FINANSE PUBLICZNE - (to proces dynamiczny) nazywam procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych, tzn. pobieraniem dochodów, wydatkowaniem środków publicznych finansowaniem deficytu zaciąganiem zobowiązań, zarządzanie długiem publicznym zarządzaniem środkami publicznymi.

PODMIOTY FINANSÓW PUBLICZNYCH: Budżet państwa, Budżety samorządowe, Kasy chorych, Fundusze celowe, (jeżeli wymienione są w ustawie budżetowej), Cała gospodarka pozabudżetowa

RODZAJE WYDATKÓW PUBLICZNYCH: Świadczenia społeczne (emerytury, renty), Ochrona zdrowia, Edukacja, Obsługa długu publicznego, Obrona narodowa, Bezpieczeństwo publiczne, Fundusz pracy.

FINANSE PUBLICZNE - widziane przez pryzmat skutków, jakie dla zachowań mikropodmiotów mają podatki i inne instrumenty fiskalne. Mikropodmioty musiały uwzględnić podatki i czynniki zewnętrzne.

Finanse publiczne są jawne. Jawność finansów publicznych jest realizowana, z zastrzeżeniem ust. 3, w szczególności przez:

- jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,

- jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,

- podawanie do publicznej wiadomości: kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez Ministra Finansów,

- udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych.

Jawność finansów publicznych wyłącza się w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów lub, jeżeli wynika to z umów międzynarodowych.

Jednostki sektora finansów publicznych stosują jednolite zasady rachunkowości.

FINANSE PUBLICZNE A SYSTEM FINANSOWY W POLSCE.

Są elementem publicznego systemu finansowego. Publiczny system finansowy jest elementem systemu finansowego w ogóle ważnym elementem systemu finansowego jest rynek i finanse publiczne.

Sfera realna - obejmuje zjawiska, które łączą się z ruchem materii (np. wytwarzanie dóbr i usług)

Funkcjonują tu 2 grupy podmiotów: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa.

Sfera regulacyjna - opiera się o ruch związany z obrabianiem informacji (np. podejmowanie decyzji).

Zachodzą tu zjawiska związane z ruchem pieniądza. Mamy do czynienia z procesami o innym charakterze (np. przemieszczanie siły roboczej).

SYSTEM FINANSOWY PUBLICZNY.

Rodzaje instrumentów fiskalnych: podatki: (bezpośrednie, dochodowe, od wydatków i majątkowe; centralnie stanowione i lokalnie stanowione), cła, opłaty skarbowe, subwencje, dotacje, dopłaty, gwarancje skarbowe, zasiłki, zapomogi, stypendia.

FUNKCJE PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ,

FUNKCJE PAŃSTWA (DLA SPOŁECZEŃSTWA).

1. Funkcje publiczne - są realizowane jak utrzymanie porządku państwowego, utrzymanie aparatu państwowego związane z bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym państwa, utrzymanie wymiaru sprawiedliwości, reprezentowanie państwa na zewnątrz.

2. Funkcje socjalne - realizują się przy zaspokajaniu potrzeb zbiorowych o charakterze socjalnym: Służba zdrowia, Edukacja, Zatrudnienie, Mieszkalnictwo komunalne.

3. Funkcje gospodarcze - od czego zależy stopień i sposób zaspokajania potrzeb publicznych: od poziomu dobrobytu, Problem polityki jaka prowadzi i doktryna realizowania kwestii politycznych, Polityka ekonomiczna, doktryna polityczno-społeczna.

4. Funkcje socjalne - realizują się przy zaspokajaniu potrzeb zbiorowych o charakterze socjalnym: służba zdrowia, edukacja, zatrudnienie, mieszkalnictwo komunalne.

5. Funkcje gospodarcze - od czego zależy stopień i sposób zaspokajania potrzeb publicznych: od poziomu dobrobytu, problem polityki jaka prowadzi i doktryna realizowania kwestii politycznych,

Polityka ekonomiczna, doktryna polityczno-społeczna.

SEKTOR PUBLICZNY I SEKTOR PRYWATNY

Sektor publiczny - tworzą organy władzy publicznej i podlegają im jednostki organizacyjne, których działalność jest w całości lub części finansowana ze środków publicznych.

Wyłączone są z sektora publicznego: przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, spółki prawa handlowego

Włączone są:

państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność w całości lub w części finansowana jest ze środków publicznych

RODZAJE SEKTORÓW PUBLICZNYCH: sektor rządowy, sektor samorządowy (obejmuje jednostki samorządu terytorialnego ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne (województwa, powiaty, gminy).

SEKTORY GOSPODARKI.

Możemy wyodrębnić w gospodarce 2 sektory (sfera realna):

1. SEKTOR PUBLICZNY - dobra publiczne,

Ramy dla sektora publicznego wyznacza własność nie prywatna. W sektorze tym mieści się wg kryteriów:

- Struktura rzeczowa majątku publicznego czyli: państwo jest właścicielem zasobów naturalnych(woda, ziemia, lasy, zbiorniki i szlaki wodne), majątek trwały( budynki użyteczności publicznej, drogi, urządzenia infrastrukturalne) i obrotowy(rezerwy państwowe - paliw, żywność oraz zapasy leków, opału w jednostkach użyteczności publicznej).

- Majątek publiczny (państwowy) ma większy zakres niż zakres majątku prywatnego.

- Proces prywatyzacji zmniejsza zakres majątku publicznego, a zwiększa zakres majątku prywatnego.

- Działalność państwa i samorządu terytorialnego wymaga ponoszenia różnego rodzaju wydatków.

2. SEKTOR PRYWATNY - dobra prywatne.

Różnica pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym sprowadza się do różnic w finansowaniu wydatków w obu tych sektorach.

W sektorze prywatnym obowiązuje metoda samofinansowania. Występuje tu maksymalizacja zysków.

W sektorze publicznym jednostki ponoszą wydatki, które stanowią zużycie dochodów wytworzonych przez inne podmioty głównie przez podmioty sektora prywatnego.

RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PRYWATNYMI I FINANSAMI PUBLICZNYMI POLEGAJĄ NA :

- przymusowym charakterze gromadzenia środków publicznych przez państwo, w przeciwieństwie do osób prywatnych, na które nie jest nałożony przymus osiągania dochodów,

- wykorzystywaniu finansów publicznych jako instrumentu realizacji określonych funkcji państwa, dotyczących ogółu obywateli lub znaczących ich grup; finanse prywatne służą zaspokajaniu potrzeb jednostek,

- nie traktowaniu jako celu gromadzenia środków publicznych osiąganiu zysków, w przeciwieństwie do takiej właśnie roli finansów prywatnych,

- poddaniu finansów publicznych społecznej kontroli, podczas gdy gospodarowanie środkami prywatnymi jest całkowicie dobrowolne,

- duża wielkość zasobów publicznych w stosunku do środków, jakimi dysponuje osoba prywatna.

Zależności między sektorem publicznym a finansami publicznymi zachodzą przez dług publiczny, stanowiący ogół zobowiązań państwa i samorządu terytorialnego. Powiązania te powstają przede wszystkim wskutek kumulowania się deficytów budżetowych z jednej strony, z drugiej zwiększający się deficyt angażuje fundusze publiczne na obsługę długu - spłata kapitału, wypłata odsetek, premii. W nowelizacji wyróżniamy 11 grup podmiotów.

1. Organy władzy publicznej ( państwowe i samorządowe ).

2. Organy administracji rządowej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy, trybunały, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich organy oraz związki.

3. Podmioty gospodarki budżetowej i pozabudżetowej, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe (pozabudżetówka), gospodarka pomocnicza jednostek budżetowych, środki specjalne.

4. Fundusze celowe.

5. Państwowe szkoły wyższe.

6. Jednostki badawczo- rozwojowe.

7. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.

8. Państwowe lub samorządowe instytucje kultury.

9. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, KRUS, Fundusze zarządzane przez KRUS.

10. Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych.

11. Państwowe albo samorządowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw. Państwowe albo samorządowe osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem 3 grup podmiotów : przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe i spółki prawa handlowego - agencje wykonujące publiczne zadania, fundacje.

DOBRA PUBLICZNE I PRYWATNE. ISTOTA WYBORU PUBLICZNEGO,

Dobra prywatne - dobra te nabywane są ze środków prywatnych i służą zaspokojeniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych. Wielkość, rodzaj, zakres jest determinowany przez wysokość indywidualnych dochodów jednostki.

Założenia aktualnej doktryny finansów publicznych.

Przyjęcie przez władze publiczne odpowiedzialności za kluczowe dla życia obywateli dziedziny publiczne. Przyjęcie odpowiedzialności formalnej i materialnej.

Odpowiedzialność formalna polega na stworzeniu przez władze publiczne efektywnego systemu wytworzenia oraz dostarczania określonych dóbr zapewniające potrzeby publiczne. Jeżeli okresowe dobro straci dobro publiczne to zacznie funkcjonować jako dobro społeczne odpowiednio materialne oznacza przyjęcie przez władze publiczne „bezpłatnego” dostarczania określonych dóbr publicznych, a to wiąże się z funkcjonowaniem ich ze środowiskiem publicznym np. podatki.

Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego

1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to zarówno w okresie roku fiskalnego a nie w cyklu koniunkturalnym.

2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji produktu krajowego brutto przez system finansów publicznych.

Państwowe bądź samorządowe osoby prawne, utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem 3 grup podmiotów, które nie należą do sektora publicznego - przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe i spółki prawa handlowego (np. agencje państwowe, fundacje).

POJĘCIE I FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA,

BUDŻET PAŃSTWA - jest planem dochodów i wydatków na dany rok budżetowy, przygotowanym przez władzę wykonawcza ; przedstawionym parlamentowi. Uchwalany przez Sejm na okres 1 roku kalendarzowego zwanego rokiem budżetowym, o charakterze deryktywnym; występują również budżety - plany wieloletnie o charakterze fakultatywnym- powiatowy, wojewódzk.

Fundusze państwa :

1. Budżet państwa.

2. Budżety jednostek samorządu terytorialnego.

3. Fundusze celowe.

Budżet jest: pewnym zasobem środków publicznych, planem, aktem prawnym, jest aktem woli politycznej

Budżet rozdziela połowę PKB.

1. Akt prawny obowiązuje w ściśle określonym czasie. Sporządzony ex ante, ma charakter strumieniowy

2. Gromadzenie środków publicznych w tym funduszu ma charakter przymusowy, bezzwrotny.

3. Budżet na charakter ustawy.

4. Proces gromadzenia dochodów i wydatków ma charakter społeczny - ustawa budżetowa, która ma dwie części - akry normatywne, - załączniki. Ustawa budżetowa określa dochody budżetu państwa i wydatki, określa deficyt oraz źródła jego pokrycia, określa limity zatrudnienia w administracji rządowej, przychody i rozchody, zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych, plany finansowania państwowych funduszy celowych, wykaz programów wieloletnich, wykaz inwestycji wieloletnich, dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań , zakres i kwoty dotacji przedmiotowych, wykaz jednostek otrzymujących dotacje przedmiotowe i kwoty dotacji oraz środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi.

Znaczenie budżetu jest on głównym instrumentem sprawowania władzy,

• gromadzi i dzieli największą część środków publicznych,

• jest źródłem zasilania innych segmentów sektora finansów publicznych,

• jest uchwalany przez Parlament mocą ustawy,

• wywiera duży wpływ na życie społeczno - gospodarcze,

• jest przedmiotem ostrej walki politycznej.

Do ustawy budżetowej dołączone jest uzasadnienie:

• główne cele polityki gospodarczej, społecznej, pieniężnej,

• założenia makroekonomiczne wzrostu na rok budżetowy oraz na 2 kolejne lata,

• kierunki prywatyzacji majątku państwa,

• omówienie projektowanych dochodów,

• wykaz programów wspierania rozwoju regionalnego,

• przewidywanie wysokości długu Skarbu Państwa i aktywów.

KLASYFIKACJA BUDŻETOWA

Ustrój RP ustalają ustawy regulujące: ustawa o finansach publicznych, ustawa o NBP, ustawa o dochodach i wydatkach jednostek terytorium samorządowego, ustawy podatkowe, ustawy dotyczące ubezpieczeń, ustawy dotyczące skarbu państwa, ustawy dotyczące przedsiębiorstw państwowych, ustawy dotyczące stosunków dewizowych

DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA

DOCHODY PUBLICZNE - przejęte przez państwo oznaczają definitywne czyli bezzwrotne zasilanie finansowe władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych jednostek publicznych:

- daniny publiczne - klasyczny ciężar nakładany na gospodarstwa domowe jak i przedsiębiorstwa (podatki i cła). Główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje za to bezpośredniego kontr świadczenia.

