Rozdział XV- powstanie ideologii państwowych
a)miasto i jego zasady organizujące
-Neolit na Bliskim Wsch. kończy się procesami przekształcenia części egalitarnych kultur rolniczych w hieratyczne państwa - miasta(polis)<3,5-2tys.l.p.n.e>,które stopniowo łączyły się w org. państwowe <cyw. sumeryjska i egipska 3,5tys. l.p.n.e; kultura minojska, Harappy i chińska- 2tys.;kultura Olmeków 1200-1800 lat p.n.e; i pochodna Majów ok. 100n.e>
-połowa IV tysiąclecia pojawienie się podstawowe odkrycia cyw.- pismo, koło, kalendarz, matematyka, władza królewska, kapłańska, podatki i biblioteki
-era pisma kończy okres prehistorii <upowszechnienie technik mierniczych i astronomicznych obserwacji>, początek końca czasu mitycznego
-podział pracy, wykwalifikowani rzemieślnicy
-rozwój wymiany handlowej < wyodrębnienie się miast>
-obserwacje astronomiczne zdaniem J.Cambella prowadza do odkrycia planet jako ciał odrębnych od gwiazd i rozwinięcia idei iż szlaki planet wytyczają prawa ziemskie. Odkrycie, że ich wędrówka po niebie jest przewidywalna dzięki obliczeniom matematycznym, prowadzi do przyjęcia idei zdeterminowanego matematycznie Kosmicznego Porządku.
-hieratyczne miasto jest w całości budowane jako imitacja porządku kosmicznego, społecznego mezokosmosu
-rozwój monumentalnego budownictwa <miasta z kamienia i suszonej na słońcu cegły- adape,fortyfikacje, piramidy, zikkuraty -jako kosmogramy i odzwierciedlenia archetypu Góry kosmicznej>
-M.Harris zastanawiając się nad powstawaniem polis w kulturach neolitycznych poparł koncepcję C.Renfrew'a:przejscie z poziomu charyzmatycznego przywódcy zyskującego prestiż przez powodzenie w uprawach i hodowli, typu papuałskiego bikmana do dziedzicznej władzy i charyzmatu urzędowego
-państwo tworzy się wówczas ,gdy dziedziczni przywódcy doprowadzają do przejścia z systemu dobrowolnego oddawania plonów do redystrybucji przymusowych danin
-w hieratycznym polis król jest w centrum świata-ludzką reprezentacja ogólnego ładu Kosmicznego (Me w Sumerze, Maat w Egipcie itd.)
-trudność we współżyciu społecznym - ład społeczny musi zyskać rel. sankcję i manifestować się w serii rytuałów
-bogata symbolika jedności wpisująca się we władcę
-Miasto- podzielone na ćwiartki koło, w centrum pałac lub świątynia bóstwa, struktura wyznaczona zasadami matematycznymi i kalendarzem opartym na ruchach ciał niebieskich
-Król - Słońce, królowa- księżyc <lub odwrotnie>, córka- Wenus, minister skarbu-Merkury, minister wojny - Mars ,premier-Jowisz, kat-Saturn ->dwór jest niebem na ziemi
-rytuał zaślubin boga i bogini <hieros gamos>-> zaślubiny króla i królowej; rytuał związany z mitem o umierającym i zmartwychwstającym Dumuzi;
- świątynie Sumerów budowano na kształt kobiecych organów płciowych- Bogini z Ur, Niinhursag - kosmiczna Matka-Krowa całego świata;
-Szczególny związek władzy królewskiej ze Słońcem. Ludy miejskie to często „dzieci Słońca”. U Naczezów władca to Brat Słońca, noszony w lektyce, budowano mu piramidy aby mógł być bliżej swojego brata, Rada Starszych i mniejsi wodzowie to Małe Słońca, tylko oni mają wstęp do jego domu. Król ma władzę od Syna Słońca (boh. kult), który dał ludziom kulturę, prawo itp, potem wszedł w kamień, który stał w gł. świątyni, obok niego ogień, który nie mógł zgasnąć
-Między jednostką (mikrokos.) a światem (makrokos.) jest społeczeństwo (mezokosmos), przezeń ludzie uczestniczą w ładzie kosmicznym. Zikkurat, piramida to model Góry Kosmicznej.
- Miasta preegzystują w konstelacjach. Kosmologicznie świat nie idzie do przodu lecz powraca jak Księżyc = umarły bóg zmartwychwstaje = za zmarłego króla jest nowy.
-Wszystkie byty z łona Kosmicznej Matki, po śmierci doń wracają itd. Gwarantem tego rodzicielka Nieba i Ziemi np. Ninhursang.
