Rozwój ontogenetyczny człowieka jego aspekty, cechy i

zróżnicowanie

Ontogenetyczny - osobniczy trwa od momentu poczęcia do śmierci w

późnej starości

1.rozwój człowieka jest procesem biologicznym w toku

którego pod wpływem czynników wewnętrznych (endogenne) i

zewnętrznych (egzogennych) dokonują się zmiany w strukturze i

funkcjach organizmu człowieka

zmiany strukturalne - ilościowe

zmiany funkcji - jakościowe

Wolański pod pojęciem rozwoju fizycznego rozumiał całokształt

procesów biochemicznych i biofizycznych, które są

charakterystyczne dla organizmów żywych pomijając jedynie ową

nadbudowę funkcjonalna wyższego piętra układu nerwowego jaką

jest sfera tzw. życia psychicznego

morfologia + motoryka

Rozwój osobniczy jest to zespół procesów nieodwracalnych

2.aspekty rozwoju

Ąrozrostem czyli zwiększeniem masy, głębokości wymiarów

wys. Itp. organizmu, ciała

Ąróżnicowanie - organizm w toku ontogenezy

-polega na przebudowie struktury komórek i tkanek

-polega na grupowaniu się tkanek w określone układy

(zespoły) „organogeneza” - dostrajanie się poszczególnych

układów i zespołów do pozostałych

Ądojrzewanie jest to swoisty proces różnicowania

polegający na doskonaleniu funkcji poszczególnych układów

Ątempo jest to jeden z istotnych aspektów ontogenezy. W

pewnych okresach ontogenezy obserwujemy szybsze zmiany np. w

okresie dojrzewania zauważymy pewne zmiany

3.zróżnicowanie rozwoju człowieka różnorodność którą

cechuje się populacja ludzka

Czynniki rozwoju człowieka pojęcia i podział

Czynnik jest to zespół bodźców który oddziałując na organizm

człowieka wywołuje w nim trwałe i nieprzemijające zmiany (mogą

być dwojakie pozytywne lub negatywne), jeśli przewagę będą miały

bodźce negatywne zmiany będą negatywne

Wady wrodzone, zespoły genetyczne i chromosomalne

a)proces dziedziczenia

b)zaburzenia chromosomalne

c)dziedziczenie autosomalne dominujące

d)dziedziczenie autosomalne recesywne (w tym związane z

chromosomem płciowym x )

e)zaburzenia chromosomalne w rozwoju płodu i dziecka

f)aberracje chromosomalne

g)dziedziczenie wieloczynnikowe

h)profilaktyka chorób genetycznych i diagnostyka

prenatalna

Czynniki rozwoju człowieka

Podział czynników

1.czynniki genetyczne (endogenne = wewnętrzne) nazywane

są też determinantami czyli taki rodzaj czynników które coś

formułują. Bywają błędy w informacji genów. Przebieg rozwoju

zależy od dziedziczenia w połowie po obojgu rodzicach (genotypu).

Genotyp - to ogół genów danego organizmu warunkujący jego

właściwości dziedziczne np. od tego zależy dojrzewanie,

skłonności lub brak skłonności do chorób.

Kod genetyczny - składa się z chromosomów i znajdujących się w

nich genów, liczba chromosmów w jądrze komórki człowieka wynosi

46 różnią się między sobą budową czyli kształtem, wielkością

oraz czynnościami do których zostały powołane, 42 chromosomy

autosomalne natomiast ostatnia para to gonosomy czyli chromosomy

płciowe. Geny stanowią materiał chromosomalny inaczej nazywa się

to chromatyną zbudowaną z kwasu dezoksyrybonukleinowego czyli

DNA (RNA).

Fenotyp jest to zespół dostrzegalnych cech organizmu np. wygląd

powstałych jako wynik oddziaływania na właściwość genotypu

środowiska naturalnego na organizm

2.czynniki paragenetyczne (wew. nie genetyczne) i

czynniki matczyne (stymulatory).

