Kompetencja Prezesa UOKiK
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji państwowej. Odpowiada bezpośrednio przed Prezesem Rady Ministrów. Wybierany jest w drodze konkursu na pięcioletnią kadencję przez niezależną komisję składającą się z autorytetów w dziedzinie prawa i ekonomii. Do kompetencji Prezesa UOKiK należy kształtowanie polityki antymonopolowej oraz polityki ochrony konsumentów.
Podstawowym instrumentem Prezesa Urzędu w zakresie ochrony konkurencji jest prowadzenie postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję - nadużywania pozycji dominującej na rynku oraz niedozwolonych porozumień (karteli). Mogą się one zakończyć nakazem zaniechania kwestionowanych działań oraz nałożeniem kary pieniężnej. Prezesowi UOKiK przysługuje również prawo kontroli koncentracji, w celu niedopuszczenia do sytuacji, w której w wyniku łączenia się przedsiębiorców powstanie podmiot dominujący na rynku.
Od 2004 roku Prezes UOKiK opiniuje projekty pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom w ramach programów pomocowych oraz decyzji indywidualnych przed ich wysłaniem do Komisji Europejskiej, która jest jedynym organem władnym podejmować decyzje w sprawach zgodności wsparcia ze Wspólnym Rynkiem. Na podstawie sprawozdań podmiotów udzielających pomocy oraz jej beneficjentów Prezes Urzędu przygotowuje raporty roczne o wsparciu państwa - przede wszystkim jego skuteczności i efektywności, a także wpływie na konkurencję.
Do kompetencji Prezesa Urzędu należy również prowadzenie postępowań i wydawanie decyzji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Ochronie słabszych uczestników rynku służą również działania zmierzające do wyeliminowania z obrotu prawnego niedozwolonych postanowień umownych - to znaczy kształtujących interesy konsumentów w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Podstawowym narzędziem są kontrole wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców.
Ochronie zdrowia i życia konsumentów służą postępowania w sprawach ogólnego bezpieczeństwa. W ich wyniku Prezes UOKiK może nakazać między innymi wycofanie z rynku wyrobu stwarzającego zagrożenie. Zapewnieniu, że w obrocie znajdują się wyłącznie produkty bezpieczne i spełniające zasadnicze wymagania - określone w aktach prawnych wprowadzających do prawa polskiego tzw. dyrektywy nowego podejścia - służy system nadzoru rynku monitorowany przez Prezesa Urzędu. UOKiK jest odpowiedzialny również za zarządzanie systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych
Historia Urzędu
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów powstał w 1990 roku jako Urząd Antymonopolowy. Po przełomie politycznym w roku 1989, kiedy gospodarka oparta została na mechanizmach wolnego rynku, 24 lutego 1990 roku uchwalono ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Stanowiła ona ważny element programu reformy rynkowej. Struktura gospodarki, odziedziczona po systemie centralnego planowania, charakteryzowała się bowiem wysokim poziomem monopolizacji, co mogło w istotny sposób ograniczyć powodzenie transformacji gospodarczej. W tej sytuacji szczególne znaczenie miało promowanie konkurencji i przeciwdziałanie antyrynkowym zachowaniom monopolistów. Stąd też na mocy ustawy powołano Urząd Antymonopolowy (UA), który rozpoczął działanie w maju po uchwaleniu statutu przez Radę Ministrów. W tym roku również zaczęły funkcjonować jego pierwsze delegatury.
Jako główne zadanie Urzędu wskazano przeciwdziałanie zawieraniu antykonkurencyjnych porozumień i nadużywaniu pozycji dominującej na rynku oraz kontrolę koncentracji przedsiębiorców. Kompetencje te były wielokrotnie zwiększane. Istotna zmiana miała miejsce w 1996 roku, kiedy po reformie administracji centralnej UA otrzymał swą obecną nazwę - Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Rozszerzono przy tym zakres jego działań o ochronę interesów konsumentów. Jednocześnie Prezesowi Urzędu podporządkowano Głównego Inspektora Inspekcji Handlowej.
