Prawo cywilne, Prawo rodzinne1, 25


WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWA RODZINNEGO(25-39, 44-54, 56-61, 63-66)

Wydawnictwo umcs.net.pl

Lublin 2007

Użyte w skrypcie sformułowania oznaczają:

25. RODZAJE I TYPY MAŁŻEŃSKICH USTROJÓW MAJATKOWYCH(„Zarys...”, str. 512-513).

Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych wyróżnia się ze względu na sposób powstania ustroju. Są 3 rodzaje: ustawowy, przymusowy, umowny.

Typy małżeńskich ustrojów majątkowych wyróżnia się ze względu na zasady przynależności do małżonków przedmiotów majątkowych. Są następujące typy: wspólność majątkowa, rozdzielność majątkowa) rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

26. USTAWOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY(„Zarys...”, str. 515-518).

W ustawowym ustroju wspólności majątkowej powstającej ex lege(wspólność ustawowa) istnieją 3 masy majątkowe: każdy małżonek ma swój majątek osobisty(dawniej zwany odrębnym) i zarazem jest podmiotem praw wchodzących w skład majątku wspólnego obojga małżonków.

27. UMOWNA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA(„Zarys...”, str. 528-530).

Wspólność umowna może być wspólnością rozszerzoną albo ograniczoną. Umowa ustanawiająca wspólność majątkową kreuje stosunek wspólności majątkowej małżeńskiej, z którego wynika wspólność łączna majątku wspólnego. Taki właśnie stosunek podstawowy, nie zaś stosunek małżeństwa, stanowi bezpośrednią podstawę umownej wspólności łącznej. Rozszerzenie wspólności jest dopuszczalne do granic ogólnej wspólności majątkowej. Małżonkowie nie mogą objąć wspólnością tylko tych kategorii przedmiotów majątkowych, które ustawa wyraźnie wyłącza z zakresu wspólności rozszerzonej, mianowicie: a) przedmioty majątkowe ściśle związane z osobą uprawnioną(np. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie), b) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, c) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom.

28. MAJĄTEK WSPÓLNY- SKŁAD, WSPÓLNOŚĆ ŁĄCZNA, UDZIAŁY(„Zarys...”, str. 515-516).

Majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jednego z nich, z wyjątkiem tych, które podlegają zaliczeniu do majątków osobistych. Majątek wspólny jest objęty wspólnością łączną. Tworzą go aktywa, długi zaś(pasywa) obciążają majątek w tym sensie, że wierzyciele małżonków na zasadach określonych w kodeksie mogą się zaspokoić z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego. K.r.o. zawiera tylko przykładowe(„w szczególności”) wyliczenie niektórych składników majątku wspólnego, a mianowicie: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków; środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego mogą należeć udziały w spółce z.o.o., z tym że k.s.h. dopuszcza ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia do spółki współmałżonka wspólnika w wypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.

29. ZARZĄD MAJĄTKIEM WSPÓLNYM MAŁŻONKÓW(„Zarys...”, str. 518-522).

Zarząd majątkiem wspólnym to czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych już należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. Czynnościami zarządu majątkiem wspólnym są rozporządzenia polegające na wyzbyciu się prawa(np. sprzedaż albo darowizna), na zmianie jego treści lub na obciążeniu prawa(np. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego) a także te czynności zobowiązujące, które prowadzą do oddania do odpłatnego lub nieodpłatnego używania rzeczy będących składnikami majątku wspólnego(np. wynajęcie, wydzierżawienie, użyczenie) Ważność i skuteczność tylko niektórych, wyraźnie wskazanych czynności wymaga współdziałania małżonków(wystąpienia obojga w charakterze strony albo działania jednego małżonka za zgodą drugiego).

Korzystanie z majątku wspólnego: każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

30. OBLIGATORYJNA ZGODA NA DOKONANIE CZYNNOŚCI ZARZĄDU MAJĄTKIEM WSPÓLNYM(„Zarys...”, str. 520).

Obligatoryjna zgoda jednego małżonka jest potrzebna do dokonania przez drugiego małżonka czynności zarządu majątkiem wspólnym prowadzących do zbycia albo obciążenia nieruchomości, użytkowania wieczystego, prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Zgody wymagają ponadto czynności zarządu majątkiem wspólnym prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków albo wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Wymogiem zgody objęte są także dokonywane przez jednego małżonka darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Zgoda powinna być wyrażona w takiej formie szczególnej, jaka została zastrzeżona pod rygorem nieważności dla czynności, której zgoda ma dotyczyć.

31. SPRZECIW WOBEC CZYNNOŚCI ZARZĄDU MAJĄTKIEM WSPÓLNYM(„Zarys...”, str. 520-521).

Małżonek może wyrazić sprzeciw wobec czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka. Sprzeciw nie jest dopuszczalny w odniesieniu do 3 kategorii czynności: dokonywanych w bieżących sprawach życia codziennego, zamierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny oraz podejmowanych w ramach działalności zarobkowej. Sprzeciw staje się skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności. Małżonek zainteresowany dokonaniem czynności mimo sprzeciwu powinien zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności.

