schematem budującym reprezentacje często powtarzających się, codziennych zdarzeń z punktu widzenia jednego z uczestników zdarzenia i zawierającym jako zestaw wartości domyślnych możliwe następstwa kolejnych „scen” (wizyta u lekarza, spożywanie posiłku w restauracji)

• plan jest schematem budującym reprezentacje zdarzeń, od skryptu różniącym się tym, że jest bardziej ogólny i nie podaje standardowego następstwa zdarzeń z punktu widzenia jednego z aktorów zdarzeń, lecz tylko informacje o tym jak aktorzy sytuacji społecznych osiągają pewne cele (sposoby wyleczenia się, zaspokojenia głodu)

• temat jest nadrzędnym schematem dla planów i skryptów określających jakie typowe cele mają aktorzy sytuacji społecznych (student, wykładowca)

• teoria schematów grupy LNR (Lindsey, Norman, Rumelhart): kombinowali z językami ogólnymi, naturalnymi (CD, ASN) ale im nie wyszło.

10. zakończenie: koncepcja schematów ma słabą moc predyktywną, ale dużą wyjaśniającą. Nie rozwiązuje problemu schematów pierwotnych.

4. Ida Kurcz: „Język” rozdz. 3 - rozważania nad językiem w jego fumkcji reprezentatywnej

1. Kompetencja językowa - złożone mechanizmy utajonej, nieświadomej wiedzy leżące u podstaw posługiwania się językiem ojczystym. Zdolność do posługiwania się językiem (Chomsky)

2. Kompetencja komunikacyjna - umiejętność posługiwania się językiem odpowiednio do sytuacji społecznej

3. Funkcje języka: język służy reprezentacji świata w umyśle, czyli pełni funkcję symboliczną lub reprezentatywną, a także służy celom porozumiewania się z innymi ludźmi, czyli pełni funkcję komunikacyjną. Jest narzędziem poznania i porozumiewania się. Czyli pełni funkcje:

• reprezentatywne (opisowe)

• symboliczne (Buhler)

• ideacyjne (Halliday)

• referencyjne (odniesieniowe)

• komunikacyjne (socjalne, interpersonalne, Halliday)

1. funkcje według Jakobsona:

• referncyjna: wypowiedź odnosząca się do rzeczywistości pozajęzykowej

• emocjonalna: wypowiedź odnosząca się do nadawcy

• konatywna: odnosząca się do odbiorcy )instrumentalna lub pragmatyczna)

• metajęzykowa: odnosząca się do kodu, odnosząca się do stosowanego języka jako takiego

• fatyczna: odnosząca się do szumu, funkcja ta przyczynia się do nawiązania i utrzymania kontaktu

• poetycka: sam przekaz nastawiony jest na siebie, na formę

SZUM

NADAJNIK PRZEKAZ ODBIORNIK

KANAŁ

KOD

4. Język a mowa. Kompetencja a realizacja językowa.

1. język to system znaków dźwiękowych i reguły posługiwania się nim

• jest to społeczny a zarazem naturalny system znaków dźwiękowych i reguł łączenia tych znaków

• jest systemem i charakteryzuje się strukturą wyznaczającą relacje między elementami systemu, czyli znakami językowymi

• system ten jest tworem społecznym i stanowi ważny element kultury, przyswajany jest w procesie socjalizacji

• stanowi biologiczna właściwość gatunku ludzkiego

2. mowa to konkretne akty używania znaków językowych przez człowieka

3. kod - jest to termin nadrzędny do języka, kodem jest wszelki system znaków służący komunikowaniu się. Są kody naturalne i sztuczne. Kody naturalne służą komunikacji wewnątrz- i międzygatunkowej, możemy je odkrywać. Natomiast sztuczne są tworem wyłącznie człowieka i służy do komunikacji międzyludzkiej oraz z nieożywionymi systemami przetwarzania informacji (komputery), możemy je wytwarzać.

• kod jednoklasowy: zbiór znaków jako materialnych przedmiotów i odpowiadającym tym znakom znaczeń

• kod dwuklasowy: składa się z dwóch systemów znaków, ze zbioru morfemów i zbioru zdań

4. znak - przedmiot lub zjawisko, które wskazuje, zastępuje, odnosi się czyli oznacza inny przedmiot, zjawisko, stan rzeczy konkretny lub abstrakcyjny

5. morfemy - najmniejsze jednostki językowe mające znaczenie. Mogą być leksykalne lub gramatyczne

6. zdania - powstają dzięki regułom składni z kombinacji morfemów, a znaczenie zdania wynika z zastosowania reguł syntaktycznych

7. wyraz - złożenie morfemów lub jeden morfem

8. leksem - jest to hasłowa forma wyrazu

9. frazy - są to jednostki pośrednie wyodrębnione przez reguły składni w zdaniu

10. kreatywność języka - znaczenia wyrazów powstają drogą konwencji społecznej, a znaczenie zdania tworzy jednostka w toku wypowiadania go. Przez kreatywność języka rozumiemy możliwość rozumienia i produkowania teoretycznie nieskończonej liczby zdań przez każdego użytkownika danego języka

11. w systemie językowym możemy wyróżnić składniki:

• fonetyka: decyduje o akceptowanych przez dany język połączeniach fonemów w morfemy i ciągi zdaniowe

• semantyka

• składnia (syntaktyka)

11. kompetencja językowa to zdolność dorosłego użytkownika języka do produkowania i rozumienia w danym języku, jest utajona i nieświadoma. A gramatyka to opis ludzkiej kompetencji językowej

5. Chomsky'ego teoria kompetencji językowej (teoria gramatyki generatywno-operatywnej).

1. język jest zbiorem zdań w danym języku a celem języka jest łączenie dźwięku ze znaczeniem. Między dźwiękiem z znaczeniem pośredniczą reguły syntaktyczne, które decydują o kreatywności językowej .

2. składniki systemu językowego

SKŁADNIK SYNTAKTYCZNY

Subskładnik transformacyjny subskładnik bazowy

Reguły struktur frazowych

leksykon

Struktura powierzchniowa struktura głęboka

Składnik fonologiczny składnik semantyczny

Dźwięk Znaczenie

• frazy (syntagmy): wyrazy zgrupowane w zdaniu czyli tzw. bezpośrednie składniki zdania

• reguły struktur frazowych: występują w celu rozbudowania struktury zdania

• leksykon: dostarcza pełnego zasobu informacji o wyrazach (morfemach) nadających się do wykorzystania w każdym składniku czy subskładniku kompetencji językowej. Są to informacje leksykalne, syntaktyczne, semantyczne i fonologiczne

3. gramatyka struktur frazowych - czyli subskładnik bazowy i leksykon,. Pozwala na generowanie zdań w ich strukturze głębokiej

4. reguły transformacyjne - są to reguły przekształcania jednej formy zdania w inną, dokonują zastąpień, opuszczeń, przesunięć elementów w strukturze jednego zdania, aby wywieść z niej nowe zdanie. Decydują o łączeniu zdań prostych w zdania złożone

5. składnik transformacyjny i fonologiczny - decydują o strukturze powierzchniowej zdania (jak ono brzmi)

6. struktura powierzchniowa - jest wynikiem dokonywanych przez reguły transformacyjne reorganizacji elementów terminalnych pochodzących z leksykonu (morfemów)

7. analogie pomiędzy składnikami semantycznymi i fonologicznymi:

• mają funkcję interpretowania ciągów generowanych przez składnik syntaktyczny

• znajdują się na wyjściach ze składnika syntaktycznego

• analizują, penetrują struktury zdaniowe (semantyczny strukturą głęboką zdania, a fonologiczny powierzchniową)

• tworzą reprezentację tych struktur znaczeniową i fonetyczną

6. Kompetencja komunikacyjna i językowa a wiedza o świecie.

1. wiedza językowa - pełna kompetencja człowieka w posługiwaniu się danym językiem, polegająca zarówno na opanowaniu wszelkich formalnych środków umożliwiających produkowanie i rozumienie zdań, ale zarówno na umiejętności tworzenia i odbierania tych zdań odpowiednio do sytuacji

2. hipoteza determinizmu językowego - zakłada ścisłą zależność naszego sposobu myślenia i naszego obrazu świata od języka, którym mówimy

3. relacje między kompetencja językową a komunikacyjną:

• kompetencja komunikacyjna: idealna wiedza użytkownika danego języka dotycząca reguł posługiwania się nim odpowiednio do sytuacji i roli społecznej. Ma swoje uwarunkowania genetyczne. W jej skład wchodzą reguły pragmatyczne, czyli reguły afektywnej komunikacji werbalnej

• wypowiedź jest konkretnym aktem użycia języka

• akt mowy wyraża intencję osoby mówiącej, motywacje leżącą u podstaw danej wypowiedzi. Wypowiedź jest kierowana do kogoś, w jakimś celu

• dyskurs to część jakiejś całości, którą jest wypowiedź. W dyskursie mogą uczestniczyć dwie lub więcej osób (dialog, konwersacja) lub jedna (monolog), np.: dawanie instrukcji, prowadzenie lekcji itp.

