PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

WSTĘP

Wychowanie jest realizowane nie tylko przez instytucje do tego powołane. Jest szeroko powiązane z życiem.

• szeroka perspektywa

• interdyscyplinarne spojrzenie (socjologia, ekonomia, polityka społ.)

Pedagogika była do pewnego okresu nie-podmiotowa i zajmowała się kontrolowaniem. Pedagogika społ. zaoferowała dialog zamiast kontroli. Człowieka traktowała jako podmiot, indywiduum. Z dialogiem łączy się współpraca, współdziałanie. Pedagogika społ. opiera się na jednostce rozumianej jako osoba ludzka. Jest dyscypliną zorientowaną praktycznie (nie jest socjotechniką). Ustala prawa, które rządzą procesem wychowania.

Lektura:

P. Wroczyński "Pedagogika społeczna" 1985;

1. Kamiński "Funkcje pedagogiki społecznej" - twórca Szarych Szeregów "Kamienie na szaniec"

E. Trępała, M. Cichosz "Funkcjonowanie i kierunki rozwoju pedagogiki społ. w Polsce"

Co to jest pedagogika społeczna (PS) ?

1907 - pierwsza w Polsce odpowiedziała na to pytanie Helena Radlińska, później Aleksander Kamiński i R. Wroczyński- tworzący w okresie PRL-u. W dzisiejszej sytuacji ma miejsce tzw. "migotanie znaczeń" - nie ma jednej, jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; proces stawania się;

Pojęcie i zadania PS

W pedagogice jest zgoda, co do tego, że proces wychowania jest stymulowany:

• czynnikami wewnętrznymi (cechy psychofizyczne, wyposażenie biologiczne, genetyczne, itd.);

• czynnikami zewnętrznymi (wpływy społeczno-kulturowe); - i właśnie na tym obszarze koncentruje się PS;

Wpływy społeczno-kulturowe

• oddziaływania całej rzeczywistości, z którą jednostka wchodzi w kontakt;

1. wpływy o charakterze ludzkim (interakcje, relacje z innymi jednostkami, grupami, środowiskami społecznymi czy kulturowymi);

2. wpływy rzeczowe (wpływ gospodarki, warunków socjalno-bytowych, środowiska kulturowego); nowa gospodarka globalna i jej wpływ na edukację.

3. wpływy kulturowe (tzw. kultury duchowej - idee, wierzenia, sztuka; kultury materialnej - architektura, stan sieci gazowych, itp.)

4. wpływ środowiska naturalnego (środowisko przyrodnicze, bardzo szeroko rozumiane);

PS na ten (ww.) obszar rzeczywistości patrzy pod następującym kątem:

• pyta o to jakie wartości edukacyjne, rozwojowe są zawarte w tych czynnikach zewnętrznych;

• (in.) pyta o źródła wpływów edukacyjnych występujących w środowisku, wpływu społeczno-kulturowego; zwraca się z intencją praktyczną: co można przebudować, ulepszyć by podnieść je na wyższy poziom (kwestia poznawcza i praktyczna - jak zmienić?); natomiast w sytuacji optymalnie ulepszonej pyta: Jak utrzymać dany stan ?

a) teoretyczny punkt widzenia

b)

c) praktyczny punkt widzenia ulepszyć

d) utrzymać

Optymalizowanie metodyki pracy wychowawczo-opiekuńczej; Trzeba harmonizować obie strony. Teoria (namysł) musi poprzedzać praktykę;

(R. Wroczyński) - przedmiotem PS jest "rodzaj i jakość bodźców rozwojowych oddziałujących na wychowanka w jego otoczeniu społecznym";

PS zajmuje się relacjami środowisko - wychowanie;

relacje wzajemne

Środowisko Wychowanie

ZADANIA PS

1. rejestracja, opis, diagnoza tych wpływów i skutki oddziaływań dla rozwoju jednostki;

2. pytanie o aktywność jednostki w środowisku (jak oddziałują, zmieniają, organizują, wpływają na środowisko);

• PS stara się określić bariery, utrudnienia, czynniki hamujące rozwój oraz ustalić środki i sposoby za pomocą których można te braki wyrównać;

• PS jest dyscypliną teoretyczno-praktyczną; (Niebezpieczeństwo istnieje w redukowaniu członu teoretycznego. Z całym szacunkiem dla możliwości sprawczych gdyby ona nie była oparta na refleksji teoretycznej byłaby nietrafna, przynosząca złe skutki. Gdyby tak było PS sprowadzona zostałaby do socjotechniki a pedagogika jest refleksją nad całym człowiekiem. Doświadczenie z praktyki nie znalazłoby celu w formułowaniu praw (wcześniej prawidłowości);

3. zadanie wypływające w związku ze zmiana polityczno-ekonomiczną (pojawiło się z zewnątrz, z życia

• wspieranie procesu demokracji (która nie powstaje automatycznie; demokracja pojawia się wtedy gdy jest wartością przyjętą przez ludzi), bez zinterioryzowania jest protodemokracją;

Są to zadania czysto edukacyjne:

• kształtowanie wartości (dialog, państwo prawa);

• kształtowanie postaw podmiotowych (samodzielnych, aktywnych, krytycznych, twórczych);

• budowanie instytucji życia obywatelskiego (samorząd, organizacje pozarządowe, wspólnoty wyznaniowe, kursy, instruktaże, uniwersytety ludowe, robotnicze)

Zadania (1) i (2) z wewnątrz jak i (3) z zewnątrz są komplementarne;

SYNTEZA

• PS jest dyscyplina naukową, jedną z dziedzin pedagogiki;

• PS to praktyka działania wychowawczo-społecznego podejmowanego w różnych instytucjach edukacyjnych, pozaszkolnych;

• PS to idea, perspektywa, za pomocą której pedagog może analizować rzeczywistość społeczno-kulturową;

• Przedmiotem PS jest środowisko wychowawcze;

Def. historyczna Heleny Radlińskiej w: W. Theiss "Radlińska" s. 206; 1909 rok;

PS - to takie ujęcie nauki wychowania, które w każdej jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i współtwórcę jej przyszłości;

Cechy tej definicji:

• demokratyzacja;

• kultura ważnym czynnikiem wychowawczym;

• kształtuje człowieka-podmiot, jako współtwórcę swojej przyszłości (charakter podmiotowy - po raz pierwszy);

Def. współczesna Edmunda Trępały w "Panorama PS" s.9;

PS - zajmuje się zależnością rozwoju człowieka od warunków środowiskowych, wytworami niematerialnymi środowiska (tj. grupy, stowarzyszenia, instytucje) oraz materialnymi, zwanymi urządzeniami (np. plac zabaw i gier, osiedle, wieś, miasto), sztuczną biocenozą (np. parki), celową działalnością jednostek, grup lub instytucji oraz ich wpływem na poszczególne osoby lub grupy ludzkie - po to aby zapobiec niepożądanym dlań zjawiskom lub procesom oraz ułatwić samokształcenie (samorozwój) z pożądanego punktu widzenia, tj. celów edukacyjnych;

Środowisko Wychowanie

• wytwory niematerialne

• wytwory materialne

• biocenoza

• aktywność ludzka

po co ???

• by zapobiec niepożądanym zjawiskom

• samokształcenie / samorozwój

CELE EDUKACYJNE

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA OSTATNIEJ DEKADY - MIGOTANIE ZNACZEŃ

Jest to tendencja w wypowiadaniu się na temat PS gdyż PS dzisiejszej doby nie jest monolita. Interesuje się teraz wielopostaciowością, niejednorodnością, polimorficznością. Źródłem tego jest wolność i twórczość. Kłopoty biorą się z postaw filozoficznych, etycznych, aksjologicznych, z których one wyrastają, z postaw liberalnych, postmodernistycznych; Wskazuje to na związek z szerszą sytuacją i życiem intelektualno-naukowym;

1990

1990 - kilku twórców PS wypowiedziało się na temat: Czym jest i czym powinna się zajmować PS w: "Forum oświatowym", nr 3;

Alicja i Józef Kargulowie - przedmiotem PS jest rozbieżność między wychowaniem a socjalizacją, czyli wpływami nie-wyselekcjonowanymi, edukacyjnie spontanicznymi; zajmować się tym tak trzeba by ten rozdźwięk zmniejszać; PS ma eliminować z procesów socjalizacji to, co jest negatywne za pomocą profilaktyki i kompensacji; stwarzać sytuacje osłonowe lub wyrównywać te braki, do których jednak doszło. Do głównych cech PS należy:

• demaskowanie zła społecznego;

• krytycyzm;

• teoretyczność;

Na ile jest to nowe, inne od tego co było dotąd ? - Z taką siłą nie podkreślano cechy demaskatorskiej;

Anna Przecławska - przedmiotem PS jest konstruowanie środowiska wychowawczego, które umacnia, wzmacnia osobowy rozwój człowieka. Wyraźnie akcentuje tendencje personalistyczną - i to jest nowe; UW;