32. INGERENCJA SĄDU W ZARZĄD MAJĄTKIEM WSPÓLNYM MAŁŻONKÓW(„Zarys...”, str. 521).

Ingerencja sądu w zarząd majątkiem wspólnym może spowodować utratę przez jednego z małżonków prawa do zarządzania majątkiem wspólnym. Art. 40 k.r.o. przewiduje wydanie przez sąd na żądanie małżonka 2 rodzajów rozstrzygnięć, gdy wymagają tego ważne powody.

Sąd może mianowicie pozbawić małżonka, przeciw któremu skierowany został wniosek, uprawnienia do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Nie traci on jednak wówczas całkowicie prawa zarządu majątkiem wspólnym, zachowując kompetencję do wyrażenia zgody na dokonanie czynności przez drugiego małżonka w wypadkach, w których ustawa wymaga obligatoryjnej zgody współmałżonka. Czynność prawna zarządu dokonana przez małżonka pozbawionego samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym jest nieważna. Sąd może też postanowić, że zamiast obligatoryjnej zgody małżonka pozbawionego prawa samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym wymagane będzie zezwolenie sądu.

33. MAJĄTKI OSOBISTE MAŁŻONKÓW- SKŁAD; SUROGACJA(„Zarys...”, str. 518, art. 33 k.r.o.).

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

  1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

  2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

  3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom,

  4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

  5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

  6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

  7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

  8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

  9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

  10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Majątki osobiste małżonków po nowelizacji z 2004 r. zostały objęte w całości surogacją. Surogacja jest wykluczona tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi(np. surogacja wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę).

34. PODZIAŁ MAJĄTKU WSPÓLNEGO; ROZLICZENIE WYDATKÓW I NAKŁADÓW NA MAJĄTEK WSPÓLNY I MAJĄTKI OSOBISTE(„Zarys...”, str. 526-528).

Podział majątku wspólnego niedopuszczalny w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej staje się możliwy po jej ustaniu. Do ustania wspólności majątkowej małżeńskiej najczęściej dochodzi w następstwie ustania albo unieważnienia małżeństwa. Podział majątku wspólnego stanowi odpowiednik działu spadku a obie postaci likwidacji wspólności mas majątkowych są odpowiednikami zniesienia współwłasności ułamkowej. Podział może być przeprowadzony w trybie umownym lub sądowym. Gdy do majątku wspólnego objętego podziałem w trybie umownym należy nieruchomość, umowa o podział majątku powinna być w formie aktu notarialnego. Podział powinien zasadniczo obejmować cały majątek wspólny, ale dopuszczalny jest podział częściowy.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga o zwrocie wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek osobisty lub odwrotnie, chyba że już nakazał wcześniej zwrot ze względu na dobro rodziny. Rozliczenie natomiast z tytułu wydatków i nakładów dokonywanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka podlegają zasadom ogólnym(zawartych w k.c.). Roszczeń z tego tytułu można dochodzić w procesie cywilnym.

35. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAŁŻONKÓW ZA ZOBOWIĄZANIA(„Zarys...”, str. 522-524).

Jeśli dłużnikami w ramach jednego zobowiązania są oboje małżonkowie, to wg zasad ogólnych prawa cywilnego wierzyciel ma możliwość zaspokojenia się z majątków obojga małżonków. W ustroju wspólności majątkowej egzekucja może więc być skierowana zarówno do majątków osobistych małżonków, jak i do ich majątku wspólnego. Gdy natomiast dłużnikiem w ustroju wspólności majątkowej jest tylko jeden małżonek, konieczne staje się unormowanie dopuszczalności zaspokojenia wierzyciela z majątku wspólnego. K.r.o stanowi, że wierzyciel małżonka nie może żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Wierzyciel jednego małżonka może żądać zaspokojenia z całego majątku wspólnego tylko wtedy, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka. Zaspokojenie wierzytelności z zobowiązań małżonków normowanych przez prawo publiczne, np. prawo podatkowe, podlega zasadom określonym w odrębnych przepisach. Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. W wypadku jakiegokolwiek zobowiązania cywilnoprawnego jednego małżonka, także zaciągniętego bez zgody drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia wierzytelności zawsze z określonych składników majątku wspólnego. Są to: pobrane przez dłużnika wynagrodzenie za pracę i uzyskane przez niego dochody z innej działalności zarobkowej oraz korzyści uzyskane z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. To samo tyczy się zobowiązań zaciągniętych przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego. Zgoda współmałżonka nie jest potrzebna do dochodzenia przez wierzyciela zaspokojenia z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa(stanowiącego składnik majątku wspólnego), jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

36. MAJĄTKOWE UMOWY MAŁŻEŃSKIE: POJĘCIE; ZAWARCIE; FORMA; TREŚĆ(„Zarys...”, str.528-531).

Pojęcie: umowę majątkową małżeńską można uznać za postać tzw. umowy organizacyjnej, w której małżonkowie dokonują wyboru ustroju majątkowego, określając przede wszystkim zasady przynależności do nich praw majątkowych. Nie jest więc typową umową cywilnoprawną zobowiązującą lub rozporządzającą.