- dochody publiczne z majątku i praw majątkowych - są rezultatem zaangażowania majątku skarbu państwa i majątku komunalnego w różnego rodzaju procesy gospodarcze np.

• dochody z opłat za wynajem , dzierżawę, użytkowanie skarbu państwa,

dochody ze sprzedaży majątku i praw majątkowych.

- pozostałe dochody - te wszystkie dochody, które nie zostały zaliczone do 1 i 2 grupy. (opłaty, składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, spadki, darowizny).

PODSTAWOWĄ GRUPĄ SKŁADAJĄCĄ SIĘ NA DOCHÓD SĄ PODATKI.

Rodzaje dochodów: Podatek emerytalny, Podatek od wartości dodanej - VAT, Podatek akcyza, Podatek dochodowy od wynagrodzeń za pracę, Podatek dochodowy od osób prawnych, Podatek dochodowy od świadczeń społecznych, Podatek od osób uprawiających walne zawody i prowadzące działalność gospodarczą, Podatek importowy, Podatek od nieruchomości, Podatek na fundusz pracy i fundusz świadczeń pracowniczych.

Dochody i wydatki sektora publicznego w podziale na segmenty.

1. Budżet państwa.

2. Państwowe fundusze celowe.

3. Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa.

4. Kasy chorych.

5. Budżety jednostek samorządu terytorialnego.

6. Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe.

7. Jednostki poza budżetowe samorządu terytorialnego.

Udział dotacji z budżetu państwa w r 2000 w finansowaniu wydatków funduszy celowych.

Fundusz Emerytalno - Rentowy - 13212,7 mln zł - 92,4%

Fundusz Alimentacyjny - 881,0 - 84,3

Państwowy Fundusz Kombatantów - 102,7 - 65,1

Fundusz Ubezpieczeń Społ. - 15744 - 18,5

Fundusz Pracy - 838,5 - 11,7

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA - rodzaje wydatków, planowanie wydatków publicznych,

Wydatki budżetu państwa są następstwem wykonywania zadań państwowych i jednostek samorządu terytorialnego określonego przez konstytucję i ustawy.

Wydatki publiczne - określone w ustawie budżetowej są limitami i nie może on być zgodnie z zasadą przekroczony, jako wydatek określony akumulacyjne cele w aktach prawnych. Dokonywanie wydatków może nastąpić w granicach kwot określonych w planie finansowym tej jednostki w sposób oszczędny i celowy.

Rodzaje i formy wydatków publicznych - art. 63 ustawa o finansach publicznych

1. Wydatki budżetu państwa dzielą się na: wydatki bieżące, wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa, wydatki majątkowe.

2. Wydatki bieżące obejmują: subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje, wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług, inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.

3. Świadczenia na rzecz osób fizycznych obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

RODZAJE WYDATKÓW PUBLICZNYCH: Świadczenia społeczne (emerytury, renty), ochrona zdrowia, edukacja, obsługa długu publicznego, obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, fundusz pracy.

Cztery grupy zasad gospodarowania finansami publicznymi:

1. Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych

2. Zasada gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych

3. Zasada dotycząca wykonywania wydatków publicznych

4. Zasada ograniczenia deficytu budżetowego

WYDATKI SEKTORA PUBLICZNEGO.

Ogólna kwota tych wydatków w r 2000 w porównaniu z rokiem poprzednim nominalnie wzrosła o 7%, a realnie spadła o 2%. W tej strukturze wydatków wydatki socjalne stanowią bardzo istotną rolę. Są to np. renty, stypendia - 40,8% w roku 99. Występuje tu potrzeba reformy. Wydatki bieżące przeznaczone głównie na wynagrodzenia i wydatki o charakterze rzeczowym. Nominalnie wzrosły, realnie spadły o 0,5%.

Wydatki związane z obsługą długu publicznego. Nominalnie i realnie spadły. Największy wzrost sektora publicznego nastąpił w sektorach budżetu terytorialnego. Własne dochody - 11%. Wydatki - 23,2%.

Relacje wydatków poszczególnych segmentów sektora publicznego do PKB.

2000

%PKB

ogółem 44,5 42,7

budżet państwa 12,0 11,2

państwowe fund. Celowe 16,5 15,7

jednostki pozabudżetowe BP 0,7 0,7

kasy chorych 3,6 3,4

budżety JST 9,3 9,9

fundusze JST 0,2 0,2

WYDATKI SEKTORA PUBLICZNEGO

1. Kryterium podziału na rodzaje wydatków

• Wydatki o charakterze osobowym - płace

• Rzeczowe wydatki bieżące - zakup towarów

• Wydatki o charakterze inwestycyjnym

2. Funkcja spełniana przez daną jednostkę

• Wydatki na administrację (kancelaria prezydenta)

• Wydatki związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości

• Obrona narodowa

• Bezpieczeństwo publiczne

• Jednostki realizujące badania naukowe.

Istotą wydat. transf. jest to, że osoba lub jednostka otrzymująca środki z budżetu nie jest z tego tytułu zobowiązana do jakichkolwiek świadczeń na rzecz sektora publicznego. Nie oznacza to jednak, że otrzymanie środków publicznych nie może być uzależnione od spełnienia pewnych warunków.

PODATEK - jest daniną publiczną. Jest jednostronnie ustalonym świadczeniem pieniężnym o charakterze przymusowym, nieodpłatnym i bezzwrotnym, powszechnie pobieranym na rzecz państwa lub innych podmiotów publicznoprawnych np. samorządów.

DO ELEMENTÓW PRAWNEJ KONSTRUKCJI PODATKÓW ZALICZA SIĘ :

1. PODMIOT PODATKU

Podmiotem opodatkowania są osoby prawne i fizyczne, na których z mocy prawa ciąży obowiązek podatkowy.

podatnik - w sensie formalnym to taki, który z mocy prawa zobowiązany jest do zapłaty podatku.

podatnik - w sensie materialnym to ten, który pod względem gospod. ponosi ciężar podatku np.VAT.

płatnik - zobowiązany jest do obliczenia należnego od podatnika podatku i wpłacenia go na rzecz budżetu.

2. PRZEDMIOT PODATKU

Przedmiotem podatku jest rzecz lub zdarzenie, np. dochód z działalności gospodarczej, posiadanie nieruchomości, uzyskanie spadku.

3. PODSTAWĘ PODATKU Podstawą opodatkowania jest wartościowo lub ilościowo ujęty przedmiot podatku.

4. STAWKĘ PODATKU

Stawka podatkowa jest to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Stawki podatkowe występują w dwóch formach kwotowej i procentowej.

Stawka kwotowa określa bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym.

Stawka procentowa - stałej, która stanowi procentowo stałą wielkość w stosunku do podstawy opodatkowania;

- zmienna, której wysokość zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania.

W ramach stawek zmiennych wyróżnia się :

- stawki progresywne - podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania;

- stawki degresywne, które maleją wraz ze zmniejszeniem się podstawy opodatkowania;

- stawki regresywne - maleją wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.

5. SKALĘ PODATKOWĄ

Skala podatkowa informuje jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Jeśli jest kilka stawek podatkowych, to wyznacza się kwoty określone progami podatkowymi, od których nalicza się podatek wg określonych stawek.

Progresywna - wzrost stopy podatku przy wzroście podstawy opodatkowania; dwa rodzaje progresji:

- globalna - oznacz, że zawsze do całej podstawy opodatkowania stosuje się tylko jedną określoną stawkę. W ramach przedziału obciążenie jest proporcjonalne.

- ciągła - dla jednego przedziału opodatkowania mamy co najmniej dwie stopy podatkowe.

Skala regresywna - wzrastającym podstawą opodatkowania odpowiadają malejące stopy podatkowe.

Zwolnienia i ulgi podatkowe - oznaczają częściowe zaniechanie lub zawieszenie pobierania świadczenia podatkowego.

6. PROGI PODATKOWE,

7. ZWOLNIENIA, ULGI PODMIOTOWE I PRZEDMIOTOWE, UMORZENIA, PRZEDAWNIENIA.

Zwolnienia podatkowe polegają na wyłączeniu pewnej grupy podatników lub części przedmiotu opodatkowania z obowiązku podatkowego. Pierwsze zwolnienie ma charakter podmiotowy, drugie natomiast przedmiotowe.

Ulgi podatkowe polegają na tym, że w przypadku spełnienia określonych warunków następuje zmniejszenie obciążenia podatkowego. W praktyce odnoszą się one do podstawy opodatkowania lub do wielkości należności podatkowej. Mogą mieć charakter ulg : systemowych ( ulgi inwestycyjne ), zindywidualizowanych ( odnoszą się do konkretnych podmiotów i przyznawane są przez określony organ administracji skarbowej).

KLASYFIKACJA PODATKÓW. Podatki mogą być klasyfikowane wg różnych kryteriów .

1. Kryterium przedmiotu opodatkowania : dochodowe, konsumpcyjne ( od wydatków ), majątkowe, przychodowe.

2. Kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania : bezpośrednie, pośrednie.

3. Kryterium władztwa podatkowego : Rządowe (centralne), samorządowe, wspólne.

Podatki dochodowe - przedmiotem opodatkowania jest dochód traktowany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania, np. podatek dochodowy od osób prawnych i fizycznych.

Podatki konsumpcyjne obciążają dochód podatnika w momencie jego wydatkowania. Do tej grupy podatków zaliczane są podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier.

Podatki majątkowe obciążają całość majątku podatnika lub poszczególne jego dobra lub też przyrost tych dóbr, np. podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek od spadków i darowizn.

Podatki przychodowe od całości wpływów z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej

Podatki bezpośrednie to podatki, które bezpośrednio wskazują na zależność między zdolnością podatkową podmiotu prawnego lub osoby fizycznej a wysokością podatku, np. podatki dochodowe i podatki majątkowe.

Podatki pośrednie obciążają podatnika w sposób pośredni i nie pozostają w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową, np. podatki przychodowe i podatki konsumpcyjne; mogą być przerzucane na inny podmiot. Nie spełniają tego warunku, tzn. ich przedmiotem jest inne zjawisko niż uzyskanie dochodu lub posiadanie majątku, są to podatki przychodowe od wydatków.

Podatki rządowe obejmują podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy i od gier.

Podatki samorządowe należą do nich podatek od nieruchomości, od środków transportu, od posiadanych psów, opłata targowa, miejscowa i administracyjna.

Podatki wspólne, których wpływy dzielone są między władzę centralną i samorządy. Do nich zalicza się podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych.

Opłata jest formą pośrednią pomiędzy podatkiem a podatkiem dochodowym.

Nakładane są na podmioty, które korzystają w zamian nie wnosząc żadnych ulg.

Opłaty mogą mieć różną formę np. opłaty skarbowe. Mają charakter odpłatny np. znaczek skarbowy.

OPŁATA PUBLICZNA -jest świadczeniem pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, jednostronnie ustalonym i pobieranym przez władze publiczne. Zasadnicza różnica polega na tym, że opłata rodzi roszczenie do określonego świadczenia na rzecz jej płatnika, np. otrzymanie koncesji, zezwolenia na budowę domu. Zasady poboru i wysokości opłat regulowane są ustawowo. Opata skarbowa zasila budżety samorządowe lub budżet państwa.

PODZIAŁ OPŁAT:

1. Opłaty za czynności wykonywane przez organy administracji rządowej lub samorządowej np. koncesje.

2. Opłaty za usługi podmiotu gospodarki publicznej np. miejskie zakłady komunikacji publicznej.

3. Opłaty - korzystanie ze środowiska naturalnego np. opłaty klimatyczne.

4. Opłaty adiacentowe (inaczej dopłaty).

Opłaty : targowa, miejscowa i administracyjna stanowią dochody samorządowe.-

Obowiązek uiszczania opłaty skarbowej ciąży na osobach fizycznych i osobach prawnych oraz jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

Opłacie skarbowej podlegają:

- w postępowaniu w sprawach indywidualnych z zakresu administracji państwowej : podania, czynności podejmowane na wniosek zainteresowanego, zaświadczenia, zezwolenia,

- czynności cywilnoprawne ( np. umów sprzedaży rzeczy i praw majątkowych, umów dzierżawy i poddzierżawy, małżeńskich umów majątkowych ),

- dokumenty.

Opłata targowa jest pobierana od osób fizycznych, osób prawnych i innych, nie posiadających osobowości prawnej, jeśli dokonują sprzedaży na targowiskach. Opłatę targową pobiera się niezależnie od opłat za korzystanie z urządzeń targowych ( stołu, kiosku, wody ). Maksymalną stawkę określa Minister Finansów na mocy rozporządzenia. Rada gminy może wprowadzić niższe stawki.