4. relacje między wiedzą językową a wiedzą o świecie: treść tego co za pomocą wiedzy językowej możemy przekazać czyli w naszym obrazie świata. Wiedza o świecie zakodowana jest w pamięci długotrwałej.

• model interakcyjny (pamięci): uwzględnia wpływ nastawienia, oczekiwania na odbiór o interpretację informacji

5. modułowość (architektura funkcjonalna) Pylyshyn - istnienie wyspecjalizowanych procesorów (modułów) do określonego typu informacji, które wynik swych operacji przekazują procesowi centralnemu. Moduły te są automatyczne i nieprzenikliwe informacji tzn. nie korzystają z innych, tylko z sobie właściwych źródeł informacji, a proces centralny nie ma dostępu do tego, co się dzieje wewnątrz, lecz jedynie do informacji wychodzących z danego modułu.

• kod reprezentacji umysłowych: może być obrazowy (wyobrażeniowy) lub językowy

• kod ideacyjny (proporcjonalny): w postaci sądu w sensie logicznym

• jednostką języka jest zdanie w sensie gramatycznym, a jednostką kodu proporcjonalnego jest zdanie logiczne

• kody:

• analogowy (obrazowy, przestrzenny) - zachowuja pewny izomorfzm z reprezentowaną rzeczywistością (drugiego stopnia)

• symboliczny (dyskretny, werbalny) - jest całkowicie arbitralny względem reprezentowanej rzeczywistości

• Pylyshyn uważał, że istnieje tylko jeden kod pamięciowy i przybiera formę sądów, jest to zapis wyabstrahowanych cech, który może przybrać formę obrazową i werbalną

• Martindale przyjmuje pojecie jednostki gnostycznej i analizatorów percepcyjnych, wyspecjalizowanych w odbiorze kategorii bodźców:

• analizatory pojęciowe - wejście do tych analizatorów stanowią wyjścia z analizatorów percepcyjnych: analizator semantyczny, analizator epizodyczne, system działaniowy

• analizatory sensoryczne - mają swoje wyjście a postaci tego co psychologowie określają jako wrażenia

• analizatory gnostyczne (percepcyjne) - na wejściu pojawiają się percepcje jednostkowe (przedmiotów, twarzy)

• analizator semantyczny - przetwarza, koduje i przechowuje wiedzę dotyczącą znaczenia pojęć

• analizator epizodyczny - stanowi strukturę pamięci trwałej. Jednostki analizatora semantycznego, kodujące znaczenie pojęć, jak też jednostki analizatora gnostycznego, kodujące jednostkowe percepcje stanowią wejścia do analizatora epizodycznego, co pozwala na budowanie reprezentacji zdarzeń (w formie sądów) ze znaczeń spostrzeżeń i pojęć

• system działaniowy - obejmuje programy działań motorycznych. Jednostkami wyjściowymi tego systemu są jednostki działaniowe typu: chodzenie, otwieranie drzwi itp., a na dalszych poziomach programy bardziej złożone (jak skrypty). System działaniowy ma wyjście do systemu motorycznego i wykonawczego

• analizator fonetyczny - jest analizatorem percepcyjnym (gnostycznym), który na wejściu otrzymuje cechy dystynktywne fonemów, które na wyjściu zyskują formę wyrazów (morfemów)

• słownik (leksykon) umysłowy - jednostkami wejściowymi są morfemy

• analizator pragmatyczny mowy - stanowi i kompetencji komunikacyjnej danej osoby, jednostką jest wypowiedź

• Dlaczego wyodrębnić wiedzę językową od wiedzy o świecie?:

• informacje językowe (oprócz mowy) są przetwarzane odrębnymi kanałami w porównaniu z innymi informacjami (np. innymi dźwiękami)

• badania neurofizjologiczne i patologii mowy wskazują na odrębne mechanizmy językowe i poznawcze

6. język a poznanie, hipoteza determinizmu językowego

• poznanie determinuje fakty językowe a struktura językowa wytwarza percepcję i poznanie świata. Częściowy determinizm poznawczy zakłada, że kategorie poznawcze wytwarzają kategorie językowe. Ale np.: percepcja barw nie zależy od języka

7. Struktura języka a struktura kompetencji językowej.

1. poznawcze wyznaczniki struktury języka i kompetencji językowej:

• sposób kategoryzacji świata przez system poznawczy człowieka i główne kategorie ontologiczne, jakimi posługują się ludzie do interpretowania tego świata są wspólne wszystkim ludziom. Kategoria to zbiór obiektów, które nasz system poznawczy traktuje jako równoważne.

• System semantyczny opiera się na procesach kategoryzacji, natomiast system epizodyczny wykorzystuje te kategoryzacje, a zwłaszcza posługuje się kategoriami ontologicznymi do tworzenia reprezentacji świata i jego interpretacji. Kategorie są dalej wykorzystywane do tworzenia planów, celów i programów działania.

• twórczy charakter języka: polega na możliwości wyrażania związków, zależności i zmian w sytuacjach odniesienia, realizowany jest poprzez składnik syntaktyczny wiedzy językowej.

• rozumienie znaczeń: usłyszanych zdań i tworzenie znaczeń nowych zdań generowanych przez składnik syntaktyczny zależy od analizatora epizodycznego wiedzy o świecie

• analizator fonologiczny zawiera zarówno wzorce dla interpretacji danych, jak i programy realizacji generowania tych dźwięków. Reguły fonologiczne wyznaczają funkcjonalny dla języka system opozycji dystynktownych a one wyznaczają repertuar fonemów. Reguły morfologiczne decydują o formie jaka przybierze dany morfem i o jego połączeniach z innymi morfemami.

8. Słownik umysłowy: podstawową jednostką funkcjonalną jest wyraz. Jest organizacją wyrazów lub leksemów (hasłowych form wyrazów). Zorganizowany jest według częstości używania danego wyrazu, wyrazy te mają niższy próg rozpoznania

9. Składnik syntaktyczny kompetencji językowej: jednostkami są zdania, a ich znaczenie odczytywane jest w analizatorze wiedzy epizodycznej, będącej strukturą sądów.

1. struktura głęboka zdania - odpowiada treści sądów z wiedzy epizodycznej, a reguły struktury frazowych opisują jej formalne składniki. Struktura głęboka przekształcona zostaje w strukturę powierzchniową, czyli ostateczny porządek wyrazów w wypowiadanym zdaniu. Rozumienie i produkowanie zdań opiera się na strukturze głębokiej

10. Kompetencja komunikacyjna - wypowiedzi są częścią całości, która określamy jako dyskurs. Poziom kodu językowego to wariant mówienia, jeden z poziomów analizatora pragmatycznego.

11. Wypowiedzi i akty mowy - akt mowy występuje gdy mówiący za pomocą swoich słów pragnie coś uczynić lub coś osiągnąć. Część illokucyjna to ta część wypowiedzi, w której występuje akt mowy, a która wyraża jakiś czasownik określający intencję mówiącego. Część lokucyjna to treść zdania. Część perlokucyjna to skutek jaki dana wypowiedź rzeczywiście wywarła na swoim odbiorcy.