Zawarcie: Umowa może być zawarta zarówno w czasie trwania małżeństwa, jak i przez przyszłych małżonków(w tym drugim wypadku staje się skuteczna z chwilą zawarcia małżeństwa). Może być zmieniona lub rozwiązana

Forma: majątkowa umowa małżeńska powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Treść: małżonkowie mogą ustanowić następujące ustroje: wspólność rozszerzoną albo ograniczoną, rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Małżonkowie mają ograniczoną swobodę kształtowania w umowie niektórych tylko elementów wybranego ustroju- w umowie nie jest dopuszczalne regulowanie zasad zarządu majątkiem wspólnym, skutków ustania wspólności i odpowiedzialności wspólnym majątkiem za zobowiązania.

37. SKUTECZNOŚĆ UMÓW MAŁŻEŃSKICH WOBEC OSÓB TRZECICH(„Zarys...”, str. 529).

Małżonkowie mogą powoływać się na zawartą przez nich umowę majątkową małżeńską tylko względem osoby, która wiedziała o zawarciu umowy i o jej rodzaju najpóźniej w chwili powstania między nią i małżonkami stosunku prawnego. Z pozycji pozostałych osób stosunki majątkowe małżonków ocenia się bez uwzględniania umowy majątkowej małżeńskiej i jej skutków(sankcja tzw. bezskuteczności względnej z mocy prawa).

38. MAJĄTKOWY USTRÓJ PRZYMUSOWY(„Zarys...”, str. 531-532).

Ustrój przymusowy powstaje w wypadkach, w których wymaga tego interes małżonków i ich rodziny lub wierzycieli. Istnieje przez czas trwania określonych w ustawie okoliczności. Ustrój przymusowy występuje w postaci rozdzielności majątkowej. Przymusowy charakter ustroju przejawia się w sposobie jego powstania i przesłankach istnienia. Powstaje mianowicie niezależnie od woli małżonków lub wbrew ich woli zaś jego istnienie w zasadzie nie może zostać przerwane przez małżonków w trybie umowy majątkowej małżeńskiej(chyba że przymusowa rozdzielność powstała wskutek orzeczenia wydanego na żądanie jednego z małżonków). Rozdzielność ustanawia sąd na żądanie jednego z małżonków, gdy istnieją po temu ważne powody(np. zaniedbywanie obowiązków względem rodziny), oznaczając dzień powstania przymusowej rozdzielności(w wyjątkowych wypadkach także z mocą wsteczną). Rozdzielność majątkowa powstaje ex lege z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu(częściowym lub całkowitym), w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, na skutek orzeczenia separacji. W 2 wypadkach powstaje już z chwilą zawarcia małżeństwa: a) jeśli małżeństwo zostaje zawarte przez osoby ubezwłasnowolnione, b) gdy małżeństwo zawiera osoba, w stosunku do której toczy się postępowanie upadłościowe.

39. ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOROBKÓW(„Zarys...”, str.530-531).

W ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosunki majątkowe małżonków układają się tak, jak w ustroju(pełnej) rozdzielności majątkowej. Odrębności pojawiają się dopiero po ustaniu tego ustroju. Małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. W razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia ciążącego na nim obowiązku wyrównania dorobków.

Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Dorobek każdego z małżonków stanowi wartość takich przedmiotów majątkowych, które w ustroju wspólności ustawowej podlegałyby zaliczeniu do majątku wspólnego, a ponadto wartość przedmiotów majątkowych służących wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb małżonka, wartość praw majątkowych wynikających ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom i wartość przedmiotów majątkowych uzyskanych przez małżonka z tytułu nagrody za jego osobiste osiągnięcia. Dorobek oblicza się wg stanu z chwili ustania rozdzielności majątkowej, ale wg cen z chwili rozliczenia.

(..................................................................................................................................................................................)

44. PRAWNE SPOSOBY USTALANIA OJCOSTWA I MACIERZYŃSTWA(„Zarys...”, str. 540-544).

W trybie zwykłym macierzyństwo zostaje prawnie ustalone z chwilą sporządzenia aktu urodzenia dziecka z wpisem określonej kobiety, która dziecko urodziła, jako jego matki. Sądowe ustalenie macierzyństwa wchodzi w rachubę w 2 wypadkach:

  1. dziecko ma status nieznanych rodziców,

  2. macierzyństwo określonej kobiety zostało zaprzeczone przez sąd(i wykreślone z aktu urodzenia dziecka).