Stanisław Kawula - przedmiotem jest aktywizujące wychowawcze oddziaływanie na środowisko; wychowanie interwencją na środowisko; PS powinna angażować się w rozwiązywanie najbardziej trudnych problemów społecznych; Akcentuje socjalną funkcję PS; Uniwersytet Warmińsko-Mazurski;

Andrzej Rodziewicz-Winnicki - przedmiot: ścisłe łączenie edukacji z problemami ekonomicznymi; specyfika pracy, kultury, warunki ekonomiczne na Śląsku; ten ścisły związek ma prowadzić do racjonalizacji środowiska życia (funkcja oświeceniowa edukacji); Uniwersytet Śląski;

1994

Anna Przecławska "PS - kręgi poszukiwań" art. Theiss-Przecławska - dorobek PS z zamiarem na ile ta tradycja odpowiadała nowym czasom; środowisko wychowawcze - nie tylko jako lokalne środowisko ale także w wymiarze globalnym. Rozszerzenie klasycznego terminu: środowisko, z wymiaru lokalnego do wymiaru globalnego;

PS - musi budować edukacyjne instytucje demokracji - to samo zadanie jak po II wojnie światowej;. Istnieje potrzeba rozwoju edukacji środowiskowej ( w znaczeniu społ-kulturowym) wyrasta z potrzeb środowiska lokalnego i jest realizowana przez własne możliwości;

1996

Tadeusz Frąckowiak - etyczno-aksjologiczny charakter PS; refleksja w perspektywie zagrożeń postmodernistycznych; w swojej koncepcji wymienia i konkretyzuje te zagrożenia:

• mówi o rozchwianiu aksjologii postmodernistycznej;

• o utracie tożsamości;

Lekarstwem na te niebezpieczeństwa są wartości, trwałe wartości środowiska lokalnego; ono jest ostoją tych uniwersalnych wartości; "...praca socjalna - na powierzchni problemów środowiskowych"; Jest to powrót do źródeł PS, do namysłu etycznego;

Mikołaj Winiarski - 1990 "Edukacja"; przedmiotem PS jest droga życia i jej determinanty - stanowisko antropologiczne, personalistyczne; PS powinna zająć się :

• uwarunkowaniami indywidualnymi (subiektywnymi);

• uwarunkowaniami zewnętrznymi (obiektywnymi);

;chce nawiązać macierz z psychologią rozwoju; Główne problemy PS :

• samodzielność;

• opieka międzyludzka;

• pomoc społeczna;

• wsparcie społeczne;

PS ma wspierać i pozytywnie stymulować tę drogę życia. "tak rozumiana PS jest stricte humanistyczna" - nie jest typu inżynierskiego.

Termin : migotanie znaczeń wprowadził Rudkowiak w związku z dynamiką, płynnością i rozwojem świata;

Pedagogika społeczna:

• szuka nowego wyrazu;

• jest orientowana praktycznie - pochyla się nad człowiekiem;

• nie stroni od szerszej refleksji filozoficznej, etycznej dotyczącej kondycji człowieka we współczesnym świecie; pyta: Kim jest człowiek i dokąd zmierza ?

• Czego zabrakło w tych dywagacjach ? Czy PS wykorzystała szansę jaka los jej dał ? Jak reaguje na to co dzieje się naokoło ?

• Tak, PS na gruncie teorii opuściła swoje wąskie ramy; Wiele jest do zrobienia w zakresie metodologii. Diagnoza, instrumentarium w ogóle się nie posunęło - a to jest "wina" zastoju w naukach metodologicznych w ogóle, ciągle trwająca dyskusja między dwoma modelami badań: jakościowymi i ilościowymi;

ROZWÓJ PS W POLSCE I JEJ TWÓRCY

1. Faza wstępna rozwoju PS - na przełomie XIX i XX w.;

2. Faza rozwoju i stabilizacji - okres międzywojenny;

3. Faza adaptacji i kompromisu - lata PRL-u

4. Zakończenie - nowe wyzwania;

FAZA WSTĘPNA (XIX \ XX w.)

Lata 80-te XIX w - wtedy kształtuje się tożsamość PS;

Realia historyczno-społeczne: - PS wyrasta z pedagogiki "wzmożenia duchowego" (B. Nawroczyński), która charakteryzuje epokę postaw heroicznych; PS była reakcją postaw zaangażowania pracy oświatowej w walkę narodowo-wyzwoleńczą (nauczyciele tajnego nauczania, kręgi patriotyczne Królestwa Polskiego); Ta pedagogika jest inna niż tradycyjna lojalistyczna pedagogika Herbertowska - zaborcza polityka oświatowa; Ta przeciwstawia się polityce zaborcy rosyjskiego;

Pedagogika "wzmożenia duchowego" w opozycji do pedagogiki tradycyjnej

- zaangażowanie	- apolityczna
- podmiotowa (respektuje naturalne prawo rozwojowe człowieka)	- przedmiotowa
- antypozytywistyczna (antyscjentystyczna - wzmacniała emocje, uczucia, empatię)	- pozytywistyczna (pomiar, sprawdzanie, zero uczucia, zero emocji)
- socjalna (warunki bytu jako ważny wyznacznik kariery szkolnej)

nonkonformizm - niezgoda na istniejący stan rzeczy, przejawiająca się w konspiracji, tajnym nauczaniu;

l. 80-te XIX w. 1909 1913 1918

1909

II Ogólnopolski Kongres Pedagogiczny we Lwowie; Helena Radlińska wygłasza referat "Podstawy wychowania narodowego" :

- (jest to pierwsza zwarta próba określenia, czym jest PS): "wychowanie młodzieży jest jedną z czynności życia narodowego i w ścisłym pozostaje związku z jego całokształtem";

• następuje odwrócenie klasycznej maksymy Zamoyskiego "Takie będą Rzeczypospolite jakie jej młodzieży chowanie" - u Radlińskiej - jest odwrotnie przez co staje się bardziej konkretna; podmiotem wychowania jest cała młodzież, nie jakaś wybrana grupa, czy młodzież uprzywilejowana. W konsekwencji miało to znaczenie dla młodzieży rzuconej na margines w procesie wychowania;

• program może być zrealizowany tylko w warunkach wolności - zaangażowanie w walkę; "takie ujęcie nauki wychowania, które w każdej jednostce widzi dziecię swojego narodu i czasu, spadkobiercę całej kultury i współtwórcę jej przyszłości - to Pedagogika społeczna"

• ta pedagogika ma kreować postawy twórcze, wyzwalać "śpiące siły" w narodzie (potencje intelektualne, aktywność) - za tym idzie współczesne wspieranie rozwoju jednostki za pomocą wychowania;

• szkoła była instytucja zaborczą więc kto miał realizować tę pedagogikę ? - system instytucji oświatowych poza-szkolnych (muzea, kursy oświatowe, uniwersytety ludowe)

1913

"Praca oświatowa - jej zadania, metody i organizacja" - pierwszy podręcznik PS; - syntetyzowanie wcześniejszych działań pedagogiki wzmożenia duchowego; - wyraźnie zdefiniowana PS; - metodyka pracy oświatowej;

• 
  Helena Radlińska;

• Jadwiga Dziubińska;

• Stefania Sępołowska; łączyła ich niezgoda wobec niewoli,

• Irena Kosmowska; dzieliła ich metoda walki;

• Władysława Weychert-Szymanowska

Na nie wpływa wywierali: Ludwik Krzywicki i Edward Abramowski (rewolucja moralna w sumieniu swoim);

FAZA ROZWOJU I STABILIZACJI

1918 1925 1935 1937 1945

1918

• Powstaje władza różnych szczebli;

• praca oświatowa;

• praca socjalna;

• instruktaż;

• pomoc oświatowa;

1925

Powstaje Studium Pracy Społeczno - Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (- prywatny uniwersytet) - pierwsza szkoła PS w Polsce założona przez Helenę Radlińską; (3 letnie studia zawodowe i 5 letnie akademickie studia kończące się magisterium z PS) - jest to 4 szkoła tego typu w Europie (Berlin 1901, Londyn, Bruksela, Genewa); szkoła kształciła w kierunkach:

• oświata dorosłych;

• opieka nad matką i dzieckiem (obecność pracy socjalnej);

• bibliotekarstwo;

• organizacja życia społecznego (kształcenie działaczy samorządowych)

W tej szkole uczył Krzywicki, Konstanty Krzeczkowski, Kazimierz Korniłowicz, Antoni Konewka, Zygmunt Kobyliński, Janusz Korczak, Zelwerowicz, Godecki, Anna Walicka-Chmielewska, Wanda Pawłowska (adiunkt Radlińskiej); panowała atmosfera wyraźnej tolerancji; szkoła kształciła profesjonalistów w zakresie PS; Do 1939 r. - 600 absolwentów;