Opłata miejscowa pobierana jest od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych w miejscowościach mających korzystne właściwości klimatyczne lub walory krajobrazowe. Miejscowości, w których można pobierać opłatę miejscową ustala wojewoda na wniosek gminy. Ustawa zwalnia z podatku członków przedstawicielstw państw obcych ( na zasadach wzajemności), osoby przebywające w szpitalach, uzdrowiskach i sanatoriach,

osoby niewidome i ich przewodników, zorganizowane grupy dzieci i młodzieży oraz osoby posiadające w danej miejscowości domy letniskowe i opłacające podatek od nieruchomości.

Opłatę administracyjną może wprowadzić rada gminy za czynności urzędowe nie objęte przepisami o opłacie skarbowej.

CŁO - różni się od podatku określonym wzajemnym świadczeniem polegającym na dopuszczeniu towaru do obrotu na danym obszarze celnym. Zagadnienie celne stanowi autonomiczny system prawny uregulowany w kodeksie celnym.

Funkcje cła : protekcjonistyczna - ochrona produkcji krajowej przed towarami zagranicznymi, fiskalna, cenotwórcza.

Stawki celna ustala się w procentach od wartości towarów lub kwotowo w stosunku do ilości towarów. Mogą występować również stawki mieszane tzn. uzależnione od ilości i wartości towarów. Maja one wpływ na cenę towaru, i w tym sensie mówi się o ich cenotwórczej funkcji. Na wysokość wpływów z ceł oddziałuje wielkość importu oraz kurs waluty. W Polsce mimo bardzo szybkiego wzrostu importu dochody z ceł corocznie maleją. Powodem tej asymetrii są malejące stawki celne i mała skuteczność służb celnych w zapobieganiu przemytowi.

PODATKI DZIELIMY NA:

1. Podatki bezpośrednie - podstawą wymiaru jest wprost dochód albo majątek. Są to podatki dochodowe, majątkowe.

2. Podatki pośrednie - obciążenie zakupów świadczeń wliczonych w cenę towarów np. VAT, akcyza.

Przychody - związane z finansowaniem deficytu.

Kredyty bankowe - zaciągane przez państwo i samorządy. Zasilenie ma postać kredytu. Może być to kredyt poprzez dyskonto weksli.

Państwo może zaciągać pożyczki publiczne - emisja papierów wartościowych.

Warunki udzielania pożyczek publicznych: przesuwanie terminów zapłaty.

Pożyczki i kredyty oddziaływają na płynność.

Pożyczka bankowa - czynności, które mogą sprawować banki i inne instytucje.

Kredyt - może udzielić tylko bank.

RÓŻNICE POMIĘDZY UMOWĄ A POŻYCZKĄ

∗ W drodze umowy pożyczki pieniężnej następuje przeniesienie własności pieniędzy, natomiast w przypadku umowy kredytu bankowego, bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy określoną ilość środków pieniężnych w postaci bezgotówkowego pieniądza bankowego

∗ Umowę pożyczki regulują postanowienia kodeksu cywilnego, do umowy kredytu odnosi się prawo bankowe.

∗ Kredyt udzielany jest na konkretne cele, podane przez kredytobiorcę we wniosku kredytowym i potwierdzone następnie w umowie kredytowej; przy pożyczce nie jest wymagany taki warunek.

∗ Wykorzystanie kredytu następuje na warunkach i zasadach w umowie kredytowej, ten warunek nie musi dotyczyć pożyczki.

∗ Umowa kredytowa zawierana jest zawsze na piśmie, a nie ma takiego wymogu przy pożyczce, której wysokość nie przekracza kwoty 500,-z.

∗ Umowa kredytowa jest umową odpłatną (bank pobiera od przyznanego kredytu prowizję przygotowawczą a

od kwoty wykorzystanego kredytu - odsetki).

Pożyczki publiczne - dług zaciągany przez państwo u obywateli i podmiotów gospodarczych. Państwo emituje papiery wartościowe, ściąga pieniądz z rynku - zdejmuje płynność. Gdy państwo wykonuje papiery - dodaje płynności.. udzielenie kredytu - dodaje płynności, stanowi przedmiot rozliczenia transakcji. Spłata kredytu - pieniądz zostaje wycofany.

Wydatki publiczne - wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo.

1. Wydatki związane z zakupem dóbr i usług, które tworzą popyt na dobra i usługi.

2. Wydatki o charakterze transferowym, są to wydatki nie ekwiwalentne, ponieważ stanowią źródło dochodów, mogą przyczyniać się do wzrostu popytu globalnego.

3. Wydatki o charakterze bieżącym - związane z funkcjonowaniem sfery budżetowej oraz dotacje np. na udzielone z budżetu państwa dla szkół i innych instytucji sfery budżetowej.

FORMY JEDNOSTEK SEKTORA PUBLICZNEGO :

1. Jednostki budżetowe - tworzy sieje w takich dziedzinach w których wydatki są niewspółmierne do realizowanych

dochodów. Wykonują one swoje zadania bez pobierania opłat a więc na zasadach niekomercyjnych. Jednostki budżetowe dzielą się na rządowe i samorządowe. Jednostki te pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Taką metodę rozliczania z budżetem określa się jako budżetowanie brutto. Podstawę gospodarki finansowej jednostki budżetowej stanowi plan finansowy ustalony przez kierownika jednostki na podst. parametrów otrzymanych od nadrzędnego dysponenta środków budżetowych.

Budżetowanie netto - odpowiedź na wady, które posiadają jednostki budżetowe.

Budżetowanie netto - uzależnia wysokość wydatków od dochodów, sprzyja zmniejszeniu redystrybucji.

Państwowe jednostki budżetowe są tworzone, łączone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów. Samorządowe powoływane są przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.

Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej co oznacza że ich kierownicy podejmują czynności o charakterze cywilnoprawnym nie w imieniu danej jednostki, lecz jako upoważnieni przedstawiciele Skarbu Państwa lub gminy, powiatu czy województwa. Formę jednostek budżetowych przyjmują : urzędy naczelnych organów państwowych - Prezydent RP, Sejm, Senat: urzędy administracji rządowej i samorządowej; urzędy przestrzegania prawa NIK, regionalne izby obrachunkowe; sądy, prokuratury, trybunały; areszty i więzienia; szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie i policealne; placówki opiekuńczo - wychowawcze, poradnie pedagogiczne; domy pomocy społecznej; parki narodowe i krajobrazowe; jednostki szkoleniowe i

doradcze. W planach jednostek budżetowych ujmuje się :

• wydatki bezpośrednio związane z funkcjonowaniem jednostek, tj. wynagrodzenia, wydatki na zakupy towarów i us-ług, opłaty;

• wydatki na inwestycje własne,

• dotacje oraz świadczenia wypłacane innym podmiotom.

Dochody jednostek budżetowych stanowią średnio 17 % ich wydatków. Dochodami tymi są wpływy z kar, opłat, grzywien oraz świadczonych przez nie usług. Wysokość wydatków państwowych jednostek budżetowych uległa zmniejszeniu w 1999 r. w wynik reformy samorządowej oraz reformy opieki zdrowotnej. W budżecie na 2000 r. przewiduje się, że ich udział w wydatkach publicznych ogółem wyniesie około 10 % podczas gdy w 1998 r. stanowi jeszcze 20 %.

GOSPODARKA POZABUDŻETOWA :

• zakłady budżetowe,

• gospodarstwa pomocnicze,

• środki specjalne.

Jednostki gospodarki pozabudżetowej dysponują własnymi dochodami, które służą finansowaniu przypisanych zadań. Istota gospodarki pozabudżetowej jest samowystarczalność. Pokrywają one swoje wydatki z własnych dochodów, a rozliczenie z budżetem następuje poprzez wpłatę części uzyskanej nadwyżki środków obrotowych lub zysku.

Zestawienie dochodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych tworzy w ustawie budżetowej odrębny plan finansowy. Jest on powiązany z budżetem państwa kwotami dotacji udzielanych jednostkom gospodarki pozabudżetowej i wpływami z ich zysku do budżetu państwa. Celem wprowadzenia gospodarki pozabudżetowej była poprawa efektywności gospodarowania finansami publicznymi.

2. Zakłady budżetowe - są to jednostki, które nie posiadają osobowości prawnej, ale korzystają z samodzielności organizacyjnej ora ograniczonej samodzielności finansowej. Państwowe z. b. są tworzone, łączone i likwidowane na mocy decyzji ministrów i kierowników urzędów centralnych lub wojewodów; samorządowe z. b. Są powoływane przez organy stanowiące samorządu terytorialnego. Przykłady p. z. b. : ośrodki szkolenia i dokształcania kadr urzędów administracji państwowej; zakłady działające pr: MON; ośrodki sportu i rekreacji; domy pracy twórczej.

Liczba zakładów budżetowych jednostek budżetu państwa maleje. Z. b. są przekształcane w spółki.

W planie finansowym zakładu budżetowego wyodrębnia się w szczególności: przychody własne, dotacje z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń, wydatki inwestycyjne.

W planie finansowym zakładu budżetowego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków, pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu.

3. Gospodarstwa pomocnicze - funkcjonuje jako wyodrębniona część jednostki budżetowej organizacyjnie i finansowana z dochodów własnych. G. P. finansuje swoje wydatki z własnych dochodów oraz może korzystać z dotacji z budżetu. Do budżetu wpłacają połowę osiągniętego zysku. W formie g. p. prowadzone sam. in. : zakłady obsługi ministerstw i centralnych urzędów administracji państwowej; hotele pracownicze; ośrodki wypoczynkowe i wypoczynkowo - szkoleniowe; warsztaty szkolne. Liczb: g. p. maleje, jednak nadal w 1998 r. przychody ich stanowiły 1,7 mld zł, to jest 0,7 % wydatków sektora finansów publicznych. Gospodarkę finansową prowadzą na podst. planu finansowego, w którym określa się :

- przychody własne,

- wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzenia,

- wydatki inwestycyjne,

- rozliczenie z budżetem, tzn. wpłata do budżetu,

- dotacje z budżetu.

G. p. nie maja osobowości prawnej, korzystają z samodzielności organizacyjnej oraz ograniczonej samodzielności ekonomicznej. Ograniczona samodzielność ekonomiczna polega na tym, że środki finansowe nie wykorzystane przez zakłady w danym roku nie wygasają i mogą być wykorzystane w roku następnym.

4. Środki specjalne - mają postać wyodrębnionego rachunku środków pieniężnych, w celu prowadzenia określonego przez jednostkę budżetową rodzaju jej działalności. Gromadzenie środków specjalnych łączy się z tym, że dochody budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego nie są odprowadzane bezpośrednio do budżetu lecz na specjalny rachunek bankowy, z którego pokrywa się koszty tej działalności. Dochodami środków specjalnych mogą być : opłaty za czynności egzekucyjne komorników sądowych, urzędów skarbowych, wpływy należności budżetowych w wyniku działalności izb, urzędów skarbowych i urzędów celnych, wpływy z odpłatności za produkty i usługi, pieniężne spadki, zapisy i darowizny na rzecz jednostki budżetowej, odszkodowania i wpłaty za utracone lub uszkodzone mienie oddane w zarząd lub użytkowanie jednostki budżetowej, wpływy z tytułu sprzedaży zapasów mobilizacyjnych.

Ś. S. działają przy : MF, Głównym Urzędzie Ceł, Urzędzie Kultury i Turystyki, MSWiA; zarządach dróg ; placówkach oświatowych; jednostkach ochrony zdrowia.

Środki specjalne są ważną formą gospodarki pozabudżetowej. Ich udział w wydatkach tego segmentu sektora finansów publicznych wzrasta. W 1991 r. stanowiły one 0,9 % ogółem wydatków publicznych, w 1998 r. 1,7 %.

5. Publiczne fundusze celowe.

FUNDUSZE CELOWE - stanowią „małe" budżety z własnymi dochodami i wydatkami, których zadaniem jest finansowanie tyłki określonych zadań. Stąd też nazywa się parabudżetami.

F. c. różnią się tym, że ich dochody pochodzą ze świadczeń o charakterze publicznoprawnym, a nie ze sprzedaży produkcji i usług. F. c. może działać jako osoba prawna lub stanowić jedynie wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany u ustawie powołującej fundusz. Wyróżniamy państwowe f. c. ; gminne, powiatowe lub wojewódzkie f. c. Podstawą gospodarki f. c. s; roczne plany finansowe. Wydatki mogą być dokonywane do wysokości posiadanych przychodów bieżących oraz dotacji z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i pozostałości środków z okresów poprzednich. Jeżeli wydatki funduszy przekraczają dochody to mogą one zaciągać kredyty i pożyczki o ile ustawy je tworzące tak stanowią. Gdy dochody są wyższe od wydatków, nadwyżka finansowa pozostaje do dyspozycji f. c.