Podstawą prawną sądowego ustalenie macierzyństwa jest przepis art. 189 k.p.c(„powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny”). Ustalenie macierzyństwa jest konieczną przesłanką ustalenia ojcostwa. Zaprzeczenie macierzyństwa znosi prawne ustalenie ojcostwa, które było związane z zaprzeczonym macierzyństwem.

K.r.o. przewiduje 3 sposoby ustalenia ojcostwa:

  1. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki(jeśli urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, chyba że urodziło się już po zawarciu przez matkę kolejnego małżeństwa);

  2. uznanie dziecka(na podstawie oświadczenia mężczyzny przed kierownikiem USC albo sądem opiekuńczym przyznającego swoje ojcostwo w stosunku do dziecka nie mającego ojca prawnie ustalonego);

  3. sądowe ustalenie ojcostwa.

45. SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA- LEGITYMACJA CZYNNA W PROCESIE; PRZESŁANKI, SKUTKI; DOWODY I ZARZUTY(„Zarys...”, str. 543-544).

Legitymację czynną mają: dziecko, jego matka, domniemany ojciec, prokurator.

Przesłanki: sądowe ustalenie ojcostwa jest dopuszczalne, gdy ojcostwo nie wynika ani z domniemania o pochodzeniu dziecka od męża matki, ani z faktu uznania dziecka, postępowanie toczy się w trybie procesowym na zasadach rządzących sprawami o prawa stanu cywilnego.

Skutki: nie jest dopuszczalne zaprzeczenie ojcostwa ustalonego przez sąd. Prawomocny wyrok może być jedynie wzruszony przez kasację lub wznowienie postępowania.

Dowody i zarzuty: w procesie o ustalenie ojcostwa pozwany mężczyzna może przede wszystkim wykazywać, że w ogóle brak jest domniemania jego ojcostwa, gdyż nie istnieje podstawa domniemania, tzn. że nie współżył z matką dziecka w okresie koncepcyjnym(bo np. 3 lata był za granicą). Jeśli zaś fakt pożycia z matką w okresie koncepcyjnym został udowodniony, pozwany może próbować obalić przemawiające przeciw niemu domniemanie ojcostwa podnosząc zarzut exceptio plurium concubentum(zarzut współżycia matki w okresie koncepcyjnym z wieloma mężczyznami) bądź przy pomocy dowodów biologicznych. Dowodem pozwalającym nie tylko wykluczyć, ale i potwierdzić ojcostwo(z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością) jest badanie polimorfizmu DNA. Dowody mogące jedynie wykluczyć ojcostwo można podzielić na wykluczające zdecydowanie ojcostwo(dowód z grupowego badania krwi dziecka i jego domniemanych rodziców, dowód z niezdolności płciowej mężczyzny) oraz tylko zmniejszające prawdopodobieństwo ojcostwa(dowód ze współżycia w czasie mniej sprzyjającym zapłodnieniu, dowód z zestawienia cech antropologicznych domniemanych rodziców i dziecka powyżej 3. roku życia, dowód z linii papilarnych ręki).

46. UZNANIE DZIECKA- POJĘCIE, PRZESŁANKI, LEGITYMACJA, SKUTKI(„Zarys..”, str. 541-543).

Pojęcie: uznanie dziecka jest sposobem ustalenia ojcostwa na podstawie oświadczenia mężczyzny przyznającego swoje ojcostwo w stosunku do dziecka nie mającego ojca prawnie ustalonego.

Przesłanki: niedopuszczalne jest uznanie dziecka, jeżeli zachodzi domniemanie, że ojcem jest mąż matki dziecka lub jeżeli ojcostwo zostało ustalone w wyroku sądowym. Uznane może być dziecko poczęte, lecz jeszcze nie urodzone, dziecko zarówno małoletnie, jak i pełnoletnie. Uznanie po śmierci dziecka może nastąpić tylko wtedy, gdy dziecko pozostawiło swoich zstępnych.

Legitymacja: uznanie dziecka jest aktem ściśle osobistym, dlatego nie może być dokonane przez przedstawiciela ustawowego ojca nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych. Ojciec mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych może dziecko uznać za zgodą swego przedstawiciela ustawowego. Uznanie do swej skuteczności wymaga zgody matki dziecka(albo innego przedstawiciela ustawowego).

Skutki: Uznanie pociąga za sobą wszelki skutki prawne, jakie wynikają z faktu prawnie ustalonego ojcostwa(władza rodzicielska, alimentacja, dziedziczenie).