1935

"Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego" H. Radlińskiej, - druga próba napisania podręcznika PS; Metoda, przedmiot dyscypliny i własna struktura teorii naukowej - to daje PS status akademicki;

1937

"Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych" H. Radlińska; - diagnoza warunków środowiskowych pod kątem pytania: Na ile środowisko stymuluje czy hamuje karierę szkolną; metoda sprowadzona do diagnozy środowiska;

SYNTEZA

• PS osiąga wymiar instytucjonalny; PS na tle szerszych historycznych uwarunkowań, która pokonuje drogę od luźnej idei (praca oświatowa w Królestwie Polskim) do bycia ścisłą dyscypliną naukową;

• PS spełnia warunki teoretyczne bycia autonomiczną dyscypliną naukową;

• PS nie jest spontaniczna akcją ale środowiskiem profesjonalista;

FAZA ADAPTACJI I KOMPROMISU

1945 1951/52 1957/61 1968 1980

1945

Nowa sytuacja w kraju; do roku 1948 ostała się jeszcze względna demokracja, komuniści czasem w kościele; Na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie : sieroctwa wojennego;

• w wymiarze szerszym: pedagogika chce być obecna w tym co dzieje się w kraju; resztki Wszechnicy przeniesiono do Łodzi - UŁ; Radlińska tez przenosi się do Łodzi do 1950/51;

• w wymiarze węższym: szukanie kompromisu między myślą pedagogiki okresu międzywojennego a nowymi pryncypiami ustroju komunistycznego. Niepokorni profesorowie wysyłani na urlopy (...czyli na zieloną łączkę);

Józef Wojtyniak , H. Radlińska "Zakres i wyrównywanie"

• wreszcie ustalono straty jakie poniosło najmniejsze pokolenie Polaków;

• dokonano analizy terminu sieroctwa;

• zaprojektowano formy opieki nad dziećmi opuszczonymi i osieroconymi;

Radlińska oddała się wraz z PS temu czego wymagała sytuacja - pisała w tej książce o dzieciach wyselekcjonowanych rasowo i wywiezionych do Niemiec. Dzięki temu Rząd Polski podjął interwencję w tej sprawie;

Równolegle do tego wątku naukowego rozwija się wątek personalny. W roku 1949/50 habilitację robi Ryszard Wroczyński pod kierunkiem Radlińskiej. W roku 1954 umiera Radlińska i pozostaje Wroczyński, dzięki temy PS może się rozwijać. Po 1956 zaczyna od nowa budować środowisko PS Aleksander Kamiński.

Adaptacja i kompromis - szło o to by przetrwać organizacyjnie (szkoła, program, studenci) i uzyskać akceptację środowiska naukowego; ścieżka kompromisu - OUT; Ofertą jest praktycyzm, użyteczność, profesjonalizm; placówki oświatowe, instyt. pozaszkolne (kluby, organizacje młodzieżowe, domy kultury, itd.) To ma być "legitymacją" akceptowana przez nowe władze komunistyczne; wszelkie wątki krytyczne wzbudzały akceptację władz;

1957 - R. Wroczyński powołuje Katedrę PS na UW Ojcowie PS w Polsce

1961 - A. Kamieński reaktywuje Katedrę PS w Łodzi

Z wolna zaczyna się rozwijać PS w warunkach realnego socjalizmu; budują środowiska, szkoły, kształcą młodą kadrę naukową;

1968

R. Wroczyński publikuje "Wprowadzenie do PS" (kolejne wydanie jako: "PS");

w roku 1973 - I wydanie drugiego podręcznika PS: "Funkcje PS" Aleksandra Kamieńskiego;

Edward Trępała "Panorama PS" - lata 80-90 - założyciel Katedry PS w Bydgoszczy - uczeń Wroczyńskiego - nestor PS aktualnie w Polsce;

Adaptacja i kompromis na gruncie metodologicznym:

Perspektywa interpretatywna, humanistyczna; Komuniści wzięli to co pozytywizm oferował 100 lat wcześniej (mierzyć, mierzyć... reakcję na bodziec). Cały marksizm był behawioralny; W roku 1974 ukazuje się "Metodologia PS" Wroczyńskiego i Pilcha - napisana w duchu scjentystycznym i neopozytywistycznym;

Eklektyzm metodologiczny - łączy podejście interpretatywne i ilościowe;

Sięgano po jeszcze inne argumenty. Otwartość i tolerancyjność dopuszczała komunizujących pedagogów społecznych w tym środowisku (Jerzy Wołczyk - aparatczyk partyjny, uczeń Wroczyńskiego);; Elżbieta Zawacka (cichociemna - jedyna kobieta z pośród 117); Adam Olgierd Uziembło;

1980

Nowa faza PS. faza pluralizmu teoretycznego i metodologicznego;

PS w całości wybroniła się z niebezpieczeństw ideologizacji, uprzedmiotowienia i zniewolenia; Pluralizm jest elementem otwarcia na mody, swobodnym uprawianiem nauki; Można współcześnie zauważyć dwie tednencje:

• kierunek socjalno-opiekuńczy (gdzie PS stwarza teoretyczne ramy i buduje modele praktyki społeczno-opiekuńczej);

• kierunek środowiskowy (koncentracja na zagadnieniach społecznego środowiska lokalnego badając źródło problemów i źródło możliwości własnych - teoria edukacji środowiskowej);

PORTRETY PEDAGOGÓW

SPOŁECZNYCH

HELENA RADLIŃSKA - (1879-1954); około 500 pozycji wydawniczych, oferowała pedagogikę gorącą, zaangażowaną;

RYSZARD WROCZYŃSKI - (1909-1987); w: "PS-pytania o XXI wiek"- Przecławska, Theiss; przedwojenny doktor (UJ), filolog polski; uprawiając PS pogłębiał ja poprzez elementy kulturowe; perspektywa teoretyczno-literacka; perspektywa historyczna - "Historia wychowania" i "Dzieje powszechne wychowania fizycznego i sportu"; Do swoich syntez dochodzi poprzez źródłowe studia. "Dzieje oświaty Polskiej" - wcześniej 6 książek źródłowych- poprzez źródła dochodził do syntez; "Edukacja permanentna" 1973; 76 (II wyd.) - edukacja stała, ciągła przez całe życie;

ALEKSANDER KAMIŃSKI - (1905-1978) Od pedagogiki harcerskiej, zuchowej i poprzez studia historyczne (archeologia- Jaćwież)'; "Funkcje PS"; autor 5 tomów studiów nad Polskimi Związkami młodzieży pierwszej połowy XIX w.;

A.O. UZIEMBŁO - (1906-1990) zaangażowany po stronie lewicowej, po roku 80' krytycznie siebie ocenił; człowiek renesansowy, komunista i zwolennik "solidarności", matematyk i pedagog, żołnierz (generał); rektor Wojskowej Akademii Politycznej w Warszawie, więzień polityczny (proces generałów); stawiał akcent na oświatę dorosłych ("O przedmiocie PS", "Zadania i przegląd PS" 1983); pedagogika życia w Towarzystwie Wolnej Wszechnicy Polskiej (TWWP) - prezes; organizował system kursówdla wojskowych, nauczycieli, oświatowców; jego pedagogika klaruje się między teoretycznymi stanowiskami Wroczyńskiego i Kamińskiego;

główne problemy

perspektywa formalna perspektywa podstawowych

(zakres, przedmiot, funkcja) pojęć

perspektywa rozwojowa

personalna

Dyscypliny aspirujące do tego by być uznane za naukowe muszą posiadać przedmiot, metodę i język;

• Pojęcie nie z punktu widzenia formalistycznego, ale ze strony treści;

• A. Kamiński terminologii poświęcił pracę : "Podstawowe pojęcia pedagogiki i pracy socjalnej" - sens pojęć jest stały a interpretacja jest zmienna i ma charakter historyczny;

PODSTAWOWE POJĘCIA PS

wychowanie, siły społeczne, wzmacnianie społeczne

WYCHOWANIE - podstawowym rysem PS jest ingerowanie w socjalizację za pomocą wychowania - to decyduje o oryginalności w interpretacji wychowania;

PS przyjmuje postawy antropologiczne - traktowanie człowieka jako istoty bio-socjo-kulturowej. To odniesienie jest zróżnicowane ze względu na te trzy wymiary.

BIO - charakterystyczny, samorzutny proces wzrostu;

SOCJO - wrastanie jednostki w grupy społeczne - wrastanie w role społeczne;

KULTURA - wprowadzanie jednostki w kulturę (samorzutnie za pomocą aktywności i jako celowy proces edukacyjny);

CZŁOWIEK

BIO SOCJO "KULTURALNY"

wzrost wzrastanie wprowadzanie

socjalizacja

pomnażanie, rozwijanie, udostępnianie, uprzystępnianie wartości kultury

wychowanie = ingerencja

Wychowanie sprowadza się do ingerencji w proces socjalizacji. Tak rozumiane wychowanie traktowane jest w całym kontekście socjalnym, środowiskowym. To wychowanie ma podstawy w tradycyjnych wartościach kultury (patriotyzm, religia) napotyka na bariery relatywizmu moralno-etycznego i biedę socjalną. Tak traktowane wychowanie prowadzi do poważnych konsekwencji interpretacyjnych.. Tradycyjna pedagogika w rozwoju ludzkim wyróżnia okres wychowawczy.