- Wg Campbella przez to wtedy pojawiają się takie symbole jak swastyka, krzyż maltański, spirala, rozeta czy bukranion (symbol byka), które towarzyszą kompleksowi Wielkiej Bogini Matki. Wielkie wynalazki jak pismo czy astronomia nie zrodziły się nagle, lecz bardziej w drodze religijnego wykorzystywania wiedzy (np. wczesnoneolityczne proto-pismo, którego dziedzicem pismo linearne A kult. minojskiej)
- Campbell określa kierunki dyfuzji kultury miejskiej:
* dyfuzja południowo-zachodnia - rejon Erytrei był pierwszą sferą ,gdzie zawędrowała cyw. miejska; przez Sudan do Zimbwabwe gdzie do 1810r. było królobójstwo, (1-sza żona króla podczas nowiu go dusiła, ciało chowano do byka, po roku, przy pełni, królowa rozbierała się jak Innana w Kur i ją duszono), także Egipt gdzie idea króla opiera się o mit śmierci i zmartwychwstania Ozyrysa, pojawiają się hieroglify i mitologia solarna;
* dyfuzja północno-zachodnia - Kreta minojska, kult Boginii, podkreślona kobiecość, co 8-9 lat królobójstwo króla- Minosa, dziedzictwo kompleksu Magna Mater w symbolach m.in. byka, krzyża maltańskiego, nagiej bogini, w okresie egejskim króluje cyw. brązu, typowe budowle to grobowce podobne do New Grange.
*dyfuzja południowo -wschodnia- Harappa, widać migrację zdobnictwa z Mezopot., zapożyczenie osiągnięć z Żyznego Półksiężyca (pismo, koło, ceramika, idea miasta hieratycznego). Najistotniejszy motyw mityczny to tzw. proto-Siwa, postać na tronie w pozycji jogina otoczona przez wyznawców i zwierzęta
Podstawowe symbole mitogenetyczne tej sfery :
-wąż jako Potwór Chaosu,
- jogin to wyższa transformacja mocy szamańskich i doświadczenia ekstazy
- tańcząca naga bogini to motyw śródziemnomorski
- lingam-yoni jako symbole stosunku seks. i boskiego zjednoczenia.
Zapożyczone idee powinności, dharma, kołowrót wcieleń- samsara, Góra Kosmiczna z Miastem Bogów; rozwój kultury został zatrzymany najazdem Ariów, którzy przynieśli męskie bóstwa;
*dyfuzja północno-wschodnia -Chiny- hieratyczne miasta (Loyang- na półn. góra, na płd.-woda), władca Huangdi w środku kosmosu nad wszystkim, porządek kosmiczny dao. Stamtąd poprzez Austronezyjczyków idee miasta, piramid-świątyń, umierającego i zmartwychwst. boga mają przejść do Ameryki (Toltekowie i ich Tula- „Miasto Słońca” ). Wraz z przybyciem Hiszpanów, mit o tym bogu (Chrystus) otacza świat.
b)ideologia kowalstwa i metalurgii
-wraz z nastaniem epoki brązu i pierwszych prób żelaza meteorytowych postać kowala stała się dość ważnym katalizatorem procesów sakralnych;
-sztuka kowalska ma związki zarówno z niebem< sumer. nazwa żelaza An.bar - „metal z nieba”> oraz z ziemią <rudy miedzi i cynku>
-Eliade porównuje rudy do swoistych embrionów, rosnących wolno w tellurycznych ciemnościach. Wydobywanie ich z „łona” Matki ziemi jest procesem przedwczesnym, kowal zatem pełni rolę swoistej akuszerki, jego zajęcie staję się sakralną, przerażającą tajemnicą;
-w Afryce Zach. kowal spełnia role mediatora miedzy żywymi a umarłymi; potrafią przekształcać się w zwierzęta i rośliny
-Eliade- ważny jest motyw złożenia ofiary np.piecowi hutniczemu;i dea związku między istotą ludzką a metalami
-Z jednej str kowal uprawia ”nieczysty” zawód np. u Bambara, Mossi zalicza się do „wyklętej” kasty. Brani są do pochówku ludźmi zmarłych od zarazy, tudzież do obrzezania
-Z drugiej str otaczani sa szacunkiem, pełnili funkcje kapłańskie, funkcjonują w mitologii jako herosi kulturowi, dawcy ognia, narzędzi, mądrości <u Ugrofinów boski kowal wykuł sklepienie Niebieskie i zawiesił na nim słońce i księżyc> kowal jest zdolny do stworzenia świata
-mity o „złych kowalach” buntujących się przeciwko Bogu i wykradających z nieba tajną wiedzę
c)kultura megalitów w Europie i Azji
