STAWONOGI I KRĘGOWCE O ZNACZENIU MEDYCZNYM

Zwierzęta trujące

• TOKSYNA znajduje się w różnych częściach ciała i powowduje zatrucie tylko w sposób bierny (np po spozyciu zwierzęcia) - mięczaki, płazy, ryby (fugu)

• Trucizny znajdują się w specjalnie do tego przystosowanych organach i w sposób aktywny przekazywane są ofiarom powodując u nich różne reakcje

Leiurus sp (skorpion)

• Wolnożyjący pajęczak

• Prowadzi nocny tryb życia

• Aktywny tylko w sezonie letnim

• Występuje w krajach klimatu gorącego

• Jad niektórych skorpionów zawiera neurotoksyny powodujące gwałtowne reakcje ogólne bez uprzednich objawów miejscowych

• W ciągu 24-48 godzin może dojść do śmierci z powodu niewydolności układu oddechowego/krążenia (zwłaszcza u dzieci)

Pediculus humanus (wesz ludzka)

• Pasożyt bezwzględny

• Synantropijny

• Kosmopolityczny

• Ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie

• Samica trochę większa

• Aparat gębowy kłująco-ssący

• Żywi się krwią

• Pobiera pokarm i w dzień i w nocy

• Nie może przebywać poza organizmem żywiciela dłużej niż kilka dni

• Praktycznie pasożytuje tylko na człowieku

• Występują 2 odmiany:

• P. humanus humanus - wesz odzieżowa

• P. humanus capitis - wesz głowowa

• Niewielkie różnice morfologiczne między nimi są wynikiem ekologicznej zmienności przystosowawczej

• Jajo czyli gnida jest przytwierdzone do do włosa wydzieliną gruczołu cementowego. Posiada ono wieczko

• Pediculus humanus powoduje wszawicę

• Uczestniczy w transmisji bakterii wywołujących:

• Gorączkę okopową

• Dur epidemiczny

• Dur powrotny

Pthirus pubis (wesz łonowa)

• Pasożyt bezwzględny

• Kosmopolityczna

• Poza organizmem człowieka może przeżyć 12 - 24 godziny

• „Na” człowieku żyje 3 tygodnie

• Umiejscawia się w owłosieniu łonowym

• Może tez umiejscawiaś się na brodzie, rzęsach (powoduje wtedy zapalenie spojówek i brzegów powiek; u dzieci utrudnia otwieranie powiek)

• Składa na włosach jaja przytwierdzone wydzieliną gruczołu cementowego; posiadają wieczko

• Nie uczestniczy w transmisji chorób i zarazków

Anopheles maculipennis (komar widliszek)

• Występuje na terenie Europy i Azji południowo-zachodniej

• Narząd gębowy kłująco-ssący

• Tylko samica pije krew - narząd gębowy samca zredukowany

• Kłuje wiosną i latem o zmierzchu, w nocy i o świcie

• Rozwija się w naturalnych zbiornikach wodnych zawierających czystą, dobrze natlenowaną wodę

• W klimacie umiarkowanym rozwija się 3-4 tygodnie

• Ślina zawiera składniki drażniące i u osób wrażliwych może wywoływać odczyny alergiczne

• Przenosi pierwotniaki z rodzaju Plasmodium wywołujące malarię

Culex pipiens (komar kłujący)

• Występuje w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej (również w Polsce pospolity)

• Polimorficzny

• Środowisko miejskie, podmiejskie

• Brązowo-żółty

• Samica odżywia się krwią zwierząt/człowieka (samiec nie)

• Najczęściej kłują w sierpniu i na początku września

• Potrafią kłuć zimą - w ciepłe dni lub w klimatyzowanych pomieszczeniach

• Ślina powoduje świąd, który u osób wrażliwych może wywołać stany zapalne skóry

• Przeosi ornitozy oraz wirusy neurotropowe z ptaków domowych/dzikich m.in. na ludzi

Calliphora vicina (plujka)

• Kosmopolityczna tylko os dorosły

• Rzadko wytępuje w tropikach

• Długość ciała ok 1 cm

• Larwy zanieczyszczają wydalinami produkty żywnościowe (głównie mięso); składają tam jaja

• Dorosłe owady wysysają krew/ropę z ran

• Aparat gębowy ssąco-liżący

• Transmisja:

• Choroby infekcyjne

• Choroby pasożytnicze (tasiemce, glisty, pierwotniaki)

• Powodują muszyce (które leczy się chirurgicznie)

• Larwy wykrywane są w ranach, ropiejących wrzodach skórnych

Pulex irritans (pchła ludzka)

• Kosmopolityczna

• Larwy żyją w ścianach, podłogach; na śmietnikach

• Dorosłe żyją na żywicielu

• Samce i samice żywią się krwią

• Powodują odczyny alergiczne

• Aparat gębowy kłująco-ssący

• Brunatna

• Transmisja:

• Dur endemiczny

• Dżuma

• Tularemia

• Żywiciel pośredni dla:

• Diphylidium canium (tasiemiec psi)

• Hymenolepis nana (tasiemiec karłowaty)

• Hymenolepis diminuta - pasożyt szczurów; może zarazić człowieka

Sarcophaga haemorrhoidalis (ścierwica)

