BOLESŁAW LEŚMIAN

Na niektórych poetów, zwł. ekspresjonistów miały wpływ wydarzenia wojenne, na Leśmiana, poetę dwudziestolecia międzywojennego, nie.

: od r. 1985 do r. 1902 kiedy to L. publikuje na łamach „Chimery” cykl z „Księgi przeczuć”- to można uznać za właśc. debiut.

II okres: paryski, do r.1914. 1szy tom poezji: „Sad rozstajny” 1912.

Po zak. wojny obejmuje notariat w Hrubieszowie: okres tzw.: prowincjonalny.

Powst.2gi tom poezji: „Łąka” 1920

III okres: warszawski. Wydaje tom „Napój cienisty” 1936.

Po śmierci, w r.1937 ukazał się ostatni tomik „Dziejba leśna”.

Wobec świata Leśmian zajął romantyczną postawę bezpośredniego doświadczenia. Odbiło się to na jego leksyce.Chwyty są typowe dla modernizmu. Np.: powinowactwa, cienie, wizje senne, anamneza, hinduizm. Rzeczowniki z prefiksem „bez” np.bezświat, bezdeń. Leśmiana stworzył modernizm, który pokazał mu wiele swoich obsesji z obsesją metafizyczną włącznie. W późniejszej fazie swojej poezji osiągnął własny styl,ale niektórzy mówią, że za cenę humanistycznej wizji człowieka. Jego podmiot liryczny, dążąc do pełnego utożsamienia się z naturą stara się „odczłowieczyć duszę”, wyeliminować z niej pierwiastek antropologiczny. W swojej filozofii nawiązuje do Bergsona. Np. co do wizji świata: w świecie rozgrywa się walka między materią a duchem. Ta walka materii sprawia, że świat nieustannie się staje, ludzie są tego świadkami. Dla L. poezja pozwala na wniknięcie w powstawanie rzeczy. Absolutem L. jest ciągły, twórczy ruch i niepowtarzalna jedność rzeczy.

Tak sformułowany cel poezji narzucał oryginalną koncepcję poety i poezji. Twórca i język należą do rzeczywistości która ma dwoisty charakter. NATURA NATURATA to rzeczywistość uporządkowana przez ludzką świadomość, to dziedzina abstrakcji. NATURA NATURANS to rozwój i żywioł, „wicher”. Jest sprzeczność między „naturą stworzoną” a „naturą tworzącą”. W tym konflikcie poeta nawiązuje kontakt z naturą tworzącą. Poeta powinien zostać w sferze nieintelektualnej, którą L. nazywa metafizyką. Wszelka refleksja zabija poezję. Metafizyka to dziedzina pierwotności. Wypadki historyczne nie mają znaczenia, działalność poetycka to próba powrotu do okresu jedności człowieka z życiem, do epoki zespolenia człowieka z naturą. Ta utopia L. wywodziła się z modernistycznej obsesji pierwotności i nawiązuje do ang. etnologa Edwarda Burnetta Taylora.

Leśmian kieruje się ku twórczości ludowej, włącza się w nurt tęsknoty do początków cywilizacji. Poeta jest przekonany, że sposób pierwotnego myślenia zachował się już tylko w bezimiennej twórczości ludowej, w wierzeniach w „ludowych zaświatach”.

Nawiązuje do romantycznego przekonania, że prawdziwa rzeczywistość składa się z odbić. Częsty u niego motyw odbicia się w wodzie, motyw „powtarzania się” przedmiotów w lustrze.

„Wszystko pełni się po brzegi

Czarem odbić wzajemnych” („Zielona godzina”)

L. zrównuje odbicie z samym przedmiotem. Poezja jest dziedziną odbić utrwalonych. L. chce, by słowo określało odbicie przedmiotu w umyśle i nie sugerowało mglistych podobieństw do odległych i symbolicznych znaczeń. Poeta podporządkowuje słowa rytmowi „natury tworzącej”. Ten rytm jest siłą witalną (vis vitalis)wiersza i on łączy poetę z wiecznym stawaniem się. Leśmian traktował „rytm jako światopogląd”(to tytuł jego artykułu z 1910r.).

Słowo wg poety nie uczestniczy w procesie imitowania rzeczywistości, lecz w poznawaniu świata dlatego poezja jest najwyższą formą bezpośredniego doznania świata. Poeta operuje słowami: wiedzieć, badać, sprawdzić, zgadnąć. Wiąże się to z poglądem zaczerpniętym od Berkleya, że „być” znaczy „być postrzeganym”.