Płód w 16% zależy od genotypu matki, a w 30% od środowiska

śródmacicznego matki i w 20% od środowiska organizmu

kształtowanego przez czynniki zewnętrzne.

Wskaźnik korelacji (r = 0,561061, 1) współzależności rozwoju

płodu do czynników paragenetycznych matki r = 0,01 ojca .

Kolejność ciąży 1 2 3 4 5 6 7 największy wskaźnik noworodków

wynosi po 35r życia matki 6,86%. Konieczne są przerwy między

ciążami przynajmniej 2 lata.

3.Czynniki egzogenne= zewnętrzne (modyfikatory) oddziaływanie

czynników środowiskowych prowadzi do tego co nazywamy fenotypem.

Typ I słaby fizycznie wysoki, ale wątły.

Typ A nieproporcjonalny, bardzo rozwinięte dolne partie ciała,

zachwiane proporcje między szer. Bioder i ramion.

Okresy rozwoju człowieka:

1.wewnątrz łonowy ( śródmaciczny )

2.postnatalny (pourodzeniowy)

-okres noworodkowy (około 28 dni)

-niemowlęcy (do około 1 roku życia)

-poniemowlęcy (do około 3 roku życia)

-przedszkolny (od 3 do 6 roku życia)

-szkolny

Řwczesnoszkolny (od 7 do 10 roku życia)

Řstarszoszkolny (od 10 do 15 roku życia)

-młodzieńczy od 16-19 roku życia

-dorosłości od 20-40 roku życia

-dojrzały od 45-50 roku życia

-starości powyżej 50 roku życia

Trend sekularny jego przyczyny i skutki

Trend sekularny zmiany między pokoleniowe, zmiany w obrębie

jednego pokolenia, przyspieszenie całokształtu zjawisk

związanych z rozwojem fizycznym i psychoruchowym dzieci i

młodzieży, przejawiające się szybszym dojrzewaniem oraz osiągami

przez osobników ( w porównaniu do poprzednich pokoleń) większych

wymiarów ciała, sprawności motorycznej i psychicznej.

Przyczyny trendu sekularnego

1.typowym przejawem trendu sekularnego jest zwyżka

wysokości ciała co 10 lat od poprzedniego pokolenia męski - 1

cm , żeński - 0,7 cm

2.powiększanie się także innych wymiarów ciała

3.dojrzewanie płciowe (czas po menstruacji się wydłużył)

wcześniejsze wyżynanie się zębów 9noirma od 6-m-ca), zwiększone

kostnienie szkieletu

4.wcześniejsza zapadalność na choroby wieku dziecięcego.

Zjawisko trendu sekularnego niesie pewne aspekty edukacji i

wychowania, ponieważ jest wyższy stopień inteligencji( powinny

zmieniać się metody nauczania), zmiana środków dydaktycznych.

--------------------------------------------------------------------------------

Cechy rozwoju(aspekty):

- wzrost- zwiększenie masy i wymiarów ciała; wymiary są długościowe , szerokościowe, obwodowe, głębokościowe; wzrost patologiczny to np. komórki rakowe

- różnicowanie- przebudowa struktur komórek i tkanek (cydogeneza, histogeneza); grupowanie się tkanek w określone układy (zespoły) ortogeneza; dostrajanie się poszczególnych układów i zespołów do pozostałych

- dojrzewanie- jest to swoisty proces różnicowania polegający na doskonaleniu funkcji poszczególnych układów (specjalizacja)

- tempo- w pewnych okresach obserwujemy większe zmiany niż w innych

Bodźce: - ponadprogowy (szkodliwy); optymalny; zbyt słaby.

Podział czynników:

Czynniki genetyczne (endogenne, wewnętrzne, determinanty)- Przebieg rozwoju zależy w połowie od każdego z rodziców (genotypu). Genotyp to zespół wszystkich genów organizmu, warunkujący jego właściwości dziedziczne. Kod genetyczny składa się z chromosomów i znajdujących się w nich genów. Każda komórka ludzka (z wyjątkiem rozrodczej) ma 22 pary chromosomów autosomalnych i jedną parę chromosomów płci – u kobiet xx u mężczyzn xy. Geny stanowią materiał chromosomalny tz. chomatym.

