1/ Klasyczne ujęcie polityki

Pierwszymi którzy zajmowali się w Europie polityką na poważnie czyli zastanawiali się nad tym w jaki sposób powinno wyglądać państwo, jak powinno się tym państwem rządzić byli filozofowie - filozofowie greccy.

Od starożytnej Grecji możemy powiedzieć o istnieniu polityki. Źródła: polityka wywodzi się z filozofii

Cel: celem dla każdego filozofa było osiągnięcie doskonałości (cnoty). Źródłem polityki była filozofia natomiast celem jaki stawiano przed polityką było poszukiwanie doskonałości (cnoty).

Za 1 filozofa, który zajmował się polityką uchodzi Sokrates: głosił on natura człowieka jest dobra (czynimy zło, gdyż popełniamy błąd, nie rozumiemy, ale to da się wyeliminować). Zatem: człowiek dąży do wyeliminowania zła i do doskonalenia się

Drugi był Platon który doszedł do wniosku że istnieje doskonałość w czystej postaci (istnieje idealny świat) można ją poznać i realizować na ziemi (w świecie realnym). Ten pogląd nazywa się idealizmem. Zatem: można stać się doskonałym człowiekiem, ale też stworzyć idealne społeczeństwo i doskonałe państwo.

Kolejne 3cie pokolenie filozofów - Arystoteles miał swoją własną koncepcje - rozważał kwestie natury i doszedł do wniosku że istnieje naturalny porządek obejmujący wszystko. Jego elementem są człowiek i jego najbliższe otoczenie (rodzina, społeczeństwo, państwo). Można go poznać zgłębiając prawidła (prawa) natury. Zatem: identyfikacja doskonałości z naturalnym porządkiem.

Stąd dogmat patrzenia na politykę w okresie starożytnym: człowiek będzie mógł w pełni się realizować (udoskonalić) jeżeli w państwie będą rządzić prawa natury ( a więc jeżeli będzie żył w państwie doskonałym)

Pytania jakie zadawali sobie politycy.

Podstawowe pytania: Jaki jest ustrój najlepszy (to ustrój najbardziej naturalny, zgodny z powołaniem człowieka)?

Pytania szczegółowe: Kto powinien rządzić? Jakie powinny być doskonałe relacje społeczne?

Jaka jest natura człowieka ? Jakim celom powinno służyć państwo?

W ten sposób ukuto w państwie starożytnym pojęcie tzw. terra felix czyli państwo szczęśliwe.

Państwo szczęśliwe (terra felix) jest możliwe do urzeczywistnienia, że można stworzyć państwo szczęścia, państwo w którym wszyscy ludzie są szczęśliwi.

Jak? (odpowiedź dawał Sokrates) dobre wartości muszą zatriumfować wtedy stworzy się państwo szczęśliwe a więc mądrość, dobro, sprawiedliwość muszą zatriumfować nad przemocą, żądzą władzy, niezgodą

Myśl chrześcijańska: Pierwszym myślicielem chrześcijańskim był Św. Augustyn -identyfikuje doskonałość z Bogiem tworzy wizję CYVITAS DEI (państwa Bożego)

Drugim był Św. Tomasz z Akwinu uznaje on, że prawo natury = prawo Boże władcy (politycy) powinni się zajmować realizacją prawa Bożego.

2. Klasyczny ideał polityki

I - Państwem rządzi władca - mędrzec traktujący rządy jako posłannictwo.

II - Ideą przewodnią rządów jest czynienie sprawiedliwości, czyli realizacja zasad naturalnego porządku w państwie

III - Społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie, każdy zajmuje w nim miejsce do którego został przez naturę powołany.