Tak rozumiane wychowanie przekracza ten wymiar czasowy i nie ogranicza się do określonej fazy rozwojowej; Przekracza również granice przestrzenne (ramy instytucjonalne); Realizatorami są nie tylko nauczyciele i wychowawcy. To wychowanie przekracza tradycyjny zakres sprawstwa pedagogicznego. Obejmuje ono profesjonalistów i amatorów (wolontariuszy);

Panpedagogika wszechogarniająca - wychowanie musi być traktowane jako dziedzina interdyscyplinarna.

• Gdzie jest tu zatem wymiar stricte pedagogiczny, hm ???

• Punktem wyjścia jest człowiek, rozumiany jako osoba z wszystkimi właściwościami wolności, niezależności, jest ufundowana na naturalnych prawach człowieka.

Norma w wychowaniu ma charakter antropologiczny, bo mówi, kim człowiek jest a nie, jakim być powinien.

Wychowaniem jest wszelkie działanie wspomagające (wzrost, wzrastanie, wspomaganie) Nie jest to tylko kształtowanie osobowości, ale obejmuje również kontekst społeczno-kulturowy.

Czym wychowanie w takim razie nie jest ???

Granica pojawia się kiedy wywieraniu wpływu na postępowanie ludzkie nie towarzyszy intencja wychowawcza. Można przecież wywierać różny wpływ bez intencji rozwijania dobra - i tu właśnie jest granica, np.:

• reklama - gubi intencję wychowawczą;

• agitacja - urabianie czyichś uczuć;

• propaganda - oddziaływanie na wolę, uczucia i intelekt;

• "pranie mózgu";

• zniewolenie;

• manipoulacja;

Wedle kryterium racjonalnego działania pedagogicznego można zrobić gradację ludzi, którzy realizują wychowanie z mniejszą lub większą dozą profesjonalizmu - i dlatego właśnie potrzebni są profesjonaliści;

Racjonalizm działania pedagogicznego ma swoje źródło nie tylko w sercu ale też w głowie (a propos - wolontariuszy, którzy bocznymi "furtkami" wnikają w działania wychowawcze);

Granice leżą w intencjach (pedagogika "czarna" i "biała")

PS traktuje wychowanie jako służbę człowiekowi !!!

Traktuje wychowanie jako czynnik powoływania do bytu (do życia) "człowieczeństwa" w człowieku. Służba oznacza zaangażowanie, poświęcenie i oddanie się drugiemu człowiekowi.

SIŁY SPOŁECZNE

• siły ludzkie, siły działalne - są to zdolności i możliwości jednostek oraz grup mogące się wyrażać lub wyrażające się w twórczym działaniu; Tak rozumiana siła społeczna ma dwie postacie :

w szerszym znaczeniu: - to potencjał, siła klas społecznych, pokoleń, zdolna do obalania istniejących struktur społecznych i budowania nowego porządku. (np. "Solidarność", inne ruchy patriotyczne)

w węższym znaczeniu: - siły jednostek, grup, środowisk lokalnych, zdolnych do przeobrażeń w środowisku najbliższym;

Siła ludzka jawi się jako struktura pragmatyczna, struktura działania. Rodzi się zatem pytanie o źródło sił społecznych ???

źródła - tymi źródłami są potrzeby rozumiane jako "brak" skupiający potencję zmierzającą do wypełnienia tego braku;

- źródła normatywne - aksjologiczne; związek człowieka z wartościami, ideami, zwyczajem, tradycją, pragnieniami;

Takie widzenie sił społecznych wychodzi z praktyki i zakotwicza się na gruncie wartości moralnych i na tym polega mechanizm kreowania sił społecznych - działanie w sferze idei, wartości, tam je trzeba budować by mogły przełożyć się w końcu na aktywność;

W ostatniej dekadzie termin ten używano jako: potencjał ludzki, obywatelski, społeczny kapitał; mówi się o inwestycji w wychowanie;

GARY BECKER definiował kapitał ludzki jako:

• zdolności;

• wykształcenie;

• przygotowanie zawodowe;

• zdrowie;

• kultura (miejscowa);

• wartości i obyczaje związane z pracą;

• zwyczaje i obyczaje miejscowe;

Pełni on bardzo szerokie funkcje : jest czynnikiem decydującym o poziomie życia kraju. Ma swoje zakotwiczenie w rodzinie. Sam kapitał ludzki nie wystarcza - niezbędna jest rodzina i odpowiedni poziom techniki (technologii);

WZMACNIANIE SPOŁECZNE

Empower (ing) - wzmacnianie społeczne jest to proces polegający na:

• rozwijaniu wiedzy, umiejętności i pewności siebie (autopoznanie, umiejętność negocjacji, dialog, budowanie, projektowanie i realizowanie instytucji);

• docieraniu do indywidualnych czy środowiskowych zasobów, sił, dynamizmów (funkcja narzędziowa);

• odkrywaniu pozytywnych czynników, źródeł zmiany (źródło jako pozytywna dynamika);

• widać właśnie wielofunkcyjność i wieloobszarowość !!!

źródło teoretyczne:

Jerzy Szmagalski - "Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna" 1994; - geneza idei empowermentu - pedagogika społeczna zaangażowana w procesy społeczne lub strategie pomocy ludziom "upośledzonym" społecznie (chodziło o wydobycie ludzi z ich bezsilności);

w szerszym znaczeniu: - oznacza udział obywateli w życiu demokracji, w pełnieniu władzy;

Nadrzędnym celem PS jest partycypacja w budowaniu postaw pro-demokratycznych, pro-obywatelskich - środkiem jest empowerment (wspieranie społeczne);

źródło praktyczne:

Jens Aage Bjoerkoe - "Pomoc do samopomocy. Szkoła Kofoeda w Kopenhadze".- atmosfera i filozofia wzmacniania społecznego; Jest to jedna z klasycznych placówek życia społecznego założona w slumsach Kopenhagi, szkoła nastawiona na kompensację braków fizycznych, psychicznych, zdrowotnych; wypracowała skuteczne formy w zależności od potrzeb podejmuje próby wzmacniania społecznego; (analogia do SIWCH na Szmulkach); Jest to system pracowni kształcących umiejętności samoutrzymania (pracownie: komputerowa, garncarstwa i ceramiki, kowalstwa artystycznego, plastyczna - dobrze wyposażone; nauczyciel - instruktor). Ta szkoła ma udowodnić, że ten człowiek jest w stanie wyzwolić pozytywne doświadczenia a to rozwija wiarę we własne siły;

Dążenie do humanistycznej wartości pracy produkcyjnej co staje się uczestnictwem w pracy samowychowawczej; W tym procesie odrzuca się: litość, jałmużnę, ubezwłasnowolnienie;

SYNTEZA

• Pojęcia te mają charakter globalny - tzn. decydują zarówno o teorii jak i praktyce. Z pojęć wyprowadza się metodykę. Te pojęcia tworzą trzon PS w wymiarze teoretycznym i praktycznym. Odpowiadają na pytanie: co to jest PS, mówią o jej obszarze i tematyce;

ŚRODOWISKO - POJĘCIE, STRUKTURA, RODZAJE

WSTĘP

Różne dziedziny wiedzy interesują się środowiskiem (medycyna - cerebiologia, koncepcja Bronfenbrennera). Pytanie o środowisko jest pytaniem fundamentalnym dla pedagogiki (teoria środowiska, metody poznawania środowiska i metody pracy w środowisku). Ze względu na ich rangę należałoby dysponować wiedzą nt. samego środowiska.

DEFINICJE: ŚRODOWISKO - OTOCZENIE - ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

ŚRODOWISKO - (w: "PS" Wroczyńskiego) - to składnik struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywierają określone reakcje psychiczne;

komentarz: ta definicja dzieli rzeczywistość na dwie części: wywołującą reakcje i niewywołującą. Wroczyński precyzuje: zakres - nie cała struktura, tylko ta, która wpływa na człowieka;

; nie czas oddziaływań bodźców na jednostkę lecz tym co sprawia, że człowiek wchodzi w relacje są reakcje psychiczne; nie czas i siła ale reakcja;

;głównym kryterium jest funkcja jaka pełni rzeczywistość do podmiotu - ona wywołuje reakcje w jednostce;

OTOCZENIE - oznacza całą zewnętrzną strukturę niezależnie od tego czy jest ona trwała czy zmienna i czy stanowi źródło bodźców rozwojowych;

konkluzja: Oto, nie cały jego zewnętrzny świat jest środowiskiem; granica jest płynna między pojęciami; bierny, neutralny obiekt rzeczywistości może uczynnić się i przenieść z obszaru otoczenia do obszaru środowiska;

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE - środowisko otaczające człowieka nie jest jeszcze środowiskiem wychowawczym; to są te wpływy środowiska, które są specjalnie organizowane z intencją celowego wspierania rozwoju człowieka; środowisko wychowawcze jest częścią obiektywnego środowiska społecznego wraz z jego podłożem przyrodniczym i kulturowym;

Efektem środowiska wychowawczego jest wychowanie (jako proces celowy, usystematyzowany, ...)