Okresy rozwoju człowieka

1.prenatalny (wewnątrzłonowy)

faza początkowa (zygoty)-proces zapłodnienia to wniknięcie plemnika do komórki jajowej, jego chromatyny do jądra k. j., czyli powstanie zygoty (odbywa się w jajowodzie). Zapłodnienie stanowi bodziec dla podziału k. j. Może dojść do ciąży mnogiej, której niepożądanymi aspektami są: niski ciężar ciała płodu oraz często poród przedwczesny. W zapłodnionej k.j. zaczyna się proces podziału drogą mitozy. Każda z potomnych komórek otrzymuje dwa genomy od matki i ojca, posiada więc cały podwójny zestaw chromosomów (23 pary). Następuje różnicowanie się komórek; jedna ich grupa tworzy zarodek inne część jaja płodowego (błony płodowe, łożysko). Po ok. 7-7,5 dniach od zapłodnienia jajo płodowe dociera do jamy macicy i zagnieżdża się (implantacja), przeważnie na tylnej ściance macicy. Istnieje zagrożenie ciąży pozamacicznej. Zaburzenia w przesuwaniu się zapłodnionego jaja i procesie implantacji są najczęściej spowodowane przebytymi zapaleniami błony śluzowej macicy.

faza zarodkowa (3-8 tydzień po zapłodnieniu)-dochodzi do podziałów komórkowych ze stopniowym zróżnicowaniem na poszczególne narządy. Jednocześnie kształtuje się w jaju płodowym również łożysko. Umożliwia ono wymianę energii i materii, ale jest też barierą odrębności płodu (chroni przed truciznami i bakteriami). Łożysko produkuje liczne hormony, które wywierają wpływ na organizm matki, by jej przemiana materii i stan mięśnia macicy był optymalnie przystosowany do potrzeb płodu; powodują też rozwój piersi do karmienia. Czynniki mogące zaburzyć rozwój jaja płodowego:

- ciężkie choroby matki

- zakażenia (zwłaszcza wirusowe)

- zażywane leki

- styczność z toksycznymi związkami chemicznymi

- szkodliwe czynniki środowiskowe (substancje chemiczne, niedożywienie)

- wirusy (grypy i różyczki)

- thalidomid (powoduje ciężkie wady rozwojowe kończyn)

- alkohol spożywany przez kobietę może powodować nieprawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny płodu.

Przez półprzepuszczalne błony komórek kosmyków łożyska przechodzą do płodu tylko gazy np. tlen, oraz takie drobnocząsteczkowe związki jak np. glukoza, aminokwasy, mocznik, a poza tym jony elektrolitów. W przebiegu normalnej ciąży nie przenikają duże drobiny np. białka, komórki krwi.

faza płodowa (od 9-go tygodnia do chwili narodzin-zaczyna się ona gdy dobiega końca podstawowy proces kształtowania się poszczególnych narządów. W toku dalszego rozwoju, w fazie płodowej, występują procesy wzrostu:

- powiększa się objętość poszczególnych komórek

- całych narządów

- postępuje dalsze różnicowanie się i doskonalenie ich budowy

- podejmowanie przez nie właściwej im czynności

Choroby matki, zaburzenia dopływu substancji odżywczych przez łożysko do płodu najczęściej objawiają się przedwczesnym porodem i ogólnym zaburzeniem wzrostu dziecka. Proces dojrzewania i doskonalenia czynności narządów jest pobudzony przez odpowiednie sygnały sterujące, wychodzące z rozwijających się układów: nerwowego i dokrewnego, samego płodu oraz przez informacje przekazywane sobie wzajemnie przez komórki narządów. Podczas drugiego trymestru ciąży ciężar płodu wzrasta około 25 razy, sięgając około 1000 gram, w trzecim trymestrze ciąży około 32 tygodnia, wielkość nowopowstającej masy płodu przypadająca na jednostkę czasu jest największa, później zaś tempo wzrostu zaczyna się zmniejszać. Przenoszenie ciąży (dłużej niż 40-42 tygodnie) wpływa na dziecko niekorzystnie bo łożysko nie pokrywa zapotrzebowania płodu. Dziecko urodzone między 28-37 tygodniem życia wewnątrzłonowego z wagą ciała 1000-2500 gram zwane jest wcześniakiem (w Polsce około 10% porodów). Najczęstsze przyczyny porodów przedwczesnych: ostre lub przewlekłe choroby matki, przebyte uprzednio sztuczne poronienia, urazy fizyczne i psychiczne, konflikt serologiczny, wady rozwojowe płodu, ciąże mnogie, choroby łożyska.

Okres noworodkowy (do 28 dni)-następuje adaptacja ustroju do nowych warunków życia. Odcięcie dziecka od dotychczasowego źródła tlenu i substancji odżywczych wymaga natychmiastowego podjęcia nowych funkcji (samodzielnej pracy układu oddechowego oraz pozostałych narządów. Wszelkie trudności opóźniające pracę płuc noworodka, powodujące tzw. zamartwicę, grożą uszkodzeniem jego mózgu, a następnie śmiercią. W pierwszych miesiącach życia następuje adaptacja układu pokarmowego do procesu odżywiania (trawienia, wchłaniania pokarmu) oraz układu moczowego. Zmienia się również w tym okresie życia praca układu krążenia: cała krew zaczyna przepływać przez płuca, zamykają się drogi szybkiego przepływu z serca prawego do lewego, które funkcjonowały w okresie płodowym. Zmniejsza się aktywność wydzielnicza gruczołów płciowych. Przez pierwsze 2-3 dni gruczoły piersiowe matki wydzielają tzw. młodziwo (różni się od późniejszego pokarmu), w którym znajdują się globuliny odpornościowe, białka zawierające przeciwciała przeciwbakteryjne.

Okres niemowlęcy (do 1 roku)-w tym okresie tempo wzrostu i rozwoju jest nadal znaczne.

Zmieniają się proporcje ciała. Charakteryzuje się szczególnie intensywnym rozwojem fizycznym i ruchowym. W 4. miesiącu dziecko podwaja masę, a w końcu 1. roku — potraja, długość ciała zwiększa się o 50%; w 7.–8. miesiącu wyrzynają się pierwsze zęby; w 6.–7. miesiącu dziecko zaczyna siadać, w 9. przybiera postawę stojącą, w 12. stawia pierwsze samodzielne kroki.

Od 6. miesiąca dz. chwyta przedmioty pod kontrolą wzroku, w 8.–9. manipuluje przedmiotami; rozpoczyna się rozwój mowy poprzedzony gruchaniem (3. miesiąc życia) i gaworzeniem (6. miesiąc); w 11.–12. miesiącu dziecko rozumie już znaczenie kilkunastu słów a kilka wymawia. Odruchy: stawiania kroków (chód automatyczny) zanika między 2 a 3 miesiącem; Galanta (gdy trzyma się dziecko w jednej ręce a palcem drugiej przesuwa energicznie wzdłuż kręgosłupa tułów niemowlęcia wychyla się w stronę działającego bodźca, zanika ok.4 miesiąca; chwytny stóp, zanika ok. 12 miesiąca; chwytny rąk, od 12 tygodnia życia płodowego do 5-6 miesiąca; szukania (jeśli pogłaszcze się policzek dziecka odwraca ono głowę w tym kierunku), zanika po 3 miesiącu; ssania, pojawia się około 32 tygodnia życia płodowego, intensywny powinien zaniknąć przed 9 miesiącem życia; moro, najbardziej intensywne w pierwszych 6 tygodniach życia, zanika około 4 miesiąca. Oczy: kolor ustala się pod koniec 1 roku życia; pierwsze łzy 2 miesiąc życia. Mowa: gruchanie (głużenie) 2 miesiąc życia; gaworzenie 5 miesiąc życia; pierwsze słowa około roku. Ruchy: unoszenie główki 3 miesiąc; aktywne przewracanie się z brzuszka na plecy 6 miesiąc; pełzanie 9 miesiąc; wstawanie przy meblach 10 miesiąc; raczkowanie 10-11 miesiąc; samodzielne siadanie 11 miesiąc; pierwsze kroki około 12 miesiąca i później. Ząbkowanie zazwyczaj zaczyna się w drugim półroczu życia dziecka, u niektórych dzieci już 4-5 miesiąc, lub znacznie później np. 11-12 miesiąc.