1. pięć kategorii aktów mowy:

• stwierdzenia (przedstawienia):

• dyrektywy:

• zobowiązania:

• ekspresja:

• deklaracja:

2. skuteczność aktu mowy zależy od:

• warunku przygotowawczego lub wstępnego: określa możliwości realizacji danego aktu mowy, zależy od stanu wiedzy słuchacza i mówiącego

• warunek szczerości: odnosi się do mówiącego

• warunek wyposażonego w treści sądu: określa treść sądu. Warunek jest spełniony, kiedy słuchacz zna i rozumie treść sądu

• warunek podstawowy: określa treść intencji (emocji) mówiącego i jest spełniony jeżeli intencja ta zostanie właściwie zrozumiana przez odbiorcę

12. Dyskurs: opiera się na dwóch zasadniczych regułach:

1. zasada rzeczywistości: odnosi się do treści tego, co jest przedmiotem komunikowania się

2. zasada kooperacji dotyczy tego, w jaki sposób treści te są wyrażane. Nakłada na mówiącego obowiązki, spełnienia których oczekuje słuchacz: (Grice)

• maksyma ilości: uczyń swoją wypowiedź na tyle informatywną, na ile to jest potrzebne ale nie bardziej

• maksyma jakości: mów tylko to w co wierzysz, że jest prawdziwe

• maksyma sposobu: unikaj niejasności, dwuznaczności, nadmiaru słów i nieporządku

• maksyma odpowiedniości: wypowiadaj się tylko na temat, na który się prowadzi dany dyskurs

3. kontrakt znane - nowe: gdy mówiący wychodzi od posiadanej wspólnie ze słuchaczem wiedzy i do niej dodaje informacje nową, tzn. taką, o której sądzi, że jest prawdziwa, a przy tym nie znana słuchaczowi

4. reguły zabierania głosu w dyskursie:

• następny jest ten do którego mówca aktualnie się zwraca

• następny jest ten, kto pierwszy zacznie mówić

• następna jest aktualnie mówiąca osoba, jeżeli nikt inny nie włącza się do rozmowy

13. Style osobiste.

1. zależą od:

• dyspozycji osobistych

• motywacji

• struktur osobowościowych

• zainteresowań i typu działalności

• zdolności

• właściwości temperamentu

2. style poznawcze - sposoby myślenia i ujmowania rzeczywistości ujawniające się w powierzchniowej ekspresji, w częstszym użyciu określonych wyrażeń

5. A.Falkowski: „Procesy spostrzegania”

1. Podstawowe podejścia do spostrzegania

1. Podejście informacyjne - pojmuje człowieka jako jednostkę aktywną, wypracowującą własny wizerunek świata. Jest to możliwe dzięki magazynowaniu, przetwarzaniu i aktualizowaniu informacji. Przez co powstają w człowieku struktury poznawcze (przekonania, oczekiwania, oceny, wartości), będący podstawą do systemu przewidywań dotyczących rzeczywistości i powstaje mapa poznawcza (umysłowa reprezentacja). W procesie poznawania istotną sprawą jest wnioskowanie o rzeczywistości na podstawie posiadanej wiedzy.

• organizm uaktywnia się dopiero po pobudzeniu przez bodziec

• ogranicza w badaniach człowieka do spostrzegania jednej wyizolowanej perspektywy przedmiotu

2. podejście ekologiczne (etologia porównawcza) - badają aktywność jednostki w relacji z dokładnie opisanym środowiskiem. Punktem wyjścia jest środowisko i analiza wartości bodźca. (Gibson)

(PODEJŚCE EKOLOGICZNE)

2. Spostrzeganie obiektów zewnętrznych.

1. Podstawowe założenia ekologicznej teorii percepcji:

• sprawność: proces spostrzegania jest sprawnością, nabywaną w czasie uczenia się percepcyjnego. Jest to sprawność bezpośredniego dostrzegania informacji ze środowiska. Sprawność ta nastawia percepcję.

• bezpośrednia dostępność informacji: traktował stymulację sensoryczną jako mało znacząca w procesie spostrzegania

• niezmienniki w spostrzeganiu: funkcją systemu percepcyjne go jest rejestrowanie niezmienników, które są podstawą zmieniających się perspektyw i stanowią informację zawartą w strukturze światła.

• znaczące środowisko: charakterystyka środowiska opisywana jest ze względu na te właściwości, które są w jakimś stopniu znaczące dla podmiotu spostrzegającego.

2. adaptacyjna użyteczność stałości spostrzegania: jest konieczna do efektywnego zachowania się organizmu w środowisku. Zakłada to istnienie pewnej wiedzy uzyskanej w procesie filogenezy i zakodowanej genetycznie, przez co jest to wiedza sztywna.

3. Spostrzeganie stanów wewnętrznych na przykładzie spostrzegania emocji.

1. emocja jako przedmiot spostrzegania -

• każdą emocję możemy opisać w trzech aspektach:

• pobudzenia - aspekt fizjologiczny

• ekspresji - zachowania, mimika

• doświadczenia - jednostkowe wyobrażenie

• emocje jako obiekt spostrzegania możemy scharakteryzować następującymi cechami:

• są stanami występującymi wewnątrz jednostki i zależnymi od niej

• są też procesami, zmieniają się w czasie,

• powstają i ewoluują w kontaktach społecznych

• spostrzeganie emocji zależy od rozwoju

2. spostrzeganie stanów wewnętrznych a spostrzeganie obiektów zewnętrznych.: oddziaływają na nas bodźce dystalne (z pewnej odległości) i proksymalne (z niewielkiej odległości) oraz bodźce interoceptywne (z wnętrz naszego organizmu). Dodatkowo wykorzystujemy introspekcję. Spostrzeganie emocji ma charakter wielozmysłowy, jednak rola poszczególnych receptorów jest odmienna

3. spostrzeganie własnych emocji: jest to ważne przy podejmowaniu działań, decyzji, pomaga wartościować otoczenie. Rodzaje danych wykorzystywanych przy spostrzeganiu własnych emocji:

• dane odbierane za pośrednictwem interoceptorów: zmiany stanu narządów wewnętrznych. Raczej niedostępne jednostce.

• dane odbierane za pomocą proprioceptorów: związane z czuciem mięśniowym ,czyli z mimiką, ekspresją. Bardziej dostępne innym ludziom

• dane introspekcyjne: subiektywny obraz emocji, uczucie. Dostępne tylko jednostce

• dane z teleceptorów: dotyczące wyników własnych działań, jakie zostały wykonane podczas przeżywania emocji. Dostępne zarówno jednostce jak i innym.

4. spostrzeganie emocji u innych: związane jest to głównie z wzorami mimicznymi i pantomimicznymi, ton głosu i inne informacje pozawerbalne. Zaobserwowano istnienie wrodzonych struktur mózgowych zawierających matryce ze wzorami mimicznymi i tonu głosu dla rozpoznania podstawowych emocji. Są to struktury uruchamiane na drodze sensorycznej, bez udziału wyższych struktur poznawczych oraz struktury, w których procesy poznawcze są uwikłane w spostrzeganie, powstawanie i dynamikę emocji. Spostrzeganie emocji u innych wyposaża nas w wiedzę o intencji danej osoby

5. człowiek więc istnieje w świecie zewnętrznym i wewnętrznym a informacje z obu tych światów są mu dostępne bezpośrednio. Spostrzeganie nie jest aktem umysłowym, ani cielesnym. Procesy spostrzegania mają charakter adaptacyjny, czyli ulegają zmianie w miarę zmian ich treści

6. E.Nęcka: „Myślenie”

1. Wprowadzenie - myślenie jest substytutem działania, jest czynnością ukrytą, niejawną, niedostępną obserwacji.

1. definicja nominalna - myśleniem nazywamy proces symbolicznych przekształceń wyobrażeniowej rzeczywistości

2. definicja realna - myślenie jest łańcuchem zachowań (reakcji) symbolicznych, którego funkcja sprowadza się do symbolizowania wydarzeń rzeczywistych, zwłaszcza działań własnych podmiotu, z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji rzeczywistości.

