HISTORIA SPO ECZNO, HISTORIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA


HISTORIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA

„Polska na tle Europy - bilans otwarcia”

ad. 1 a)

Liberalizm ekonomiczny jest to pogląd, że swobodna konkurencja producentów i towarów na rynku jest najlepszym sposobem zaspokajania potrzeb ludzkich. Liberalizm ekonomiczny przeciwstawia się ograniczeniom konkurencji w produkcji i w handlu. Postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę, a także deregulację, obniżenie podatków i barier celnych. Jest przeciwny socjaldemokratycznemu modelowi państwa opiekuńczego. Rozwinął się on w końcu XVIII w. Jego czołowymi przedstawicielami byli: Adam Smith, Jean B. Say, Frederic Bastiat i David Ricardo.

ad. 1 b)

Liberalizm polityczny określa sposób prowadzenia władzy państwowej, a zwłaszcza jej stosunek do obywatelskich wolności politycznych, między innymi: sumienia, słowa, druku zgromadzeń. Według liberalizmu politycznego ustrój państwa powinien być demokratyczny. Powinno to być państwo prawa kierujące się zasadami konstytucyjnymi w celu ochrony swoich obywateli przed zagrożeniami

ad. 2.1.

Rewolucja przemysłowa

W XIX wieku w przemyśle nastąpiły bardzo duże zmiany, dlatego stulecie to określa się „wiekiem węgla i stali”. W drugiej połowie stulecia rewolucja przemysłowa ogarnęła całą Europę, dotarła także do Ameryki i Azji. Rozwijał się wówczas głównie przemysł ciężki, włókienniczy oraz transport. Światowa produkcja żelaza o niskiej zawartości węgla w latach 1870-1900 zwiększyła się aż 56 razy! Stało się to możliwe dzięki zastosowaniu nowych technologii wytwarzania stali z surówki żelaza, przede wszystkim w konwektorach, które wynalazł Anglik Henry Bessemer (1856r.). W konwektorach tych płynną surówkę żelaza przedmuchiwano sprężonym gorącym powietrzem. Zawarty w nich tlen utleniał węgiel i inne domieszki. Tańszy proces otrzymywania stali opracował Pierre Martin, który wykorzystał piec oparty na wynalazku braci Siemensów - nowym piecu do wytopu szkła. Martin rozwinął produkcję stali z surówki z dodatkiem złomu stalowego oraz opracował metody jej uszlachetniania.

W 1899r. Paul Heroult zbudował pierwszy piec elektryczny do otrzymania wysokogatunkowej stali w wysokiej temperaturze łuku elektrycznego.

Nowe technologie i masowa produkcja doprowadziły do obniżenia cen stali - podstawowego surowca w przemyśle ciężkim.

W pierwszej połowie XIX wieku odkryta została metoda otrzymywania aluminium (metalu kilkakrotnie lżejszego od żelaza). W 1886 roku amerykański fizyk Charles Martin Hall opracował przemysłową metodę otrzymywania czystego aluminium.

Rozwijał się też przemysł chemiczny produkujący m.in. nawozy sztuczne, sodę i mydło. Masowo zaczęto też produkować barwniki, leki oraz kosmetyki. Otrzymanie aspiryny i opracowanie przemysłowej metody jej otrzymania zapoczątkowało nową dziedzinę przemysłu - przemysł farmaceutyczny.

W 1867r. Alfred Nobel opatentował dynamit, jeden z najważniejszych wynalazków XIX wieku. Zastąpił on znacznie bardziej wybuchową nitroglicerynę i znalazł szerokie zastosowanie.

