Prawo administracyjne
Wstęp
istnieją pewne podmioty państwowe nie dające się zakwalifikować w monteskiuszowską teorię podziału władzy. Władza wykonawcza to w około 70% administracja publiczna.
Administracyjne prawo materialne
w ramach gałęzi prawa administracyjnego wydziela się w literaturze i praktyce prawodawczej 3 grupy norm prawnych:
-normy prawne dotyczą organizacji administracji publicznej w Polsce( w literaturze tworzą grupę nazywaną prawem ustrojowym administracji publicznej)
-administracyjne prawo materialne, rozumiane jako to prawo które kontroluje sytuacje człowieka w państwie w takim zakresie w jakim mają granice normy prawa administracyjnego.
-normy proceduralne-postępowanie administracyjne- określają tak czynności jak prawa i obowiązki zainteresowanych związanych z tym tokiem czynności.
(KPA, ordynacja podatkowa,ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji)
Geneza i rozwój prawa administracyjnego oraz adm publicznej
najstarszą gałęzią prawa jest prawo cywilne i prawo karne. Na rozwój pr. Administracyjnego wpłynęła zmiana statusy człowieka w państwie: z poddanego w obywatela, poprzez rozwój przemysłu,doktryn kościoła katolickiego o prawach przyrodzonych człowiekowi.
Istotną cechą współczesnego prawa jest charakter norm dwustronnie wiążących. Prawo jako produkt władzy państwowej, ale różnie mogą być te prawa tworzone:
-ustanowienie pisemnie praw(zwerbalizowana) np. w Polsce forma pisana, projekt ustawy itp.)
-system prawa precedensowego- zasadniczym sposobem tworzenia prawa jest orzecznictwo sądu( ze względu na rangę i powagę orzeczenia) dominuje w krajach kultury anglosaskiej.
Te dwa modele stanowienia prawa się uzupełniają, ale przeważnie jeden z nich przeważa np. w Polsce prawo jest pisane, ale ranga niektórych sądów są respektowane, a orzeczenia ich wpływają wpływ na system prawa.
System prawa ma dwóch adresatów:
-organy państwa-którym prawa nadają pewne kompetencje i upoważniają względem jakiejś rzeczy( jest związany prawem względem tych kompetencji)
-obywatel, przedsiębiorca- ma prawa i obowiązki, którymi go prawo obarcza (prawo a nie państwo!!!).
Początek zmian w systemie prawa sięga do około XVIII wieku, do teori Monteskiusza „o podziale władz” i „o duchu praw”. Ta ideologia stała się jedną z głównych podwalin Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W Anglii natomiast w XVII i XVIII w Parlament uzyskał przewagę nad królem co doprowadziło do:
-podporządkowania władzy wykonawczej prawu stanowionemu przez parlament
-podporządkowanie władzy wykonawczej temu samemu prawu co obywatela
-władza wykonawcza pod rządami prawa powszechnego
-skutkiem tego nie wyodrębniło się prawo administracyjne jako jedna gałąź( jako gałąż dopiero od początku XX wieku)
tu zaczęły urzeczywistniać się idee monteskiusza w bardziej stateczny sposób niż we Francji.
Monteskiusz c.d:
podział na 3 odrębne władze:
-ustawodawcza- stanowienie ustaw
-wykonawcza-organy właściwego funkcjonowania państwa
-sądownicza
(państwa pretendujące do miana państw demokratycznych opierają się o ten podział)
Conseil d'Etat(pierwsze sądy administracyjne)
-wpływ na funkcjonowanie administracji państwowej
-wpływ na stanowione przez Parlament prawo
-wykształcenie się gałęzi prawa administracyjnego od orzecznictwa tego sądu
-prawo administracyjne jako nowa odrębna gałąź w systemie prawa
-”ojczyzną prawa administracyjnego jest Francja a matką Wielka Rewolucja Francuska, a aktem poczęcia Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela”
Sąd jako organ stojący na straży praworządności w państwie i państwa. Nie chciano dopuścić do powrotu skorumpowanych sądów z czasów ludwikowskich- kara śmierci dla sądów, które krytykowały władzę wykonawczą( stare sądy karno-cywilne). Dlatego powstał Conseil d'Etat- sąd administracyjny.
Kierunki, które wpłynęły na rozwój nauki prawa administracyjnego:
-kameralistyka- Niemcy
-policystyka- Francja (1750-1850)
Idee francuskie zostały rozprzestrzenione na inne państwa dzięki wojnom Napoleońskim- to co podbił, to tam kształtował tam ustrój na swój wzór. Pomimo kontrreformacji te idee przetrwały.