W 2000 roku Urząd rozpoczął monitorowanie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom oraz nadzorowanie ogólnego bezpieczeństwa produktów.
Uchwalona 15 grudnia 2000 roku ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów (weszła w życie w kwietniu 2001 roku) określiła zasady funkcjonowania całego systemu ochrony konkurencji i konsumentów, w którym centralne miejsce zajmuje Prezes UOKiK. Jedną z najważniejszych zmian było wprowadzenie kadencyjności jego funkcji oraz obowiązku wyłaniania w drodze konkursu.
W 2002 roku UOKiK podjął działania mające na celu stworzenie systemu nadzoru rynku dla wyrobów podlegających dyrektywom wspólnotowym oraz sytemu monitorowania jakości paliw.
Wstąpienie do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 roku dla UOKiK oznaczało przede wszystkim zakończenie procesu harmonizacji polskiego prawa antymonopolowego i konsumenckiego z regulacjami unijnymi. Od dnia akcesji Urząd działa w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN).
Prezes UOKiK reprezentuje Polskę w ramach sieci Consumer Protection Cooperation (CPC), do której należą instytucje publiczne odpowiedzialne za ochronę konsumentów w Unii Europejskiej. Została ona utworzona na podstawie przepisów wspólnotowych z 2004 roku. Celem CPC jest współpraca w zakresie zwalczania naruszeń interesów słabszych uczestników rynku o charakterze transgranicznym - a zatem wykraczających zasięgiem poza obszar jednego państwa.
Przedsiębiorcy ankietowani przez CBOS pozytywnie odnoszą się do działań UOKiK jako instytucji dobrze służącej społeczeństwu. Akceptacja dla inicjatyw podejmowanych przez Urząd jest bardzo wysoka (73 proc.) wśród przedsiębiorców dużych i porównywalna z Kościołem oraz Najwyższą Izbą Kontroli.
Podobnego zdania jest dwie trzecie przedsiębiorstw średniej wielkości oraz połowa małych.
Przez większość podmiotów gospodarczych Urząd postrzegany jest jako niezbędny, niezależny i wiarygodny. Najlepiej oceniają go duże przedsiębiorstwa. Aż 97 proc. z nich jest zdania, że działania UOKiK są potrzebne.
Ankietowani przedsiębiorcy zwracają również uwagę na pozycję Urzędu jako instytucji eksperckiej, pozostającej poza bieżącym nurtem polityki. Niezależność UOKiK doceniły przedsiębiorstwa duże, średnie i małe. Najlepiej ci pierwsi - opinię taką wyraziło aż 86 proc. z nich.
Ocena ta jest szczególnie ważna ze względu na wagę postępowań, które prowadzi Urząd. Formułując zarzuty naruszenia ustawy antymonopolowej, UOKiK definiuje pozycję rynkową przedsiębiorców, ocenia, czy określone zachowanie jest zgodne z prawem, co wpływa na ich wiarygodność gospodarczą, czasem giełdową. Postulat o niezależności Urzędu w pełni udało się zrealizować w 2001 roku, od kiedy Prezes UOKiK wybierany jest na pięcioletnią kadencję w drodze konkursu, według określonych w ustawie kryteriów.
Za wiarygodność Urząd ceniony jest przez wszystkie grupy podmiotów gospodarczych. Najbardziej przedsiębiorstwa duże i średnie - odpowiednio 84 proc. i 79 proc. z nich.
UOKiK jest dobrze oceniany również przez konsumentów. Jak wynika z badań społecznych przeprowadzonych przez GfK Polonia, Urząd uważany jest przez nich za instytucję pomocną i potrzebną.
W zakresie edukacji konsumenckiej jest on autorytetem dla 22 proc. słabszych uczestników rynku. Takie stanowisko to prawdopodobnie wynik szeregu kampanii informacyjnych, które Urząd inicjuje od 2001 roku. Jednocześnie jednak, aż jedna trzecia konsumentów jest przekonana, że UOKiK rozpatruje także indywidualne skargi, co świadczy o nieznajomości kompetencji Urzędu