Skutki rewolucji przemysłowej

ad. 2.2

W drugiej połowie XIX wieku wynaleziono silnik spalinowy - wywarło to olbrzymi wpływ na rozwój m.in. środków transportu i umożliwiło rozwój przemysłu motoryzacyjnego. Pierwszy użyteczny silnik spalinowy jednocylindrowy, pracujący na mieszance gazu ziemnego i powietrza zbudował w 1860 r. Francuz Etienne Lenoir. Kilka lat później Niemiec Nikolaus Otto skonstruował silnik czterosuwowy na naftę. Pionierami motoryzacji byli dwaj działający początkowo niezależnie Gottlieb Daimler oraz Carl Benz. Każdy z wyprodukowanych przez nich samochodów był inny, co utrudniało naprawy. Dotyczyło to także motocykli. Ręcznie wykonywane pojazdy były bardzo drogie i mogli sobie na nie pozwolić tylko najbogatsi. Obaj wynalazcy wkrótce połączyli swoje siły. Współpracę rozpoczęli od montowania silnika na czterokołowej bryczce. Pojazd ten nazwali od imienia córki Daimlera - Mercedes. Produkcję samochodów usprawnił Amerynkanin Henry Ford. W 1908 roku zaprezentował on pierwszy stosunkowo tani samochód do produkcji masowej - model T.

W 1903 roku odbył pierwszy lot samolot z silnikiem benzynowym, który skonstruowali bracia Wright z USA. Pierwsze ich loty były bardzo krótkie, na odległość zaledwie kilkudziesięciu metrów. W 1909 roku Francuz Louis Bleriot jako pierwszy przeleciał nad kanałem La Manche. W 1911 roku odbył się pierwszy lot nad Alpami, a w USA pokonana została trasa z Nowego Jorku do Kalifornii. Zaczęły też powstawać pierwsze fabryki samolotów.

W 1892 roku Rudolf Diesel opatentował silnik wysokoprężny (silnik pracujący na olejach ciężkich, osiągający wyższą moc niż inne silniki). Został on zastosowany w ciężarówkach, ciągnikach rolniczych, lokomotywach i na statkach. Rozwój przemysłu motoryzacyjnego oraz lotniczego przyczynił się do rozwoju przemysłu naftowego.

Na początku XIX wieku Michael Faraday odkrył zjawisko indukcji elektromagnetycznej, skonstruował prądnicę oraz pierwszy silnik elektryczny. Konstrukcje prądnicy ulepszył Thomas Edison, który opracował również sposób przekazywania energii elektrycznej po rozciągniętej sieci. Szybko powstawały pierwsze duże elektrownie, głównie przy fabrykach, ponieważ prąd elektryczny potrafiono przesyłać na niewielkie odległości, około 1 km. Usytuowanie elektrowni z dala od odbiorców stało się możliwe dzięki Nikoli Tesli i Sebastiana Ferranti. Elektryczność po raz pierwszy znalazła zastosowanie w telegrafie zbudowanym przez Samuela Morsa w 1838 roku. W 1876 roku Aleksander Bell wykorzystał ten rodzaj energii w telefonie. Elektryczność wykorzystano też w transporcie - Siemien skonstruował tramwaj elektryczny, a nieco później w rozwiniętych krajach zaczęto elektryfikację kolei.

ad. 2.3.

Pierwsza giełda towarowa powstała w 1848 r. w Chicago w wyniku gwałtownego zapotrzebowania na towary rolnicze. Rynek giełdowy w Polsce ma duże tradycje. Sięgają one 1817 r., kiedy to otwarto pierwszą giełdę towarową w Warszawie. Rynek giełdowy w Polsce jest prawie wyłącznie rynkiem transakcji gotówkowych, natychmiastowych.

ad. 2.4.

Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerami posiadającymi stałą siedzibę poza granicą celną państwa.

Handel zagraniczny w wąskim znaczeniu odnosi się jedynie do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub zakupywanych za granicą.

W szerokim znaczeniu handel zagraniczny obejmuje obroty majątkowo-kredytowe oraz obroty bieżące, na które oprócz wymiany składają się zakup i sprzedaż za granicę usług, dóbr niematerialnych oraz zobowiązania wynikające z ruchu ludności poza granicę, utrzymywania własnych placówek dyplomatycznych za granicą i inne.