NTA- najwyższy trybunał administracyjny(1 w Warszawie, Polska przedwojenna)oparty na modelu austryjackim, rozpatrywał skargi od decyzji indywidualno-konkretnychPLUSY: najlepsi sędziowie w Polsce, wysoka jakość orzecznictwa. MINUSY:ograniczony dostęp do tej instytucji<bardzo dużo skarg, a mało składów orzekających>, ustawa z 3.08.1922r.
Położenie administracji publicznej w systemie podziału władz:
-administracja publiczna a władza wykonawcza- teoria internów
-administracja publiczna a sądownictwo administracyjne- teoria uznania.
Sądowa kontrola administracji została po wojnie zniesiona( niereaktywowana), przez co pozbawienie się mienia państwa demokratycznego.
Nacjonalizacja gospodarki- mniej nadań ziemi, wpływ na prawo administracyjne, z prywatnej gospodarki na państwową, nowym właścicielem stało się PAŃSTWO, powstanie przedsiębiorstw państwowych, którymi kierowały organy administracji państwowej- na mocy nowego prawa.
1980- zmiany jakościowe w prawie administracyjnym:
-1980- reaktywowanie ustawą ze stycznia sądownictwa administracyjnego, zmieniona postać, Naczelny Sąd Administracyjny(1 w Warszawie) z 6-14 zamiejscowymi delegaturami. Dzięki temu zwiększono dostępność dla obywateli. Delegatury miały podobne kompetencje co do skarg co główny NSA.( rozpatruje skargi na administracje publiczną)jednoinstancyjność, brak środków odwoławczych
1 stycznia 2004- wprowadzono sądownictwo administracyjne dwu instancyjne(na skutek wielu aktów międzynarodowych). Pierwsza instancja w każdym województwie- wojewódzki sąd administracyjny, plus NSA w Warszawie jako druga instancja. przysługują środki odwoławcze do drugiej instancji. Krótszy czas rozpatrywania skarg. Skarga kasacyjna do NSA, przymus adwokacki, wysoki formalizm(oparcie na przesłance, przygotowanie materiałów, udokumentowanie odpowiednim przepisem)
Nauka prawa administracyjnego. Podstawowe zagadnienie to czym jest prawo administracyjne oraz jaka jest charakterystyka norm tego prawa.
Dwie metody definiowania tej gałęzi prawa:
-przez podanie definicji
-przez wskazanie zespołu cech
CECHY PRAWA ADMINISTRACYJNEGO:
-ochrona interesu publicznego(dobra wspólnego)
-normy ius cogens
-niesporne w czasie jego stosowania oraz kontroli przestrzegania
-nieskodyfikowane
-zawiera element władztwa państwowego
-powszechne
-zamknięty system źródeł prawa
-poddane kontroli sądu administracyjnego
-jest prawem „obywatelskim”, bo dotyczy obywatela
-własny system sankcji w postaci egzekucji administracyjnej oraz innych środków przymusowych przewidzianych w przepisach szczególnych
1.normy prawa administracyjnego są tworzone w imię obrony interesu publicznego, wartości publicznych np. ustawa o ochronie trzeźwości.
2.mają formę norm ius cogens-> dyrektywa, są narzucone z góry. Nie można kształtować stosunku prawnego wolą stron.
3.niesporne w czasie jego stosowania oraz kontroli przestrzegania, czyli nie można nic dodać ani nic odjąć od postanowień wyrażonych w normie. Odpowiedzialność za kształtowanie praw i obowiązków „petenta” ponosi organ administracji w imię władzy, a odwołanie od jego decyzji tylko do sądu administracyjnego. Nie wchodzi się w spór bezpośrednio z administracją.
4.nieskodyfikowanie- nie ma naczelnej ustawy, w której zawarte są wszystkie przepisy z obrębu tej gałęzi prawa- brak kodeksu- ale postępowanie administracyjne jest już skodyfikowane.
Przyczyny:
-stosunkowo młody wiek tej gałęzi( około 200 lat) przez to wciąż nie ugruntowały się kanony wiedzy, wciąż prowadzona jest dyskusja o podstawowych zagadnieniach tej gałęzi, brak obiektywnych warunków do przeprowadzenia kodyfikacji
-duża złożoność przedmiotu regulacji( od ochrony zdrowia psychicznego po prawo budowlane), ciężko połączyć jakoś te ustawy, znaleźć ich punkt wspólny.
