WYKŁAD 9 (17.12.1998)
WILLIAM DILTHEY (1833 - 1911)
Dzieło:
„Wprowadzenie do humanistyki” (1893)
Dilthey był niemieckim filozofem - określa się go jako jednego z najwybitniejszych przedstawicieli przełomu antypozytywistycznego (przełomem tym był absolutny historyzm). Dilthey nie był socjologiem, pisał jednak o życiu społecznym. Dilthey uważał, że należy przede wszystkim badać rzeczywistość taką jaka ona jest. Aby badać fakty trzeba uwzględniać specyfikę rzeczywistości, którą badamy. Według Dilthey'a błędem socjologów było automatyczne przenoszenie metodologii nauk przyrodniczych na nauki humanistyczne. Istnieją 2 sfery rzeczywistości. Natura to sfera zewnętrzna wobec badacza, humanistyka natomiast to sfera, której badacz jest częścią.
Przedmiotem badań humanistyki jest wg Dilthey'a życie, czyli skomplikowana całość złożona z różnych elementów i trudna do uchwycenia. To co badacz ma w miejsce doświadczenia (w naukach przyrodniczych) to przeżycie (część życia, którą odbiera). W naukach przyrodniczych funkcjonuje relacja: badacz - rzecz. Badacz posiada nad przedmiotem badania przewagę, możliwe jest myślenie dyskursywne, racjonalizm. W humanistyce badacz jest jednostką przeżywającą życie, a zatem racjonalizm nie jest możliwy. W rzeczywistości humanistycznej istnieje jednostka oraz społeczeństwo. Te dwa światy są wzajemnie nie przekładalne. Niemożliwe jest tłumaczenie zjawisk społecznych poprzez cechy poszczególnych jednostek (Dilthey negował nominalizm).
Zgodnie ze stanowiskiem absolutnego humanizmu wszystko w rzeczywistości społecznej jest niepowtarzalne i jednorazowe. Jednak wg Dilthey'a w życiu społecznym istnieją jednak pewne obiektywizacje. Są to:
systemy kulturowe (język, religia, tradycja, sztuka, filozofia itp. wytwory ludzkiego umysłu)
organizacje społeczne (rodzina, państwo)
Obiektywizacje można badać - są one uzależnione od działań poszczególnych jednostek, z których może je inaczej realizować. Aby określić czy i w jaki sposób można czegoś się dowiedzieć, trzeba stosować odpowiednią metodologię. Dilthey wymyślił metodę badawczą określaną jako rozumienie. Rzeczywistość społeczna to jakby jądro otoczone szeregiem różnych faktów. Trzeba przeprowadzić proces interpretacji.
Procedura ta została nazwana procedurą rozumienia.
Hermeneutyka - nauka interpretująca - tym właśnie powinien zajmować się badacz humanista (badanie przez odnoszenie do określonego kontekstu kulturowego - obiektywizacji oraz całości historycznej.
Ta koncepcja prowadzi do irracjonalizmu, ponieważ nie wierzy w tworzenie racjonalnych konstrukcji w rzeczywistości społecznej ze względu na jej jednostkowość i niepowtarzalność. Wiedza uzależniona jest od badacza (skrajny relatywizm) i od okoliczności historycznych. Z tego wszystkiego wynikało programowe odrzucenie przez Dilthey'a socjologii. Mimo to jego koncepcja w znaczący sposób wpłynęła na socjologię, ukazując bezwartościowość myślenia pozytywistycznego, stanowiąc punkt odniesienia i wnosząc pojęcie rozumienia.
Historyzm jako nurt w myśli społecznej był reprezentowany m.in. przez Hegla, Marksa, Dilthey'a. Każdy z nich zajmował jednak odrębne stanowisko.
Cechy historyzmu:
determinizm historyczny - nic nie jest zawsze takie samo, niezmienne - wszystko jest uwarunkowane konkretną sytuacją historyczną. Jesteśmy więźniami naszych czasów. Wynika stąd brak uwarunkowania przez jakieś uniwersalne kategorie
ujmowanie wszystkiego w kategoriach całości, każde zjawisko jest elementem większej całości
podejście indywidualistyczne - ujmowanie faktów w kategoriach jednostkowych, bardzo ostrożne stawianie uogólnień, zaprzeczenie wzorca naturalistycznego
odrzucenie przeciwstawienia wiedzy naukowej i potocznej - obie mają podobny status, co wynika z faktu, że cała wiedza jest uwarunkowana historycznie i brak jest uniwersalnych wyznaczników.
swoistość rzeczywistości społecznej - nie można jej sprowadzić do innej sfery
relatywizm (relacjonizm) - wszystko posiada swoje znaczenie poprzez odniesienie do jakiegoś kontekstu
odrzucenie modelu człowieka racjonalistycznego, uniwersalnego, utylitarnego; zamiast tego jest człowiek uwarunkowany historycznie, „więzień historii”; każdy jest inny nie dlatego że jednostka jest niepowtarzalna z natury, lecz dlatego, że znajduje się w nieco innych warunkach historycznych. Dlatego jednostkę można spróbować określić (i przewidywać jej działania) wczuwając się w określone warunki historyczne
1
1
Wykłady z socjologii klasycznej
(c) Yareth