Człowiek dąży do doskonałości (zbawienia, mądrości)

W zorganizowanym zgodnie z prawami natury państwie, pod sprawiedliwymi rządami władcy, w harmonijnym społeczeństwie człowiek może wieść życie do którego został powołany przez naturę (przez Boga)Cecha doktryny politycznej okresu klasycznego : idealizm

3. Niccolo Machiavelli - jako pierwszy pozwolił sobie odrzucić klasyczne ujęcie polityki Cechą jego doktryny był realizm polityczny (jest przeciwieństwem idealizmu): a zatem zarzucamy pytania o to jak być powinno i zastępujemy je pytaniami o to jak jest naprawę.

Zatem: - właściwe pytanie o człowieka brzmi nie jacy ludzie być powinni, ale jacy są

- właściwe pytanie o państwo to nie pytanie jaki ustrój jest doskonały, ale jaki najlepiej realizuje potrzeby mieszkańców - zapewnia stabilność rządów bezpieczeństwo, porządek, gwarantuje swobody obywatelskie.

Zatem: Celem polityki jest dążenie do realizacji interesów (stworzenie państwa najlepiej zaspokajającego potrzeby). Machiavelli oddziela politykę od filozofii i religii, polityka nie służy do osiągania celów moralnych.

Kryterium oceny polityki jest skuteczność, a nie sprawiedliwość. Konsekwencją takiego sposobu myślenia jest to że: Machiavelli koncentruje się na technikach rządzenia: stara się opisać jak w danej sytuacji politycznej osiągnąć zamierzone cele.

4. Tomasz Hobbes

Polityka w służbie natury człowieka - naturę człowieka tworzą jego potrzeby i namiętności jest to taka wizja człowieka pragnącego, namiętnego, zachłannego.

Rozum podpowiada jak je osiągnąć (zaspokoić)

Cel państwa (polityki): zgłębienie ludzkiej natury - odkrycie prawdziwych, ponadczasowych pragnień człowieka - i ich zaspokojenie. Państwo ma być tak skonstruowane by jak najlepiej odpowiadać na potrzeby człowieka. Państwo ma służyć interesom człowieka.

5. Natura człowieka i prawa natury wg Johna Locke

John Locke (Lok) uznaje, że polityka ma służyć osiąganiu celów realnych.

Jak jest natura człowieka?

Człowiek rodzi się z pewnymi właściwościami (skłonnościami). Prawem jego natury jest strach o własne życie, chęć bycia wolnym i dążenie do posiadania mienia. W sposób naturalny będzie powyższych praw bronił.

Stąd, Locke wywodzi cztery naturalne prawa człowieka:

- prawo do życia,- prawo do wolności, - prawo do własności, - prawo do obrony powyższych praw

6. Stan natury wg Johna Locke

Wszyscy jesteśmy: - wolni (możemy robić co chcemy),

- równi (każdy ma do tego prawo)

Jak żyć podpowiada rozum: nie szkodź innym, respektuj ich naturalne prawa.

Efekt: Stan natury winien być i zasadniczo jest stanem wolności i pomyślności. Ale: ten stan rzeczy jest niebezpieczny, gdyż nie możemy być pewni swoich praw

Życie w stanie natury, choć zasadniczo szczęśliwe, jest życiem w „ustawicznym niebezpieczeństwie”

Naturalne ludzkie skłonności będące podstawą ludzkiej egzystencji mogą dla człowieka być niebezpieczne ( np. chęć posiadania mienia).

Rozum podpowiada: lepiej precyzyjnie określić co komu wolno, lepiej by ktoś obiektywny wymierzał sprawiedliwość

Ludzie zatem organizują się tworząc tym samym społeczeństwo. Społeczeństwo z kolei wytwarza władzę (państwo). Zadaniem władzy (państwa) jest ochrona praw natury.