Za szerokim ujęciem handlu zagranicznego przemawiają następujące argumenty:

Charakterystyczne cechy handlu zagranicznego:

Dom handlowy - położony w kontekście miejskim wyspecjalizowany budynek, służący jako miejsce handlu detalicznego produktów jednego producenta lub należących do jednej branży. Rozwój współczesnych domów handlowych trwał od XIX wieku, najwcześniej w Wielkiej Brytanii.

ad. 2.5.

Centralizacja kapitału

W XIX wieku powstawały coraz większe przedsiębiorstwa - przykład stanowi fabryka Alfreda Kruppa założona w Essen w 1811 roku. Początkowo był to jedynie zakład hutniczy, ale Kruppowie stopniowo rozszerzali swoją działalność przejmując kopalnie węgla w Niemczech, czy kopalnie rudy w Hiszpanii. Tworzenie takich przedsiębiorstw wymagało dużych nakładów finansowych. Powstawały wiec spółki głównie akcyjne, do których coraz częściej przystępowały banki, wpływając na gospodarkę całych krajów. Także rządy państw uprzemysłowionych popierały rozwój gospodarczy, udzielając korzystnych kredytów, nakładając wysokie cła na konkurencyjne towary importowane czy obniżając cała na towary eksportowane. Właściciele największych przedsiębiorstw zaczęli z czasem zawierać porozumienia, aby zmonopolizować rynek. Tworzyli monopole kilku typów. Kartel powstawał wówczas, gdy umowę zawierali samodzielni producenci z jednej branży. Ustalali oni wielkość produkcji np. stali w celu utrzymania korzystnych dla siebie cen. Luźnym zrzeszeniem przedsiębiorców był syndykat, ale kupno surowców i sprzedaż towarów prowadziła jedna wspólna instytucja. W procesie koncentracji kapitału powstawały tez trusty. W odróżnieniu od karteli trust to przedsiębiorstwo posiadające jeden zarząd. Inną formą organizacji skupiającej przedsiębiorstwa były koncerny. W ich skład wchodziły zakłady z różnych branż, ale wytwarzające ostatecznie jeden rodzaj towarów, np. statki.

ad. 2.7.

Migracja - przemieszczanie się ludności mające na celu zmianę miejsca pobytu.

Świat

W drugiej połowie XIX. wieku nastąpił gwałtowny wzrost emigracji zarobkowej -wielu ludzi opuściło Europę, by osiedlić się na innych kontynentach. Przyczyną wyjazdów było duże zaludnienie Europy, a także rozwój komunikacji morskiej. Początkowo najwięcej emigrantów wywodziło się z Wielkiej Brytanii, Irlandii i Niemiec, a pod koniec XIX wieku pochodzili oni z biedniejszych krajów - Włosi, Hiszpanie, ludność słowiańska. Wyjeżdżano do USA, Australii, Nowej Zelandii, Argentyny oraz Brazylii.

Polska

Wielka Emigracja była ruchem emigracyjnym o podłożu patriotyczno-politycznym po upadku powstania listopadowego, jednym z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy. Do emigrantów należała głównie szlachta polska, żołnierze powstańczy, członkowie Rządu Narodowego, politycy, pisarze, artyści, inteligencja. W późniejszym czasie dołączyli do nich także inni uchodźcy, głównie ze zaboru rosyjskiego. Ośrodek emigrantów stanowił Paryż (we Francji), a mniejsze znajdowały się też w Saksonii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii.