Okres poniemowlęcy (1-3 rok życia)-charakteryzuje się dalszym zwolnieniem tępa wzrastania, wyraźnie zmniejsza się łaknienie dziecka. W 2-3 roku życia przyrost ciężaru ciała wynosi około 2-3 kilogramów, w 2 roku życia długość ciała zwiększa się o około 12 cm a w trzecim o 6-8 cm. Do końca 2 roku życia na ogół wyżynaja się wszystkie zęby mleczne (20). Postępuje rozwój dojrzałości pokarmowej: gryzienie twardych potraw i samodzielne jedzenie. W tym okresie życia wykształca się kontrola wydzielania stolca i moczu. Rozwój psychomotoryczny: zaczyna się dalsze doskonalenie ruchowe w zakresie motoryki (sięganie i chwytanie) oraz manipulacji przedmiotami; pojawia się wykorzystywanie przedmiotów jako narzędzi. Rozwój mowy postępuje szybko, wzbogaca się słownik dziecka, pojawiają się struktury gramatyczne, dziecko zaczyna mówić zdaniami. Dokonuje się dalszy rozwój sfery uczuciowej i kontaktów społecznych. Dziecko zaczyna wyodrębniać siebie od otoczenia (objawia się jako przeciwstawianie poleceniom, nakazom i zakazom).

Okres przedszkolny (3-6 rok życia)-rozwój fizyczny w tym okresie charakteryzuje się stabilnością tempa wzrostu: roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą średnio 4-5 cm, roczne przyrosty ciężaru ciała średnio 2 kg następuje zmiana w proporcjach ciała, smuklenie. Zmieniają się rysy i wyraz twarzy. Kształtuje się postawa ciała i wsklepinie stóp. Rozwój układu mięśniowego sprzyja dużej ruchliwości (doskonalenie się ruchów mięśni, dłoni i palców, ruchów precyzyjnych, wzrost koordynacji motorycznej ruchów głowy, tułowia i kończyn). Postępuje rozwój układu krążenia, w wyniku czego następuje zwolnienie tempa i wzrost ciśnienia krwi. W obrębie układu oddechowego dochodzi do zmiany toru oddechowego z przeponowego na piersiowy i zmniejsza się liczba oddechów. Wykształcają się zatoki boczne nosa. Rozwój układu nerwowego charakteryzuje się utrzymywaniem się przewagi procesów pobudzenia nad hamowaniem; trwa tez nadal intensywny proces tworzenia się odruchów warunkowych. Rodzi się u dziecka poczucie odrębności płci oraz świadomość roli społecznej kobiety i mężczyzny. W końcowym okresie wieku przedszkolnego szczególnie ważnym etapem rozwoju jest osiągnięcie przez dziecko dojrzałości szkolnej. Ocenia się ją badając dojrzałość fizyczną, społeczną, emocjonalną i intelektualną. Zabawy wpływają na rozwój we wszystkich sferach: poznawczej, uczuciowej, ruchowej, społecznej, a ponad to kształtują zdolność skupiania uwagi i wytrwałość w działaniu. Wiek 4-5 lat to okres bardzo bujnej fantazji. Rozwój wyobraźni znajduje odbicie w zainteresowaniu bajkami, opowiadaniami fantastycznymi. Dziecko stopniowo przyswaja sobie zasady moralne

---