W ustawie budżetowej ujętych jest obecnie 13 państwowych funduszów celowych. : F. Ubezpieczeń społecznych, F. Emerytalne - Rentowy, F. Prewencji i Rehabilitacji, F. Administracyjny, F. Pracy, F. Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Państwowy F. Kombatantów, F. Alimentacyjny, Państwowy F. Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowy F. Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, F. Ochrony Gruntów Rolnych, F. Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym, F. Promocji Twórczości.

W ostatnich latach wzrosła zarówno liczba funduszy, jak i wielkość środków publicznych pozostających w ich gestii. Wydatki f. c. stanowią prawie 40 % wydatków publicznych. Z tego 25 % pokrywane jest dotacjami z budżetu państwa. Około 90 % wydatków realizują dwa fundusze : FUS i KRUS.

Największa kwota transferów powyżej 41 mld .

FUNKCJE FUNDUSZY CELOWYCH:

1. alokacja środków publicznych - poprzez fundusze celowe dokonywana jest alokacja zasobów gospodarczych stosowany jest mechanizm administracyjny.

2. redystrybucja dochodów w gospodarce i społeczeństwie - w wyniku ich działalności następuje ingerencja przymusowa w dochody osób i podmiotów gospodarczych, co powoduje zmiany w wykorzystaniu PKB.

3. mobilizacja środków publicznych - polega na tym, że fundusze celowe mogą wpływać na powiększenie środków publicznych zwłaszcza, gdy nie możliwe jest ich powiększenie za pomocą mechanizmów fiskalnych. Wspiera ją zasada zgodnie, z którą wielkość wydatków jest uzależniona z wielkością dochodów. Chęć większych wydatków wymaga maksymalizowania wysiłki, aby były większe dochody.

4. realizacja wydatków publicznych - Racjonalizacji - techniki finansowania w funduszach celowych

• możliwość zerwania z zasadą jednoroczności budżetowania

• stabilizacja dochodów publicznych zagwarantowana przez ustawowe źródła finansowania

• zapewnienie ciągłości finansowania zadań

elastyczne kształtowanie wydatków w zależności od zmieniających się potrzeb.

1. Fundusz Ubezpieczeń społecznych (FUS) - 1987 r. -jest państwowym funduszem celowym, zapewniającym osobom objętym ubezpieczeniem społecznym oraz członkom ich rodzin, wypłatę świadczeń pieniężnych ze środków pochodzących głównie z należnych mu składek. Celem każdego systemu emerytalnego jest zabezpieczenie materialne osób kończących aktywność zawodową. Systemy emerytalne mogą być finansowane w różny sposób. Są dwa sposoby finansowania emerytur :

- system repartycyjny, oparty na zasadzie wypłacania bieżących emerytur ze składek wpłacanych przez pracujących

- system kapitałowy, w którym składka wpłacana przez pracujących jest inwestowana tak, aby zapewnić powiększenie kapitału emerytalnego.

Zagrożeniem dla systemu kapitałowego są okresy spadku koniunktury gospodarczej, kryzysy finansowe, wysoka inflacja, czy też załamanie się giełdy.

System repartycyjny jest natomiast czuły na zmiany demograficzne i wzrost bezrobocia. Starzenie się społeczeństwa powoduje zmniejszenie się liczby pracujących opłacających składki, a wzrost liczby świadczeniobiorców. Zwiększanie udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie pracujących zmniejsza także wpływy do funduszy emerytalnych.

Fundusz ten gromadzi przychody z: ze składek na ubezpieczenia społeczne (ustawowo zabezpieczone), korzysta z dotacji budżetu państwa, finansowanie świadczeń, które zlecone są temu funduszowi (np. alimentacyjne), korzysta z dotacji związanych z gwarancją państwową.

System emerytalny w Polsce do 1998 r. miał charakter repartycyjny. Wypłata emerytur opierała się na umowie międzypokoleniowej, gdzie obecne pokolenie pracujących finansowało emerytury dawnych pracowników. Ten system charakteryzował się :

- wysokim obciążeniem kosztów pracy, na które składała się 45 % składka na ZUS, 3 % składka na Fundusz Pracy oraz 0,18%naFGŚP,

- brakiem jednoznacznej i przejrzystej zależności między wysokością świadczenia a stażem pracy i zarobkami,

- licznymi branżowymi przywilejami emerytalnymi stwarzającymi możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę,

- brakiem stabilności prawnej powodowanej częstymi zmianami zasad waloryzacji emerytur oraz wprowadzeniem dodatkowych obowiązków odprowadzania składek, np. od umów zlecenia, nagród okolicznościowych,

- dużym obciążeniem budżetu państwa dotacjami do emerytur i rent, które w 1998 r. do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynosiły 12 %, natomiast do Funduszu Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego prawie 94 %.

Od 1990 r. w Polsce wszedł w życie zreformowany system ubezpieczeń społecznych. System opiera się na trzech filarach :

- filar pierwszy - zreformowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych,

- filar drugi - kapitałowe fundusze emerytalne,

- filar trzeci - prywatne fundusze emerytalne gromadzące dodatkowe oszczędności.

Obowiązkowo do zreformowanego systemu w ramach I i II filaru wchodzą osoby w wieku do 30 lat. Osoby w wieku od 31 do 50 lat mogą decydować same czy chcą otrzymać emeryturę z
I zreformowanego filaru, czy z I i II. Reforma nie obejmuje osób powyżej 50 roku życia, które otrzymują emeryturę tylko z ZUS.

Pierwszy filar nowego systemu zachowuje charakter repartycyjny, a więc składki są na bieżąco wypłacane obecnym emerytom. Do ZUS wpływa składka równa 45 % „ uskładkowionej" płacy, ale odprowadzana jest tylko do wysokości 30 przeciętnych wynagrodzeń. Jest ona rejestrowana na indywidualnym koncie każdego ubezpieczonego. Dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest ZUS, będący państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Przychodami FUS są:

- wpływy własne ze składek na ubezpieczenia społeczne,

- dotacja z budżetu państwa na sfinansowanie wypłat świadczeń zlecanych ZUS,

- dotacja wynikająca z ustawowo zapisanych gwarancji państwowych dotyczących wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W wyniku reformy składka została podzielona na dwie części: płacona przez pracownika i pracodawcę między cztery rodzaje funduszy celowych :

• f. emerytalny służy wypłacie emerytur,

• f. rentowy, z którego wypłacane są renty inwalidzkie i rodzinne,

• f. chorobowy, obsługujący wypłatę chorobowych i rehabilitacyjnych,

• f. wypadkowy, z którego wypłacane są świadczenia w razie wypadków i chorób zawodowych.

Jeżeli pracownik przystępuje do drugiego filaru, to ZUS przekazuje 9 % składki ( 36 % pozostaje w ZUS ) do wskazanego przez niego funduszu emerytalnego. Składki po przeliczeniu na jednostki uczestnictwa funduszu są gromadzone na indywidualnych rachunkach i inwestowane przez poszczególne fundusze.

Działalność funduszy emerytalnych podlega szczególnej kontroli państwa, prowadzonej przez Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi (UNFE).

Dodatkowo każdy obywatel może ubezpieczyć się w ramach trzeciego filaru. Ubezpieczenie to charakteryzuje całkowita dowolność w zakresie wysokości jak i charakteru.

Udział FUS w wydatkach całego sektora finansów publicznych jest bardzo znaczący i wynosi aż 30 %. Przeszło 85 % środków jest przeznaczonych na emerytury i renty, pozostałe zaś służą finansowaniu różnego typu zasiłków, np. chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, dodatków i odszkodowań.

2. Fundusz Emerytalno - Rentowy - jest podstawowym funduszem ubezpieczeniowym rolników, z którego wypłaca się świadczenia pieniężne tj. emerytury, renty, zasiłki pogrzebowe, dodatki do emerytur i rent. Ubezpieczenia społeczne rolników reguluje ustawa z dn. 20.XII.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Funduszami dysponuje Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, będący centralnym organem administracji państwowej, który podlega Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Przychodami tego funduszu są: składki na ubezpieczenia emerytalne - rentowe; dotacje celowe z budżetu państwa, które przeznaczone są na np. dodatki dla żołnierzy, górników, kombatantów, oraz opłacanie składek na ubezp. zdrowotne dla rolników i emerytów oraz rencistów nie będących podatnikami podatku od osób fizycznych; dotacja uzupełniająca z budżetu państwa. Fundusz jest prawie w całości finansowany z budżetu państwa.

3. F. Prewencji i Rehabilitacji - powołany ustawą z 20.XII.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jest on przeznaczony na finansowanie bezpośrednich kosztów osobowych i rzeczowych realizacji zadań Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i rolniczym chorobom zawodowym. Fundusz ten tworzony jest z : funduszu składkowego płaconego przez ubezpieczonych w wysokości l % planowanych wydatków; dotacji budżetowej.

4. F. Administracyjny - powołany na mocy ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, przeznaczony jest na finansowanie kosztów obsługi ubezpieczenia społecznego rolników. Tworzony jest z ; odpisów od Funduszu Emerytalne - Rentowego; odpisu od funduszu składkowego. Środki Funduszu mogą być przeznaczone na wydatki bieżące i inwestycyjne.

5. F. Pracy - 1990 r - zasilany ze składki ubezpiecz. (2,45 %). Pobiera ZUS i przekazuje na FP. Celem FP jest aktywizacja zawodowa osób poszukujących pracy oraz łagodzenie skutków bezrobocia. Powstał na mocy ustawy z dnia 14.XII. 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Przychody FP stanowią:

• wpływy ze składek płaconych przez pracodawców,

• środki z dotacji budżetowej.

Z FP finansowane są: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki i świadczenie przedemerytalne, wydatki na szkolenia osób bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, wynagrodzenia młodocianych pracowników i opiekunów praktyk uczniowskich, aktywizacja zawodowa absolwentów, programy specjalne, pożyczki udzielane bezrobotnym i pracodawcom. Wydatki FP stanowią 2 % wydatków sektora finansów publicznych. Kierowane są na zasiłki dla bezrobotnych, które stanowią prawie 41 % wydatków tego funduszu. Prezes Krajowego Funduszu Pracy - dysponent funduszu, realizująje Urzędy Pracy.

6. F. Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - 1993 r.- posiada osobowość prawną - został utworzony w celu wypłaty roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Powołano go na mocy ustawy z dn. 29.XII. 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Jego obsługą zajmują się urzędy pracy. Dochodami Funduszu są składki płacone przez pracodawców. Celem funduszu jest zaspokajanie podstawowych roszczeń pracowniczych w sytuacji gdy wszczęte zostanie w stosunku do niewypłacalnego pracodawcy postępowanie upadłościowe, likwidacyjne lub pracodawca faktycznie zaprzestanie działalności gospodarczej i nie posiada środków na wypłatę należnych świadczeń; wsparcie finansowe określonej grupy pracodawców w celu realizacji ich zobowiązań finansowych wobec emerytów i rencistów, wynikających z prawomocnych orzeczeń sądowych.

7. Państwowy F. Kombatantów - 1982 r - zajmuje się udzielaniem pomocy socjalnej kombatantom. Powstał na podst. ustawy zdn. 24.XII. 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Źródłem zasilania tego funduszu jest dotacja budżetowa. Wydatki przeznaczone są na : świadczenia społeczne tj. zapomogi, pomoc pielęgnacyjna; usługi materialne z tytułu refundacji należnych kombatantom ulg i zwolnień w opłatach radiowo-telewizyjnych i telefonicznych. Dysponent - Prezes Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.