Na Wielkiej Emigracji istniało wiele zrzeszeń, stowarzyszeń, instytucji i organizacji, takich jak: Towarzystwo Demokratyczne Polskie, konserwatywny Hotel Lambert (od rezydencji księcia Adama Czartoryskiego, od lat 30. do 60. kierującego obozem), Komitet Narodowy Polski, Lud Polski, Biblioteka Polska, liczne księgarnie i drukarnie. Wydawano wiele czasopism i periodyków, m.in.: Le Polonais, Kraj i Emigracja, Trzeci Maj, Czwarty Maja, Piąty Maja, Szósty Maja, Wiadomości Polskie, Pielgrzym Polski, Ideologia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, Postęp, Demokrata Polski, Pismo TDP, Pszonka. Z emigracją związani byli m. in. Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid, Joachim Lelewel, Maurycy Mochnacki, Seweryn Goszczyński, Jan Czyński. Tradycję Wielkiej Emigracji podjęła po upadku powstania styczniowego tzw. młoda emigracja.

ad. 2.8

Wprowadzenie masowej produkcji niektórych towarów powodowało obniżenie ich cen i umożliwiało zaspokajanie potrzeb ludności w większym stopniu. Poprawie uległa też sytuacja materialna ludności, zarówno na wsi jak i w mieście.

Intensywny rozwój przemysłu wiązał się z intensywnym rozwojem miast, czyli urbanizacją. Napływała do nich ludność ze wsi i upadających miasteczek. Obok Londynu, Paryża, Berlina, czy Petersburga powstawały nowe miasta giganty, takie jak Manchester w Wielkiej Brytanii, Chicago w USA, Saint-Etienne we Francji, czy Chorzów na Górnym Śląsku. Zwiększyła się liczba mieszkańców miast, malała natomiast liczebność ludności wsi. Pod koniec XIX wieku w miastach w Wielkiej Brytanii mieszkało 80% ludności, w Belgii i w Niemczech ok. 70%, we Francji, USA i Holandii ok. 50%, a na ziemiach polskich ok. 25%.

ad. 3.2

Związek zawodowy to dobrowolna i samorządna organizacja, powołana do reprezentowania i obrony praw, interesów zawodowych i socjalnych pracowników najemnych.

Związki zawodowe zaczęły powstawać w Wielkiej Brytanii w pierwszej połowie XIX wieku pod wpływem rozwoju industrializacji i związanych z nią niekorzystnych zjawisk społecznych, takich jak bezrobocie, niskie place i niebezpieczne warunki pracy oraz zła sytuacja bytowa robotników fabrycznych. W następnym półwieczu ruch robotniczy zaczął się rozwijać w innych krajach Europy (Francja Belgia, Niemcy, Austro-Węgry), a także

za oceanem (Stany Zjednoczone, Kanada).Dzięki przeobrażeniom ustrojowym w drugiej połowie XIX wieku i na początku wieku XX (rozwój demokracji parlamentarnej, powstanie masowych partii politycznych, upowszechnienie prawa wyborczego) związki zawodowe uzyskał możliwość działalności legalnej.

ad. 3.3

Gwałtowny wzrost liczby robotników oraz ich trudne warunki pracy i życia spowodowały rozwój ideologii socjalistycznych. Większość organizacji robotniczych miała niewielu członków, a w ich kierownictwach dominowali inteligenci. Głównym twórcą ideologii socjalistycznej w XIX wieku był Karol Marks, niemiecki pisarz i filozof, współtwórca Związku Sprawiedliwych, który w 1847 roku został przekształcony w Związek Komunistów. Marks razem z Fryderykiem Engelsem, niemieckim myślicielem i działaczem politycznym napisał „Manifest komunistyczny”. Zakończony on został wezwaniem „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!”. Został on opublikowany w czasie Wiosny Ludów w 1848 roku. W 1867 roku ukazał się „Kapitał” Marksa, w którym ukazał on zasady funkcjonowania systemu kapitalistycznego. Marks wskazywał jego wady i proponował metody poprawy bytu społeczeństwa. Odrzucał poglądy wielu wcześniejszych socjalistów, zakładające wprowadzenie nowego systemu bez użycia przemocy, uznając je za utopijne. Opracował, jego zdaniem, naukowe zasady socjalizmu i dlatego system ten nazwano socjalizmem naukowym. Zakładał on podział społeczeństwa w kapitalizmie na dwie zwalczające się klasy kapitalistów, czyli właścicieli środków produkcji (ziemi, fabryk, kapitału finansowego) i proletariuszy, a więc robotników nieposiadających tych środków. Uważał, że między nimi toczy się nieustanna walka klas, ponieważ kapitaliści zwiększają stopniowo wyzysk proletariuszy. Marks przewidywał, że w rezultacie proletariusze spontanicznie się zjednoczą i wywołają internacjonalistyczną rewolucję, która doprowadzi