2. Funkcje i rodzaje myślenia -

1. funkcja symulacyjna - umożliwia budowanie symbolicznego modelu rzeczywistości, jego testowanie modelu rzeczywistości, jego testowanie. Myśleniem nazywamy proces symbolicznych przekształceń wyobrażonego modelu, choć w jego budowaniu uczestniczy proces myślenia. Więc myślenie jest łańcuchem zachowań symbolicznych

2. wyróżnia się myślenie

• autystyczne, kiedy podmiot nie dąży do konkretnego efektu (marzenia). Jego funkcją jest zastępcze zaspokajanie potrzeb.

• realistyczne (ukierunkowane), które służy osiągnięciu jakiego stanu rzeczy (rozwiązywanie problemów). Dzieli się na :

• reproduktywne: powtórzenie operacji umysłowych nie przynoszących niczego nowego

• produktywne : jeżeli wynik jest nowy dla podmiotu. Społeczne kryterium podziału wyróżnia:

• twórcze - w pewnym sensie stanowi ono zupełnie inna kategorią, ponieważ podmiot może świadomie dążyć do celu, który przyniesie nowy wartościowy produkt końcowy. Potrzebne jest myślenie krytyczne i autystyczne

• odtwórcze

• krytyczne: prowadzi do celu jakim jest ewaluacja, której podlegają cele i problemy, strategie poznawcze i operacje intelektualne, wytwory aktywności intelektualne własnej i cudzej.

3. Struktura myślenia: z jakiego materiału składa się ów proces, w jaki sposób elementy są powiązane, na ilu piętrach należy go rozpatrywać:

1. teorie klasyczne - asocjacyjne (od Arystotelesa), gdzie proces myślenia miał być ciągiem idei, tworzących spójny łańcuch spojony na zasadzie praw kojarzenia. Jednostką budulcową była idea, proste wyobrażenie przedmiotu, a spoiwem prawa kojarzenia na zasadzie podobieństwa, kontrastu, wcześniejszego częstszego współwystępowania. Szkoła wurzburska dodała fakt istnienia bezobrazowych idei abstrakcyjnych.

2. teorie behawiorystyczne - podkreślają podobieństwo pomiędzy myśleniem a wyuczonymi reakcjami motorycznymi organizmu. Berlyne wprowadził pojęcie reakcji symbolicznej, czyli reakcji ukrytej, zastępczej, odnoszącej się do rzeczywistości. Budulcem jest więc ciąg symbolicznych bodźców i reakcji, a spoiwem związki typu S-R. Istnieje wiele alternatywnych połączeń S-R (nawyki), które są uporządkowane według prawdopodobieństwa uaktywnienia się w danej sytuacji.

3. teorie poznawcze - kluczowe jest pojęcie reprezentacji poznawczej. Budulcem są stany wiedzy, które tworzą przestrzeń problemów. Dwa krańcowe stany wiedzy początkowy i końcowy, są szczególne bo stanowią reprezentację poznawczą sytuacji wyjściowej i końcowej. Operacje mające na celu przekształcenie pierwszego stanu w drugi musza być „legalne”. Tak więc budulcem są elementarne reprezentacje poznawcze, a spoiwem elementarne operacje zdolne do transformowania stanów wiedzy. Teorie poznawcze postulują dwupiętrowe rozpatrywanie procesu myślenia, gdzie pierwsze piętro to procesy myślenia w ścisłym sensie, a drugie to procesy decyzyjne monitorujące i kontrolujące (czynniki metapoznawcze). Dzięki nim sam podmiot może sterować procesem myślenia, bez względu na czynniki zewnętrzne. Podstawowym czynnikiem poznawczym są heurystyki (reguły decyzyjne pozwalające ograniczyć zakres teoretycznie możliwych operacji umysłowych). Czasem mówi się o strategiach poznawczych lub metakomponentach, których funkcje są bardzo podobne. Są to czynniki wyższego rzędu odpowiadające za planowanie i organizację procesu myślenia, nadzór nad jego przebiegiem i wykorzystanie informacji zwrotnych dotyczących jego wyniku.

4. Czego nie wiemy o myśleniu:

1. czy myślenie jest konieczną kategorią pojęciową? -

2. jaka jest rola reprezentacji poznawczej w procesach myślenia? - błąd procesu i błąd reprezentacji

3. jaka jest natura wglądu? -

4. w jaki sposób proces myślenia wchodzi w interakcję z innymi procesami psychicznymi? - reakcja hedoniczna (Gordon)

5. w jaki sposób zwiększyć trafność zewnętrzną teorii myślenia? -

7. K. Najder: „Wprowadzenie do teorii pamięci”

1. pamięć jest czymś dzięki czemu możemy przechowywać i wydobywać informacje

2. paradygmat magazynowy:

• William James: pamięć pierwotna i wtórna

• Potem pojawił się model złożony z trzech magazynów pamięci: sensoryczne, krótkotrwałej i długotrwałej. Potem zmieniono kolejność przechodzenia informacji

• Pamięć sensoryczna: chwilowe utrwalenie względnie pełnej informacji o świecie zewnętrznym. Zależnie od receptora określana jest jako ikoniczna lub echoiczna. Wsteczne maskowanie, procedura częściowego sprawozdania, nakładanie się bodźców. Zakłada się, że pamięć sensoryczna nie ma ograniczonej pojemności

• Pamięć krótkotrwała: pole robocze dla świadomych procesów informacyjnych. 12 s to szacowany czas przechowywania informacji w STM. Ma niewielką pojemność (7+\-2 jednostki). Kod słuchowy, w jakim utrwalone zostają informacje, pamięć krótkotrwała jest słuchowa, a nawet werbalna. Pamięć krótkotrwałą zostaje zawsze przeszukana w całości, element po elemencie.

• Pamięć długotrwała: hamowanie retroaktywne i proaktywne, zapominanie na skutek braku klucza (zasad specyficzności kodowania)

3. Paradygmat poziomów przetwarzania:

• wady paradygmatu magazynowego: rozróżnienie na zjawiska krótkotrwałe i długotrwałe nie jest takie oczywiste, nie wyjaśniano zróżnicowań wewątrzklasowych, nie nadawały się do wyjaśnienia percepcji

• koncepcja paradygmatów przetwarzania: ślad pamięciowy jest zapisem operacji składających się na proces percepcji materiału, przywołanie polega na próbie odtworzenia oryginalnej sytuacji percepcji. Detoriacja śladu, inteferencja w jego wydobyciu.

• Twierdzenie o głębokości (poziomie) przetworzenia: im głębsze przetworzenie tym lepsze późniejsze przywołanie. Ilość powtórzeń nie ma wpływu na jakość przywołania

• Twierdzenie o zakresie przetwarzania na danym poziomie:

• Twierdzenie o głębokości i zakresie przetwarzania w przywołaniu: proces ten ma charakter konstrukcyjny, można tu włączyć zasadę specyficzności kodowania. Głębokość i zakres przetwarzania w przywoływaniu zależy od głębokości i zakresu przetwarzania operacji uczestniczących w percepcji.

• Twierdzenie o rozróżnialności zapisów pamięciowych: te wszystkie głębokości i zakresy decydują o specyficzności danego śladu pamięciowego, im bardziej się rożni od innych tym efektywniejsze będzie jego przywołanie. Nie rozróżnialność dwóch lub więcej śladów jest wystarczającym warunkiem ich bezużyteczności

• Brak jednoznacznego wskaźnika głębokości przetwarzania, pozwala jednak na łączenie jej z teoriami percepcji i strukturalnymi teoriami reprezentacji pamięci semantycznej

4. Paradygmat pamięci semantycznej: zmagazynowaną pamięciowo informację można podzielić na taką, która stanowi zapis osobniczego doświadczenia człowieka, uporządkowany przede wszystkim zgodnie z następstwami czasowymi - pamięć epizodyczna, oraz na taką, która stanowi zapis ogólnej, wyrwanej z autobiograficznego kontekstu wiedzy - pamięć semantyczna. Co dalej zawężono do definicji, że jest to pamięć obejmująca przede wszystkim zapis znaczenia wyrażeń w języku naturalnym - znaczenia słów i zdań.