8. F. Alimentacyjny - 1974 r - działa na podst. ustawy z dn. 18.VII.1974 r. o funduszu alimentacyjnym. Przeznaczony jest na wypłatę świadczeń pieniężnych dla dzieci i innych osób, w przypadku niemożności wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych od osób zobowiązanych do ich świadczenia. Przychody jego tworzą: przychody własne stanowiące głównie należności ściągnięte od osób zobowiązanych do alimentacji; dotacje z budżetu państwa. Obsługa - Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

9. Państwowy F. Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych - 1992 r. - posiada osobowość prawną - powołano do finansowania rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Został on utworzony w 1991 r., obecnie działa na podst. ustawy z dn. 27.VIII. 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Przychody funduszu stanowią: wpłaty zakładów pracy z tytułu zatrudnienia mniej niż 6 % osób niepełnosprawnych, wpłaty zakładów pracy chronionej. Środki Funduszu kierowane są na : finansowanie części składki z tytułu ubezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładach pracy chronionej; refundację kosztów wynagrodzenia osób niepełnosprawnych skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy; organizowanie nowych stanowisk pracy dla niepełnosprawnych, lub przystosowanie istniejących do wymagań wynikających z niepełnosprawności; dofinansowanie lub refundację wynagrodzeń osób zatrudnionych w zakładach pracy chronionej, u których stwierdzono upośledzenie umysłowe; dofinansowanie kredytów bankowych zaciąganych przez zakłady pracy chronionej.

Wydatki: przeprowadza refundację kosztów do utworzenia miejsc pracy dla niepełnosprawnych, usuwa bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych, szkolenia i przekwalifikowania osób niepełnosprawnych, utrzymanie w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, dofinansowanie zakładów pracy chronionej.

Fundusz ten posiada osobowość prawną.

10. Narodowy F. Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - 1989 r. - posiada osobowość prawną - ustawa z dn. 27.IV. 1989 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawa z 1989 r. - Prawo Wodne. Przychody funduszy pochodzą z : opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za nieprzestrzeganie jego wymogów; opłat za korzystanie z wód i urządzeń wodnych; opłat eksploatacyjnych i koncesyjnych oraz kar za wydobywanie kopalin bez koncesji lub z jej naruszeniem; dochody z działalności pożyczkowej i kapitałowej. Pomoc finansowa udzielana przez fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej polega na : udzielaniu niskooprocentowanych pożyczek, które mogą być częściowo lub całkowicie umarzane pod warunkiem terminowego wykonania zadania; udzielaniu dotacji do realizacji dużych projektów inwestycyjnych; dopłatach do preferencyjnych kredytów i pożyczek. Wolne środki angażowane są w inwestycje kapitałowe ( nabywanie i zbywanie akcji itp.).

11. F. Ochrony Gruntów Rolnych - 1982 r - Dochody czerpie z opłat z tytułu wyłączenia z produkcji rolnej gruntów leśnych i rolnych. Z dochodów tych realizuje prace związane z ochroną tych gruntów. Ma strukturę rozbudowaną administracyjnie. Jest tu podział środków.

12. F. Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym - 1989 r.Powstaje z wpływów ze sprzedaży map i innych wyrobów geodezyjnych (ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne). Realizuje zadania związane z tym funduszem.

13. F. Promocji Twórczości - 1994 r.-Powstał w 1994 roku na mocy ustawy. Źródłami dochodów są obowiązkowe wpłaty producentów albo twórców, których czas ochronny praw autorskich już minął. Ze środków tych fundusz może finansować stypendia, dofinansować utwory, wydawnictwa dla osób niewidomych.

FUNDUSZE KRUS-U:

• składkowy - Zajmuje się wypłatą świadczeń z tytułu wydatków, zasiłków.

• emerytalno-rentowy - ma dwa źródła: dotacja budżetowa, składki emerytalno-rentowe.

Dysponentem jest centralny organ Ministerstwa Rolnictwa - dysponuje kasa kRUS-u. Przychody to: składki emerytalno-rentowe, dotacja budżetowa - celowa na wypłatę świadczeń związanych z ubezpieczeniem rolników i kombatantów; dotacja uzupełniająca z gwarancjami państwowymi. Wydatki to: znaczące - stanowią 5% całego sektora, przeznaczone na emerytury i renty.

• prewencji i rehabilitacji - Korzysta z dotacji budżetowej. Służy dla pomocy ubezpieczonym rolnikom z kłopotami zdrowotnymi. Korzysta również z odpisów funduszu składkowego.

• Administracyjny - Zajmuje się utrzymaniem KRUS-u. Korzysta z funduszu rezerwowego. Nadwyżka też idzie z dotacji budżetu państwa.

• rezerwowy.

Fundusze celowe dzielimy wg kryteriów:

• fundusze centralne - scentralizowane,

• fundusze samorządowe - wojewódzkie, powiatowe, gminne,

Fundusze te mają osobowość prawną, lecz większość z nich jej nie posiada.

Swoje środki mogą przeznaczać na różne cele. W ten sposób zatracają swój publiczny charakter.

Sposoby gospodarowania środkami tych funduszy:

• przychody z tytułu ustawy np. składki na rzecz tych funduszy,

• środki przekazywane z budżetu terytorialnego,

• pozostałość z lat ubiegłych.

Jeżeli wydatki są większe od przychodów to fundusze mogą zaciągać pożyczki (nawet z budżetu państwa np. ZUS).

AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA.

Powołana w miejsce funduszu o restrukturyzacji rolnictwa.

Zadania to: realizowanie dopłat do kredytów preferencyjnych dla rolników.

Wykorzystuje tu środki budżetowe. Może mieć dotacje państwowe.

Przychody to: środki z oprocentowania rezerw opodatkowanych przez banki do BC, dotacje państwowe, środki uzyskane z bezzwrotnej pożyczki zagranicznej.

A wszystko to są środki publiczne.

Jest to twór organizacyjny, którego zasoby mogłyby zasilać państwowy budżet.

FUNDACJE - to inna forma funduszu celowego. Mają osobowość prawną.

Agencie rządowe -państwowe osoby prawne. Realizują prawa własnościowe lub prawa do nieruchomości. Te agencje stanowią grupę podmiotów, które umożliwiają rządowi wykonywanie działań gosp. w skali kraju, celem ich nie jest osiąganie zysku.

Rodzaje agencji: Agencja Rynku Rolnego, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad, Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Techniki i Technologii, Agencja Rezerw Materiałowych, Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych, Agencja Prywatyzacji.

AGENCJA - ustawa stanowi, że plany finansowe sąpodst. ich gospodarką finansową, są wyodrębnione wydatki i przychody szczegółowo. Przekazywane są do Ministerstwa Finansów. Głównym źródłem ich dochodów są: dotacje budżetowe, dochody z administrowania mienia państwowego, opłaty i prowizje pobierane od usług administracji rządowej i innych podmiotów.

Przychody stanowią ich prognozowane wielkości. Wydatki mogą ulegać zmianie jeżeli agencja zrealizuje więcej zadań niż zaplanowano.

Agencje i fundacje jako podmioty sektora publicznego.

Funkcjonują w oparciu o zasady gospodarki budżetowej i rynkowej realizujące zadania publiczne ze środków publicznych. (Instytucje Kultury, Państwowe Szkoły Wyższe, Fundacje ).

Agencje i fundacje wykonują zadania własne mające charakter ustawowy i zadania fakultatywne.

Formy pomocy publicznej ( wydatki publicznme, uszczuplenie publiczne),

Pomoc publiczna - (w UE - traktat rzymski) - jest zabroniona. W UE, jeżeli zniekształcona lub grozi zniekształceniu w wymiarach z konkurencja.

Zwolnienia od udzielania pomocy publicznej:

1. Automatyczne - dotyczą 2 rodzajów pomocy:

• o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów, gdy udzielanie pomocy jest bez dyskryminacji na potrzeby towaru,

• w celu likwidacji szkód wyrządzonych przez katastrofy,

• tylko w Niemczech - pomoc dla regionów dotkniętych wcześniejszym podziałem Niemiec.

2. O charakterze warunkowym - dotyczą pomocy, której przyznanie zależy od zgody komisji europejskiej - pomoc w:

• jest przeznaczona na pomoc dla regionów o niskim poziomie życia i bezrobociu,

• pomoc w celu wspierania ważnych projektów o znaczeniu europejskim,

• zapobieganie,

• przeznaczone na ułatwienie rozwoju dziedzin obszarów gospodarki o ile nie zmieni ono warunków w handlu,

• we wspieraniu kultury i dziedzictwa kulturowego i inne.

Zasady uznania pomoc w UE:

1. przejrzystość - Procedury modyfikacyjne i kontrolne, zgłaszanie przez państwo chęci o udzielaniu pomocy.

2. proporcjonalność - Kwota pomocy proporcjonalna do problemu , nie może przekraczać pułapów określonych przez UE.

3. spójność - Jest to dążenie do likwidacji nierówności rozwoju w krajach UE.

4. subsydialność - Komisje europejskie podejmują działania, gdy dane państwo nie radzi sobie samo z ważnymi problemami - naruszenie zasady konkurencji.

Specjalne reguły udzielania pomocy publicznej w sektorach gospodarki: przemysł stalowy, przemysł węglowy, przemysł włókien syntetycznych, przemysł motoryzacyjny, przemysł rolniczy, przemysł rybołustwa, przemysł transportowy

Inne inny podział pomocy:

1. operacje na podatkach, zwolnienia, ulgi, odroczenie raty, umorzenia, zaniechanie ustalenia i poboru podatków,

2. operacje na zw z zapłat wobec funduszy publicznych (celowe),

3. operacje na kredytach, pożyczkach, poręczenia, gwarancje,

4. operacje na kapitale, nabycie akcji,

5. dotacje.

CEL POMOCY UE:

1. POMOC HORYZONTALNA - rozwiązuje problemy o charakterze strategicznym, czyli pomoc z tytułu małych i średnich przedsiębiorstw, na działalność handlowo-rozwojową, ochronę środowiska, oszczędności paliw, zatrudnienie i przekwalifikowanie pracowników, osłony socjalne, restrukturyzacja przedsiębiorstw

2. POMOC SEKTOROWA - dotacje kierowane są do: restrukturyzacji

3. POMOC REGIONALNA - likwidowanie różnic: społecznych, gospodarczych, technologicznych, przyciągania inwestycji i zachęcanie ich do pomocy

4. POMOC TZW DORAŹNA, OGÓLNA - najrzadziej używana zw z doraźnym problemem kierowania do restrukturyzowanych przedsiębiorstw na okres 6 miesięcy.

• POMOC PUBLICZNA - wg obowiązku ustawy na postanowieniach UE - oznacza przysporzenie bezpośrednich lub pośrednich przez organizacje udzielanie pomocy , korzyści finansowych określonych przedsiębiorstw. W następstwie, którego przysporzenie uprzywilejowuje się ich w stosunku do konkurentów w drodze dokonywaniu na nich rzecz lub ze nich wydatków ze środków publicznych lub pomniejszenie świadczeń od nich na rzecz sektora finansów publicznych na podstawie odrębnych ustaw i innych tytułów prawnych.

Pomoc w Polsce:

1. dotacje, ulgi podatkowe,

2. dekapitalizowanie przedsiębiorstw na rachunkach odrębnych niż w gospodarce rynkowej,

3. pożyczki, kredyty udzielane przedsiębiorstwom na warunkach korzystniejszych niż na rynku - preferencyjne,

4. poręczenie, gwarancje za zobowiązania przedsiębiorstwa na warunkach korzystniejszych niż na rynku,

5. zaniechanie ustalania zobowiązania podatkowego, odroczenia raty, umorzenie zaległości podatków i inne należne świadczenie pieniężne,

6. zbywanie lub oddawanie do korzystania z mienia państwowego na warunkach korzystniejszych niż na rynku.

Pomoc publiczna w Polsce w 99 ogółem wynosiła 9076,10 w mln..

W UE dominują dotacje, można powiedzieć, że mamy zły system podatkowy. Środki są nieefektywnie wykorzystanie. Operacje na podatkach ulgi + odroczenia i rozkładanie na raty.

Pomoc na cele z ustawy: na nowe inwestycje, w celu tworzenia miejsc pracy, doraźna, restrukturyzacyjna, dla małych i średnich przedsiębiorstw w formie poręczenia spłaty kredytów na zakup materiałów i surowców do produkcji, w celu naprawienia szkód zw z katastrofami, o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów, z tytuły rekompensaty dla przedsiębiorstw, które biorą udział w realizacji zadań publicznych, w celu promowania nauki, oświaty, dziedzictwa kulturowego.

Przepisy ustawy stosowane są do udzielania pomocy przedsiębiorstw, której wartość (w ciągu 3 poprzednich lat) przekracza kwotę 100.00 euro, poniżej tej kwoty stosuje się tylko wybrane przepisy (nie sumuje się) do pomocy stosuje się ex i sektorowej niezależnie od wielkości. Stosuje się przepisy ustawy do tworzenia, udzielanie pomocy w celu utrzymania mocy produkcyjnej przedsiebiorstw na rzecz obronności, rolnictwa, rzecznictwa.

Dopuszczalna pomoc regionalna - jeżeli jest konieczna dla obszarów o niskim poziomie PKB brutto per capita niższe niż 75%. W państwach pomoc stanowi element polityki regionalnej (Polska spełnia ten warunek).