do likwidacji klasy wyzyskiwaczy i wprowadzi komunizm. W nowym systemie ekonomicznym środki produkcji miały należeć do całego społeczeństwa, co zapewniłoby powszechny dobrobyt. Ideologiem socjalistycznym w XIX wieku oprócz Marksa był także Jean Blanc, który w czasie wojny propagował tworzenie warsztatów narodowych. Po klęsce wiosny ludów idee socjalizmu głosili we Francji również Louis Blanqui i Pierre Proudhon. Proudhon twierdził, że socjalizm można wprowadzić przez działalność spiskową nielicznych, ale uświadomionych grup. Proudhon odrzucał ideę walki zbrojnej, uważając,

że społeczeństwo należy podzielić na związki syndykatów, czyli wytwórców.

W 1864 roku grupa socjalistów z Karolem Marksem na czele powołała w Londynie organizację jednoczącą ruch robotniczy - Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, zwane potocznie Międzynarodówką I. Składała się ona z sekcji reprezentujących poszczególne narodowości, ale w rzeczywistości podzieliła się na cztery frakcje - marksistów -najsilniejszych, proudhonistów, zwolenników tworzenia związków zawodowych oraz anarchistów. Wewnętrzne spory w I Międzynarodówce doprowadziły do jej rozpadu w 1876 roku. Powołanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników nie doprowadziło

do zjednoczenia ugrupowań socjalistycznych.

Ruch socjalistyczny u schyłku XIX wieku / Świat

Prognozy Marksa dotyczące sytuacji robotników nie sprawdziły się. Nie tylko nie uległa ona pogorszeniu, ale poprawiła się w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej dzięki ogólnemu rozwojowi cywilizacyjnemu.

W Niemczech Bismarck potrzebując poparcia robotników dla sprawy jednoczenia Niemiec, popierał socjalistów pokroju Ferdinanda Lassalle'a. On również był zwolennikiem idei zjednoczenia kraju, a oprócz tego opowiadał się za powszechnym prawem wyborczym, postulował tworzenie spółdzielni produkcyjnych, jednak przeciwny był organizowaniu strajków. Kanclerz wystąpił ostatecznie przeciwko socjalistom, gdy legalna Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza, utworzona w 1869 roku na zjeździe w Eisenach przystąpiła do zdecydowanych działań i wielokrotnie zakwestionował politykę rządu. Bismark uznał tę działalność za osłabiającą państwo i prowadzącą do wewnętrznych sporów. W latach 1878-1890 zakazano więc działalności partii politycznych, ale wprowadzono ustawę poprawiającą sytuację materialną robotników. Socjaliści mogli wznowić działalność dopiero po odsunięciu od władzy Bismarcka. Ich partia została reaktywowana na zjeździe w Erfurcie w 1891 roku jako Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD).

W Wielkiej Brytanii socjaliści utworzyli partię polityczną - Partię Pracy, gdyż uznali, że wysuwane przez nich żądania ekonomiczne mogą być realizowane jedynie przez parlament. W 1906 r. jej lider - James MacDonald oraz 28 jej członków zasiadało w Izbie Gmin.