7. Człowiek a państwo u Johna Locke

Wnioski: 1/ człowiek i jego natura są pierwotne w stosunku do państwa, państwo jest wtórne.2/ człowiek posiada prawa z natury - nie są one nadawane przez państwo.3/ państwo powstało bo jest to dla ludzi korzystne (ludzie uznali to za rozsądne). 4/ państwo służy do zabezpieczenia naturalnych praw człowieka

8. Zakres uprawnień władzy wg Johna Locke

1/ wydawanie ustaw z sankcjami za naruszenie praw naturalnych, w tym i kary śmierci. To uprawnienie Locke nazwał mianem władzy ustawodawczej. 2/ użycie siły społeczności do wykonywania tych praw. Tą władzę Locke nazwał mianem władzy wykonawczej.

3/ używanie siły przeciwko zagrożeniu z zewnątrz.

Tą władzę Locke nazwał władzą federacyjną. (tą władze stanowiło by wojsko). Władza polityczna jest tylko jedną z użytecznych instytucji wytworzonych funkcjonujących dla dobra ludzi w wolnym społeczeństwie.

Mają one inne cele niż władza i są one od władzy zupełnie niezależne. Władza polityczna jest niebezpieczna dysponuje wszak siłą, środkami przymusu (policja i wojsko są uzbrojone). Stąd pomysł: Władzę należy odpowiednio podzielić. Najważniejsze to oddzielenie funkcji prawodawczej od wykonawczej:

9. Homo economicus - wyjaśnić pojęcieAdam Smith ukłuł on pojęcie tzw. Homo economicus .

Wizja człowieka: Homo economicus (człowieka ekonomicznego)

Człowiek to istota kierująca się indywidualnym poczuciem własnego interesu znajdującego się w świecie.

10. Wizja gospodarki u A. Smitha

Bogactwo narodu powstaje na wolnym rynku.

Zapewnienie wolności gospodarczej jest aksjomatem dobrobytu. Sprzeczności między interesem jednostki a interesem ogółu rozwiązuje „niewidzialna ręka rynku”. „Niewidzialna ręka rynku „ - to jest taki mechanizm regulujący sytuację ekonomiczną.

11. Państwo i władza u A. Smitha

Wizja państwa i władzy: Stanowią one konsekwencję spontanicznego rozwoju stosunków międzyludzkich.

Państwo miało usankcjonować porządek społeczny (chronić własność i stosunki między ludźmi, gwarantować bezpieczeństwo).

12. Państwo a gospodarka u A. Smitha

Smith uważa że zadaniem państwa jest ochrona wolnego rynku. Interwencja państwa w gospodarkę:

Jedynie: Utrzymywanie urządzeń i instytucji publicznych, prowadzenie robót publicznych w dziedzinach, w których zbyt małe dochody powodują, iż zaangażowanie prywatnych przedsiębiorców jest nieopłacalne.

Takim typowym przykładem podawanym przez Smitha inwestycji którą powinno dokonywać państwo ponieważ nie opłaca się to przedsiębiorcom - budowa dróg. Stąd też to jest dziedzina którą może zająć się państwo.

Innym przykładem takiej działalności jest edukacja czyli nauczanie , tu również Smith doszedł do wniosku że odpłatne nauczanie się nie opłaca, że na tym się nie zarobi pieniędzy i w konsekwencji to państwo powinno utrzymywać szkoły przy czym on mówił o szkolnictwie podstawowym na najniższym poziomie i chodziło mu głównie o dzieci robotników.

Państwo ma być ”tanie” wielkość rządu winna być dostosowana do zamożności obywateli

Inne hasło Smitha dot. wysokości podatków które powinniśmy płacić „najlepszy podatek to ten którego w ogóle nie pobrano”

13. Wizja człowieka u Jeremiego Benthama

Punktem wyjścia doktryny Benthama jest skrajny indywidualizm. Skrajny indywidualizm : realnie istnieją tylko jednostki (ludzie) społeczeństwo to jedynie agregat jednostek, twór sztuczny.

Realnie istnieją tylko interesy jednostek - interes społeczny to suma interesów składających się na nie jednostek.

