Ludzie Bezdomni, problem odpowiedzialności moralnej w świetle dwóch powieści

Pierwsz� z nich , traktuj�c� o odpowiedzialnoœci za los innych jest utw�r "Ludzie bezdomni" modernistycznego w�wczas pisarza, Stefana �eromskiego. Bohaterowi, doktorowi Judymowi �y� przysz�o w czasach g��bokiego podzia�u spo�ecze�stwa pod wzgl�dem finansowo - spo�ecznym. Dzi�ki naturalistycznym opisom Warszawy poznajemy warunki egzystencji tych, kt�rym Judym mia� pomaga� z racji swojego szlachetnego zawodu - lekarza. Pochodz�c z rodziny proletariackiej chce w ten spos�b sp�aci� swoje zobowi�zanie, podejmuj�c trud walki z chorobami n�kaj�cymi najbiedniejszych, pozbawionych z racji swojego ub�stwa jakiejkolwiek ochrony. Szczytne cele czasem ulegaj� u Judyma przes�oni�ciu - pokusa ustabilizowanego �ycia jest dla m�odego cz�owieka ogromna. Od samego pocz�tku odpowiedzialnoœ� za walk� z egoizmem otoczenia lekarskiego potyka� si� musi z wizjami rod zinnego szcz�œcia, na kt�re niew�tpliwie swoj� uczciw� i sumienn� prac� zas�u�y�. Po drugiej stronie jest wielka niewiadoma. Nasuwa� si� musz� w�tpliwoœci co do skutecznoœci w�asnych dzia�a�, na kt�rych wsparcie nie mo�e liczy�; szczeg�lna gorycz uwidacznia si� po odczycie na forum koleg�w po fachu, zdecydowanie i na zawsze odgradzaj�cych si� od pe�nienia obowi�zk�w po drugiej stronie granicy materialnej miasta. Odpowiedzialnoœ� to nie tylko pasja spo�ecznikowska natrafiaj�ca na op�r œrodowiska i czynnik�w decyduj�cych. To przede wszystkim ogromny materia� faktograficzny ukazuj�cy przera�aj�c� n�dz�, nieœwiadomoœ� czyhaj�cych na zniszczone organizmy zagro�e�, czasem a� ironiczna. Ten cz�owiek ma skrupu�y moralne. Jest mu wstyd za ludzi nieczu�ych, za siebie beztrosko sp�dzaj�cego czas u boku szcz�œliwej �ony. Niestety, wyrzeczenie si� szcz�œcia osobistego uderzy nie tylko niego - i tutaj docieramy do istoty problemu "Ludzi bezdomnych". Stanis�aw �eromski w swoim zwyczaju nie odpowiada na postawione przez siebie problemy; dowodzi tego szczeg�lnie scena ko�cowa powieœci. Rozwa�my, czy jest w stanie jeden cz�owiek da� wystarczaj�cy przyk�ad, aby dzia�ania mog�y da� jakikolwiek efekt? To prawie niemo�liwe, zwa�ywszy doœwiadczenia wyniesione ze stolicy. Tu nie b�dzie pomocnej d�oni, a samemu �atwo jest za�ama� si�, bez mo�liwoœci otrzymania moralnego czy fizycznego wsparcia, lub cho�by rozmowy na nurtuj�ce tematy. To jedna z kwestii stawianych przez pisarza, konfrontowanych z ponur� rzeczywistoœci�. Co zaœ stanie si�, gdy nie wytrwa, a to jest najbardziej prawdopodobne? Czy nie lepiej zatem by�oby od razu zrezygnowa� z uszcz�œliwiania wielu ludzi, koncentruj�c si� na �yciu z Joann�? Odpowiedzialnoœ� moraln� za drugiego cz�owieka podj�� musi r�wnie� Zenon Zi�biewicz, bohater "Granicy" Zofii Na�kowskiej, napisanej ju� w wolnej Polsce. Jego problem pojawia si� r�wnie� niespodziewanie, cho� dotyczy tylko jednego cz�owieka. Kwesti� do rozpatrzenia jest: czy �y� z dawn� przyjaci�k� Justyn� , wychowywa� dziecko, egzystowa� skromnie cho� otoczonym szczerymi uczuciami, czy te� rozwi�za� spraw� zdecydowanie, licz�c na ukojenie matczynego b�lu mo�liwoœci� podj�cia dobrze p�atnej pracy. Wbrew pozorom problem nie jest jednoznaczny nawet dla zachowuj�cego z pocz�tku skrupu�y Zenona. Tutaj odbija si� obraz dzieci�stwa, przep�dzonego w "boleborza�skim schemacie" pr�noœci i marnotrawienia czasu. Zenon Ziembiewicz podejmuj�c karier� jest zdeterminowany ch�ci� ucieczki od z�a domu rodzinnego, popart� przez uzyskane d�ugimi wysi�kami wykszta�cenie. Tak�e perspektywy dostania si� w wy�sze rejony �ycia miasta s� zach�caj�ce. Czy podj�te starania maj� zniweczone zosta� przez fakt pocz�cia niechcianego dziecka? Zenon dochodzi do wniosku, �e tak si� sta� nie mo�e. Wydaje mu si�, �e ponosi (o ile w og�le) odpowiedzialnoœ� za jedn� kobiet�, kt�ra by� mo�e podejmie nowe �ycie, je�eli umo�liwiona jej b�dzie finansowa niezale�noœ�, o co zabiega�a przez ca�e �ycie u boku schorowanej matki. Pokusa jest ogromna - za niewielk� cen� pozby� si� mo�na niewygodnej przeszkody na drodze do kariery, uwie�czonej planami poprawy sytuacji miasta a nade wszystko szcz�œciem u boku kochaj�cej �ony. Dalszy rozw�j wydarze�, z tragicznym dla bohatera zako�czeniem uœwiadomi� niezrozumienie moralnego obowi�zku opieki nad cz�owiekiem maj�cym nadziej� na poœwi�cenie mu cz�œci �ycia. Zatem, w odr�nieniu od bohatera Stefana �eromskiego poszed� Zenon Ziembiewicz �atwiejsz� drog�, nie niepokojony skutkami szybko powzi�tej decyzji. Œwiadczy� to mo�e o r�nym postrzeganiu odpowiedzialnoœci moralnej przedstawionym przez czo�owych pisarzy dw�ch epok. Czas zabor�w wymaga� jeszcze wielu pyta�, kt�re pozostawi� autor doktorowi Judymowi; w wolnej Polsce wszystko wydawa�o si� proste i oczywiste; niestety, los Zi�biewicza zaprzeczy� zmianom w odczuwaniu ludzi r�nych czas�w.