Szkoła Frankfurcka/Teoria awangardy Petera Bürgera
Walter Benjamin ●koncepcja „alegorii” -koncepcja nieorganicznego dzieła sztuki ●kabalistyczna idea języka ściśle związanego z aktem kreacji przez Boga inteligibilnego świata -słowa Boga stworzyły realne rzeczy, przez co świat i prawdziwy język są tym samym: słowa tego języka wyrażają istotę rzeczy ●deteologizacja i sekularyzacja świata („odczarowanie” Weberowskie) → upadek doświadczenia oraz projekt ocalenia pewnych elementów teologii dla polityki ●kultura i jej monumenty -historia pisana przez zwycięzców, pomniki barbarzyństwa, świadectwa aktów niesprawiedliwości ●idea zbawienia, odkupienia przeszłości: niedopuszczenia, aby stała się czymś bez znaczenia i została zapomniana, aby przeszłe zdarzenia rozpuściły się w oceanie historii, w morzu „homogenicznego czasu” → wyrwanie ich z ciągłości historycznej, zmontowanie z nich nowych całości, wykorzystanie elementów przeszłości do transformacji teraźniejszości. ●nadzieja na to, że poprzez etyczno-polityczną transformację teraźniejszości, dzięki wykorzystaniu transformacyjnej siły montażu elementów przeszłości, będzie można oddać sprawiedliwość przeszłym zdarzeniom i przeszłym pokoleniom ●montaż jako praktyka estetyczna -narzędziem działania etycznego w odniesieniu do przeszłości oraz elementem współczesnej polityki, transformacji świata ●kreowanie znaczeń poprzez łączenie elementów świata na wciąż nowe sposoby (→ nawiązanie do romantyków oraz Nietzschego) ●zerwanie więzi języka z rzeczywistością, świecka (kapitalistyczna) nie-znaczącość i ekwiwalencja wszystkich rzeczy, dających się wpisywać w dowolne relacje ●język w epoce nowoczesnej jest oderwany od świata, słowa nie posiadają już esencjalnego związku z rzeczami, są tylko konwencjami oraz generalizacjami, które gubią to, co jednostkowe ●różnica pomiędzy instrumentalnym i estetycznym użyciem języka -użycie estetyczne jako praktyka rekombinowania słów ●stworzenie nowego związku człowieka ze światem nowoczesnym: dewaluacja rzeczy w świecie produkcji towarowej oraz idea „alegorycznego impulsu”, praktyki rewaloryzacji rzeczy, nadawania im nowych sensów poprzez praktykę montażu i tworzenia ich konstelacji
Koncepcja alegorii: 1.Twórca alegorii wyrywa jednostkowy fragment z całości kontekstu życiowego -współczesnego lub historycznego. Izoluje go i pozbawia właściwych mu funkcji. Alegoria jest fragmentem i przeciwieństwem organicznego symbolu: „Obraz w polu intuicji alegorycznej jest fragmentem, ruiną […]. Znika fałszywy pozór całości”. 2.Twórca alegorii składa wyizolowane fragmenty, montując je w nowy sposób i kreując nowy sens, nadany, niewypływający z pierwotnego kontekstu fragmentów ●3. Praktyka montażu alegorycznego jest wyrazem melancholii: pod wpływem spojrzenia alegorycznego z rzeczy „odpływa życie”, przestaje „promieniować znaczeniem lub sensem”, ale poddaje się praktyce re-kombinacji i może zyskać nowe znaczenie. Melancholia jest związana ze skupieniem się na fragmencie, czym jednostkowym, a całość rzeczywistości, którą należałoby transformować, wymyka się.
●4. Alegoria, będąc związana z fragmentem, przedstawia nam historię jako upadek: w alegorii historia przedstawia się oczom obserwatora jako ruina, „skostniały krajobraz pierwotny”.
