Przypomnienie i rozszerzenie historii „Gazety Olsztyńskiej” [23.05]
Początki prasy w regionie należy sytuować w XIX wieku. Wtedy wypadki związane z powstaniem listopadowym i styczniowym aktywizowały miejscową ludność. Istnieją dokumenty świadczące o tym, że chłopi pomagali powstańcom.
Ważny dla prasy był rok 1877 - wydarzenia w Gietrzwałdzie (miejsce cudu maryjnego, Matka Boska przemówiła do dwóch nastolatek po polsku).
Wcześniej niż Warmiacy swoje gazety i kalendarze mieli Mazurzy: „Poczta Królewiecka” (1817); „Przyjaciel Ludu Łecki” (1842); „Gazeta Lecka” (1875).
Dokładnie 16 kwietnia 1886 roku wyszedł pierwszy numer „Gazety Olsztyńskiej”. Początki gazety wiążą się z Janem Liszewskim (nauczyciel, zasłynął jako badacz kultury). Praktykę drukarską odbywał w Poznaniu u Jarosława Leitgebera. Tam poznał Seweryna Pieniężnego seniora.
Środki na wydawanie pisma lokalnego Liszewski otrzymał z 3 źródeł:
Komitet Niesienia Pomocy Mazurom z Poznania;
miejscowi chłopi warmińscy, m. in. Andrzej Samulowski z Gietrzwałdu;
z Petersburga - petersburska Polonia, Józef Gąsiorowski przeprowadził kwestę i uzbierał 600 marek, które osobiście przywiózł do Olsztyna i przekazał na utworzenie pisma.
Przez pierwsze 5 lat „Gazeta Olsztyńska” była tygodnikiem, później wydawano ją 3 razy w tygodniu. Pierwszy nakład, w 1886 roku, wynosił 180 egz. Liszewski roznosił je po Olsztynie. Zarabiał na utrzymanie ogłoszeniami kupców. Drugim źródłem utrzymania był handel dewocjonaliami (książeczki do nabożeństw, różańce).
Seweryn Pieniężny senior ożenił się z siostrą Liszewskiego, Joanną i przejął gazetę w 1891 roku, a po 3 latach całe wydawnictwo.
W 1891 roku Pieniężny utworzył pierwszą organizację społeczną - Zgoda. Przystąpili do niej przede wszystkim mieszczanie olsztyńscy.
W 1891 roku „Gazeta Olsztyńska” miała zaledwie 600 stałych abonentów.
Sytuacja medialna w Olsztynie była skomplikowana - naprzeciwko siebie stanęły gazety polskie i gazety wydawane przez Niemców, np. „Allensteiner Volksblatt”.
Gazety polskie w duchu niemieckim: „Nowiny Warmińskie”, „Warmiak”.
Zaczęły się procesy „Gazety Olsztyńskiej”. Pierwszy w 1887 roku - wytoczył proboszcz ks. Herman Macherzyński. Gazeta skrytykowała jego działalność germanizatorską (kazania miały być wygłaszane raz po polsku, raz po niemiecku, a on co niedzielę głosił po polsku), sąd skazał Pieniężnego na grzywnę w wysokości 200 marek.
W 1904 roku zrewidowano redakcję i mieszkanie Pieniężnego w poszukiwaniu artykułów o charakterze polskim.
W 1905 roku zmarł Seweryn Pieniężny senior, a redakcję przejął jego brat, Władysław. W 1914 roku pojawił się Seweryn Pieniężny junior, który praktykował pod okiem wuja. Po wybuchu wojny wszystkich wzięto do wojska. Wdowa po Pieniężnym seniorze, Joanna, postanowiła nadal wydawać gazetę. W ciągu 4 lat nie ukazała się tylko 2 razy. Sytuację uratował Stanisław Nowakowski, który również został wzięty do wojska, ale nie trafił na front, tylko do ratusza. Pomagał Joannie Pieniężnej redagować gazetę, był blisko cenzora, więc mógł przestrzegać przed publikacją pewnych materiałów.
Seweryn Pieniężny junior wrócił z frontu w 1918 roku. Matka oddała mu redakcję. Był najlepiej przygotowanym redaktorem z wszystkich Pieniężnych. Szybko doprowadził do poprawy technicznej „Gazety Olsztyńskiej”, która stała się godnym rywalem dla prasy niemieckiej.
Dodatki do „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1921-1939:
„Gość Niedzielny”
„Gospodarz”
„Przyjaciel Dziatek”
„Życie Młodzieży”
„Głos Pogranicza”.
W tym czasie nie było gazet wydawanych dla Mazurów, więc Pieniężny zaczął wydawać dodatki dla uświadomionej części:
„Mazurski Przyjaciel Ludu”
„Głos Ewangelijny”
„Mazur”
„Kalendarz dla Mazurów”.