We Francji działalność partii socjalistycznych została zalegalizowana dopiero

po zniesieniu w 1884 roku restrykcji wprowadzonych po upadku Komuny Paryskiej. Przedstawiciel socjalistów - Alexandre Millerand wszedł do rządu w 1899 r.

Socjaliści w Rosji działali wśród chłopów, a nie wśród robotników fabrycznych, których było niewielu. Głosili oni hasła socjalizmu wśród ludu i dlatego nazwano ich początkowo narodnikami. Hasła antycarskie i socjalistyczne przez nich głoszone stały się podstawą działania nielegalnej organizacji o nazwie Ziemla i Wola. Nie zyskała ona jednak poparcia społeczeństwa Rosji, a w wyniku sporów wewnętrznych rozpadła się. Utworzono wówczas m.in. Narodną Wolę (wolę ludu), której działacze uważali, że socjalizm w Rosji można wprowadzić stosując metody spiskowe i terrorystyczne. Liczyli na to, iż zamachy

na przedstawicieli władz carskich i kapitalistów doprowadzą do zaostrzenia represji

i w rezultacie coraz większej niechęci społeczeństwa do władz oraz wybuchu rewolucji.

W 1881 roku zamordowano Aleksandra II. Jego następca, Alesander III, wstrzymał reformy

i Rosję ogarnęła stagnacja. Członkowie organizacji ocaleni po represji założyli w 1901 roku nową partię polityczną o nazwie Partia Socjalistycznych Rewolucjonistów. Jej członków nazywano eserowcami.

Kwestię robotniczą jako pierwszy w wśród Rosjan poruszył Giegorij Plechanov. Przebywając na emigracji utworzył w Genewie partię wyzwolenia Pracy. W 1898 roku utworzono

w Mińsku Socjaldemokratyczną Partię Robotniczej Rosji (SDPRR). Jednym z jej współzałożycieli był Włodzimierz Ilicz Ulianow (Lenin).

W 1889 roku z inicjatywy Fryderyka Engelsa na międzynarodowym kongresie robotniczym w Paryżu została utworzona II Międzynarodówka. Chciano zjednoczyć ruch robotniczy całego świata, ale okazało się to niemożliwe. W ruchu socjalistycznym w Europie wyodrębniły się dwa nurty. Jeden z nich, któremu przewodniczył m.in. Lenin i Liebkneth nazwano komunistycznym, a drugi, mający więcej zwolenników to nurt socjaldemokratyczny. Na jego czele stał m.in. Bernstein (opowiadał się za pluralizmem politycznym, odrzucał ideę upaństwowienia całej gospodarki, państwo powinno pełnić funkcje socjalne, by wspierać potrzebujących). oraz MacDonald.

Polskie partie polityczne w drugiej połowie XIX wieku

Rozwój społeczny i gospodarczy na ziemiach polskich doprowadził do wykształcenia się u schyłku XIX wieku społeczeństwa kapitalistycznego. Młodych Polaków, dorastających w latach 70 i 80 nie zadowalała praca pozytywistyczna. Ulegali oni wpływom ruchu narodnickiego w Rosji oraz ideom politycznym rozwijającym się w Europie Zachodniej.

Na ziemiach polskich zaczęły powstawać nowe stronnictwa polityczne - socjalistyczne, ludowe i nacjonalistyczne. Zwolennicy tych idei tworzyli pierwsze polskie masowe parte polityczne.