• organizacja pamięci semantycznej: słowa, zdania, narracje, czyli poziom pojęć, poziom sądów i poziom układu sądów. Podobieństwo znaczenia reprezentowanych obiektów wyznacza ich organizacyjną bliskość w pamięci.

• Podstawową metodą eksperymentalną jest pomiar czasu reakcji przy weryfikacji zdań.

• Model sieci hierarchicznej: pojęcia odpowiadające rzeczownikom reprezentowane są w postaci punktów(węzłów - nodes) połączonych siecią relacji przynależności do klasy nadrzędnej i relacji przypisania własności.

• Teoria rozchodzącego się pobudzenia (spreading activation theory): wprowadzono połączenia zróżnicowane pod względem wartości definiującej pojęcia i pod względem szybkości pokonywania połączeń przez pobudzenie (typowość i skojarzenia). Wprowadzono połączenia obustronne lecz niesymetryczne. Osłabiono założenia ekonomiki poznawczej i w konsekwencji uzyskano niepełną hierarchiczność sieci. Wprowadzono mechanizm wyjaśniający czas reakcji przy weryfikacji zdań fałszywych.

• Model porównywania cech: pojęcia stanowiące znaczenia słów w języku naturalnym zapisane są w pamięci w postaci zbiorów cech, a nie przez relacje. Cechy których zbiór stanowi znaczenie danego słowa są w różnym stopniu dla danego słowa definiujące. Wprowadzono podział na cechy definicyjne i charakterystyczne. Ten model radzi sobie ze zjawiskiem nasilenia przynależności do kategorii nadrzędnej oraz wpływ związku asocjacyjnego na weryfikację zdań prawdziwych. . zaletą jest też prostota

• Od pamięci semantycznej do reprezentacji wiedzy

8. E. Nęcka - Struktura operacji intelektualnych a twórczość

1. problem specyfiki myślenia twórczego: proces twórczy to taki proces, który doprowadził do powstania nowej i cennej idei. Rewizjoniści uważają, że myślenie twórcze to taki sam proces jak inne ludzkie, tylko inny jest cel. Nie uznają dwóch jakościowo różnych typów myślenia. Poglądy rewizjonistyczne

• Motywacja: duże jej nasilenie, relatywnie większa ilość czasu i wysiłku przeznaczana na myślenie prowadzi do twórczego wyniku.

• Błąd perspektywy: dla kogoś z zewnątrz coś może być twórcze, ale z perspektywy tworzącego takie nie było, bo wykorzystał wgląd, pewne heurystyki itp.

• Specyfika „na wejściu”: materiał nietypowy, podlegający percepcyjnemu przetworzeniu na wejściu zostaje przerobiony na nietypowy wynik przy przywołaniu, choć sam proces jest typowy. Wiąże się to z wybiórczością uwagi

• Nietypowy układ: szczególna kompozycja i wzajemny układ zwyczajnych składników operacji intelektualnych

2. struktura procesu twórczego myślenia: można go rozpatrywać jak każdy proces myślenia na dwóch poziomach organizacji:

• nadrzędne zasady sterujące, czyli heurystyki - decyduje o wyborze kierunku poszukiwań twórczej idei i nadzorują sposób poszukiwań. Ich zadanie polega na ograniczaniu zakresu informacji przetwarzanych w trakcie procesu myślowego i sprawdzaniu czy poszukiwania zgodne są z przyjętą na początku zasadą

• drugi poziom to poziom wykonawczy: obejmuje on dwa systemy. System operacyjny(system komponent) oraz system danych (zespół komponent nabywania wiedzy). System operacyjny obejmuje elementarne procesy przetwarzania informacji. System danych jest odpowiedzialny za selekcję informacji przeznaczonych do przetwarzania przez operacje, wedle reguł wyznaczonych przez heurystyki. Znajduje się tu obwód pamięci krótkotrwałej, oraz magazyn pamięci długotrwałej. Dane wprowadzane są do systemu operacyjnego i dalej przetwarzane przez operacje intelektualne

• operacja: przekształcenia dokonywane przez podmiot na materiale konkretnym lub symbolicznym, spełniające określone kryteria (np. odwracalności) PIAGET; operacja intelektualna to każdy proces przetwarzania informacji, bez żadnych dodatkowych kryteriów GUILFORD, niesprowadzalna do żadnych czynności niższego rzędu NEWELL, SIMON.

3. rodzaje operacji intelektualnych a twórczość

• rozumowanie dedukcyjne: wyciąganie wniosków z przesłanek istniejących w przedmiotach. Jednak aby dedukcja była twórcza musi być:

• konsekwentna

• kompletna

• hipotetyczna - oparta na przesłankach niekoniecznie prawdziwych, przyjętych na próbę

• rozumowanie indukcyjne: rozumowanie przez analogię, tyle że analogia musi być trafna, podobieństwo nie może być zbyt bliskie. Trafne i odległe analogie nie są spontaniczne, trzeba je dopiero stworzyć, nie zawsze są gotowe, niekoniecznie realistyczna. Występuje tu mapowanie.

• Metaforyzowanie: polega na wykorzystaniu podobieństw między tematem i nośnikiem, występuje jednak continuum podobieństwa. Twórcze wykorzystanie metafory wymaga spełnienia warunków trafności i odległości. Metafora wnosi nowe elementy do znanych zjawisk, ułatwia wgląd, niekoniecznie ma postać werbalną

• Dokonywanie skojarzeń: kojarzenie odległe, elementy łączą się z powodu pośredniczącej roli innych elementów, a nie z powodu częstego występowanie blisko siebie w przeszłości. Pojawia się łańcuch asocjacyjny, gdzie każda para sąsiadujących elementów kojarzy się w sposób „bliski”. Elementy skrajne kojarzą się w sposób odległy, a odległość skojarzeniowa dwóch dowolnych elementów jest odwrotnie proporcjonalna do ich sąsiedztwa w łańcuchu. Kojarzenie odległe to skutek kojarzenia łańcuchowego i podlega uczeniu się i treningowi. Mechanizm bisocjacji polega na skojarzeniu tej samej idei w dwóch różnych kontekstach (dowcip, humor)

• Abstrahowanie: odpowiada za tworzenie i używanie pojęć, a także za organizację wiedzy pojęciowej. Ułatwia przełamywanie schematów, umożliwia redefiniowanie obiektów, które są istotnym momentem myślenia twórczego. Pozwala na mentalne poruszanie się po linii abstrakt-konkret

• Dokonywanie transformacji: mentalnym zmienianiu cech obiektu, odnosi się to do obrazów myślowych. Jest to zabieg bardzo subiektywny i nierealistyczny. Transformacja powinna być wierna i dalekosiężna

9. Z. Chlewiński - Kształtowanie umiejętności poznawczych:

1. umiejętność jest konstruktem teoretycznym oznaczającym dyspozycję do efektywnego przeprowadzania zespołu zorganizowanych czynności poznawczych lub poznawczo-motorycznych, mających na celu realizowanie określonego, zwykle założonego zadania. Oznacza dyspozycje czyli odpowiednio ukształtowane schematy czynnościowe. Istotą umiejętności jest sprawne i elastyczne posługiwanie się nimi, co pozwala na doskonalenie i uczenie się

2. nawyk jest konstruktem teoretycznym oznaczającym związek, jaki powstaje, dzięki uczeniu się między sytuacją bodźcową a daną reakcją, nie jest nim sama czynność ale nabyta dyspozycja do jej wykonywania, zwykle są zautomatyzowane

3. termin wprawa odnosi się do czynności motorycznych, a umiejętność do czynności o charakterze poznawczym

4. trening w nabywaniu umiejętności: uczenie się polega na nabywaniu wprawy w wykonywaniu pewnej czynności, a z powtarzaniem modyfikują się same mechanizmy uczenia się albo zmiana struktur poznawczych

5. model Andersona kształtowania się umiejętności poznawczych:

• etap deklaratywny (poznawczy Fitts'a): instrukcja, mediacja werbalna

• etap kompilacyjny (asocjacyjny Fitts'a): przejście między etapami, intensywna praktyka, wiedza deklaratywna przekształca się wiedzę proceduralną i stosowana bez pośredników

• etap proceduralny (autonomiczny Fitts'a): dalsze uczenie się, wiedza proceduralna, ciągłe dostrajanie, doskonalenie wiedzy,

• pamięć deklaratywna (system twierdzeń, przechowywanie, wydobywanie), pamięć proceduralna (system produkcji, dopasowywanie, wykonywanie procedur) i pamięć operacyjna

• każda produkcja jest parą złożoną z warunku wyznaczającego lub ograniczającego określoną czynność oraz z samej czynności, ma postać reguły pierwotnej, która określa kontyngencję poznawczą(współzależność warunku i zastosowanej czynności). Produkcje są zorganizowane w procedury, z których każda jest kojarzona z jakimś celem

• zasady podejmowania decyzji: zasada niepowtarzalności, zasada specyficzności i zasada siły (częstotliwość)

• wiedza deklaratywna: wiedzieć że, posiadana w sposób 0-1, binarny, niestopniowany, nabywamy dyskretnie, można ją zakomunikować werbalnie

• wiedza proceduralna: wiedzieć jak, posiadamy w różnym stopniu, stopniowo, można jedynie zademonstrować

• transformacja wiedzy deklaratywnej w proceduralną: kompozycja, automatyzacja

• tuning (uczenie się proceduralne): doskonalenie wyboru metody wykonania zadania

• generalizacja: podobieństwa między kilkoma produkcjami tworząc nową produkcję, która ujmuje to co wspólne - ekstrakcja

• dyskryminacja: ograniczenie zakresu zastosowań zbyt ogólnych procedur. Czynnościowa i warunkowa

• wzmacnianie: wyeliminowanie fałszywych produkcji niezależnie od tego z jakich źródeł pochodzą. Każde poprawne zastosowanie produkcji powoduje to, że jej siła wzrasta

10. Bruner: „Poza dostarczone informacje”; Spostrzeganie

„W skład procesu percepcji wchodzi akt kategoryzacji. Posługując się pojęciami poprzednika i następnika, którymi operujemy w procesie wnioskowania, możemy to wyrazić następująco: jeżeli dostarczymy człowiekowi informacji na wejściu, to umysł przetwarza te stymulacje na doznania rzeczy lub zdarzeń”

1. Spostrzeganie:

1. Cechy spostrzegania:

• kategorialność: oznacza to, że musimy dokonać pewnych selekcji, kategoryzować rzeczy czy zdarzenia

• inferencja:

• decyzyjność: wnioskowanie i podjęcie decyzji do jakiej kategorii zaliczyć dany przedmiot (str.51)

• reprezentazyjność: to co spostrzegamy jest w jakimś stopniu reprezentacją świata zewnętrznego, zmienna zgodność z rzeczywistość (str.42)

2. Percepcja jest procesem kategoryzacji w trakcie którego następuje inferencyjne przejście od wskazówek do tożsamości kategorialnej (do rozpoznania właściwości przedmiotu, do określenia czym dana rzecz jest)

2. Kategoria: reguła na podstawie której klasyfikujemy obiekty jako równoważne

1. kategoria jako reguła (str.54) -

• a1. - rozpoznaj właściwości, które tworzy dany obiekt

• c3. - na podstawie cech, które rozpoznałeś, rozważ które cechy są ważne dla danego przedmiotu

• d4. - uwzględnij zmienność właściwości w odpowiednich granicach

• b2. - niektóre cechy są powiązane ze sobą, niektóre są w luźnym związku

2. kategorie jako pojęcia - nie występuje w izolacji, np. kategoria JABŁKO obrasta w miarę uczenia się siecią innych kategorii

3. kategoria jako zestaw specyficznych reguł określających, jakie zdania czy przedmioty można grupować jako równoważne

3. Poziomy spostrzegania:

1. poziom I - spostrzeganie

2. poziom II - gotowość percepcyjna:

• najodpowiedniejszym wzorcem gotowości percepcyjnej w dowolnie wybranym momencie byłyby taki wzorzec, który prowadziłby do najtrafniejszego sądu, na temat stanu świata zewnętrznego w tymże momencie. Czyli miałby szansę na najbardziej adekwatną ocenę sytuacji i planowanie.

• Osoba o największej gotowości percepcyjnej, to osoba, której wystarczy minimalna informacja na wejściu, która może wykorzystywać swą gotowość percepcyjną nie tylko do spostrzegania co się przed nią znajduje , ale również do przewidywania, co prawdopodobnie może się przed nią znaleźć.

• Zależy od przygotowania, oczekiwania, nastawienia. Prawidłowe postrzeganie w nieoptymalnych warunkach zależy od gotowości percepcyjnej, odpowiadającego prawdopodobieństwa zajścia zdarzeń.

• Giętkość gotowości percepcyjnej to zdolność do odrzucania z łatwością przyjętych uprzednio hipotez w kwestii: „czym jest to coś, z czym mamy się zetknąć percepcyjnie”.

• Funkcje gotowości percepcyjnej:

• minimalizacja właściwej danemu otoczeniu wielkości zaskoczenia - osiąganą przez dostrzeganie kategorii do prawdopodobieństwa zajścia zdarzeń w świecie otaczającym

• maksymalizacja: osiągalność poszukiwanych zdarzeń czy obiektów

• przezwyciężenie błędnej gotowości percepcyjnej odbywa się przez:

• korygowanie u osoby błędnie spostrzegającej jej oczekiwań dotyczących zdarzeń, z jakimi ma się zetknąć

• nieustanne dokładne przypatrywanie się

• brak gotowości percepcyjnej:

• niezgodność oczekiwań z prawdopodobieństwem zajścia zdarzeń w otoczeniu

• nieprawidłowe odzwierciedlenie cech rzeczywistości ważnych dla przystosowania się do otoczenia.

3. poziom III - dostępność kategorii: pojęcie używane do kodowania, czyli identyfikowania zdarzeń zachodzących w otoczeniu. Jest odzwierciedleniem wyuczonego przez jednostkę prawdopodobieństwa zajścia pewnych zdarzeń w jej otoczeniu, im częściej pojawiają się w określonym kontekście przypadki należące do pewnej kategorii, tym większa jest dostępność danej kategorii. Im wyższa dostępność tym mniej bodźców potrzebujemy, aby zaliczyć dany przedmiot do danej kategorii. Zależy to od nastawienia, zadań, zagrożeń, oczekiwań itp.

4. Etapy szeregu decyzyjnego (oczywiście cztery)

1. prymitywna kategoryzacja - podmiot czy zdarzenie o pewnych charakterystycznych cechach ulega wyodrębnieniu percepcyjnemu

2. poszukiwanie wskazówek - zaliczanie obiektu do bardziej ścisłej kategorii na podstawie dodatkowych wskazówek

3. sprawdzanie dla potwierdzenia - gdy w poszukiwaniu wskazówek następuje próbna kategoryzacja w procesie poszukiwania następują zmiany, gwałtownie zmniejsza się podatność na stymulację

4. zakończenie potwierdzania - prawdziwości procesu identyfikacji percepcyjnej, przejawiające się w zaprzestaniu poszukiwania wskazówek

5. Mechanizmy pośredniczące gotowości percepcyjnej.

1. grupowanie i integracja - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń i wskazówek. Proces umożliwiający przechowywanie zapisu prawdopodobnych zmian i ewentualności, jakie mogą się zdarzyć w otoczeniu. Cechy integracji:

• traktowanie zdarzeń jako wzajemnie nie-niezależnych w czasie

• poczucie prawdopodobieństwa zajścia jakie wytwarza sobie typowa osoba badana prowadzi do powstania w jej oczach odchylenia, zależnie od pożądanych prze nie lub unikanych wyników (szkodliwych lub korzystnych)