Socjalizacja atakuje wychowanie, czasem rozprasza jego cele; wychowanie także ingeruje w socjalizację by ją ukierunkować w sposób pożądany pedagogicznie;

SKŁADNIKI ŚRODOWISKOWE

Można na nie spojrzeć dwojako:

z perspektywy formalnej: - w perspektywie formalnej wyróżnia się 4 podstawowe składniki środowiska:

1. naturalne (biologiczne - biogeograficzne, klimat, źródło sygnałów na które człowiek uczył się reagować - funkcje przystosowania się; człowiek, który chroni środowisko - przyroda jako element świata - człowiek nadaje jej charakter. Nie traktujmy jej jak coś co można skonsumować tylko jako efekt konceptualistycznego odniesienie człowieka do przyrody);

2. społeczne ; można je nazwać ludzkimi; tworzą je jednostki społeczności z którą jednostka styka się przez całe swoje życie. Zaliczamy do nich również zjawiska, które wywierają wpływ na człowieka (więzi, zwyczaj, obyczaj, sankcje społ. i inne).

3. kulturalne; - cała złożona tkanka wytworów ludzkich materialnych (domy, gospodarstwa, drogi, szlaki, ...) i niematerialnych (sztuka, nauka, religia, normy moralne, ...)

4. elektroniczne; - to co jest wytworem relacji człowiek-elektronika (internet, komputer). 10 mln komputerów V generacji - człowiek dzięki "oprzyrządowaniu" wzmacnia swoje możliwości poznawcze, zwiększa się sensualność, zmysłowość, cielesność człowieka. Powstają nowe jakości kulturowe (grafika, nowa ikonosfera, nowy obraz świata i człowieka, nowe relacje międzyludzkie - chat room)

• By przełamać relacyjny charakter zadajmy sobie pytanie o granice?

Te elementy współwystępują, granica między tymi składnikami jest płynna (mogą pełnić funkcję kulturową jak i społeczną - łączyć w sobie dwie funkcje, np.: pielgrzymka w miejscu sacrum - składniki naturalne przenikają się z kulturowymi;

PODSUMOWANIE

Jest to całościowe ujęcie składników środowiska. W zależności od potrzeb praktycznych można rozłożyć je na elementy pierwsze i badać osobno.

z perspektywy antropologicznej

Jan Andrzej Kłoczowski - w: "A myśmy się spodziewali ..." (esej nt. rzeczywistości w której żyjemy) - tu termin środowisko zastępowane jest terminem: rzeczywistość (wprowadza element realny, świata w którym żyjemy); Wyróżnia 3 przestrzenie:

1. przestrzeń fizyczną - istnieje między rzeczami, ma określone znaczenie dla człowieka (np. odległość ma wpływ na kontakty między ludźmi); doświadczamy jej wprost - bezpośrednio;

2. przestrzeń ludzką - istnieje między osobami; wpływa na przestrzeń fizyczną, nadaje jej znaczenia symbolicznego , ludzkiego charakteru, tu ujawnia się kreatywność człowieka;

3. przestrzeń boską - istnieje i łączy się z występowaniem tego co boskie, sacrum, które wkracza do przestrzeni fizycznej i nadaje jej nowe znaczenie; ślady tej obecności stają się hierofanią ! ten fragment rzeczywistości jest wyjęty , wyłączony z przestrzeni fizycznej, inny ... jest to miejsce święte - to redukuje brak sensu, niepokój egzystencjalny;

Yi Fu Tuan - "Przestrzeń i miejsce" wprowadzenie do koncepcji środowiska przestrzeni mitycznej; Wyróżnia w przestrzeni 3 wymiary:

1. mityczny;

2. pragmatyczny;

3. teoretyczny (abstrakcyjny);

Mity powstają tam gdzie brak precyzyjnej wiedzy; "Gdy rozum śpi rodzą się upiory" Anonim.

Jest to mało znany lub w ogóle nie znany obszar rzeczywistości. Powstaje on jako mgliste otoczenie tego fragmentu rzeczywistości, który dobrze znamy. To nie jest fantazja - jest to niewidoczna część otoczenia; jest realna - bo realnie na nas oddziałuje , orientuje nas w rzeczywistości, wpływa na naszą dynamikę poznania; Dają nam również pośrednio - poczucie bezpieczeństwa (gdy wkraczam w sferę nieznaną, stykam się z czymś co jest mi obce - mogę się tego bać i wracam do rzeczywistości w której czuję się bezpiecznie) np. w pokoju z czarnym kotem, gdy gaśnie światło.

Drugim źródłem jest światopogląd - jako próba nadania sensu rzeczywistości nas otaczającej (skąd idę, kim jestem, dokąd zmierzam); np.: wyobrażenie dawnych indian o świecie - tutaj w nawias wzięta jest racjonalna dla nas logika; Mit kariery, pięknej kobiety, zdrowia - współcześnie przyjmuje wymiar komercyjny; Pedagog musi dostrzegać ten wymiar środowiskowy, badać go by racjonalnie patrzeć na to co robi. To prowadzi nas do poznania utopii pedagogicznej.

1. pragmatyczna - zespół praktycznych działań w sferze ekonomicznej budowany na drodze intelektualnej;

2. abstrakcyjna - gdy człowiek próbuje dokonać opisu sfery pragmatycznej;

Anna Przecławska - reprezentuje stanowisko najszersze i najbardziej syntetyczne, przenosi rozważania nt. środowiska w przestrzeń wychowania, specyfikuje przestrzeń w odniesieniu do pedagogiki społecznej; jej myślenie jest nową koncepcją PS, to myślenie nawiązuje do interpretacji Radlińskiej;

przestrzeń życia - jest obszarem aktywności ludzkiej i efektów tej działalności, która rozciąga się między obszarem mikro a makro - przestrzenną.

WYMIAR WYMIAR

MIKRO MAKRO

PRZESTRZEŃ

WYCHOWANIA

DZIAŁANIA WYTWORY

LUDZKIE

podejście humanistyczne

ergopedagogiczne

Ten dystans staje się coraz większy. Przestrzeń wychowawcza nie jest czymś gotowym, jest tworzywem, z którego powstaje środowisko wychowawcze. (zaznacza się podmiotowość i aktywność warunków powstawania środowiska; akcent na wymiar twórczy, sprawczy);

Wyróżnia 7 przestrzeni wychowania:

1. p. fizyczna - poszerza się, przekracza granice państw, staje się przestrzenią globalną i wykracza też poza glob;

2. p. społeczna - to odniesienia wynikające z relacji międzyludzkich; przestrzeń ta ma charakter symboliczny (cechy) i znaczenie symboliczne (funkcja); "rozwija się słabo - akcent na indywidualizm" Przecławska;

3. p. informatyczna - jest skrzyżowaniem masowości i szybkości w rozwoju środków technicznych; efekt i forma elektronicznego rozwoju naszego życia;

4. p. psychologiczna - centrum tej p. jest podmiot, jednostka; ona kurczy się lub koncentruje na indywidualizmie - jest to efekt działania środków informatycznych, prowadzi to do zanikania wątków wspólnotowych w naszym życiu; jest to negatywne zjawisko z punktu widzenia socjalizacji wychowania;

5. p. temporalna - (czasowa) - świat staje się coraz bardziej jednym miejscem i jednym czasem , kurczy się teraźniejszość, dzień redukuje się do "dziś", tempo życia redukuje ten wymiar do dnia dzisiejszego. Kurcząca się czaso-przestrzeń negatywnie wpływa na kontakty ludzkie. Ubogie kontakty ludzkie = uboga socjalizacja;

6. p. transcendentalna - uwypukla ten wymiar przestrzeń moralną, gdzie człowiek szuka sensu życia , szuka wartości moralnych, etycznych, ona daje człowiekowi szansę na przekroczenie granicy życia doczesnego, granicy empirycznej, racjonalnej; ta przestrzeń jest drogą KU Bogu, ku sensowi ale i OD Boga, OD wartości - jest gubieniem tej drogi;

7. p. moralna - to p. składająca się z dwóch podprzestrzeni:

• wielkie wartości moralne wyprowadzone z kultury, religii (JPII, Matka Teresa z Kalkuty) - pozytywne wartości moralne;

• kryzys wartości - anomia (rozpad) systemu wartości, p. relatywizmu, względności moralnej;

Jaka dynamika, jakie napięcie między tymi dwoma wymiarami !!!