Na ziemiach polskich idee socjalizmu Marksa propagował przede wszystkim Ludwik Waryński. działający głównie w zaborze rosyjskim. Zakładał on robotnicze kółka socjalistyczne, rozpowszechniające nowe idee, organizował także kasy oporu, do których robotnicy wpłacali część swoich zarobków tworząc fundusze przeznaczone na zapomogi

dla strajkujących. Był też współtwórcą tzw. programu brukselskiego ogłoszonego w 1879 r. przez grupy polskich socjalistów. Odrzucali oni ideę walki o niepodległość Polski, ponieważ sądzili, że sytuacja robotników w niepodległym państwie nie poprawi się. Ich głównym celem było wprowadzenie komunizmu na całym świecie. Z inicjatywy Waryńskiego w 1882 roku

w Warszawie została utworzona pierwsza polska partia socjalistyczna o nazwie Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat, nazywana później Wielkim Proletariatem lub I Proletariatem. Przyjęła ona program brukselski. W 1886 roku partia została rozbita. W latach 1888-1893 działał II Proletariat. Kierował nim Marcin Kasprzak

i Ludwik Kulczycki. Partia działała wzorując się na akcjach prowadzonych przez drugiego przywódcę I Proletariatu - Stanisława Kunickiego.

PPS - Polska Partia Socjalistyczna, utworzona na zjeździe w Paryżu w 1892 roku, miała działać w Królestwie Polskim. Zjazd przyjął program nazywany paryskim, w którym za najważniejsze uznano odzyskanie przez Polskę niepodległości, przeprowadzenie reform społecznych w suwerennej demokratycznej republice. Idee te na ziemiach Polski propagował m.in. współzałożyciel PPS, Stanisław Wojciechowski. Pierwsze krajowe komórki PPS powstały w 1893 roku. Na czele jednej z nich stanął Józef Piłsudski. Był on zwolennikiem niepodległości Polski. Uważał jednak, że ten cel można osiągnąć tylko wówczas, gdy uzyska się poparcie większości społeczeństwa. Sądził, że zwycięstwie zadecyduje masowe poparcie robotników.

Program partii nie został przyjęty przez wszystkie krajowe partie socjalistyczne.

Od działalności PPS odcięli się m.in. Julian Marchlewski oraz Róża Luksemburg, którzy w 1894 roku utworzyli Socjaldemokrację Królestwa Polskiego (SDKP). Uważali oni, że niemożliwe jest odzyskanie prze Polske niepodległości po stu latach zaborów ze względu na ścisłe powiązania ekonomiczne ziem polskich z państwami zaborczymi. Władze szybko weszły na trop SDKP i aresztowały wielu jej członków. Partia została odbudowana dzięki działalności Adolfa Warszawskiego oraz Feliksa Dzierżyńskiego i po przyłączeniu się socjalistów z Wilna przybrała nazwę Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL).

W 1892 roku utworzono Partię Socjaldemokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Na jej czele stanął Ignacy Daszyński. Początkowo wchodziła w struktury austriackie socjaldemokracji, ale od 1897 roku działała samodzielnie jako Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD). Jej celem było wprowadzenie osłon socjalnych dla robotników oraz uszanowanie powszechnego prawa wyborczego.

W zaborze niemieckim nacisk kładziono na działalność na rzecz narodowej solidarności. konflikty społeczne uważano za znacznie mniej istotne i dlatego ruch socjalistyczny, szczególnie w Wielkopolsce był słaby. W 1893 roku powstała Polska Partia Socjalistyczna zaboru pruskiego (PPS zaboru pruskiego), formalnie wchodząca w skład niemieckiej partii socjaldemokracji. 0d 1912 roku działała ona legalnie.

ad. 4.1

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona 26 sierpnia 1789 r. przez Konstytuantę. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów Oświecenia (Rousseau, Wolter, Diderot).

ad. 4.3

ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA - poczucie przynależności do określonego narodu i solidarności z innymi jego przedstawicielami; jeden z komponentów pojęcia naród; poprzedzona przez poczucie przynależności rodowej, stanowej i do wspólnoty regionalnej, tworzyła się stopniowo od końca średniowiecza, w Polsce początkowo gł. wśród szlachty, później wśród mieszczan; w XIX w., w miarę postępów oświaty, objęła także chłopów; rozwój ś.n. jest silnie uzależniony od dziejów narodu i wspólnot etnicznych (np. w Afryce dopiero się wykształca)


Wyszukiwarka