Wizja człowieka: Człowiek jest rządzony dwoma bodźcami: przyjemnością i przykrością.

Utylitaryzm - dobrem, wartością jest to co jest pożyteczne, to co nam pomaga osiągnąć przyjemność i uniknąć przykrości.

14. Utylitarna etyka Benthama

Utylitarna etyka Benthama: „ jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi”

Ale w ujęciu egoistycznym: dąż do osobistego szczęścia, działaj zgodnie z własnym interesem, w ten sposób powiększasz ilość dobra w świecie.

15. Wizja ustroju demokratycznego u Jamesa Milla

„Rządzący zawsze są skłonni nadużywać swej władzy” - w imię własnego interesu w demokracji rządzący mają te same interesy co rządzeni. Zatem: Demokracja jest ustrojem gwarantującym realizację interesów rządzonych

16. Trzy wymiary wolności u Johna Stuarta Milla

Trzy wymiary wolności:

1/ tzw. wolność wewnętrzna: „ wolność od” - (sfery, gdzie nie wolno jednostce niczego narzucać) wolność sumienia, myśli, uczuć, wyrażania opinii, itd. 2/ tzw. wolność zewnętrzna: czyli „wolność do” - (możność czynienia czegoś samodzielnie) wolność swobodnego wyboru działania, podjęcia aktywności itd. 3/ wolność zrzeszania się (jako prawo aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym

17. Człowiek a społeczeństwo u Johna Stuarta Milla

Wizja człowieka: „jednostka zagubiona w tłumie”

Aby zabezpieczyć prawa jednostki w społeczeństwie masowym należy wytyczyć granice ingerencji w zakres praw jednostek. Zatem: Wolność przestaje być wartością bezwzględną - podlega ograniczeniom

Granice wyznaczają: krzywda innych i dobro ogółu

Niebezpieczeństwo istnieje ze strony społeczeństwa czyli wizja podzielonego społeczeństwa pełnego sprzecznych interesów . Mechanizm demokratyczny może rozładować napięcia społeczne.

18/ Wizja państwa aktywnego u Johna Stuarta Milla

Państwo powinno podejmować inicjatywy społeczne zmierzające do zapewnienia powszechnej oświaty i minimum godziwej egzystencji. Jedynie bowiem jednostka wyedukowana i niecierpiąca głodu może być czynnym obywatelem. To krzewienie postaw obywatelskich powinno mieć drugi wymiar, powinno ono ingerować w życie gospodarcze wspierając słabszych i przedsiębiorczość. Chodzi o ochronę wolnego rynku, wsparcie ducha przedsiębiorczości i rozładowanie napięć społecznych. Cel: Krzewienie postaw obywatelskich

19/ Społeczny wymiar wolności u Leonarda Hobhouse. Wolność nie oznacza prawa czynienia tego co się chce. To prawo do wolności takiej samej jaką posiadają wszyscy inni członkowie społeczeństwa.

Efekt: Nie ma wolności bez jej ograniczenia przez prawo

Prawo i wolność są ze sobą nierozłącznie powiązane:

z jednej strony prawo ogranicza jednostkę w jej działaniach, ale z drugiej ogranicza też innych „ w postępowaniu z nią wedle ich woli”.

Wizja społeczeństwa: Społeczeństwo nie jest agregatem autonomicznych jednostek, stanowi wspólnotę. Człowiek jest jej częścią i to co ma oraz kim jest zawdzięcza tej wspólnocie.

20. Społeczny wymiar własności u Leonarda Hobhouse. Własność jest dobrem społecznym - nie uzyskalibyśmy jej, nie moglibyśmy się nią cieszyć, gdyby nie dorobek innych ludzi i ochrona ze strony instytucji społecznych. W konsekwencji: Społeczeństwo ma prawo domagać się zapłaty za spełnione funkcje. Ten kto się wzbogacił powinien spłacić dług zaciągnięty wobec społeczeństwa.