Stawia również pytanie o konstrukcję ?

• Jak z tych przestrzeni budować przestrzeń wychowawczą, środowisko wychowawcze, które by uwzględniało potrzeby środowiska i tendencje rozwojowe współczesnego świata ?

• Przecławska widzi szansę w rozbudowywaniu relacji międzyludzkich - przeciwdziałające alienacji, samotności - tworzą rusztowanie środowiska wychowania; Środkiem są instytucje wychowawcze, opieki i pomocy (rozumiane nie tylko jako formalne organizmy (szkoła), ale i jako aktywność na rzecz czegoś ... działania w obrębie środowiska lokalnego; Te relacje mogą scalać te przestrzenie wychowania i tworzyć pewną całość. Dzięki tej kreacyjnej, dynamicznej, wychylonej do przodu postawie człowiek może budować własne środowisko.

• Zrywa z konstrukcjonizmem społecznym; projekty aktywizujące, inżynieryjno-społeczne, behawioralne - tego się dzisiaj niekiedy oczekuje od pedagogiki, nie mogą jednak eliminować podejścia praktycznego, interwencyjnego;

PODSUMOWANIE

Koncepcja Przecławskiej opiera się na podmiotowości ludzkiej, twórczości własnej i na różnorodności (pluralizmie) wiążącej ludzi.

ŚRODOWISKO W KONCEPCJI FLORIANA ZNANIECKIEGO

• dlaczego teraz ? - no, dla porządku merytorycznego !

To jest koncepcja podmiotowa, humanistyczna, edukacyjna, łączy w sobie podstawowe wymiary koncepcji środowiska i odpowiada na pytanie, które dotąd nie występowało : Jak badać środowisko?

1922 - "Wstęp do socjologii" - główna teza koncepcji : humanistyczny charakter środowiska.

Def.

ŚRODOWISKO - środowisko rzeczywiste grup społecznych to nie środowisko widziane i poznawane przez obserwatora, który owe grupy w nim lokalizuje, lecz to, które sami członkowie owych grup postrzegają jako dane w przebiegu ich doświadczenia, łącznie z wielu innymi, danymi im przedmiotami - mitami, formami prawnymi, itd. - to, na które sami oni działają myślowo lub praktycznie, podobnie jak działają na siebie nawzajem lub na swoje systemy prawne, ekonomiczne, religijne;

Uwagi:

Jak powstaje i jaką ma strukturę środowisko ?

Nikt za nich nie będzie im mówił jakie jest środowisko, oni sami je postrzegają, definiują - to jest normalny proces uczestnictwa w środowisku; środowisko to nie jest struktura, którą definiuje ktoś z zewnątrz - to jest to co między ludźmi powstaje, to co oni sami robią. Formy tego tworzenia są dwojakie: myślowe (abstrakcyjne, kulturowe, moralne, teoretyczne) i praktyczne ( w sensie organizacyjnym);

Znaniecki odrywa od człowieka jego wytwór, działanie ludzkie ma też charakter duchowy (nie tylko materialny);

Jak poznać to środowisko ?

Nie ma innej drogi jak "od wewnątrz", eliminuje drogę z zewnątrz; podwójny stosunek badacza do rzeczywistości:

• jeżeli chcesz poznać środowisko musisz w nie wejść - o możliwości tej relacji decyduje empatia; - element subiektywny;

• element, który mówi o obiektywizmie badania - chłodnym okiem badacza, mając dystans do środowiska;

Ta podwójna droga jest znana pod nazwą: TEORIA UGRUNTOWANA;

Teoria

Empatia

x

badacz i zasada poznawania

środowiska - teoria "nurka"

1931 - "Miasto w świadomości jego obywateli" F. Zaniecki - studium empiryczne miasta Poznania: miasto - to całość nieprzestrzenna, humanistyczna realizująca się w doświadczeniu i działaniu ludzkim; - to przestrzeń "psycho-fizyczna", "coś" co powstało między mną a jakością topograficzną;

PS pyta co robić z tym środowiskiem by wypełniło swoje funkcje wychowawcze?

• nie można go zostawić samemu sobie; ingerencja musi być poprzedzona myślą, refleksją, nie może być reakcją na potrzeby; Na teorii opiera się działanie !!!

• jak jednak przekładać na czyny, jak traktować edukację jako czynnik zmian społecznych ? - wychodząc od tresci teoretycznych należy przygotować diagnozę; teoria nam wskaże, co w trawie piszczy ... hm ... oj piszczy, piszczy !!! W pogoni za efektem doraźnym, wyraźnymi skutkami chwyta się środków socjotechnicznych (jest to droga dobra ale w fazie wstępnej) - nie zastąpi to planowej, środowiskowej pracy z ludźmi;

OD WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO DO EDUKACJI RÓWNOLEGŁEJ

Temat ma ukazać zmianę ewolucji od wychowania pozaszkolnego do edukacji równoległej. Istnieje też ciąg dalszy tej ewolucji, który prowadzi dziś do edukacji globalnej.

Dlaczego nie było mowy o praktyce ? - bo to zrobił dr Stanisław Janiec !!!

1. Koncepcja wychowania pozaszkolnego Ryszarda Wroczyńskiego

Wroczyński próbował teoretycznie objąć strukturę środowiska by odpowiedzieć na pytanie: Co robić by nasycić środowisko ? Kto i jak ma ingerować w środowisko by je zmieniać edukacyjnie i ulepszać ?

Wyróżnił pozaszkolne środowisko wychowawcze; (PŚW) środowisko wychowawcze jest zbiorem różnych wpływów, próbuje uporządkować mozaikę treści pśw;

Podzielił fakty społeczne na:

• naturalne (wspólnota celów, interesów) - one tworzą strukturę wspólnoty;

• umowne - wtórne (powstałe na mocy umowy, cel wspólny przyjęty na mocy negocjacji) - powstają z nich stowarzyszenia;

naturalne - wspólnoty

wtórne - stowarzyszenia

W obrębie wychowania pozaszkolnego wyróżnił środowiska:

• intencjonalne;

• naturalne

wychowanie intencjonalne wychowanie naturalne

wychowanie szkolne wychowanie pozaszkolne

Wychowanie intencjonalne pozaszkolne - instytucje, które w sposób celowy i planowy prowadzą pracę oświatową w środowisku; wyróżniamy 3 grupy instytucji:

• placówki opiekuńcze;

• placówki wspomagające rozwój;

• placówki oświaty pozaszkolnej (dorosłych);

1. Placówki opiekuńcze;

1. placówki opieki socjalnej - instytucje wychowawcze, lecznicze, zajmujące się dziećmi z niedorozwojem i niepełnosprawnością; chce przełamać dośrodkowy, wewnątrz instytucjonalny charakter placówki wobec rodziny, wzmocnić społeczne funkcje tych placówek by wzmocnić adaptacje społeczne; kontynuatorzy zrezygnowali z tego punktu;

2. placówki opieki nad dziećmi i młodzieżą - pogotowia opiekuńcze, zakłady wychowawcze, prewentoria, domy dziecka, internaty, półinternaty, rodziny zastępcze (placówki prowadzące intencjonalną, celową działalność opiekuńczą)

2. Placówki wspierające rozwój:

(świetlice szkolne, poradnie wychowawczo-zawodowe, kolonie, obozy, tereny zabaw i gier ruchowych; ośrodki pracy twórczej - kluby rozwijające zdolności, hobbystyczne)

3. Placówki wychowania po-szkolnego;

• oświata dorosłych - kursy doskonalące o charakterze formalnym, autotelicznym (dla samych wartości);

• biblioteki, kluby zainteresowań, ośrodki rekreacji, spędzanie czasu wolnego;

Jeżeli na to rzucimy możliwe formy działania można wyobrazić sobie możliwości realizowania działań kulturalnych, wychowawczych w środowisku. "To są ogromne obszary pracy dla państwa" (czyli dla nas !!!)