W 1933 roku „Gazeta Olsztyńska” była w trudnej sytuacji ze względu na represje niemieckie. Chciano pozbawić Pieniężnego współpracowników. W listopadzie 1938 roku został w redakcji sam. 1 wrześnie 1939 roku został aresztowany i zamordowany w lutym 1940 roku w obozie koncentracyjnym Hohenbruch. Jego żona, Wanda, przeżyła ciężki obóz koncentracyjny dla kobiet. Stanisław Nowakowski zginął w 1942 roku w obozie koncentracyjnym Dachau.
Wanda Pieniężna w 1945 roku zwróciła się do władz o przywrócenie „Gazety Olsztyńskiej”, jednak w nowych warunkach nie było miejsca dla gazety prywatnej.
20 maja 1945 roku ukazał się pierwszy numer „Głosu Ziemi”. Było to skromne pisemko wydawane przez Stowarzyszenie Ludowe na okręg mazurski w druku powielaczowym. W 1945 roku wydano zaledwie 7 numerów. Później stał się pierwszym tygodnikiem społeczno-politycznym adresowanym do konkretnego odbiorcy - wykształconych osadników, którzy znali historię tej ziemi. „Głos Ziemi redagował Feliks Murawa.
Od 1 sierpnia 1945 roku zaczęły się ukazywać w Olsztynie „Wiadomości Mazurskie” redagowane przez Ludwika Zielińskiego. Były organem medialnym Wojewódzkiego Urzędu Informacji i Propagandy. Miało to wpływ na zawartość tego pisma. Nowym redaktorem po Zielińskim został Włodzimierz Mroczkowski. „Wiadomości Mazurskie” ukazywały się do kwietnia 1947 roku. Wtedy tytuł przejęła Spółdzielnia Wydawniczo - Oświatowa „Czytelnik” (była instytucją centralną). Przejęcie „Wiadomości Mazurskich” oznaczało kilkuletnią przerwę w wydawaniu pism.
„Czytelnik” rozpoczął wydawanie mutacji „Życia Warszawy w Olsztynie - „Życie Olsztyńskie”. Ukazywało się 6 razy w tygodniu (oprócz poniedziałków). Początkowo miało 6 stron, 3 i 4 strona była redagowana i drukowana w Olsztynie.
W latach 1948-1951 olsztyńskie pozbawione było prasy miejscowej. Ukazywały się kolejne mutacje tytułów centralnych. W 1948 roku zaczęto wydawać „Olsztyński Głos Ludu” - był mutacją dziennika centralnego PPR „Głos Ludu” Ukazywał się do momentu zjednoczenia PPR i PPS w grudniu 1948 roku. Po powstaniu PZPR na miejsce „Głosu Ludu” powstała „Trybuna Ludu”. Wówczas zaczęła się ukazywać jej mutacja dla województwa olsztyńskiego.
W 1951 roku cała prasa partyjna w Polsce przeszła reorganizację. Powołano Komitet Wojewódzki PZPR w Olsztynie. Wtedy wszystkie KW musiały mieć swoją gazetę.
1 września 1951 roku ukazał się „Głos Olsztyński”. Pierwszym redaktorem był Zbigniew Bojakiewicz. „Głos Olsztyński” był nastawiony na bieżącą informację, problematyce lokalnej poświęcano 50% objętości pisma. Prenumerata była taka sama jak całej prasy partyjnej, dominowała forma zakładowej, przymusowej prenumeraty. Nawet 87% nakładu rozprowadzano w ten sposób.
„Głos Olsztyński” miał następujące dodatki w latach 1951-1970:
„Świat i my” - typowo socrealistyczny dodatek, uwieczniano przodowników pracy, dużo tematyki historycznej;
„Rzeczywistość” - tematyka społeczno-kulturowa;
„Trybuna Młodych” - organ Związku Młodzieży Polskiej;
„Nasza Wieś”.
3 września 1951 roku „Głos Olsztyński” zaczął drukować w odcinkach „Archipelag ludzi odzyskanych” Igora Newerlego” - jest to wizerunek regionu, w którym dokonała się integracja ludzi napływowych i miejscowych.
„Archipelag” - wydanie weekendowe, którego tytuł pochodzi od powieści Newerlego, wydawany do końca lat 80.
30 i 31 października 1965 roku weekendowe wydanie „Głosu Olsztyńskiego” przekroczyło 100 tys. egz. nakładu.