21. Społeczna funkcja państwa u Leonarda Hobhouse. Państwo jest traktowane jako reprezentant wspólnoty. Powinno zapewnić sprawiedliwe korzystanie z dorobku wspólnego (sprawiedliwy podział dóbr) Funkcja redystrybucyjna państwa.

22. Kapitalizm sterowany Johna Maynard Keynesa

Kapitalizm sterowany jest to ingerencja w życie gospodarcze w celu przezwyciężenia wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej powodujących kryzysy gospodarcze. Należy stymulować popyt. To „nakręca gospodarkę”. Stały wzrost konsumpcji powinien doprowadzić do stałego wzrostu gospodarczego.

Państwo sztucznie pobudza inwestycje. To doprowadza do zwiększenia zatrudnienia i płac, a w konsekwencji konsumpcji. Pojawia się popyt, na który przedsiębiorcy odpowiadają zwiększeniem produkcji.

Gospodarka zaczyna się rozwijać. Instrumenty inwestyc: 1/ pośrednie (kredyty, polityka stóp procent, polityka podatkowa),2/ bezpośrednie (inwestycje własne np. roboty publiczne)

Pieniądze pochodzą z: 1/ przychodów państwa (podatki, cła, akcyzy itd.), 2/ „deficytu budżetowego” (zadłużenie państwa)

Dogmat: Odpowiednie sterowanie parametrami gospodarczymi przynosi korzyści:A/ gospodarcze (stały wzrost gospod.),B/ społeczne (likwidacja bezrobocia i ubóstwa oraz rozładowanie napięć społecznych)

23. Pojęcie dobrobytu w doktrynie państwa dobrobytu. „Dobrobyt” rozumie się szeroko i indywidualistycznie: 1/ Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego - pełne zatrudnienie, minimum socjalne, ubezpieczenia rentowe, emerytalne i zdrowotne, pomoc dla rodzin niepełnych, kobiet w ciąży, itd. 2/ Uznanie pełnej podmiotowości obywatelskiej i społecznej - nie tylko pełnia wolności osobistych i politycznych, ale też zniesienie wszelkich barier społecznych i zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji (ze względu na narodowość, rasę, pochodzenie, wyznanie, majątek, płeć, wiek, niepełnosprawność, itd.,). 3/ Prawo do uczestnictwa w dorobku cywilizacyjnym - edukacja, korzystanie z dóbr kultury, bezpieczeństwa i higiena pracy, materialny standard życia.

24. Jednostka a państwo w doktrynie państwa dobrobytu. Dobrobyt uznany zostaje za cel polityki państwa. Działalność państwa powinna być nakierowana na jego ustawiczną realizację. Jednocześnie obywatel uzyskuje indywidualne prawo (roszczenie) do realizacji na jego rzecz zdobyczy państwa dobrobytu.

Konsekwencja społeczno - polityczna: Przejęcie przez państwo kierownictwa w zakresie planowania rozwoju społeczno - ekonomicznego społeczeństwa.

Gundar Myrdal i John Kenneth Galbraith

“ Człowiek pod czułą opieką państwa od narodzin aż do śmierci”.

25. Walter Lippaman

Neoliberalizm - Walter Lippman 1936 wydaje książkę „Dobro społeczeństwa” - krytyka założeń liberalizmu socjalnego. Zaprzeczenie dogmatowi socjal - liberałów - społeczeństwo nie kieruje się rozsądkiem, nie dąży ku postępowi. Społeczeństwo kieruje się stereotypami. Przykładem jest pojęcie tzw. opinii publicznej.

Efekt: Lippmann żąda powrotu do starego rozumienia wolności, zaprzecza wizji jednostki jako elementu kolektywu. „Mrówki żyją życiem kolektywnym, człowiek żyje życiem indywidualnym”.