47. UNIEWAŻNIENIE UZNANIA DZIECKA(„Zarys...”, str. 542-543).

Wzruszenie uznania dziecka jest dopuszczalne wyłącznie w postępowaniu dowodowym, w trybie procesu o unieważnienie uznania na zasadach rządzących postępowaniem o prawa stanu. Mężczyzna, który złożył oświadczenie o uznaniu, matka dziecka(albo inny przedstawiciel ustawowy) lub dziecko uznane po osiągnięciu pełnoletności, którzy wyrazili zgodę na uznanie, mogą domagać się unieważnienia uznania z powodu wad swych oświadczeń woli(o uznaniu lub wyrażeniu zgody na uznanie) w terminie zawitym 1 roku od ich złożenia. W rachubę wchodzą wady oświadczeń woli z wyjątkiem pozorności, gdyż oświadczenie woli nie jest składane innej osobie, lecz tylko przed odpowiednim organem państwowym. Dziecko uznane przed osiągnięciem pełnoletności może w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletności domagać się unieważnienia uznania na tej podstawie, że mężczyzna, który je uznał, nie jest jego ojcem. Na tej i tylko na tej podstawie, ale bez ograniczeń czasowych, może oprzeć swoje powództwo prokurator. Po śmierci dziecka unieważnienie uznania jest niedopuszczalne. Uznanie dziecka jest bezwzględnie nieważne na ogólnych zasadach prawa cywilnego dotyczących bezwzględnej nieważności czynności prawnych, np. z braku zdolności do czynności prawnych po stronie uznającego.

48. DOMNIEMANIE OJCOSTWA MĘŻA MATKI(„Zarys...”, str. 540-541).

Domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa(wystarczy, że bezpośrednio po zawarciu) albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, chyba że nastąpiło to już po zawarciu przez matkę kolejnego małżeństwa- w tym wypadku domniemywa się pochodzenie dziecka od drugiego męża matki. Domniemań tych nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. W takim wypadku ojcostwo może być ustalone w trybie uznania dziecka albo w procesie o ustalenie ojcostwa.

49. ZAPRZECZENIE OJCOSTWA(„Zarys...”, str. 541).

Domniemanie ojcostwa matki wiąże, dopóki nie zostanie w określonych terminach obalone w specjalnym postępowaniu o zaprzeczenie ojcostwa- może je wytoczyć mąż matki dziecka, matka, samo dziecko, prokurator. Jeżeli dziecko urodziło się przed 180. dniem od zawarcia małżeństwa, to domniemanie ojcostwa męża matki wiąże, ale do jego obalenia w procesie o zaprzeczenie ojcostwa wystarczy złożenie przez męża matki oświadczenia, że nie jest ojcem dziecka. Ten sposób obalenie domniemania ojcostwa nie jest dostępny matce dziecka; nie może też z niego skorzystać mąż matki, jeżeli współżył z matką dziecka nie dawniej niż w 300. a nie później niż w 181. dniu przed urodzeniem dziecka(okres koncepcyjny) albo jeżeli zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży. W takich wypadkach obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko przez wykazania niepodobieństwa, żeby mąż mógł być ojcem dziecka.

50. IMIĘ I NAZWISKO DZIECKA(„Zarys...”, str. 545-546).

Podstawą unormowań dot. nazwiska dziecka jest zasada dobra dziecka oraz zasada równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich z dziećmi małżeńskimi.

Wszystkie dzieci wspólne małżonków noszą to samo nazwisko, którym jest nazwisko męża matki, chyba że małżonkowie przy zawarciu małżeństwa zgodnie oświadczyli, że ich wspólne dzieci urodzone w czasie małżeństwa i ewentualnie przed jego zawarciem będą nosić nazwisko matki. Zmiana nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez nie 13. roku życia, wymaga wyrażenia jego zgody osobiście.

Dziecko uznane przez ojca nosi jego nazwisko, chyba że uznający złożył oświadczenie, że dziecko będzie nosić nazwisko matki i zgodę na to wyraziły osoby, których zgoda jest konieczna do ważności uznania(gdy dziecko ukończyło 13 lat, powinno również wyrazić zgodę, i to osobiście).

W razie sądowego ustalenia ojcostwa dziecko nosi nazwisko ojca tylko wtedy, gdy sąd je mu nadał. Osobą uprawnioną do złożenia wniosku o nadanie nazwiska ojca jest wyłącznie samo dziecko lub jego przedstawiciel ustawowy.

Dziecko, którego ojcostwo nie jest ustalone, nosi nazwisko matki. Dziecko obojga nieznanych rodziców nosi nazwisko nadane przez sąd opiekuńczy.

Małoletniemu dziecku, którego matka zawarła małżeństwo z mężczyzną nie będącym jego ojcem, może być nadane nazwisko męża matki, gdy dziecko nie nosi nazwiska swego ojca, chyba że zostało mu nadane na podstawie sądowego uznania ojcostwa a małżonkowie złożą przed kierownikiem USC oświadczenie, że dziecko będzie nosiło nazwisko męża matki.

Wyboru imienia dziecka dokonują rodzice przy sporządzaniu aktu urodzenia, a w razie braku takiego wyboru kierownik USC wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion powszechnie w kraju używanych. Imię dziecka nie powinno być: ośmieszające, nieprzyzwoite, zdrobniałe, nie pozwalające odróżnić płci dziecka. Rodzice mogą w ciągu 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia złożyć kierownikowi USC pisemne oświadczenie o zmianie imienia dziecka. Dziecku nieznanych rodziców imię nadaje sąd opiekuńczy.