W 1952 roku powstał oddział Olsztyńskiego Stowarzyszenia PAX (organizacja katolicka współpracująca z mediami). Z inicjatywy Wojciecha Kętrzyńskiego 20 grudnia 1952 roku zaczął się ukazywać niedzielny dodatek do „Słowa Powszechnego” (było centralną gazetą PAX-u) - „Słowo na Warmii i Mazurach”. Na jego łamach mieli możliwość publikowania ludowi poeci warmińscy. Na winiecie miało hasło: „Jeden jest lud polski”. Gazetę redagowało dwóch dziennikarzy: Władysław Gębik i Leon Wernic.
W 1955 roku pod redakcją Henryka Święcickiego ukazał się pierwszy numer miesięcznika społeczno-kulturalnego „Mazury i Warmia”. Rok później ten miesięcznik przekształcono w dwutygodnik pod tytułem „Warmia i Mazury” i ten tytuł przetrwał następne 30 lat, ale od 1958 roku znów był miesięcznikiem.
W 1956 roku powstało w Olsztynie Stowarzyszenie Społeczno - Kulturalne „Pojezierze”. Działacze założyli tygodniowy magazyn ilustrowany „Panorama Północy”. Zaczęła się ukazywać pod redakcją Henryka Święcickiego 4 sierpnia 1957 roku. Była najbardziej spektakularnym tytułem medialnym w latach 60. i 70. Optymalny nakład wynosił ponad 100 tys. egz. Ukazywała się przez ponad 20 lat. Tylko w Katowicach i Krakowie była podobnego typu inicjatywa medialna, kiedy tygodnik regionalny stał się pismem o charakterze ogólnopolskim.
Prasa studencka w latach 50. - 70.
W czerwcu 1955 roku, na okoliczność Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie, studenci Kortowa wydali jednodniówkę „Głos Kortowa”, która później przekształciła się w miesięcznik „Życie Kortowa”. Pismo redagowali studenci na przemian z kadrą.
W 1971 roku ukazała się najpierw jednodniówka „Dylematy” - pismo środowiska akademickiego ART i WSP - później nieregularnie ukazujący się miesięcznik.
6 kwietnia 1970 roku „Głos Olsztyński” zmienił nazwę na „Gazeta Olsztyńska”, nawiązując formalnie do tradycji gazety Pieniężnych. „Gazeta Olsztyńska” pozostała nadal organem KW PZPR, w dalszym ciągu na winiecie widniało hasło: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”.
Nakład doszedł do 120 tys. egz. w wydaniach weekendowych.
Prasa solidarnościowa.
27 października 1980 roku ukazał się w Olsztynie, sygnowany przez działaczy Solidarności, „Biuletyn Informacyjny”. Na stronie tytułowej widniało hasło: „Solidarność dziś, sukces jutro”. Zmienił pod koniec roku nazwę na „Rezonans”. Redaktorzy: Adam Jerzy Socha i Krzysztof Wosiek.
13 grudnia 1981 roku, w momencie ogłoszenia stanu wojennego, sytuacja medialna była taka sama, jak w reszcie kraju. W poniedziałek, 14 grudnia, w Olsztynie ukazały się tylko 2 gazety: „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności”. „Gazety Olsztyńskiej” przez pierwsze 2 tygodnie nie wydawano. Dziennikarze przechodzili weryfikację.
Nie wznowiono już „Panoramy Północy”.
10 października 1982 roku ukazał się pierwszy numer dwutygodnika katolickiego „Posłaniec Warmiński”. Pierwszym redaktorem był ks. Benedykt Przeradzki, wydawcą była Kuria Biskupia Diecezji Warmińskiej. Wyróżniała się zawartość, gdyż treść religijną połączono z tematyką kulturalną i historyczną. Była to jedyna gazeta w Olsztynie, która do 1989 roku zaznała ingerencji cenzorskiej.
25 lutego 1983 roku ukazał się pierwszy numer „Dziennika Pojezierza”, redagowanego przez zespół, którym kierował Andrzej Bałtroczyk. Ta popołudniówka szybko stała się najpopularniejszym olsztyńskim pismem. Już w 1984 roku nakład przekroczył 100 tys. egz.
19 marca 1991 roku „Gazetę Olsztyńską” kupiła spółka „Edytor”. Wówczas redaktorem naczelnym był Tomasz Śrutkowski. Spółkę „Edytor” tworzą w przeważającej części dziennikarze gazety, którzy starają się utrzymać gazetę za prywatne fundusze.
7 sierpnia 1998 roku właścicielem „Edytora” został Franz Xaver Hiltreiter.
Wśród redaktorów „Gazety Olsztyńskiej należy wyróżnić dwa nazwiska: Jerzy Szymański - kierował gazetą przez 17 lat (1960-1977); Czesław Pazera (1977-1990).
Obecnie redaktorem naczelnym jest Robert Sakowski (od 2000 roku).