Pomoc sektorowa - jeżeli przyspiesza rozwój gospodarczy i łagodzi społeczne i ekonomiczne koszty zmiany (określony czas) nowe dziedziny działalności.

Pomoc horyzontalna - jak wyżej (dotyczy pomocy horyzontalnej).

Przeznaczenie pomocy publicznej 99 rok

Pomoc sektorowa: 24%

- górnictwo węglowe 16%

- transport 8%

- horyzontalne 30% na cele związane z zatrudnieniem

- inwestycje 29%

Dotacje i ulgi podatkowe: górnictwo węglowe 47%, transport lądowy i wodny, cele związane z zatrudnieniem 30%, zatrudnienie w górnictwie 44%.

Subsydia podatkowe:

1. ulgi podatkowe - inwestycyjne,

2. zwolnienia i ulgi dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne,

3. sfery specjalne ekonomicznie - całkowite zwolnienie z podatku lub częściowe,

4. umorzenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne - w całości lub częściowo - w przypadku całkowitej nieściągalności:

• dłużnik zmarł,

• dłużnicy ( osoby prawne) wykreślone z rejestru osób prawnych przy braku majątku, z którego można by egzekwować spłatę, na rzecz kogo można przenieść prawo do spłaty,

• nie nastąpiła możliwość zapłaty w przypadku likwidacji podmiotu gospodarczego

• nieściągalność stwierdzona przez Urząd Skarbowy,

• oddalenie przez sąd wniosku lub umorzenie postępowania upadłościowego, umorzenie odsetek i opłat

Zwolnienie z ZUS: górnictwo, budownictwo, włókiennictwo.

Pożyczki preferencyjne z FP:

• odprawy pieniężne o charakterze bezwarunkowym dla górnictwa,

• pożyczki z PFRON: 3 lata spłaty pożyczki,

• dopłaty z agencji rolnej: mleczarstwo,

• pożyczki umorzone przez PFRON: na inwestycje (w 50%), rozpoczęcie działalności gospodarczej,

• pożyczki agencji rozwoju przemysłu (umorzone - ugody): odsetki, kary umowne,

• gwarancje i poręczenia: poręczenie na kredyty krajowe, gwarancje na kredyty zagraniczne (do 60% odsetek).

Objęte są: rozwój infrastruktury, ex, im, ochrona środowiska, nowe rozwiązania technologiczne.

GRUPY DOCHODÓW PUBLICZNYCH:

1. Dochody z własności. Pochodzą one przede wszystkim ostatniego majątku.

Własności, które dają dochody:

• majątek, który służy organom władzy państwowej i samorządowej, (nie przynosi dochodów)

• majątek, który służy publicznym instytucją usługowym.

• majątek zaangażowany w infrastrukturze. (może przynosić dochody)

• majątek zaangażowany w zarobkowej działalności gospodarczej. (na pewno przynosi dochody)

2. dochody z podatków i opłat,

3. dochody (przychody) osiągane w drodze zaciągania pożyczek.

ŹRÓDŁA ŚRODKÓW PUBLICZNYCH:

• dochody publiczne (daniny publiczne, inne świadczenia, podatki, pozostałe dochody: dochody z mienia, dywidendy, dochody ze sprzedaży majątku

• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi

• przychody jednostek organizacyjnych i osób prawnych sektora finansów publicznych pochodzące z działalności innych źródeł

• przychody budżetowe państwa i budżetów: ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku, ze spłat udzielonych pożyczek, z otrzymanych pożyczek i kredytów.

POCHODZENIE I CHARAKTER ŚRODKÓW PUBLICZNYCH MOŻNA PODZIELIĆ NA:

1. DOCHODY PUBLICZNE OBEJMUJĄ NASTĘPUJĄCE GRUPY:

• Daniny publiczne - podatki, świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, wynikające z odpowiednich ustaw (podatki, inne świadczenia).

• pozostałe dochody: opłaty, dochody z mienia, dywidendy z wniesionego kapitału, dochody ze sprzedaży majątku, spadki, zapisy, darowizny oraz inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów jeżeli są pobierane przez organy finansowych ze środków publicznych.

2. PRZYCHODY PUBLICZNE - przychody pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacja majątków, przychody z tytułu otrzymanych z kredytów i pożyczek

3. BEZZWROTNE ŚRODKI pochodzące ze źródeł zagranicznych oraz przychody jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z ich działalności.

ŚRODKAMI PUBLICZNYMI SĄ:

1. Dochody publiczne.

2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi.

3. Przychody budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, które pochodzą z następujących źródeł: Przychody pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, Z prywatyzacji majątku skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego, Spłaty pożyczek udzielonych ze środków, Środki otrzymane z zaciągniętych kredytów i pożyczek.

Dochody publiczne + środki pochodzące ze źródeł zagranicznych - wydatki publiczne = nadwyżka lub niedobór sektora finansów publicznych.

PRZEZNACZENIE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH: wydatki publiczne, rozchody publiczne ( spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne opłaty finansowe, udzielane pożyczki).

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Do czynników społeczno - politycznych określających funkcje finansów publicznych zalicza się :

• zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa,

• ochronę grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie w znacznym stopniu niezależnych,

• uaktywnienie lokalnych społeczności.

Do potrzeb które nie mogą być zaspokajane indywidualnie zalicza się potrzeby bezpieczeństwa, wewnętrznego i zewnętrznego, funkcjonowania administracji publicznej oraz służb dyplomatycznych. Inne potrzeby związane z edukacją i ochroną zdrowia mogą być zaspokajane zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo.

Zróżnicowany charakter potrzeb zbiorowych znajduje odzwierciedlenie w często stosowanym podziale dóbr i usług służących ich zaspokajaniu na :

- dobra publiczne np. zapewnienie bezpieczeństwa, utrzymanie szlaków komunikacyjnych, ochrona przyrody. Korzyści z zaspokajania tych potrzeb nie podlegają podziałowi na poszczególnych obywateli. Są finansowane ze środków publicznych.

- dobra społeczne - to takie, która ze względu na cechy fizyczne mogą zaspokajać indywidualne potrzeby obywateli z ich środków prywatnych lub też w całości albo w całości zbiorowo ze środków publicznych. Przykładem dóbr społecznych są usługi oświatowe i zdrowotne.

Czynniki ekonomiczne determinujące znaczenie finansów publicznych wynikają z istoty mechanizmu rynkowego i zalicz asie do nich :

• łagodzenie cyklu koniunkturalnego,

• dostosowanie struktury podaży do struktury popytu,

• dostęp do wiarygodnej informacji rynkowej,

• likwidowanie tzw. negatywnych efektów działalności gospodarczej.

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH : alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna, skarbowa, ustrojowa, demoktaryczna, kontrolna, bodźcowa, planowania, prawna, kredytowa, administracyjna, koordynacyjna

Największe znaczenie mają funkcje :

1. Alokacyjna w odniesieniu do zasobów-. Istota funkcji alokacyjnej f. p. polega na kształtowaniu podziału środków przejętych od społeczeństwa między sektor publiczny i prywatny . Jej realizacji służą zarówno wydatki, jak i dochody. Podatki przez korygowanie cen dóbr, usług i czynników produkcji oddziałują na alokację środków w ramach sektora prywatnego. Zasadniczym odzwierciedleniem funkcji alaokacyjnej jest strona wydatkowa funduszy publicznych. Jest ona związana bezpośrednio z wytwarzaniem przez sektor finansów publicznych określonych dóbr publicznych i społecznych. Przeznaczona na nie część wydatków wyraża faktyczny udział sektora publicznego w produkcie społecznym. Część wydatków jest transferowanych do sektora prywatnego poprzez pomoc socjalną, subsydia, dotacje, subwencje publiczne. Rola finansów publicznych polega w tym przypadku na realokowaniu środków w ramach samego sektora prywatnego.

O skali alokacji świadczy relacja wysokości wydatków publicznych od produktu krajowego brutto PKB oraz ich struktura. Wypełnianie funkcji alokacyjnej wymaga posiadania przez państwo określonych dochodów, których samo nie wytwarza. Państwo dzięki władzy korzysta z dochodów podmiotów fizycznych i prawnych. Specyficzna sytuacja dochodowa wymusza redystrybucje dochodów społeczeństwa.

Dobra prywatne - towary i usługi dostarczane na rynek za cenę, jaka jest na rynku. Konsumpcja wiąże się z przeniesieniem własności na nabywcę.

Dobra publiczne - to towary i usługi świadczone przez państwo na zasadzie odpłatności świadczeń, nie związane z daną usługą. Przy dobrach publicznych nie mamy do czynienia z konkurencją.

Mechanizm rynkowy zapewnia efektywną alokację zasobów przy dobrach prywatnych. Nie sprawdza się przy sektorze publicznym.

Przyczyny:

- pewne dobra są udostępnione, aby wszyscy mogli mieć dostęp,

- pewna grupa obywateli ze względu na poziom dochodów rezygnowałby z pewnych dóbr publicznych np. obowiązek szkoły,

- z tego powodu, że zostały narzucone dobro można oczekiwać pozytywnych efektów.

Zadaniem państwa jest odnowa zasobów - dbałość o środowisko naturalne. Alokacja zasobów w celu wytwarzania nie opiera się na zysku, ale na kryterium zaspokajania potrzeb o charakterze publicznym.

Klasyczne dobra publiczne - oświata, ochrona porządku publicznego, wymiary społecznego sensu largo - nauka, oświata.

Dobra społeczne - mogą być prywatne bądź publiczne zależy to od wyboru.

2. Redystrybucyjna w odniesieniu do dochodów- Funkcja redystybucyjna odnosi się do gromadzenia dochodów. Najważniejszymi czynnikami redystrybucji są podatki i opłaty oraz wpłaty na system ubezpieczeń społecznych. Dzięki podatkom, opłatom, wpłatom do ZUS, rząd i samorządy lokalne pozyskują środki finansowe, które mogą przeznaczyć na realizację swoich celów. Do celów tych należy : zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, podniesienie poziomu wiedzy obywateli, umożliwienie im zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych i niematerialnych. Funkcja redystrybucyjna wskazuje jaka część wytworzonego dochodu podlega redystrybucji przez władze publiczne. Stopę redystrybucji mierzy się relacją dochodów publicznych lub tylko podatkowych do PKB.

W wyniku redystrybucji następuje przesunięcie dochodów z sektora gospodarstw domowych z sektora prywatnego do sektora publicznego. Redystrybucyjny charakter mogą mieć dochody z sektora prywatnego (podatki) jak i wydatki w postaci dotacji, subwencji, rent, emerytur.

Redystrybucja - najpierw ściąga dochody (podatki), potem wydatkuje w postaci transferów.

Szczególną rolę w redystrybucji dochodów odgrywa system Ubezpieczeń Społecznych, który powinien zabezpieczyć przynajmniej to minimum socjalne.

Redystrybucja dochodów na rzecz obywateli realizowana jest przez system zabezpieczeń społecznych.

Świadectwa te, czyli transfery o charakterze socjalnym dzielimy na:

• transfery, które zastępują dochody obywateli (niezależnie od sytuacji materialnej, ale wynikają z wcześniej uzyskanych dochodów), rola ograniczona

• transfery, które uzupełniają dochody obywateli, związane z konkretnymi sytuacjami obywateli i ściśle zależą od sytuację materialnej obywateli (zasiłki rodzinne), mniejsza waga finansowa ale większa rola redystrybucji

Funkcja redystrybucyjna może być realizowana w formie:

• bezpośredniej - przez dochody i wydatki z funduszy publicznych,

• pośredniej - realizowana przez zaspokajanie potrzeb o charakterze zbiorowym.

Od strony trudności, jakie napotyka funkcja alokacjna i redystrybucyjna:

• preferencje władz publicznych, a preferencje grup społecznych,

• alokacja zasobów w celu tworzenia dóbr publicznych

3. Stabilizacyjna w odniesieniu do całej gospodarki- Funkcja stabilizacyjna polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej tak, aby przeciwdziałać lub łagodzić skutki występowania wahań koniunkturalnych. Zadaniem funkcji stabilizacyjnej jest dążenie do tego, aby w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego stabilizować ceny, osiągnąć wysoki poziom zatrudnienia oraz równowagę w kontaktach gospodarczych z zagranicą.

Dobra wytworzone przez gospodarkę podlegają najpierw podziałowi - czyli redystrybucji, następnie część z nich jest przedmiotem konsumpcji - wtedy realizowana jest funkcja alokacyjna. Redystrybucja i podział dóbr mogą być wykorzystywane do stabilizowania gospodarki - funkcja stabilizacyjna finansów publicznych.