Wychowanie naturalne - pozaszkolne;

• rodzina, środowisko lokalne, grupy rówieśnicze;

Tyszka i Tyszkowa w Poznaniu - wyodrębnienie problematyki rodziny;

Raport nt. rodziny - Tygodnik Powszechny 1/2001

Franciszek Adamski "Socjologia rodziny"

Stanisław kargula, Józefa Wręgiel;

Wychowanie pozaszkolne - zamiennie traktowane z wychowaniem równoległym - to wszystkie instytucje prowadzące w mniejszym lub większym stopniu działalność wychowawczą i oświatowo-kulturalną;

• to jest "druga szkoła" - potrafi jednak konkurować z tą pierwszą szkołą;

2. EDUKACJA RÓWNOLEGŁA W UJĘCIU TRĘPAŁY

Trępała kontynuuje koncepcję Wroczyńskiego, osadza tę koncepcję w nowych warunkach społecznych, nowych realiach, stawia nowe pytania uzyskując nowe odpowiedzi; Wyjaśnianie humanistyczne polega na wprowadzeniu nowych treści umieszczając je na trwałych wcześniejszych koncepcjach;

Globalny system oświaty i wychowania składa się z 3 części: szkoły, systemu po-szkolnego ( ... no kalka z Wroczyńskiego !!!, nie - przejdźmy zatem do szczegółów); kształcenia pozaszkolnego i wychowania równoległego;

+ system szkolny jest niejednolity (szkoły prywatne, społeczne i państwowe);

+ system po-szkolny - kursy, szkolenia, które można kupić - oferta oświatowa;

+ kształcenie pozaszkolne i wychowanie równoległe - to jest cała pozaszkolna przestrzeń życia; "zbiorowy edukator" (druga szkoła Wroczyńskiego)

• tu kształtują się postawy obywatelskie, system wartości;

• to wielki potencjał wychowawczy - nie można tego pomijać i marginalizować pedagogom szkolnym;

• to kształcenie jest plastyczne, ciągle aktualne, ma charakter "cało-życiowy";

• ono szybciej niż szkoła przewodzi (transmituje) nowe treści ekonomiczne, ekologiczne, itd. ..

• są elementem zmian, transformacji społecznej, przemian;

• ogół wpływów, treści, instytucji, ludzi - tworzy społeczeństwo edukacyjne;

Czym jest edukacja równoległa ?

Def.: jest efektem oddziaływania składników globalnego systemu oświaty i wychowania. W znaczeniu węższym to układ placówek wychowania pozaszkolnego dzieci i młodzieży; w znaczeniu szerszym to całokształt wpływów społecznych o charakterze rozwojowym, zarówno planowych jak i samorzutnych.

Podstawowe jej cechy to:

+ ma charakter intencjonalny (jest planowa i zamierzona, częściowa);

+ ma charakter nieintencjonalny (incydentalna, przypadkowa, niezamierzona):

+ jest otwarta na wzajemne oddziaływanie instytucji, treści i pól;

+ jest kreatywna, daje okazje do budowania nowych dróg edukacyjnych (możliwość korzystania z nowych form);

+ dotyczy skutków, efektów - one są pożądane ale i nie pożadane;

CO TO JEST EDUKACJA ŚRODOWISKOWA ?

Teorie pedagogiczne jakakolwiek chcąc wyprowadzić wnioski dla praktyki musi się zmieniać. Ta droga pewnie w ogóle się nie kończy; Na pierwszy rzut oka, gdy słyszymy termin edukacja środowiskowa odnosimy ten termin do edukacji ekologicznej - i to jest błąd ! Ta koncepcja edukacji środowiskowej raczej posługuje się tym terminem w szerokim rozumieniu; Edukacja środowiskowa to nie jest edukacja ekologiczna;

Oznacza proces kształtowania i rozwoju kompetencji własnych środowiska (w odniesieniu do potrzeb miejscowych, kompetencje wyrastają z potrzeb ekonomicznych, kulturalnych, politycznych, ekologicznych); myśl, aktywność, siła i parcie na realizacje zadania. Jest to całościowy proces (totalny) - obejmuje wszystkie podmioty indywidualne, instytucje rządowe, pozarządowe, i samorządowe; Ona nie obejmuje kogoś specjalnie - powinna dotyczyć wszystkich;

Cechy edukacji środowiskowej: podmiotowość i pragmatyzm; porozumienie i współpraca;

Podmiotowość - jako wyrażanie siebie;

Pragmatyzm - jako racjonalne dążenie do urzeczywistnienia jakiejś potrzeby;

• Warunkiem tego jest wola porozumienia i współpracy. Każe nam zwracać uwagę na to, co jest, co łączy a nie jakie są braki i co dzieli - optymistyczne spojrzenie na człowieka i jego świat. Jeżeli zaakcentujemy to co jest nawet niewielkie w sensie możliwości działania to podnosi środowisko do rangi podmiotu, to że środowisko samo chce rozwiązywać własne problemy.

• Oparta jest na perspektywie dialogu, zmierza do budowania postaw kreatywności, mobilności opartych na wolności, samodzielności i zaradności.

• Realizuje ona zadania wychowania obywatelskiego i samorządnego; obywatel to podmiot, człowiek, który wie czego chce w sensie ludzkim, z troską odwołuje się do środowiska, w którym mieszka, widzi dobro wspólne i działa na jego rzecz; ona ma przygotować ludzi do samo-rządzenia (samo-aktywności - to wymaga oparcia na dialogu i współpracy); akcentujemy sprawną, aktywną stronę samorządności, wychowanie samorządowe jest funkcją edukacji środowiskowej. Poprzez nową aktywność, nowe pomysły podnosi się poziom edukacji środowiskowej;

• należy ją widzieć jako relację zwrotną (informację zwrotną);

GŁÓWNA IDEA EDUKACJI ŚRODOWISKOWEJ - DEMOKRACJA UCZESTNICZĄCA

Edukacja środowiskowa opiera się na demokracji uczestniczącej i chce tą demokrację rozwijać;

Edukacja uczestnicząca - to taka forma oddziaływania społecznego, która polega na wspólnym podejmowaniu zadań, uczestniczy w ideach demokracji, nadaje im kształt, rozwija je a to prowadzi do rozwoju społecznego, obywatelskiego - otwartego;

2 cechy tej zbiorowości o charakterze moralnym: pluralizm (wieloznaczność, różnorodność) i tolerancja;

Przestrzenią edukacji środowiskowej jest mała ojczyzna;

(...) postmodernizm - niebezpieczeństwem dla kultury, dla człowieka, dla współczesnego świata;

Bez pluralizmu, bez dostrzegania różnorodności w Węgorzewie wybuchłaby wojna (Polacy i Ukraińcy). Pluralizm jest niebezpieczny tam gdzie występuje jako cel i środek socjotechniki. Może wystąpić jako wartość nastawiona na destrukcję tożsamości narodowej Polaków; (tak dzieje się w Moskwie, mówią: "jest wielki pluralizm w naszym kraju" po to by wykazywać niezbędność Moskwy jako centrum ekonomiczno-politycznego);

Pluralizmowi w środowisku lokalnym nie grozi, lub w małym stopniu zagraża niebezpieczeństwo, o którym mówiła Natalia... ono występuje tym bardziej o ile odsuwamy się od środowiska lokalnego;

Edukacja środowiskowa - to sposób samokształtowania podmiotowości osób, grup (podmiotowość w sensie politycznym - autonomia, samorządność i w sensie psychologicznym - tożsamość, samoświadomość i w sensie społecznym - aktywność mająca wpływ na kształtowanie życia);

Rozwijając podmiotowość edukacyjną uczestniczy w rozwijaniu demokracji uczestniczącej - to chroni edukację środowiskową przed płytką socjotechniką, doraźnymi akcjami sterowanymi odgórnie, krótkotrwałymi akcjami nastawionymi na otrzymywanie poklasku;

Morawski: "... jest to proces nastawiony na czas życia jednego pokolenia" (25 lat);

PRZESTRZEŃ: MAŁA OJCZYZNA

"Mała Ojczyzna - tradycja, kultura, edukacja w środowisku lokalnym"

Edykacja środowiskowa wyrasta z potrzeb - one są ulokowane w środowisku lokalnym (małej ojczyźnie). Środowisko lokalne to społeczność żyjąca na małej przestrzeni, skupiająca członków wokół wspólnego systemu wartości, miejscowa tradycja, kultura i wspólne dziedzictwo. Te potrzeby wyrastają z tego, co bliskie, co czytelne dla ludzi (fetor gnojówki dla Kowalskiego przez 12 m-cy w roku - to konkret). Węższy zakres środowiska likalnego - to mała ojczyzna (MO);

Nie każde środowisko lokalne jest MO. MO jest specjalną strukturą, która powstaje między człowiekiem a przestrzenią, w której pracuje i działa. MO jest strukturą psycho-fizyczną;

przestrzeń

← związki emocjonalne →

środowisko ←poznanie, intelekt → człowiek

lokalne ← praktyka, działanie →

← ponadprzeciętne zaangażowanie →

+

wartości i znaczenia, które

lokuję i umieszczam w

środowisku lokalnym

To nie jest jakieś środowisko lokalne, - to MOJE środowisko lokalne (czyli ważne, wartościowe, które mnie zakorzenia tutaj). Ona może się oprzeć nowinkom, pluralizmom chcącym zachwiać naszą tożsamość - to rodzi również niebezpieczeństwo braku tolerancji (ciasnego widzenia MO) - a to jest parafiańszczyzna - nieotwartość na wpływy zewnętrzne, przyjmuję to, co jest mi znane i tylko to, wszystko inne odrzucam);