-megalityczne budowle Zach i półn. Europy wzbudzają podziw. Zastanawiające jest w jaki sposób neolityczni rolnicy posługiwali się 100-300 tonowymi blokami kamiennymi przy budowie ogromnych budowli <mury cyklopie>
-budowniczowie megalitów nie pozostawili żadnych pism, jedynym źródłem wiedzy na temat ich kultury i religii sa dane archeologiczne -> na terenach zach Europy i M.śródziemnego w okresie 5-2,5tys p.n.e rozwijałą się kultura o jednolitym charakterze <także w sensie antropologicznym>, podstawą jej ideologii był kamień i budownictwo
-Z.Krzak mówi o powstaniu :” jednolitej i oryginalnej religii megalitycznej, fenomenu neolitycznego postaci geohellicznego kultu przodków i Wielkiej Matki, przejawiającego się w określonych monumentalnych, prostych i surowych budowlach, głównie grobowych, ale także świątynnych i ceremonialnych, na które składają się charakterystyczne struktury kamienne i kamienno ziemne „
-w Europie dominował pogląd, że kto naruszy megalityczne budowle tego spotka zemsta ze strony złych duchów i innych mitycznych istot które je zamieszkują, dlatego długo zachowały się nienaruszone
-idea megalityczna narodziła się w Afryce saharyjskiej i centralnej w VI tys p.n.e <kierunek ekspansji wskazuje na afry. źródła kultury, odnaleziono formy megalityczne sprzed 6tys lat p.n.e>
-różne drogi idei megalitycznych do Europy, wtórnym centrum może być Los Millares w prowincji Almeria w Hiszpanii <staroż.Tartesos,w bibl.Tarszisz>; stosunkowo najstarsze budowle megalityczne. Położone na obronnym wzgórzu, bronione przez 4 forty, osiedle otoczone podwójnym murem z 6 bastionami <nurag>. Mury grubości 2,5m z surowego kamienia, do fortu prowadziła 4m brama ,gliniane wodociągi, pośrodku osiedla cmentarzysko zbiorowych grobów.
-teoria R.Heine-Gelderna ->kompleks kultur megalitycznych promieniował ze wsch. części strefy śródziemnomorskiej, by rozdzielić się na 2 nurty:
* archeologiczny - Europa Zach. i północna, kultura mykeńska
* etnograficzny- przesunął się przez całą Europę z wyjątkiem terenów objętych szamanizmem syberyjskim
-Teoria A Wiercińskiego ->wiąże rozwój budownictwa typu megalitycznego z przejsciem paleolitycznych kultów szamanistyczno-astrobiologicznych do kultury miast. Powst.na bazie inicjacji szamańskich tajnych stowarzyszeń cyklopiczno-tytanicznych. Zatem w pierwszej fazie <V tys.p.n.e> megality były dziełem elitarnej warstwy wodzowsko-kapłańskiej
Podstawą ideologii budowniczych megalitów jest kamień i budownictwo a w okresie eneolitu także metalurgia <kowalstwo> i astronomiczne cykle nieba.
-Kamień-> najtrwalsza kość Ziemi, symbol skoncentrowanej mocy i energii boskiej -> działalność religijna związana ze wznoszeniem kamiennych budowli: świątyń, grobowców, domostw.
-byli misjonarzami, podróżnikami-żeglarzami, osiedlali się tam gdzie występowały złoża cyny i miedzi
-zajmowali się astronomią, matematyką, własny kalendarz, jednostka miary, znali rolnictwo i hodowle a od III tys. p.n.e obróbkę metali, na swoich zaglowo-wiosłowych statkach potrafili się przemieszczać wraz ze swoimi umiejętnościami-> przykład Malta <ok.IV tys.p.n.e kwitnący ośrodek cyw. megalitycznej>
MODEL ŚWIATA
- budownictwo i (w epoce chalkolitu) kowalstwo były działaniami sakralnymi, religijnymi
-kowale- organizatorzy kultu, pośrednicy między światem poziemnym: łonem Matki-Ziemi, które rodzi metali, i Niebem ,z którego pochodzi ogień.
-mity i legendy związane z megalitami twierdzą, że budowały je olbrzymy, choć wzrost budowniczych megalitów był w granicach m-165,cm;k-155cm
Ideologia budujących megality wg Wiercińskiego
-symbolika kamienia jako zestalonego czasu, unieruchamiającego rytmy kosmiczne, będącego zarazem kamieniem zwrotnikowym i węgielnym struktury kosmosu i początkiem jego ekspansji;
-