51. POJĘCIE, TREŚĆ I ZASADY WYKONYWANIA WŁADZY RODZICIELSKIEJ(„Zarys...”, str.546-549).

Pojęcie: władza rodzicielska to ogół uprawnień i obowiązków rodziców względem osoby i majątku dziecka, których celem jest zapewnienie dziecku należytej pieczy i ochrony jego interesów.

Treść: zakres przedmiotowy władzy rodzicielskiej tworzą 3 elementy:

  1. piecza nad osobą dziecka(obejmuje obowiązki i uprawnienia w zakresie wychowania dziecka, kierowania nim, troski o zapewnienie dziecku odpowiednich warunków egzystencji i bezpieczeństwa; z prawami tymi powiązany jest obowiązek dziecka okazywania posłuszeństwa);

  2. zarząd majątkiem dziecka(zarządem objęty jest cały majątek dziecka, z wyjątkiem jego zarobków i przedmiotów oddanych do swobodnego użytku; czynności zwykłego zarządu rodzice mogą dokonywać samodzielnie, natomiast dla czynności przekraczających zwykły zarząd jest potrzebne zezwolenie sądu opiekuńczego);

  3. reprezentacja dziecka(rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka; reprezentacja ta jest wyłączona przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską oraz przy czynnościach między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem).

Zasady: władza rodzicielska powinna być sprawowana tak, jak tego wymaga dobro dziecka oraz interes społeczny. Generalnie władza rodzicielska powinna być sprawowana osobiście, jednak z ważnych powodów rodzice mogą wyręczać się innymi osobami, np. dziadkami. W zwykłych sprawach każdy z rodziców może działać samodzielnie, o istotnych jednak powinni rozstrzygać wspólnie.

52. POZBAWIENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ(„Zarys...”, str. 549).

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być przez sąd opiekuńczy orzeczone w dwojakich sytuacjach: a) gdy zachodzi niemożność jej wykonywania z powodu trwałej przeszkody(np. z powodu wyjazdu rodziców na stałe za granicę), b) gdy władza rodzicielska jest niewłaściwie wykonywana(rodzice nadużywają swojej władzy lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka). Władza rodzicielska nie odżywa ex lege w razie ustania przyczyny jej pozbawienia, może ją przywrócić sąd opiekuńczy. Sąd karny uznając za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, zawiadamia o tym właściwy sąd rodzinny.

53. ZAWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ(„Zarys...”, str. 549).

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej(np. krótkoterminowej kary pozbawienia wolności) sąd opiekuńczy może ją zawiesić a następnie, po ustaniu przeszkody, zawieszenie uchylić(art. 110 k.r.o.).

54. OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ(„Zarys...”, str. 549-550).

Sąd opiekuńczy orzeka ograniczenie władzy rodzicielskiej(jednego lub obojga rodziców) w razie:

  1. zagrożenia dobra dziecka- sąd może zawęzić atrybuty władzy rodzicielskiej lub zmodyfikować swobodę i samodzielność jej wykonywania;

  2. rozłączenia rodziców(np. w przypadku rozwodu, separacji faktycznej, niepozostawania ze sobą w związku małżeńskim)- sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej(w pełnym zakresie) jednemu z rodziców i ograniczyć władzę drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

55. PIECZA ZASTĘPCZA NAD DZIECKIEM

?

56. OSOBISTA STYCZNOŚĆ RODZICÓW Z DZIECKIEM(„Zarys...”, str. 550-551).

Prawo rodziców do osobistej styczności z dzieckiem jest niezależne od posiadania przez nich władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Prawa tego może pozbawić sąd opiekuńczy tylko wtedy, gdy zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej i wymaga tego dobro dziecka. Gdy władza rodzicielska została ograniczona przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, sąd może, w wyjątkowych wypadkach, ograniczyć osobistą styczność rodziców z dzieckiem.

57. PRZYSPOSOBIENIE- POJĘCIE, FUNKCJA, PRZESŁANKI PRZYSPOSOBIENIA I TRYB JEGO NAWIĄZANIA(„Zarys...”, str. 552-554).

Pojęcie: przysposobienie jest zastępczą formą naturalnego stosunku rodzicielskiego, który zostaje przez przysposobienie zastąpiony w sensie prawnym.

Funkcja: przysposobienie służy przede wszystkim dobru dziecka zapewniając mu życie w normalnych warunkach rodzinnych. Zarazem jednak przysposobienie zaspokaja godne ochrony prawnej potrzeby rodzicielskie i opiekuńcze, zwłaszcza tych osób, które nie mają własnych dzieci.

Przesłanki przysposobienia:

Tryb: sądowy, nieprocesowy; wyłącznie na wniosek przysposabiającego.