Celem władz publicznych jest umiejętne posługiwanie się alokacją i redystrybucją dla łagodzenia cyklu koniunkturalnego. Elementy polityki fiskalnej nie są jednymi do łagodzenia cyklu koniunkturalnego może wykorzystać politykę monetarną. Spadek stóp oprocentowania, popyt indywidualny, zagregowany

Funkcja stabilizacyjna wykorzystuje 3 rodzaje działań

- wielkość dochodów budżetów, wpływa na popyt, odgrywa kluczową rolę w przebiegu cyklu koniunkturalne

- wielkość wydatków budżetów

- saldo budżetu państwa

Fiskalizm - jest to wyraz polityki finansowej charakteryzującej się nadmiernym obciążeniem podatkami działalności gospodarczej w poszczególnych przedsiębiorstwach.

Nadmierny fiskalizm ogranicza możliwości oszczędzania, większe wydatki, budżetu tworzą nowy popyt a więc też popyt inwestycyjny.

INSTRUMENTY POLITYKI STABILIZACYJNEJ :

1. Instrumenty podatkowe - zmieniając wysokość i strukturę podatków państwo może skłaniać przedsiębiorstwa do zwiększenia lub zmniejszenia zarówno produkcji, jak i inwestycji. Zwiększenie obciążeń podatkowych od przedsieb. zmniejsza ich możliwości finansowe i zniechęca do podejmowania inwestycji, a tym samym prowadzi do zwolnienia koniunktury. W momencie gdy koniunktura gospodarcza ulega osłabieniu , rządy prowadzą politykę odwrotną.

2. Wydatki budżetowe - przez wpompowanie dodatkowych ilości pieniądza w gospodarkę w sztuczny sposób wywoływane jest ożywienie gospodarcze.

Stopy procentowe - ogromna rola Rady Polityki Pieniężnej, która określa podstawowe stopy procentowe NBP i stopę rezerwy obowiązkowej depozytów bankowych. Podstawowe stopy

3. procentowe banku centralnego - stopa kredytu lombardowego i stop dyskonta weksli - stanowią podstawę przy wyznaczaniu ceny większości kredytów preferencyjnych udzielanych przez banki.

SPOSOBY STABILIZOWANIA GOSPODARKI:

1. Polityka dyskrecjonalna - aktywna (uznaniowa).

Polega na stosowaniu narzędzi fiskalnych w celu regulowania cyklicznych waha struktury bez załamania mechanizmu rynkowego. Wadą jest - występowanie opóźnia czasowego.

Instrumenty tej polityki to:

• zmiany stawek podatkowych i struktury podatków,

• zmiany wydatków podatkowych,

• korekta deficytu budżetowego,

• korekta warunków długu publicznego.

Skłonność do oszczędzania, inwestowania, poziom stóp %, poziom bezrobocia - oddziaływanie tych instrumentów ma wpływ na te czynniki.

2. Polityka pasywna - wykorzystanie automatycznych stabilizatorów koniunktury - bez regulacji państwa.

Nie mająca wad dyskrecjonalnych narzędzi.

Narzędzia:

- podatki, których wysokość zmienia się pod wpływem wysokości dochodów np. progresywne podatki dochodowe, pośrednie podatki,

- zasiłki dla bezrobotnych.

Pomiędzy tymi 3 funkcjami są ścisłe zależności. Państwo decyzje o doborze instrumentów w realizacji tych funkcji mając na celu mniejsze zło.

BUDŻET JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO,

Dotacje celowe i subwencje ogólne są dochodami jednostek samorządu terytorialnego. Dotacje i subwencje różnią się zarówno w stosunku do zajmowanego miejsca oraz konstrukcji.

Subwencje - przeznaczone są na finansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.

Dotacje - finansowanie zadań zleconych oraz w określonych przypadkach zadań własnych.

Subwencje ogólne - są one przeznaczone na finansowanie ogółu zadań jednostek samorządu terytorialnego. Dotacje - związane są z finansowaniem celu lub grupy celów. Cechą subwencji jest ich złożona konstrukcja prawno-finansowana. Przy subwencjach jednostki samorządu terytorialnego mogą występować z roszczeniami prawnymi pod adresem państwa o przekazanie subwencji, mogą występować subwencje związane z określoną cecha samorządu terytorialnego. Subwencje ogólne - której łączna kwota ograniczona jest limitem, występująca w budżecie państwa.

Dotacje celowe - występują elementy oceny, uznania co do wielkości i sposobu przekazania. Organy rządowy może uzależnić dotacje od pewnych czynników.

Dotacje i subwencje są formą wpływania państwa na kierunek i dziedziny działalności wykonywanej przez samorząd terytorialny.

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETOWE SEKTORA PUBLICZNEGO.

TENDENCJE W LATACH 90-TYCH.

Problemy związane z:

- malejąca nadwyżka bieżąca w relacji do PKB (dochody, wydatki),

- malejąca nadwyżka pierwotna w relacji do PKB,

- rosnące potrzeby pożyczkowe sektora finansów publicznych (obsługa długu publicznego, przyrost zobowiązań jednostek budżetowych, wydatki z pozostałych pozabudżetowych, rekompensaty i inne) - (odjąć nadwyżkę pierwotną).

Analiza dochodów i wydatków budżetu państwa:

- Wydatki - struktura w 99 roku

- Dotacje i subwencje 52,7% - wzrost,

- Środki na rzecz osób fizycznych 8,6%,

- Wydatki bieżące jednostek budżetowych 18,6% - spadek,

- Wydatki majątkowe 5,3%,

- Rozliczenie z bankami 1,2%,

- Obsługa długu publicznego 13,6% - wzrost.

Inna struktura wydatków:

1 .Sztywne: koszty długu publicznego, subwencje dla JST (utrata), finansowanie dróg (30% z akcyzy na paliwa), ruch: przesunięcie, obcięcie, przyrost wydatków o 16%.

2. Prawie sztywne: dotacje dla FUS, dotacje dla KRUS, uposażenie sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku, ubytek składki z OFE, dotacje dla funduszu alimentacyjnego, zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, dotacje dla FP, dopłaty do wykupu kredytów mieszkaniowych i premii gwarancyjnych, świadczenia służb mundurowych.

Przyrost wydatków z powodu (18%): zmiany kursowe, przekształcenie struktury banków skarbowych, waloryzacja emerytur, podwyższone stopy %, zadłużenie skarbu państwa wobec NBP i służby zdrowia.

3. Elastyczne: wynagrodzenia, dotacje dla podmiotów gospodarczych, pozostałe wydatki.

Dochody budżetowe;

1. Dochody podatkowe (99 r 89,6%)

• podatki pośrednie 59,2% - wzrost,

• podatki od osób prawnych 12% - wzrost,

• podatki od osób fizycznych 18,4 - spadek,

• podatki od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń,

• podatki od wynagrodzeń i wyrównań,

• inne dochody.

2. Dochody nie podatkowe (99 r 10,4%)

• dywidendy 0,5 - spadek,

• wypłaty z zysku NBP 0,4%

• pozostałe 5,1% - wzrost.

3. Dochody z prywatyzacji.

4. Dochody zagraniczne

Dochody budżetowe wg prognoz na 2001 rok

Ogółem141,5 mld zł : dochody podatkowe 124, dochody nie podatkowe 16, dochody zagraniczne 1,3.

Nie zrównoważenie dochodu budżetowego to spadek w dochodach podatkowych: od osób prawnych o 24%, od gier o 35%, od osób fizycznych o 8%.

Spadek w dochodach nie podatkowych: jednostki budżetowe 10%.

Wykonanie budżetowych dochodów 2001: dochody nie podatkowe.

W 2002 roku wysokość dochodów budżetowych państwa kształtowana po przez zwiększenie dyscypliny finansów publicznych.

Dochody budżetu państwa na przełomie ostatnich lat do PKB wykazują od 95 r wyraźną tendencję spadkową w 96 r 24,7%, spadek 99 r 20,5%, 2000 r 19,8%, 2001 19,4%, 2002 18,8%.

Dochody podatkowe (124 lmd) - w relacji do PKB maleją w okresie 96-2001 do 17,%. Planuje się nieznaczny wzrost do 17,4% w 2002 r. Mniejsze o 13% w roku 2001 w stosunku do planu dochodu budżetowego państwa, najmniejsze w stosunku do podatku od osób prawnych 24%.

Podatek pośredni:

1. VAT (podstawowe źródło dochodów podatkowych) rok 2001 (plan niewykonany w 10%) przy czym - niska ściągalność podatku. Dochody z tytuły VAT wzrastają.

2. Akcyza - w roku 201 dochody budżetu 29mld (szacowane). Dochody ogółem niewykonane w r 2001. W 2002 mniej o 40% niż w roku 2001.

Wpłaty z zysku NBP.

W roku 2001 dochody w porównaniu z 200 zwiększane, ponieważ NBP z dużych odpisów zysku bieżącego odprowadzał większe kwoty do budżetu. Odpisy zostały jednak pomniejszone. W 2002 roku spadek wynika z kształtowaniu się kursów walut (zł).

Dochody jednostek budżetowych spadły w porównaniu z rokiem 2001.

Deficyt budżetowy w 2001 w porównaniu z rokiem 2001 (planowany) prognoza 2001 r to 32,6 mld zł. Prognoza 2001 r to 40 mld zł. Ma być finansowany z 2001 r:

1. Krajowych powiatów 43,9 mld

2. przychody z prywatyzacji 10,1,

3. bankowe 15,97,

4. poza bankowe 12,68,

5. inwestorzy zagraniczni 5,07

2. Zagraniczne w 2001 r (-11,2 mld), w 2002 (1,179 mld).

Deficyt sektora finansów publicznych.

Podejście do budżetu (planowanie):

1. najpierw wpływy potem wydatki finansów deficytu (prognozowanie),

2. wydatki, dochody na koniec deficyt i potem korekty (nowoczesna koncepcja).

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POWSTANIE DEFICYTU BUDŻETOWEGO:

1. o charakterze ekonomicznym - Występowanie po stronie wydatkowej tj. zakres finansowej sfery budżetowej, środków socjalnych, zakres wydatków mało elastycznych. Po stronie dochodowej - tempo rozwoju gospodarki, konstrukcja podatków i ulg podatkowych;

2. o charakterze organizacyjnym - Dotyczą systemu finansów publicznych przepływu środków budżetowych do funduszy publicznych jak są powiązane z budżetem, jak są powiązane z jednostkami pozabudżetowymi, zasady funkcjonowania agencji, fundacji, funduszy, agencji pomocy publicznej. W związku ze sposobami planowania pozycji budżetu planowanych dochodów i wydatków. Prognozowanie wydatków na rzecz prognozowania dochodów. Konstruowanie budżetu z prognozowaniem na inne lata. Polityka zrównoważonego budżetu;

3. o charakterze politycznym - Układ sił politycznych uzależnia zakres używania instrumentów, wydatki socjalne itp. Wszystko zależy od układu sił politycznych.

Deficyt budżetowy może być długotrwały - jest bardziej niepokojący niż przejściowy deficyt. Powoduje nawarstwianie długu publicznego. Jest także deficyt cykliczny zwany cyklem koniunkturalnym.

Deficyt podstawowy - porównanie dochodów i wydatków z pomniejszeniem obsługi długu publicznego.

Deficyt rzeczywisty - różnice faktyczne między dochodami a wydatkami.

Deficyt strukturalny - hipotezy czy powstaje gdy dochody i wydatki są ustalane przy takiej mocy sił wytwórczych.

METODY FINANSOWANIA DEFICYTU;

1. Zatrzymanie długu publicznego - po przez pożyczki i kredyty, papiery wartościowe - operacje wewnątrz krajowe i zagraniczne.

2. Monetyzacja - pokrywanie deficytu po przez emisję pieniądza - inflacja.

3. Jednorazowe akcje sprzedaży majątku publicznego.

4. Rezerwy dewizowe państwa.

5. Środki budżetu z lat ubiegłych.

Dług publiczny - przyczyny powstawania:

1. uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy,

2. okresy wzmarzanych wydatków publicznych - kryzys godpodarczy, wojny,

3. realizowanie doktryn politycznyczno-ekonomicznych - restrykcyjne podchodzenie do nierównowagi budżetowej,

4. finansowanie wydatków o charakterze inwestycyjnym czy konsumpcyjnym,

5. przyczyny typowo polityczne związane z zadaniami o charakterze społecznym,

6. tzw. pułapka zadłużeniowa - zaciąganie długu publicznego aby spłacać już zaciągnięty dług publiczny i koszty obsługi tego długu, wykup papierów wartościowych, których zapadalność już upływa - następuje zjawisko kumulacji długu,

7. skutki działania władz publicznych - wywłaszczanie mienia, realizacje zobowiązań odszkodowawczych, roszczeń.