• Kosmopolityczna (rzadsza w Europie północno-wschodniej)

• Ma 10 do 15 mm długości

• Na odwłoku widoczna szachownica

• Jajożyworodna

• Larwy umiejscawiają się w okolicach naturalnych otworów ciała; ran

• Pasożyt przygodny

• Larwy mają zdolność czynnego wnikania do tkanek. Powodują muszyce (powstają wtedy ropnie i zgorzele)

• Larwy często spotykane w padlinie i kale ludzkim

Apis mellifera (pszczoła miododajna)

• działanie jadu pszczoły: neurotoksyczne, krwotoczne (uszkadza naczynia krwionośne), cytotoksyczne, hemolityczne

• substancje czynne:

• substancje niskocząsteczkowe (kwas mrówkowy, aminy biogenne histamina [mediator reakcji uczuleniowej])

• peptydy (milityna, kininy, czynnik degranulujący mastocyty)

• proteiny (hialuronidaza, fosfolipaza A, fosfataza, esteraza)

• skutki użąslenia:

• reakcja uczuleniowa, obrzęk, świąd, pokrzywka, osłabienie, ucisk w klatce piersiowej, bóle i skurcze brzucha, nudności, zawroty głowy, senność, trudności w oddychaniu, wymioty, biegunka

• wstrząs anfilaktyczny (u nadwrażliwych): spadek ciśnienia krwi, sinica, splątanie, utrata przytomności, śmierć

• dawka śmiertelna

• (masa 70 kg - dorosły) 245 mg (ok. 500 użądleń)

• (masa 5 kg - noworodek) 20 mg (ok. 40 użądleń)

• pierwsza pomoc

• (podskórnie/dożylnie) 0,2-0,5 ml roztworu adrenaliny 1:1000

• środek przeciwhistaminowy

• osoby uczulone powinny nosić ze sobą pakiet (tak na wszelki wypadek)

Paravespula(Vespula) vulgaris (osa zwyczajna)

Składniki jadu żądłówek:

• Toksoalbuminy

• Kwas mrówkowy

• Histamina

• Acetylocholina

• Liczne enzymy np hialuronidaza

Jad jest trujący tylko wchłonięty droga pozajelitową. Dawka śmiertelna dla dorosłego wynosi ok 245mg (ok 500 użądleń); dla dzieci - ok 20mg (40 użądleń)

Szczególnie niebezpieczne są ukązenia w okolice szyi i głowy (działanie jadu na ośrodkowy układ nerwowy) i krtani lub gardła (ryzyko uduszenia)

Użądlenie jest bolesne i pozostawia miejscowy obrzęk.

Pomaga cebula, Altacet, wapno i popiół z papierosa rozrobiony z wodą.

W każdej populacji ok 2% to osoby pierwotnie nadwrażliwe. U nich użądlenie powoduje wstrząs anafilaktyczny prowadzący do śmierci.

OSA

• Agresywna

• Występują w znacznej liczebności w danym miejscu

• Mogą być niebezpieczne dla człowieka

• Gniazdo jest zbudowane z przeżutego drewna, „kartonu”, z wypełnionymi powietrzem przestrzeniami pomiędzy. Można je znaleźć w ziemi lub miejscach osłoniętych

ŻĄDŁĄ

• U pszczoły ma ono ząbki niepokryte pochewką (pszczoła żądli tylko raz)

• U osy ząbki pokryte pochewką (może żądlić wielokrotnie)

Vespa crabro (szerszeń)

• Roślinożerny

• Nieagresywny

• Nieniepokojony nie jest skłonny do ataku

• Gniazdo z masy papierowej

Bufo bufo (ropucha szara)

• Jeden z największych płazów w Polsce

• Posiada gruczoły jadowe w brodawkach skórnych:

• Bufoteninu o właściwościach nasennych (aminy biogennne)

• Bufogeniny o działaniu podobnym do glikozydów nasrcowych, np bufotalina (toksyny steroidowe)

• Krew ropuchy jest trująca

Vipera berus (żmija zygzakowata)

• Jedyny jadowity wąż w Polsce

• Brązowa, srebrzysta albo czarna z zygzakiem na grzbiecie; na głowie X albo Y

• Prowadzi nocny tryb życia, ale poluje rónież w dzień

• Lubi miejsca suche, nasłonecznione

• Produkuje niewiele jadu i jest on bardzo groźny

• Niedrażniona nie atakuje:

• Jad:

• Hemoragina (uszkadza ściany naczyń)

• Krwawienie z nosa

• Krwiomocz

• Wynaczynienie krwi

• Hemolizyna (powoduje rozpad erytrocytów)

• Niedokrwistość

• Żółtaczka

• Neurotoksyny (porażają ośrodkowy układ nerwowy)

• Zawroty głowy

• Nudności

• Wymioty

• Hialuronidaza (enzym trawiący polimer kwasu hialuronowego - głównego składnika istoty podstawowej tkanki łącznej)

• Ułatwia rozprzestrzenianie się jadu

• Dawka śmiertelna: 100-175mg

• Pierwsza pomoc:

• Unieruchomić kończynę

• Niektórzy uważają, że należy założyć szeroką opaskę kilka cm nad ukąszeniem

• Serum antivipericum - surowica przeciw jadowi żmii

---