58. RODZAJE I SKUTKI PRZYSPOSOBIENIA(„Zarys...”, str. 555-559).

Rodzaje:

  1. wspólne i indywidualne(wspólne jest dopuszczalne jedynie przez osoby pozostające ze sobą w związku małżeńskim; indywidualne może być dokonane także przez osoby samotne);

  2. imienne i anonimowe(wg kryterium zgody rodziców dziecka na przysposobienie przez konkretne osoby czy blankietowo);

  3. pełne, niepełne, całkowite(pełne- przysposobiony wchodzi w pełni w rodzinę przysposabiającego i zarazem wychodzi ze swej rodziny naturalnej; niepełne- ani nie powoduje powiązań rodzinnych przysposobionego z rodziną przysposabiającego, ani nie niweczy powiązań z rodziną naturalną, skutki polegają jedynie na powstaniu stosunku prawnego między przysposobionym i przysposabiającym; całkowite- następuje w razie przysposobienia anonimowego, w jego wyniku przysposobiony traci swój dotychczasowy stan cywilny i wykluczone jest ustalenie jego naturalnego pochodzenia, przysposobienie to jest okryte tajemnicą zapewnioną przez anonimowość przysposobienia i sporządzenie nowego aktu urodzenia przysposobionego, niedopuszczalne jest rozwiązanie przysposobienia całkowitego);

  4. krajowe i zagraniczne(wg kryterium zmiany lub nie miejsca zamieszkania przysposabianego).

Skutki(niezależne od rodzaju przysposobienia):

59. USTANIE STOSUNKU PRZYSPOSOBIENIA(„Zarys...”, str. 560-561).

K.r.o. normuje tylko jedną przyczynę ustania skutków przysposobienia a mianowicie jego rozwiązanie. Nie jest dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia całkowitego. Przesłanką pozytywną rozwiązania przysposobienia jest istnienie ważnych powodów(głównie głęboki i nieodwracalny rozkład więzi rodzinnej między stronami przysposobienia). 3 przesłanki negatywne to: brak zagrożenia dobra małoletniego dziecka, pozostawanie przy życiu stron przysposobienia, brak winy strony żądającej rozwiązania przysposobienia.

Rozwiązanie przysposobienia może nastąpić wyłącznie na drodze sądowej w trybie procesu. Skutkiem rozwiązania jest ustanie skutków przysposobienia z 2 wyjątkami: przysposobiony zachowuje nazwisko i imię, można utrzymać w mocy obowiązki alimentacyjne.

60. POJĘCIE, FUNKCJA, PRZESŁANKI, ZAKRES I POSTACI OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO („Zarys...”, str. 562-564).

Pojęcie: obowiązek alimentacyjny to prawna powinność dostarczenia w razie potrzeby środków utrzymania lub także środków wychowania, obciążająca wzajemnie małżonków, byłych małżonków, krewnych w określonej linii i określonym stopniu oraz, w ograniczonym zakresie, powinowatych.

Funkcja: zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb osoby, która nie może samodzielnie się utrzymać. Środki utrzymania i zaspokojenia potrzeb kulturalnych są potrzebne każdemu uprawionemu, środki wychowania- tylko małoletnim.

Przesłanki: zasadą ogólną jest stan niedostatku. Własne środki wyłączają prawo do alimentów lub zmniejszają jego zakres. Pełnoletność dziecka nie zwalnia rodziców z obowiązku alimentacji, jeżeli dziecko nadal nie jest w stanie się utrzymać samodzielnie, np. z racji inwalidztwa lub studiowania.

Zakres: zależy on od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego(potrzeby bytowe, np. odzież, wyżywienie, potrzeby kulturalne, np. korzystanie z radia) oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego(bierze się pod uwagę nie faktyczne dochody, ale te, które może osiągnąć).

Postaci: dopuszczalna jest w zasadzie każda postać świadczeń alimentacyjnych. W zależności od okoliczności konkretnego przypadku mogą to być okresowe świadczenia pieniężne lub w naturze(np. dostarczanie żywności, opału). Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego może polegać także na osobistych staraniach o osobę uprawnioną(sprawowanie pieczy, starania o wychowanie).

61. RODZAJE I KOLEJNOŚĆ ZOBOWIĄZAŃ ALIMENTACYJNYCH(„Zarys...”, str. 564-565).

Rodzaje. K.r.o. przewiduje zobowiązania alimentacyjne między:

  1. krewnymi w linii prostej,

  2. rodzeństwem,

  3. małżonkami i byłymi małżonkami,

  4. jednym z małżonków i pozostałymi członkami tzw. małej rodziny,

  5. stronami stosunku przysposobienia,

  6. powinowatymi(wyjątkowo i w ograniczonym zakresie, tzn. między jednym z małżonków i dzieckiem drugiego małżonka(pasierb, pasierbica, ojczym, macocha),

  7. ojca nie będącego mężem matki dziecka w stosunku do tej matki(w pewnym zakresie).