Leśmian był ogarnięty obsesją pytań, które często przekształcały utwór w swoisty dialog. Liryka ta demonstruje świat W MOMENCIE poznawania.

Leśmian tworzył swój świat głównie z wyobrażeń- z przedstawień obrazowych. L. słowo traktował jako syntezę wrażeń zmysłowych. Świat zaś jest płynny, niepewny, wieloznaczny. Płynność świata ujawnia się w nieustannej przemianie form. W programowym wierszu „Przemiany” obserwujemy jak oddziaływanie wzajemne czerwieni maku i czerwieni koguciego ogona doprowadza do przemiany form.

„Mak, sam siebie w śródpolnym wykrywszy bezbrzeżu,

Z wrzaskiem, który dla ucha nie był żadnym brzmieniem,

Przekrwawił się w koguta w purpurowym pierzu”

Ta metamorfoza odbywa się w boleści. Mak w koguta się „przekrwawia”. Sens tych przemian nie jest jasny, ale można się domyślić, że w procesie przemiany forma osłania swoją tajemnicę. Tajemnica każdego bytu tkwi w innych bytach.

W balladzie L. dziewczyna woli, by gad pozostał gadem. Woli jego niż bogatego królewicza, bo w świecie L. pierwiastek zwierzęcy jako pierwotny - jest wyżej ceniony.

Z konceptem przemiany wiąże się upodobanie do paradoksu:

„Nie ma ciebie nigdzie, bo już jesteś wszędzie” („Puściła po stole”)

„I radują się usta, że całować mogą

Wszystko, nie mając - nikogo!” („Usta i oczy”)

Ulubiony trop Leśmiana: oksymoron.

Świat L. określa metafizyczny paradoks: istniejące nieistnienie. W procesie intuicyjnego poznania rzeczywistości istniejące i nieistniejące przenika się. Te prawdy wyraził L. stosując słowotwórstwo. Zestawia prefiksalne warianty wyrazu (inwazja przedrostków) - pozwoliły nazwać to co jest odchyleniem albo w kierunku niedostatku albo nadmiaru: niedowcielenie, niedobłysk, domdlewać, doumierać. Szczególnie liczna grupa z przedrostkami: bez- , nie-, przeciw-. Np.: bezbyt, nietrwanie, przeciwżal. Te słowa sugerują istnienie pozajęzykowych odpowiedników powstałych wyrazów. Są też czasowniki i formacje odczasownikowe z przeczeniem między przedrostkiem a tematem: zaniedyszeć, zanieistnieć. Takie neologizmy działają przez zaskoczenie, akcentują moment początkowy czynności a następnie jej zaprzeczają.

„Koń, dozgonnie ksobny,

Zaniepatrzył się w wóz” („Przyśpiew”)

Tu brak czynności odczuwany jest jako czynność

Są też rzeczowniki odprzymiotnikowe z przyrostkiem: -ość. Np.: jeziorność.

Świat L.: ustawicznie poznawany, który jest istniejącym nieistnieniem, w którym wieczna zmienność zniosła granice między bytami, wszystko się w nim nawzajem odbija, jest w nim tylko wieczne trwanie, nabrał sugestywnych cech dzięki temu, że stworzyła go wyobraźnia, która zawdzięcza wiele baśni ludowej i snom.

Liryka L. to często dialog między bohaterem a światem zewnętrznym, który jest jego równorzędnym partnerem, bo jest tylko zanimizowaną duszą odbitą w duszy bohatera. Animizacja to forma istnienia natury. Całe dzieło L. to swego rodzaju baśń kosmogoniczna. Wizje L. przypominają marzenia senne. Istotna jest koncepcja poety jako człowieka pierwotnego, który nie widzi różnicy w wiedzy zdobytej tak na jawie jak i we śnie.

Twórczość Leśmiana trzeba rozpatrywać w powiązaniu z symbolizmem, bo przyswoił sobie on niektóre ich poglądy. Ale np. jego pogląd, że nie ma stałej istoty rzeczy kłóciło się z symbolizmem. Światopoglądowi rosyjskiego symbolizmu przeciwstawiał symboliczną koncepcję języka. W jego poezji świat ma model lustrzany, a rzeczywistość ma naturę mityczną i poszczególne sfery przechodzą niepostrzeżenie i płynnie z jednej w drugą. Leśmian swoją twórczością wykazał, że najbardziej płodną wartością symbolizmu była jego TEORIA JĘZYKA POETYCKIEGO.

---