2. regulowanie dostępności kategorii: stopień dostępności kategorii w których, dane sensoryczne „na wejściu” zostają zakodowane jest związany z regulacją liczby zespołów komórkowych uprzednio aktywowanych , czynnych w czasie odbioru informacji „na wejściu”. Zmiany dostępności następują pod wpływem:

• procesu stopniowego uczenia się

• pod wpływem instrukcji

• pokrewnego uczenia się prawdopodobieństw

3. sygnalizowanie zgodności i braku zgodności między informacjami na wejściu a zestawem cech swoistych dla danej kategorii - MASZYNA zdolna do porównywania danych „na wejściu” emitowałaby by sygnał wskazujący, w jakim stopniu dane „na wejściu” odpowiadają wymaganym kryteriom

4. blokowanie informacji - proces, który filtruje informacje „na wejściu”, zanim dojdą one do kory mózgowej

6. Fazy wykorzystywania wskazówek w przebiegu procesu wnioskowania.

1. przegląd danych „na wejściu” w celu ustalenia cech pozwalających na zaliczenie ich do którejś ze stosunkowo dużego zbioru kategorii alternatywnych (otwartość na wszystkie wskazówki)

2. próba zaklasyfikowania informacji „na wejściu” - potwierdzanie słuszności bądź negacja, poszukiwanie wskazówek (selektywność)

3. zaprzestanie poszukiwania wskazówek (niewrażliwość na wskazówki)

11. Strukturalne modele pamięci.

1. Pamięć trwała.

1. pojemność pamięci trwałej - jest ogromna, dzięki zmianie organizacji danych, w stosunku do pamięci krótkotrwałej. Organizacja oparta jest na znaczeniu

2. czas przechowania w pamięci trwałej - w praktyce to całe życie

3. kodowanie w pamięci trwałej - pamięć trwała rejestruje informacje na podstawie ich znaczenia, i aby jej odtworzenie było możliwe informacja odebrana przez narządy zmysłowe musi być zinterpretowana.

• koncepcja Paivia: postuluje istnienie dwóch niezależnych systemów reprezentacji: werbalnego i obrazowego. Mają podobną organizację wewnętrzną, stanowią niemal lustrzane odbicia. Informacje rejestrowane w jednym systemie mogą swobodnie przechodzić w drugi. Wiąże się to z wizualizacją lub z nadaniem bardziej abstrakcyjnej formy. Ta droga kodu wizualnego do werbalnego jest częstsza, jest to naturalna droga nabywania wiedzy. Słowa abstrakcyjny, o niskim ładunku wyobrażeniowym można kodować tylko w systemie werbalnym.

2. Pamięć semantyczna i epizodyczna (Tulving) -

1. epizodyczna -

• pamięć typu wspomnieniowego, która ma charakter personalny i dotyczy elementów związanych z przeszłością.

• Jest systemem w obrębie którego przechowywane są informacje o epizodach, zdarzeniach, mających ścisłą lokalizację czasową oraz o relacjach między nimi.

• Źródłem informacji mogą być czyste doznania bodźców i są organizowane wokół osi czasu. Dzięki tym informacjom odnoszących się do osobistej przeszłości jednostki powodują, że ma ona poczucie swojej ciągłości, co daje podstawę do ukształtowania tożsamości. Tu ważne jest jedynie osobiste przekonanie o prawdziwości informacji.

• Rejestruje nasze doznania i nie można wzbogacić jej przez wnioskowanie.

• Informacje te są bardziej uzależnione od kontekstu a ich aktualizacja ma charakter dowolny i wymaga pewnego wysiłku. Odtworzenie tych zasobów zmienia system pamieci epizodycznej

• Ma niewielkie znaczenie dla wykształcenia ogólnego

2. semantyczna -

• oparta na przypominaniu, która ma charakter impersonalny.

• Jest niezbędna do posługiwania się językiem, jest to tezaurus umysłowy, zorganizowana wiedza jednostki i słowach i innych symbolach werbalnych i ich desygnatach. O relacjach między nimi oraz o regułach, formułach, algorytmach manipulowania symbolami, pojęciami i relacjami.

• Niezbędne jest zrozumienie bodźców, a informacje są przechowywane nie „czasowo” tylko „pojęciowo”. O prawdziwości informacji decyduje społeczny consensus.

• Pamięć ta rejestruje wiedzę przenoszoną przez język, dzięki czemu możemy się dowiedzieć więcej przez wnioskowanie z informacji już posiadanych.

• Mniej uzależnione od kontekstu są bardziej obiektywne a jej aktualizacja ma charakter automatyczny a przywołanie nie zmienia jej zasobów.

• Odgrywa dużą rolę w wykształceniu

• Organizacja pamięci semantycznej: reprezentacje pojęciowe odnoszą się do klas obiektów (dotyczą typów - I.Kurcz). opiera się na znaczeniu przechowywanych informacji, które nasz umysł rejestruje w postaci złożonych struktur pojęciowych.

• klasyczny model Collinsa i Quilliana - pamięć semantyczna traktuje się jak sieć semantyczną, która jest złożona z węzłów i połączeń między nimi (relacje między pojęciami). Występuje tu relacja „bycia egzemplarzem” pojęcia nadrzędnego, a druga to relacja między pojęciem a właściwościami, które je charakteryzują. Model ten odznaczał się dążeniem do ekonomii poznawczej, zakładał, że cechy charakteryzują kategorię, tylko na danym poziomie ogólności. Jednak przez to cała nasza wiedza miałaby mieć charakter taksonomiczny i ograniczone są relacje między właściwościami a węzłami

• model Normana i Rumelharta - próbowali wyjaśnić istnienie informacji deklaratywnych (co to jest sprzęgło?) i proceduralnych (jak sprawdzić, że jest zepsute). W pamięci przechowywane są informacje dotyczące zdarzeń, tak więc reprezentowany jest proces, a nie zależność między pojęciami. Węzły i relacje są znacznie bogatsze. W skład każdego zdarzenia wchodzi działanie, sprawca, przedmiot, adresat, współrzędne czasowe i przestrzenne. Poszczególne zdarzenia mogą się łączyć w epizody

12. Nosal - myślenie, modele umysłu.

• podkreśla ścisły związek pomiędzy czynnościami umysłowymi a neurofizjologicznymi

• pamięć asocjacyjno - operacyjna pełni funkcję myślenia gdyż Nosal kwestionuje myślenie jako proces poznawczy. Ta pamięć podporządkowana jest blokowi zwanemu programami poznawczymi

• programy poznawcze są to programy przetwarzania informacji. Program jest to sekwencja operacji w wyniku których osiągnięty zostaje zamierzony cel czynności. Programy:

1. poszukiwanie, odbiór, selekcja danych o stanach otoczenia

2. integrowanie, równoważenie i transformowanie informacji

3. rozwój doświadczenia indywidualnego, czyli tworzenie, stabilizowanie, reorganizacja i aktualizowanie doświadczenia. Dominuje w myśleniu i uczeniu się

4. ekstrapolacja (uzupełnienie elementów końcowych) i antycypacja przebiegu własnych czynności

5. kontrola, planowanie kreacja czynności oraz samokontrola (Bruner - sprawozdanie dla potwierdzenia)

6. ocena i podejmowanie decyzji (głównie w myśleniu)

7. generowanie nowych informacji i celów w długiej perspektywie czasowej a także struktur i programów

8. komunikacja z otoczeniem w zakresie powyższych programów

• programy na których oparte są czynności są generatywne, interakcyjne, spekulatywne

• działanie ludzkiego umysłu opiera się na procesach:

1. narastającego doświadczenia bezpośrednie zmysłowe

2. programy biologiczne

3. manipulacja na przedmiotach - czynności instrumentalno-badawcze (manipulacyjne) są koordynowane z czynnościami percepcyjnymi, myśleniem. Dzięki temu powstają programy sensoryczno-motoryczne.

4. myślenie operacyjne

5. przekaz społeczno-kulturowy

• programy poznawcze prowadzą do zmian struktur umysłu, np. kształtowanie się różnych form ludzkiego doświadczenia: wiadomości, informacje zorganizowane w systemie pojęciowym, które odpowiadają pewnym domenom wiedzy. Skrypty, schematy, scenariusze, które reprezentują wiedzę zdroworozsądkową.

