K. Wyka: Pokolenia literackie

• intuicyjne wyłanianie się problemu pokoleń - w kulturze greckiej i Starym Testamencie. Pokolenie - ogniwo w szeregu. Podstawą - ciągłość;

• podział każdego stulecia na 3 pokolenia wprowadził Herodot;

• teraz - podstawą podziału jest różność. XVII / XVIII - świadomość różnic między pokoleniami. Początkiem dzisiejszego ujęcia - spór pokoleń. Dlaczego dopiero w XVIII wieku widać spór pokoleń?: 1) emancypacja dzieci i młodzieży, 2) rozkwit życia literackiego (=poznawania cech twórczości i wytyczania dróg dalszego rozwoju);

• pierwsi historycy literatury posługujący się zasadą pokoleń -moderniści.

Pozytywistyczne pojmowanie pokoleń:

• są 3 etapy pojmowania pokoleń: pozytywistyczny, humanistyczny i socjologiczny. Pozytywistyczny: wiązanie pokoleń z nadziejami postępu, dążenie do ustalenia czasu trwania jednej generacji.

Humanistyczne poglądy Diltheya:

• etap humanistyczny inaugurują poglądy Diltheya i Leopolda Rankego: duchowa wspólność pokolenia, zgoda / niezgoda indywidualnych typów duchowych z typem górującym w pokoleniu, konieczność sporu z innymi generacjami. Charakter duchowy pokolenia - 1) zbiór kulturalnych i duchowych form istniejących w czasie, gdy pokolenie zaczyna się kształcić, 2) przyswojenie / odrzucenie form działa na warunki życia. Warunki tworzą granice rozwojowe pokolenia;

• w romantyce niemieckiej 2 wspólne momenty - 1) brak impulsów, zastój w życiu,
  2) filozoficzne poglądy. Dodatkowo: przeciwnicy pokolenia, przeciw którym można zawrzeć przymierze zaczepno-odporne;

• generacja - ok. 30 lat. Ale też tworzą ją ci, którzy obok siebie dorośli.

Pokolenie w nowszych badaniach literackich:

• przygotowanie psychologiczne (Kummer) nie dokonuje się na forum publicznym; pokolenie wstępujące ma już za sobą okres wspólnoty. Spór inauguruje pojawienie się przywódców. Młodzi starych widzą w ich ostatnich chwilach - stąd zwątpienie, gniew, pogarda. W walce chodzi o zwycięstwo za wszelką cenę, stąd uderzanie w najsłabsze punkty przeciwnika;

• czas sławy i wpływu pokolenia nadchodzi, gdy jego siły już słabną;

• gdy pojawiają się naśladowcy - czas ustąpić;

• pierwsze ślady ujęcia socjologicznego - Julius Petersen - pokolenie to efekt skrzyżowania typów duchowych z wychowaniem i tendencją epoki.

Poglądy F. Mentrego:

• istnieją 2 grupy urządzeń i funkcji społecznych - instytucje i serie;

• instytucje - tradycjonalistyczne, zachowawcze, obejmują rzeczy i ludzi, stało ugrupowania o określonych cechach;

• serie - nowatorskie ugrupowania, twórcze (dopuszczają większą wolność indywidualną), typowe serie to sztuki, nauki i filozofia. Serie postępowe - ich zdobycze stają się definitywne, serie przemienne - mogą być ciągle poddawane w wątpliwość;

• pokolenie wpisuje się w istniejące serie i instytucje;

• pokolenie dla Mentrego - ośrodek duchowy, w którym problemy, tendencje, style podlegają apercepcji, to nie pokolenie stwarza style (tylko je kształtuje).

Biologiczny kierunek badań:

• pojęcie pokolenia przeniósł do historii sztuki W. Pinder - skojarzył pojęcie pokolenia z epoką, stylem i wiekiem artysty na jednej płaszczyźnie czasu;

• nie określi się dzieła bez wpisania w nie udziału epoki, pokolenia artysty, wieku;

• w zasadzie pokoleń chodzi głównie o przemianę biologiczną;

• biologiści popełniają błąd genezy;

• pokolenie - pojęcie stawiane w jednym rzędzie z wiekiem, rasą, płcią.

Socjologiczne pojęcie pokolenia:

• podbudowę stworzył K. Mannheim;

• pokolenie jest grupą społeczną o charakterze luźnym, wywołaną przez podobne położenie w czasie;

• pierwsza podstawa socjologiczna pojęcia pokolenia - położenie pokoleniowe - fakt urodzenia i życia w określonym czasie - na tym buduje się związek pokoleniowy (polega na tym, że jednostki biorą udział we wspólnym losie i treściach wspólnych pokoleniu). W obrębie związku pokoleniowego powstają jedności pokoleniowe;

• w dynamice społecznej problem pokolenia to kwestia nowego dostępu do dóbr kulturalnych;

• s. 49 pokolenie egzystuje jako zjawisko formalno-socjologiczne, ale treści nabiera dopiero przez związanie z wartościami konkretnej epoki;

• przeżycia pokoleniowe - Petersen - wielkie wstrząsy duchowe w latach młodości, stają się systemem bodźców wyróżniających pokolenie;

• odbicie wojny w poszczególnych rocznikach - 1) pokolenie młodzieży frontowej, 2) pokolenie młodzieży wojennej, 3) pokolenie powojenne => ad 1) złamane, wykolejone, 2) najniższe instynkty po dumę, burzą świat wartości ojców, wychowują się sami, 3) przygotowani do podjęcia nowej wiary;

• dla Chałasińskiego (napisał Młode pokolenie chłopów) - pokolenie młodzieży to grupa, która się wyodrębnia przez wspólną postawę wobec zadań teraźniejszości i przez wspólny stosunek do grup społecznych starszego pokolenia;

• świadomość pokolenia - subiektywna.

---