Organiczne dzieło -tworzenie harmonijnej całości, która przedstawia żywy obraz całości wypełnionej sensem. Poszczególne elementy mają znaczenie tylko w obrębie całości. Dzieło takie wywiera też całościowe wrażenie. Przypomina dzieło przyrody, żywy organizm -o tyle też pragnie niejako zataić fakt, że zostało „sztucznie” wytworzone ●nieorganiczne dzieło -„zabijanie życia” materiału, wyrywanie jego fragmentów z kontekstu funkcjonowania, traktowanie jako pustych znaków, którym dopiero, poprzez tworzenie nowych relacji, trzeba nadawać sens, bądź też dramatyzować (ucieleśniać) fakt ich bez-sensu. Poszczególne elementy cechują się dużym stopniem samodzielności, można je interpretować z osobna, nie ogarniając „całości” dzieła
●Ambiwalencja: „technika reprodukcji wyrywa reprodukowany obiekt z ciągu tradycji. A powielając reprodukcje, zamiast jego niepowtarzalnego istnienia oferuje masówkę; natomiast umożliwiając reprodukcji wyjście naprzeciw odbiorcy, aktualizuje przedmiot zreprodukowany. Obydwa te procesy prowadzą do potężnego wstrząsu rzeczy objętych procesem przekazu, do wstrząsu tradycji, […] unicestwienia tradycyjnych wartości w dziedzictwie kulturowym”. ●upadek „aury” -niepowtarzalny związek dzieła z jego miejscem istnienia, efekt specyficznego dystansu (będącego funkcją rytualnego charakteru dzieła), oddalenia w relacji dzieła z odbiorcą → przejście od recepcji indywidualno-kontemplacyjnej do masowej i „rozproszonej” ●„optyczna nieświadomość” w wytworach wizualnych sztuk mechanicznej rejestracji: kwestia fragmentu/zbliżenia/powiększenia oraz koncepcja detalu jako psychoanalitycznego symptomu ●para pojęć: „estetyzacja polityki” i „upolitycznienie estetyki”
Theodor Adorno ●produkcja towarowa, wartość wymienna i ekwiwalencja wszystkich rzeczy czyli redukcja ich jednostkowości i niepowtarzalności ●standaryzacja form życia społecznego w epoce nowoczesnej ●myślenie jako redukcja różnorodności świata do schematów pojęciowych, wysuwających na pierwszy plan zasadę identyczności i identyfikacji ●parcelacja i eksploatacja życia oraz świata ●epoka nowoczesna jako panowanie procedur i aparatury instytucjonalnej, które redukują bogactwo świata i możliwość jego doświadczania, a także niszczą możliwość kreatywnego rozwoju człowieka jako autonomicznej jednostki ●„przemysł kulturowy” -zamiast wspierać kreatywność i różnorodność, kultura staje się produktem masowym, podlega zasadom produkcji, ulega standardyzacji i uniformizacji: krytyka kultury masowej ●sztuka nowoczesna i jej nieorganiczne dzieła jako krytyczne odzwierciedlenie charakteru świata kapitalistycznego, jako jedyny możliwy (autentyczny i etyczno-polityczny) wyraz stanu nowoczesnego świata ●autonomia sztuki -szansa na dystans względem świata produkcji i „przemysłu kulturowego” ●w swojej nieorganiczności, rozbiciu, fragmentaryczności, sprzecznościach → w samych swoich cechach techniczno-formalnych dzieło ukazuje prawdę o świecie w epoce kapitalizmu, nie wytwarza pozoru pojednania i wizji całości wypełnionej sensem, zyskuje funkcję demitologizacyjną: „Negacja syntezy staje się siłą kształtowania”. ●nieorganiczne dzieło eksponuje swe pęknięcia, wprowadza do siebie szczątki, fragmenty świata empirycznego -nie przedstawiaobrazu „organicznej” rzeczywistości, ale jestrzeczywistością zdegradowaną i rozbitą, ucieleśnia ją w samej swojej strukturze: efekt szoku i pozbawienia sensu, nadzieja, że odbiorca takiego dzieła dostrzeże też problematyczność samego życia i świata, ujrzy w nim te cechy i dostrzeże konieczność zmiany ●dzieło takie „bierze na siebie” negatywność nowoczesnego świata: nie prowadzi do dezalienacji, jedynie ucieleśnia i eksponuje, „przedłuża” stan alienacji ●sztuka „pragnie się przyznać do bezsiły wobec późnokapitalistycznej totalności oraz inaugurować jej likwidację”.
Peter Bürger na przełomie XVIII i XIX wieku sztuka przestaje pełnić zewnętrzne, instrumentalne funkcje, traci legitymizację w zewnętrznych instytucjach (sztuka sakralna, sztuka dworska), wyzwala się z heteronomii zaczyna w społeczeństwie mieszczańskim zyskiwać autonomię, która oznacza wyodrębnienie jej i wyniesienie ponad praktykę życiową, co prowadzi do izolacji sztuki, znajdującej radykalny wyraz w prądach estetyzmu orazl'art pour l'art ●izolacja ta zawiera w sobie element krytycznego nastawienia sztuki względem rzeczywistości świata mieszczańsko-kapitalistycznego ●autonomiczna sztuka przestaje być podporządkowana zewnętrznym instancjom i instytucjom, wytwarza własną, odrębną „instytucję sztuki” jako czegoś odizolowanego od innych sfer praktyki życiowej ●sztuka awangardowa (konstruktywizm, dadaizm, surrealizm) jest próbą negacji tak rozumianej „instytucji sztuki” oraz powtórnej integracji sztuki z praktyką życiową
●powtórna integracja sztuki z praktyką życiową nie oznacza prostego powrotu do heteronomii sztuki i podporządkowania jej zewnętrznym instancjom ●artyści awangardowi wykorzystują obecny w „instytucji” sztuki autonomicznej element krytycznego dystansu wobec świata -nie chcą bowiem integrować sztuki ze światem społeczeństwa mieszczańsko-kapitalistycznego ●projekt awangardowego zniesienia instytucji sztuki i integracji sztuki z praktyką życiową: ●radykalizacja tendencji zawartych w nurcie l'art pour l'art→ sztuka autoteliczna, anty-mimetyczność, reifikacja dzieła, sztuka bezprzedmiotowa ●„laboratorium sztuki”: poszukiwanie wewnętrznychzasad konstrukcji i organizacji elementów formalnych, przestrzennych, badania nad percepcją, oddziaływaniem bodźców na psychikę itp. ●dążenie do przeniesienia praw organizacyjnych odkrytych w sferze sztuki na praktykę życiową: sztuka zintegrowana z życiem jako jego sfera prawodawcza ●sztuka jako model dla życia, życie jako powtórzenie zasad organizacyjnych sztuki