Kolejność: obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych(np. dzieci, wnuki) lub wstępnych(np. rodzice, dziadkowie), obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi(np. dzieci przed wnukami, rodziców przed dziadkami). Kilku krewnych w tej samej linii i w tym samym stopniu jest zobowiązanych stosownie do swych możliwości zarobkowych i majątkowych, nie zaś w częściach równych. Powszechnie przyjmuje się, że obowiązek alimentacyjny wynikający z małżeństwa wyprzedza obowiązek alimentacyjny wynikający z pokrewieństwa.

62. OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY RODZICÓW.

?

63. STOSUNKI ALIMENTACYJNE MIĘDZY MAŁŻONKAMI PO ROZWODZIE I ORZECZENIU SEPARACJI(„Zarys...”, str. 566-567).

Polski ustawodawca ustanowił obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami jako, w pewnych wypadkach, uzasadnioną kontynuację zobowiązania powstałego wskutek zawarcia małżeństwa. W sprawach nie unormowanych w sposób szczególny do obowiązku, o którym mowa, należy stosować odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi. Tylko małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia nie może żądać dostarczenia mu środków utrzymania przez byłego współmałżonka. Natomiast wspólne zawinienie lub brak winy po obu stronach oraz brak winy po stronie małżonka dochodzącego alimentacji nie wyłącza roszczeń alimentacyjnych.

Zwykły obowiązek alimentacyjny pod względem przesłanek(niedostatek uprawnionego) i zakresu (usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz stan możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego) analogiczny jest do obowiązku alimentacyjnego między krewnymi. Przesłanki rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego są 2: a) wyłączna wina w zakresie rozkładu pożycia małżeńskiego po stronie byłego małżonka zobowiązanego do alimentacji, b) istotne pogorszenie sytuacji materialnej(nie musi być to zarazem niedostatek) małżonka niewinnego w następstwie rozwodu.

Obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami wygasa:

  1. wskutek zwarcia kolejnego małżeństwa przez małżonka alimentowanego,

  2. z upływem 5 lat od rozwodu, gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego.

Do obowiązku alimentacyjnego między małżonkami w czasie separacji orzeczonej przez sąd mają odpowiednie zastosowanie wyżej omówione zasady.

64. OPIEKA NAM MAŁOLETNIM- POJĘCIE, FUNKCJA, PRZESŁANKI USTANOWIENIA(„Zarys...”, str. 570-572).

Pojęcie: opieka nad małoletnim jest surogatem władzy rodzicielskiej. Stronami stosunku są opiekun(lub 2 opiekunów będących małżonkami) oraz osoba pozostająca pod opieką(tzw. pupil, od łacińskiego słowa pupillus- sierota.)

Funkcja: zapewnienie pieczy nad osobą małoletniego, który nie może samodzielnie prowadzić swoich spraw(z przyczyn prawnych lub faktycznych).

Przesłanki ustanowienia:

  1. sieroctwo naturalne(oboje rodzice nie żyją),

  2. sieroctwo społeczne(oboje rodzice nie mają władzy rodzicielskiej- pozbawienie, zawieszenie itp.).

65. TREŚĆ I ZASADY SPRAWOWANIA OPIEKI NAD MAŁOLETNIM(„Zarys...”, str. 571-573).

Treść:

  1. piecza nad osobą dziecka,

  2. zarząd jego majątkiem,

  3. reprezentacja dziecka.

Opiekun jest ustawowym przedstawicielem dziecka poddanego opiece z wyłączeniem wypadków, w których jego reprezentacja mogłaby naruszyć interes dziecka(analogicznie do przedstawicielstwa rodziców).

Zasady: zasada dobra dziecka, zasada powszechności opieki, zasada państwowego nadzoru opiekuńczego. Zasadniczo opieka sprawowana jest bezpłatnie.

66. KURATELA; USTANOWIENIE KURATELI I ZASADY JEJ WYKONYWANIA; RODZAJE KURATELI; KURATELA O CHARAKTERZE RODZINNOPRAWNYM(„Zarys...”, str. 574-575).

Ustanowienie kurateli i zasady jej wykonywania: kuratelę ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych- bądź z urzędu, bądź na wniosek osoby zainteresowanej lub prokuratora. Kuratelę ustanawia sąd opiekuńczy, a na podstawie przepisów szczególnych- także inne organy państwowe(np. sąd orzekający w danej sprawie). Kurator może żądać stosownego wynagrodzenia, chyba że jego nakład pracy jest nieznaczny a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Rodzaje:

  1. kuratela o charakterze rodzinnoprawnym(taki charakter ma kuratela ustanowiona dla dziecka poczętego, lecz nie urodzonego, jeżeli potrzebne jest to do strzeżenia przyszłych praw dziecka oraz dla osoby małoletniej w celu przejściowego zastąpienia władzy rodzicielskiej.

  2. inne rodzaje(dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, dla osoby ułomnej, dla osoby nieobecnej, dla osoby przebywającej w szpitalu psychiatrycznym, kurator procesowy, kurator w sprawach o prawa stanu, kurator rejestrowy- instytucja wprowadzona ustawą z 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym).

Pobrano z umcs.net.pl.

9


Wyszukiwarka