Dług publiczny - 3%PKB.

Zgodnie z ustawą państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych powstałe z tytułu: wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, z przyjętych depozytów, z tytułu wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych oraz wymagalnych zobowiązań wynikających z poręczeń, orzeczeń sądu, gwarancji, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych.

Nieuniknione zadłużenia sektora finansów publicznych.

Potrzeby pożyczkowe państwa - środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu zaciągniętych zobowiązań ze środków finansowych niezbędnych do sfinansowania udzielonych przez skarb państwa pożyczek i innych operacji finansowych związanych z długiem skarbu państwa. gdy potrzeby maleją budżet staje się bardziej elastyczny.

Instrumenty zarządzające długiem publicznym (60% PKB nie przekraczającego) w szczególności gdy zbliża się do granicy 50-60% PKB.

Stanowi, że:

1. Instrumenty, gdy relacje długu - do PKB kształtuje się 50-55% relacje obejmują kwotę powiększoną o przewidywane wypłaty i gwarancje budżetowe, poręczenia. Rada Ministrów przygotowuje aby relacje deficytu budżetowego do dochodów były wyższe niż deficyt do dochodów w danym roku bieżącym. Stanowi górne ograniczenie deficytu budżetu państwa ale także długu jednostek samorządów terytorialnych.

2. 55-60%. Rada ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej przyjmując, że dług skarbu państwa powiększonego o kwotę wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji do PKB przewidywany na koniec roku budżetowego. W jednostkach samorządów terytorialnych. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi plan oszczędnie niższej relacji długu publicznego do PKB, instrumenty jego ograniczeń.

3. 60% lub więcej. Podmioty sektora publicznego w 7 dni po ogłoszeniu nie mogą udzielać nowych gwarancji i pożyczek. Rada Ministrów najpóźniej w terminie 1 m-ca ogłasza i przedstawia sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie przedmiotowej relacji od poziomu poniżej 60%. W projekcie ustawy na kolejny rok nie zawiera się deficytu budżetowego państwa. to samo dotyczy budżetu jednostek terytorialnych.

SYSTEM FINANSOWY W SYSTEMIE EKONOMICZNYM

1. System ekonomiczny : sfera realna, sfera pieniężno - finansowa.

2. Sfera pieniężno - finansowa : gospodarka pieniężno - finansowa podmiotów sfery realnej, system finansowy.

3. System finansowy : rynkowy system finansowy, publiczny system finansowy.

Rodzaje instrumentów fiskalnych: podatki (bezpośrednie, dochodowe od wydatków majątkowych, centralnie i lokalnie stanowione), cła, opłaty skarbowe, subwencje, dotacje, dopłaty, gwarancje skarbowe (rządowe).

Nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy publicznych oraz wyjaśnieniem ich treści ekonomiczno-społecznej i związków z naukami politycznymi.

Finanse publiczne obejmują obok środków budżetu państwa ( centralnego ) i budżetów samorządowych, wszelkie nie prywatne środki finansowe, która pozwalają państwu na prowadzenie jego polityki.

Finanse publiczne to finanse państwa i samorządowe.

Funkcje finansów publicznych realizowanych przez państwo :

- gospodarcze - obsługa rynków finansowych, działania związane z pełnieniem przez państwo gospodarki, wywieranie na nią wpływu, polityka makroekonomiczna i mikroekonomiczna,

- publiczne - realizowane w tradycyjnych dziedzinach ( utrzymanie porządku publicznego, utrzymanie aparatu bezpieczeństwa wewnętrznego, wymiar sprawiedliwości),

- socjalne - ochrona zdrowia, edukacja, mieszkania komunalne - w pewnym zakresie, zasiłki dla bezrobotnych.

Zakres i stopień zaspokajania funkcji publicznych zależy od : dobrobytu państwa, polityki gospodarczej (jak inwestować, na co przeznaczać środki), polityki społecznej.

Funkcja gospodarcza f.p. ujawnia się w formach zaangażowania państwa w gospodarkę. Ustawa o finansach publicznych z 1998, która weszła w życie 1.1999 r. odnosi swoje regulacje do sektora finansów publicznych.

ZASADY GOSPODAROWANIE FINANSAMI ( ŚRODKAMI) PUBLICZNYMI NP. BUDŻET

Trafne wydaje się potraktowanie zasad gospodarowania finansami publicznymi jako reguł tworzenia i wykorzystania środków publicznych. Zasady budżetowe maja zastosowanie nie tylko do budżetu ale i do finansów całego sektora publicznego.

DO ZASAD GOSPODAROWANIA FINANSAMI PUBLICZNYMI ZALICZA SIĘ :

1. Zasada jednoroczności - oznacza ujęcie dochodów i wydatków w budżecie państwa i budżetach samorządowych na okres jednego roku kalendarzowego zwanego rokiem budżetowym.

2. Zasada jedności formalnej - oznacza postulat budowania zbiorczego planu finansowego całego sektora finansów publicznych. Jej realizacja wyraża faktyczną ingerencję redystrybucyjną państwa oraz daje możliwość całościowej oceny gospodarowania środkami publicznymi. Znaczenie tej zasady jest tym większe, im większy jest stopień decentralizacji funduszy publicznych, i im większa jest liczba podmiotów nimi dysponujących.

3. Zasada jedności materialnej - głosi zakaz wiązania określonych dochodów publicznych z konkretnymi zadaniami. Ma ona zastosowanie w odniesieniu do budżetu centralnego oraz budżetów samorządowych. Daniny publiczne nie są przeznaczone na realizację określonych zadań. Wszystkie środki, które wpływają do budżetu stanowią jedność. Nie ma żadnych powiązań dochodów z wydatkami. Zasada ta nie jest realizowana w praktyce.

4. Zasada zupełności ( powszechności) - wymaga ujęcia w budżetach i planach finansowych wszystkich dochodów i wydatków publicznych, aby można było je zidentyfikować. Jest to ujmowanie w pełnej rekompensacji. Ta zasada nie jest do końca przestrzegana w praktyce, ponieważ podczas opracowywania budżetu ich dysponenci wykazują niższe dochody po to, aby uzyskać wyższe dotacje z budżetu państwa.

5. Z. równowagi - równowaga dochodów i wydatków.

6. Z. szczegółowości - łączy się z przejrzystością budżetu, dobra klasyfikacja dochodów i wydatków publicznych oraz przychodów jednostek organizacyjnych i osób prawnych sektora finansów publicznych pochodzących z działalności wg działów, rozdziałów i paragrafów.

7. Zasada jawności

8. Zasada przejrzystości

Z. jawności jest postulatem od dawna głoszonym w doktrynie bankowości. Podejmowane próby kontroli wydatków wykształciły mechanizm podziału na wydatki publiczne i prywatne. To stanowiło o ograniczeniu wydatkowania. Wykształciły się podstawy prywatyzacji, kapitalizmu. Jawność łączy się z demokratyzacją życia publicznego. Dążenie do tej jawności nabrało rozpędu w drugiej połowie XIX w. Jawność wprowadzano systematycznie do ustawy o finansach publicznych. W praktyce zostało to wprowadzone ustawą i jest realizowane przez :

1. Jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,

2. Jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debaty nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.

3. Podanie do publicznej wiadomości :

• kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

• zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych, w szczególności obejmujących dochody i wydatki, zobowiązania i należności, gwarancje i poręczenia,

• kwoty deficytu lub nadwyżki budżetu państwa,

• kwoty długu Skarbu Państwa,

• wykazu udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji łącznie z wyszczególnieniem podmiotów, które je otrzymują,

• wykazu osób prawnych i fizycznych, którym umorzono znaczące kwoty zaległości podatkowych, wraz ze wskazaniem

• wysokości umorzonych kwot i przyczyn tego umorzenia,

• corocznych sprawozdań, dotyczących finansów i działalności sektora finansów publicznych.

1. Ogłoszenie przez Ministra Finansów w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor P. „ następujących informacji.:

• kwoty państwowego długu publicznego i jego relacji do PKB,

• wysokości długu Skarbu Państwa i jego relacji do PKB,

• relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB,

• relacji łącznej kwoty państwowego długu Skarbu Państwa powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa do PKB,

• kwoty niewymagainych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych

• kwoty niewymagainych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa.

Z zasady jawności wyłącza się te środki publiczne, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało ustawowo uznane za tajemnicę państwową lub wynika to z umów międzynarodowych. Obrady mogą być utajnione na wniosek 33 posłów. Zasadę przejrzystości ustawa o finansach publicznych podkreśla poprzez prowadzenie rachunkowości przez poszczególne podmiot gospodarcze - czytelne, obowiązkowe i sporządzane wg wzoru. Sprawozdania są następnie wykorzystywane przez Ministra Finansów i GUS.

9. Z. realności -jest powiązana z zasadą zupełności i nakazuje maksymalna precyzję w planowaniu dochodów i wydatków.

10. Zasada uprzedniości

11. Zasada gospodarności

12. Zasada operatywności - zgodnie z nią należy wskazać konkretne podmioty odpowiedzialne za gromadzenie dochodów i realizacje wydatków, np. budżet Ministerstwa Skarbu Państwa, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. NIK

13. Z. polityczności.

WYDATKOWANIE - wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. Wydatkowanie powinno być dokonywane w wysokości i terminach.

ŚRODKI PUBLICZNE — wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz publicznych. Jest to pojęcie szersze niż dochody publiczne, ponieważ obejmuje wszelkiego rodzaju przychody z prywatyzacji oraz operacji finansowych tj. pożyczki, emisja papierów wartościowych. W ustawie o finansach publicznych do środków publicznych zalicza się

1. Dochody publiczne, które obejmują: ustawowe podatki oraz świadczenia pieniężne określone daninami publicznymi, dochody z mienia w szczególności z najmu oraz dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, dywidendy od wniesionego kapitału, dochody ze sprzedaży rzeczy i praw oraz świadczenia usług przez jednostki sektora finansów publicznych, dochody ze sprzedaży praw, z wyłączeniem przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji, finansowych, opłaty, spadki, zapisy i darowizny pieniężne, inne dochody uzyskane na podst. odrębnych przepisów, jeżeli są pobierane przez organy finansowane z dochodów, publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki, zaliczane do sektora finansów publicznych.

2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi.

3. Przychody jednostek organizacyjnych i osób prawnych zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z ich działalności i innych źródeł.

4. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego pochodzące z :prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych, spłat pożyczek, udzielonych ze środków publicznych, otrzymanych pożyczek i kredytów.

Klasyfikacja dochodów publicznych dzieli je na :

1. Dochody bieżące:

• podatkowe,

• niepodatkowe, na które składają się składki na ubezpieczenia emerytalne - rentowe, wpływy z cła, wpłaty z zysku spółek Skarbu Państwa i przedsięb. państwowych oraz dochody z tytułu jego udziału w spółkach prawa handlowego i instytucji finansowych, a także wpłaty z zysku NBP.

2. Dochody kapitałowe ( majątkowe ) obejmują dochody ze sprzedaży niefmansowych aktywów kapitałowych, aktywa niematerialne, zapasy, środki trwałe oraz jednokierunkowe transfery ze źródeł pozarządowych przeznaczone na finansowanie wydatków kapitałowych.

WYDATKI PUBLICZNE są głównym instrumentem realizacji alokacyjnej funkcji finansów publicznych. Podział wydatków ze względu na ich przeznaczenie na cele bieżące lub średnio- i długookresowe :

• bieżące,

• kapitałowe ( majątkowe ) za ich pośrednictwem państwo może oddziaływać na rozwój regionów, graniczenie bezrobocia czy też procesy restrukturyzacji poszczególnych branż.

Podział wydatków ze względu na kryterium szczebla władzy wydatkującej środki publiczne :

• rządowe,

• samorządowe,

Wydatki publiczne dzieli się także na :

• finalne (realne lub bezpośrednie) - środki na obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, oświatę i ochronę zdrowia.

• transferowe (redystrybucyjne lub pośrednie) - transfery socjalne, subsydia oraz odsetki od długu publicznego.

Podstawą ich wyodrębnienia jest związek poszczególnych rodzajów wydatków z ostatecznym wykorzystaniem produktu krajowego brutto.

Podział wydatków publicznych obejmuje wydatki:

• stałe, które nakładają na państwo ustawowe zobowiązania wobec obywateli oraz wydatki związane z obsługą długu publicznego,

• zmienne.

21

---