• Formy doświadczenia:

• reprezentacja deklaratywna

• system operacji formalnych

• prezentacje intelektualne wyrażające indywidualność doświadczenia (wiąże się ze sferą doświadczenia)

• mądrość - synteza trzech powyższych kierunków

• cechą umysłu jest transgresja, która polega w różnych formach na wykraczaniu poza istniejące struktury. U jej podstaw leży integracja procesów intelektualnych i wolicjonalnych

13. Miller. Galanter i Pribram - „Plany i struktura zachowania”

1. Obraz - własna wiedza człowieka o świecie i o sobie samym. Zachowanie człowieka jest wyznaczane przez obraz a istotne informacje mogą zmienić obraz. Stanowią część Planu. Zmiany w obrazach tylko na podstawie realizacji Planów.

2. Plan - kieruje zachowaniem, jest to hierarchia instrukcji. To każdy hierarchiczny proces zachodzący w organizmie, zdolny do kontrolowania porządku, w jakim powinny być wykonywane sekwencje operacji. Może być wyuczony, dzięki czemu stać się częścią Obrazu. Wykorzystuje części Obrazu samego siebie przy tworzeniu Planu. Wiedz powinna być włączona do Planu. Zmiany w planach mogą zachodzić prze informację pochodzące z Obrazów.

3. Zadanie współczesnej psychologii to nadawanie sensu temu , co robią ludzie i zwierzęta, poszukiwanie klucza do zrozumienia ich zachowania. To co organizm robi zależy od tego co się znajduje w otoczeniu, ale wytworzył się spór:

1. Refleksologia:

• klasyczny model łuku odruchowego

• teorie Pawłowa, czyli wyjaśnianie podstawowych odruchów w wyniku nabytego doświadczenia

• bardzo proste podejście

2. teoria poznawcza:

• organizmy żywe są złożonymi, subtelnymi, nie nadającymi się do badań naukowych obiektami

• wpływ jaki dane zdarzenie wywiera na zachowaniu organizmu zależy od tego, w jaki sposób zdarzenie to jest reprezentowane w organizmie, w obrazie samego siebie

• wszelkie związki pomiędzy bodźcem a reakcją powinny dokonywać się za pośrednictwem wewnętrznej reprezentacji świata

• istoty ludzkie konstruują wewnętrzną reprezentację świata zewnętrznego, model środowiska, mapę poznawczą, schemat, Obraz

• potrzeba połączyć wiedzę z działaniem. W. James połączył to za pomocą woli.

4. Opis zachowania musi odbywać się na wszystkich poziomach, ponieważ jednostki molarne składają się z jednostek molekularnych (zachowania werbalne). Przy czym jednostki molarne reprezentują strategie, a molekularne taktyki. Jednostką podstawową służącą do analizy zachowania jest odruch. Łuk odruchowy: bodziec - receptor - droga doprowadzająca - włókno skojarzeniowe - droga odprowadzająca - efektor - reakcja. Na zachowanie wpływ mają takie czynniki jak wola, uwaga, nastawienie. Najlepiej jednak posługiwać się nie odruchem, ale sprzężeniem zwrotnym (hipoteza cybernetyczna)

5. TOTE -

1. przekazuje (strzałki):

• energię,

• informacje (II poziom abstrakcji), przekazywanie korelacji zgodnie z kierunkiem strzałek, zjawiska na obu ich końcach korelują się ze sobą

• regulacja (III poziom abstrakcji), strzałki obrazują następstwo zdarzeń

2. faza testowa - może być traktowana jako proces, który powoduje, że faza operacyjna przebiega prawidłowo. Tylko wówczas, gdy doprowadza ona do uzyskania odpowiednich danych, regulacja może być przeniesiona na poziom operacyjny

c) schemat TOTE

14. DODATKOWE INFORMACJE Z WYKŁADÓW

1. Pamięć:

1. definicja strukturalna: pamięć jako właściwość ludzkiego układu nerwowego, umożliwiająca uczenie się, czyli zmianę zachowania pod wpływem doświadczenia

2. definicja procesualna: pamięć jako ciąg procesów zachodzących w naszym umyśle, prowadzących do zmian w naszym zachowaniu

3. dla psychologii poznawczej pamięć do wiązka procesów prowadzących do powstania reprezentacji

4. Atkinson i Shiffirin: pamięć posiada cechy strukturalne (magazyn i niezmienne stałe działające w różnych sytuacjach poza kontrolą człowieka) oraz funkcje kontrolne (dotyczy operacji związanych z zapamiętywaniem)

5. Nosal: pamięć asocjacyjno - operacyjna - integrowanie, równoważenie i przekształcanie struktur (informacji) są odpowiedzialne za przygotowywanie materiału i oddelegowanie do pamięci trwałej.

6. Chomsky: zdania proste, orzekające w stronie czynnej stanowią materiał budulcowy pamięci trwałej

7. Pamięć semantyczna to część pamięci trwałej, gdzie informacje rzadko kiedy kodowane są w formie dosłownej, istnieje tam tylko struktura głęboka, a struktura powierzchniowa tworzy się przy nadawaniu informacji

8. Nosal: poziomy złożonego zachowania:

• aktywność i zautomatyzowanie: nawyki, algorytmy, stereotypy

• trening i uczenie się: znajdowanie i utrwalanie algorytmów

• wybór sposobu działania ze zbioru zamkniętego: dostępnego w doświadczeniach indywidualnych

• tworzenie nowych struktur czynnościowych

• generowanie nowych celów

9. rozumienie:

• Heidegger: rozumienie nie jest rodzajem poznania, ale sposobem istnienia człowieka, który wartościuje świat. Poznanie nie jest jedyną formą odnoszenia się do świata, pierwotniejsze jest rozumienie na którym poznanie się opiera. Odnosi się do człowieka jako do istoty duchowej raz do jego działania i wytworów. Rozumienie to bezpośrednie poznanie

• intuicjonizm - wnikanie w to co jest poznawane

• nocjonizm - rozumienie to proces prowadzący do poznania, przyjmuje formę pozajęzykowego myślenia

• mnemizm - rozumienie jest procesem odtwórczym

• koncepcjonizm - rozumienie ma charakter twórczy i prowadzi do nowego dla podmiotu poznania

• Rozumienie to poznanie, które rozgrywa się, wtedy gdy coś jest dane bezpośrednio i gdy idąc za jego wskazaniami odkrywamy i ujmujemy coś nowego w stosunku do tych danych. 3 rodzaje rozumienia:

• rozumienie sensu, intencji, znaczenia tego co dane

• rozumienie struktury pewnej całości

• rozumienie roli, funkcji jaka to co dane odgrywa w pewnej całości

• Nosal: rozumienie jako proces informacyjny, w jego przebiegu uczestniczy pakiet 3 funkcji informacyjnych:

• integrowanie - informacji tekstowych z zewnątrz z pewną strukturą danych w pamięci

• równoważenie - sprowadzanie informacji tekstowych do którejś ze znanych form struktury zawartych w doświadczeniu poznawczym odbiorcy

• transformowanie - wzbogacenie struktur informacji pochodzących z tekstu w oparciu o zaktywizowany schemat, nadanie im nowej postaci

• Polkowska i Kurcz: w procesach psycholingwistycznych rozumienie tekstu to tworzenie jego reprezentacji w kilku etapach. Składniki procesu rozumienia:

• percepcyjny (dwa pierwsze analizatory)

• dostępu leksykalnego (słownik umysłowy)

• integracji zdaniowej (analizator syntaktyczny)

• rozumienie tekstu, czyli dyskursu (analizator pragmatyczny mowy)

• Rozumienie tekstu polega na analizie tekstu jako pewnej spójnej całości (struktura wewnętrzna) oraz na analizie tekstu od strony jego struktury zewnętrznej, czyli powiązani z wiedzą o świecie:

• dosłowna powierzchniowa reprezentacja tekstu

• reprezentacja typu zdaniowego tworząca dany tekst

• tworzenie modelu sytuacyjnego

---