-duża zmienność w czasie( mała stabilność czasowa).podstawowe zasady prawa powinny być względnie stałe i społecznie akceptowane- w prawie administracyjnym czegoś takiego nie ma, bo jest to wymuszone przez obsługiwanie bieżącego życia społecznego. Wpływ na to mają zmiany warunków społecznych,politycznych i ekonomicznych. Duże znaczenie mają też błędy ludzkie w procesie legislacyjnym( przez to, że prawo tworzone jest przez kilka ośrodków rządowych „dobry prawniczo” projekt ustawy ulega psuciu przez grę interesów <lobbing> prze co staje się on niespójny i wadliwy,przez to uchwalenie niekompatybilnego prawa co wymusza ciągłe nowelizacje).
By uniknąć takiej sytuacji w niektórych krajach są stosowane środki zaradcze jak np. rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta z kontrolą Parlamentu bez wchodzenia w treść aktu prawnego.(zawężony zakres regulacji).
To, że nie ma kodeksu nie oznacza braku prac nad jego budową. Od około 20 lat są w Polsce prowadzone prace nad ogólnymi zasadami prawa administracyjnego, obecnie jest trzecie podejście do tego zagadnienia ale urzędnicy nie chcą mieć sztywnych ram administracji.
5.zawiera element władztwa państwowego i dysponuje własną odpowiedzialnością- na podstawie tego prawa odpowiedni organ administracyjny może wyegzekwować odpowiedni obowiązek z drugiej strony uprawnione podmioty mogą skutecznie korzystać z uprawnień.
To co zapisane w prawie jest obligatoryjne, przez to trzeba się tym normom bądź decyzjom administracyjnym podporządkować, ale nie oznacza to, że nie możemy się od tej decyzji odwołać od sądu!
Organ administracyjny wyraża jednostronnie na podstawie władztwa zawartego w prawie decyzje- np. udzielenie koncesji. Jeśli decyzja prawnie jest niesprawiedliwa i niezgodna to można się odwołać od decyzji,a jeśli i to nie pomoże to można się odwołać do NSA.
Elementem władztwa jest wyegzekwowanie decyzji przy pomocy środków przymusu państwowego, wydawanego w imieniu państwa. Administracja ma poza tym własny przymus, czyli co zadecydowała to może sama egzekwować np. kara i podatek należny, może wszcząć czynności do egzekucji tej należności w imieniu państwa np. egzekucja z wynagrodzenia za pracę. Celem egzekucji jest doprowadzenie do wykonania jakiegoś obowiązku.<ust. 2 czerwca 1996>
Mają WŁADZTWO bo same ustalają i same egzekwują!
Bywają obowiązki o charakterze nieegzekwowalnym, ponieważ nie można zmienić tego co już się stało, np. przekroczenie prędkości. Czynność jest pod przymusem karnym ale nie da się naprawić sytuacji, w związku z tym są one sankcjonowane karą, czego celem jest zaspokojenie dolegliwości dla:
-zaspokojenia poczucia sprawiedliwości społecznej
-ma odstraszyć od popełnionego przestępstwa przez utrwalenie wspomnianej dolegliwości
wymierzanie kar jest zastrzeżone dla sądów, w imieniu państwa, bo sądy są niezawisłe, podlegają tylko prawu, a nie są zależne od zewnętrznych wpływów i namiętności. By odciążyć sądy od decyzji w „małych” sprawach, pomocniczo mogą karać pewne szczególne, wskazane organy administracji- np. policja.
6.prawo powszechne- ma taki charakter w przeciwieństwie do regulaminów urzędów administracji( regulaminy charakter wewnętrznie obowiązujący)prawo powszechnie obowiązujące dotyczy wszystkich, którzy spełniają cechy adresata tych norm. Normy prawa administracyjnego są skierowane do każdego, kto spełnia warunki określone w hipotezie danej normy prawnej, ale prawo ustroju administracji może odnosić się także do wewnętrznie obowiązujących norm(regulaminów organów administracji)
7.zamknięty charakter- źródłem tego prawa są tylko te akty prawne wymienione w Konstytucji, czyli to co nie jest tam zapisane nie może być źródłem prawa administracyjnego.
8.prawo administracyjne jest prawem sądowym, czyli każdy kogo sytuacja prawna jest przez to prawo regulowana w niekorzystny sposób może poddać tą sytuacji kontroli sądowej, ale administracja tworzy prawo ale też działa w innych formach, decyzje indywidualno- konkretne.