Człowiek zakorzeniony to człowiek tożsamy - on jest u siebie, żyje godnie, on nie dostał się tu przypadkiem, jest gospodarzem świadomym siebie i swoich obowiązków. To coś, ta wartość, która mnie stymuluje jest ważna też dla mego sąsiada;

Dobro jest powszechne, ono nie ma granic - działając w MO nie izoluję się od NY bo to jest dobro powszechne;

komentarz do tezy Natalii:

struktura (oznacza element budowy rzeczywistości, róznorodność; z różnych źródeł, różnoraka

pluralizm

działanie (+)

(-)

sposoby, środki i realizacja;

Pluralizm jest także celem i instrumentem działania. Może mieć od strony aksjologicznej wartości pozytywne i negatywne; relatywizm poznawczy i etyczny (" - "), może też być środkiem i drogą do budowania dialogu, porozumienia, współpracy;

MO - to teren, na którym jest realizowana edukacja środowiskowa; jawi się także jako źródło mocy, ona dysponuje możliwościami, za pomocą których sama jest w stanie rozwiązać bolączki, zaprojektować coś nowego i to zrealizować. Nie jest "ugorem" społecznym i etycznym - ma ukryty potencjał, który trzeba uruchomić;

W wymiarze antropologicznym i wymiarze grupy MO pełni bardzo ważną funkcję integracyjną. Zakorzenia, wiąże z tradycją i kulturą;

WYMIAR "W GŁĄB" WYMIAR NA ZEWNĄTRZ

MO zakłada potencjalnie również minusy - polega to na zawężaniu perspektyw, może być też czymś co dzieli ludzi;

SIŁY SPOŁECZNE I ZASOBY MIEJSCOWE

Dwa znaczenia sił społecznych:

szersza perspektywa: - to dynamika społeczna dużych struktur takich jak partie, ruchy społeczne, dynamika młodej generacji, są zdolnością, potencją zdolną do przeobrażania zastanych warunków;

węższym - dynamika osób, grup społecznych, instytucji zdolna do przeobrażeń w mikroskali, w środowisku lokalnym;

Oznacza ta dynamika konstruktywną niezgodę na to co jest, tworzą nowe projekty i wizje. To oddziela krytykę od malkontentyzmu. Siły społeczne są krytyką, ale krytyką konstruktywną, są formą praktyczną życia społecznego. "Siły społeczne to związek człowieka z wartościami" (Ks. Tischner). Musimy widzieć zakorzenienie tych wartości w etyce .. Tischner daje przykład "prawdy";

ZASOBY MIEJSCOWE - termin ten zawiera w sobie miejscową tradycję, etos zawodu, wartości miejscowej kultury, etos rodzinny, tradycje rodziny (transmisja społeczna, dziedziczenie społeczne), pamięć społeczną (wspólna pamięć środowiska - jako powód do dumy, treści wstydliwe) i przez to też może dynamizować; sama ta dynamika bez impulsu może się nie ujawnić. Te środki (siły i zasoby) są potencją a nie perpetum mobile.

PRAKTYKA EDUKACJI ŚRODOWISKOWEJ

empowerment - wzmacnianie społeczne;

Abramowski, Radlińska, Sempołowska - tam też jest bezpośrednio mowa o wzmacnianiu społecznym;

Wzmacnianie społeczne ma postać pracy środowiskowej i środowiskowego działania.

PRACA ŚRODOWISKOWA - polega na dostarczeniu jednostce, grupie, środowisku pewnego profesjonalnego wsparcia. Może ono być o charakterze:

• technicznym (komputery, turbina wodna do młyna);

• edukacyjnym (kursy, doradztwo zawodowe, kulturalne, wycieczki edukacyjne);

• organizacyjnym (wprowadzenie instytucji, inicjatyw do sieci informacyjnych, pomoc w nawiązywaniu kontaktów merytorycznych - kilka szkół opartych na teorii MO);

; aktywność, która łączy grupy, instytucje, podmioty działające wspólnie, dobrowolnie; rozwój społeczności lokalnej (współudział w budowaniu, realizacji zmian społecznych, ekonomicznych) - jest to wyraźny atrybut wzmacniania obywatelskiego;

Generalną wartością, która łączy te formy jest dobro wspólne, nie partykularne (perspektywa "własnego nosa"). To oznacza dojrzałość społeczną w dostrzeżeniu problemów i dróg zmierzających do ich rozwiązania;

To środowiskowe działanie ma różne tendencje:

• "dla" środowiska - może ograniczyć podmiotowość własną środowiska;

• "przez" środowisko - to pokazuje pewne włączanie ludzi, instytucji do realizacji celu; może być krótkotrwałe prowadzone przez kogoś z poza środowiska;

• "wśród" środowiska - tutaj ktoś się lokuje "w" środowisku;

• "od" środowiska - działanie środowiskowe akcentujące relacje zwrotną; uczenie się "od" środowiska - drugi kraniec tej relacji; wspólnie tworzymy "nasz" projekt - ekspertami są też ci ludzie, którzy tam mieszkają;

WZMACNIANIE SPOŁECZNE

Jest to proces rozwijania wiedzy, umiejętności porozumiewania się, dialogu, komunikacji kształtowania dialogu społecznego; rozwijanie pewności siebie (redukowanie niepewności, zagubienia, przesadnej skromności);

Ta praktyka wzmacniania społecznego jest dziełem wielorakiej działalności pedagoga, pracownika socjalnego, wolontariuszy, lekarza, księdza;

Szczypta realiów, które ostrzegają:

• niebezpieczeństwo postawy rewolucjonisty - radykała (po trupach innych wyczyści pole z przeżytków);

• postawa "eksperta-policjanta" - osoba, która bezwzględnie tropi błędy i potknięcia; deprymuje, zanika spontaniczność co prowadzi do zniechęcenia i zaniku aktywności;

• postawa "iluzjonisty" - sztukmistrza, uważającego, że ma środki zdolne poruszyć społecznie; na pierwszy rzut oka efektowne;

Dostrzegajmy możliwe wypaczenia i błędy !!!

PODSUMOWANIE

Edukacja środowiskowa ugruntowana jest na dwóch fundamentalnych ideach:

1. idea edukacji permanentnej - poprzez udział w życiu kulturalnym i społecznym (partycypacja);

2. idea udziału sektora publicznego w kształtowaniu życia państwa;

W tym procesie kształtuje się człowiek, kształtują się postawy. Jest to edukacja i postawa "nowego człowieka społecznego" aktywnie uczestniczącego w życiu społeczno-politycznym kraju, widzi szansę na stabilizację siebie w tym co wspólne. Społeczeństwo wspólnotowe oferuje dialog, współpracę, dobro; Nie należy edukacji środowiskowej traktować jako doraźną akcję;

Konkluzja ogólna;

Pedagogika społeczna ma dwa wymiary:

1. personalny (tworzą go ludzie, którzy uprawiają PS w: Panorama Pedagogiki społecznej E. Trępała;

2. instytucjonalny (Funkcjonowanie i kierunki rozwoju PS w Polsce; red. E. Trępała, M. Cichosz) PS w ujęciu akademicko-strukturalnym;

Przenikanie się tych dwóch wymiarów i ich wzajemne relacje są podstawą poszerzenia tej problematyki;

Bohdan Cywiński "Rodowody niepokornych"

Helena Radlińska "Podstawy wychowania narodowego" - referat;

Krzywicki Ludwik "Takimi będą drogi wasze"; "Listy o pedagogice społecznej";

Helena Radlińska "Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego"; "Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych"

Ryszard Wroczyński "Wprowadzenie do PS" - później "PS";

Aleksander Kamieński "Funkcje PS"

Edward Trępała "Panorama PS";

red. Trepała, Cichosz "Rozwój PS w Polsce" - kontynuacja wątku po roku 80';

R. Wroczyński, Pilch "Metodologia PS" - napisana w duchu kompromisu;

Przecławska, Theiss "PS- pytania o XXI wiek";

F. Znaniecki Siły społeczne w walce o Pomorze;

J. Szmagalski Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna, 1994

J. Bjoerkoe Pomoc do samopomocy

A.Kamiński Studia i szkice pedagogiczne; 1978

Ireneusz Krzemiński Co się dzieje między ludźmi

Sław Krzemień-Ojak Kultura i sztuka u progu XXI w.

Derick de Kerkhove Powłoka kultury - Odkrywanie nowej elektronicznej rzeczywistości

Paweł Kossowski - prace badawcze na UW w tym kierunku;

Antoni Jackowski Przestrzeń i Sacrum - geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany od XVII do XX w.; (UJ) geografia historyczna - bada zjawiska pielgrzymek;

F. Zaniecki, Miasto w świadomości jego obywateli;

1

1

Co to jest PS ???

elementy społeczne

elementy kulturowe

elementy przyrodnicze

środowisko wychowawcze

środowisko społeczne

otoczenie

wychowanie

socjalizacja

(nie wyselekcjonowane wpływy, pełnienie ról społecznych)

---