26. Mechanizm cenowy w doktrynie Ludwiga von Misesa. Mechanizm cenowy wg Ludwiga von Misesa jest jedynym regulatorem rynku. Mechanizm cenowy określa relacje między środkami a celami, potrzebami a możliwościami, kapitałem a siłą roboczą. Interwencja państwa może go jedynie rozregulować doprowadzając do załamania gospodarczego np. sztuczne podnoszenie ceny.

27/ Przyczyny Wielkiego Kryzysu u Johna Myrtala i Ludwiga von Misesa. John Myrtal Keynes doszedł do wniosku że przyczyną kryzysu jest efekt naturalnych, wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej. Jeżeli pozostawimy bieg gospodarce samej sobie to nie będzie tak że jakaś „niewidzialna ręka rynku ” (mechanizm regulujący sytuację ekonomiczną) wszystko ureguluje wręcz odwrotnie co jakiś czas w naturalny sposób musi nastąpić kryzys w gospodarce wolnorynkowej. Wg Keynesa wzrost konsumpcji i ingerencja państwa doprowadzi do tego że kryzys gospodarczy minie.

Ludwig von Mises był przeciwnikiem Keynes i stworzył taką koncepcję wyjaśniającą dlaczego doszło do Wielkiego kryzysu która sprzeciwiała się pomysłowi Kenysa że to był efekt niewydolności gospodarki rynkowej. Kwestia ceny była dla niego kluczem do rozwiązania problemów gospodarki.

To interwencjonizm państwa w okresie Wielkiej Wojny i zaraz po jej zakończeniu oraz rozdmuchany powojenny konsumpcjonizm (kredyty bez pokrycia stymulujące ) czyli załamanie mechanizmu równowagi cenowej doprowadziły do Wielkiego Kryzysu.

28. Błąd myślenia kartezjańskiego u Friedrich August von Hayek . Krytyka pojęcia sprawiedliwości społecznej.

Sprawiedliwość społeczna to nonsens - jest pojęciem podobnym do pojęcia „moralny kamień” (zatem nie jest pojęciem błędnym - jest pojęciem nonsensownym).

Krytyka racjonalizmu - Hayek jest przeciwny wszelkim reformom społecznym ulepszającym istniejący stan rzeczy. Powodem jest brak wiary w potęgę ludzkiego rozumu - człowiek nie jest w stanie racjonalnie zaprogramować i kierować procesami społecznymi, gdyż nie jest w stanie ogarnąć wszystkich konsekwencji.

Odwrotne założenie socjal - liberałów określa się mianem: „Błędu myślenia kartezjańskiego”

29. Państwo i prawo u Fredrich August von Hayek Państwo i stanowione przez nie prawo nie powinny mieć jakiegokolwiek celu do realizacji. Powinny jedynie wyznaczać prawne ramy działania jednostki czyli zapewniać możliwość realizacji tych celów, które ludzie sami uznają za istotne dla siebie.

Hayek wyraża nieufność w tym względzie w stosunku do polityków (demokracji).Lepsze byłyby rządy gerontokracji (rządzić powinni starsi).

30. Liberalizm ekonomiczny ab novum Miltona Firedmana. Wszelkie procesy społeczne można opisać w kategoriach ekonomicznych (prawo popytu i podaży).

Konsekwencja: Należy zostawić ludziom pełną swobodę niech we wszystkich sferach naszego życia zatriumfuje wolny rynek! Każda ingerencja w życie społeczne i gospodarcze ze strony państwa ZAWSZE obraca się przeciwko ludziom. Uwolnienie rynku w każdej dziedzinie przynosi korzyści całemu społeczeństwu - najlepszym regulatorem procesów społecznych jest niewidzialna ręka rynku. Praktyczne urzeczywistnienie idei:

1979 - Margaret Thatcher 1980 - Ronald Reagan

31. Pojęcie rewizjonizmu i reformizmu,

2 nurty w ruchu socjalistycznym w 2 poł. XIX w. 1/ część działaczy stoi na gruncie nauki marksistowskiej - chce obalić państwo kapitalistyczne metodami rewolucyjnymi. 2/ inni proponują osiągnięcie celów ruchu socjalistycznego nowymi metodami - poprzez reformę państwa kapitalistycznego.Za pomocą metod politycznych (uczestnictwo w wyborach i sprawowanie władzy) chcą podwyższać pensje robotników, wprowadzać osłony socjalne, upowszechniać oświatę itd. Nazywa się ich: rewizjonistami ( bo zrewidowali koncepcję Karola Marksa) lub reformistami - bo chcieli reformować państwo kapitalistyczne.

32. Idee przewodnie socjaldemokracji

A/ Idea demokracji politycznej: Pełna akceptacja liberalnych założeń demokracji: gwarancje indywidualnych wolności człowieka i praw mniejszości; powszechne wybory jako źródło władzy; akceptacja dla idei pluralistycznego społeczeństwa i istnienia opozycji. B/ idea demokracji gospodarczej: - akceptacja założeń liberalizmu socjalnego i koncepcji państwa dobrobytu, - akceptacja dla własności prywatnej jako jednej z form własności przemysłowej, - „gospodarka nastawiona na realizację dobra ogółu, a nie indywidualnego zysku”, - państwo jako instytucja kontrolująca i planująca,

C/ idea demokracji społecznej nastawienie na realizację praw socjalnych, likwidacja wszelkich form dyskryminacji i nierówności społecznych.

D/ idea demokracji międzynarodowej

- uznanie prawa narodów na samostanowienia, - likwidacja kolonializmu, - pacyfizm i współpraca między narodami.

33. Kierunki ewolucji socjaldemokracji

1/ zlanie się ideologii socjaldemokratycznej z doktryną „ państwa dobrobytu” najpierw Partia Pracy w W. Brytanii, a potem socjaldemokraci w Szwecji ogłaszają, że „osiągnęli socjalizm”. 2/ stopniowe odchodzenie od frazeologii marksistowskiej (w 1959 niemiecka SPD odrzuca marksizm jako podstawę ideologiczną), budowę państwa socjalistycznego zastępuje idea poszukiwania „trzeciej drogi”. 3/ stopniowe odchodzenie od dogmatu uspołecznienia własności od postulatów nacjonalizacji przemysłu, poprzez ideę „gospodarki mieszanej” i współdecydowania robotników w fabrykach do pełnej akceptacji własności prywatnej w przemyśle.

4/ stopniowa zmiana wizji państwa (od idei budowy państwa socjalistycznego do „państwa arbitra”).

5/ stopniowe zastępowanie haseł antykapitalistycznych hasłami prosocjalnymi i antydyskryminacyjnymi.

34. Manifest socjaldemokratyczny Tonego Blaira I Gerhard Schrőder. „Manifest socjaldemokratyczny”

Tony Blair polityka „trzeciej drogi”

Gerhard Schrőder polityka „nowego środka”

Założenia: Rząd powinien wspomagać przedsiębiorczość, a nie zastępować inicjatywy prywatnej poprzez środki: A/ stymulowanie zwiększenia wydajności pracy, B/ obniżenie podatków tak dla pracowników jak i pracodawców, jako zachęta do inwestycji,

C/ uzupełnienie polityki propopytowej propodażową (głównie cięcia kosztów pracy), D/ postulat elastyczności (usług, rynku pracy, zmniejszenie biurokracji, rozwój innowacyjności ). To ma gwarantować postęp. E/ Reforma finansów publicznych (walka z deficytem budżetowym)

Zadania państwa (jakie widzą Blair i Schrőder):

Inwestycja w „kapitał ludzki” (nacisk na edukację i rozwój nauki (nowe technologie)), Inwestycje w infrastrukturę (drogi, internet, porty lotnicze).

Wsparcie dla społeczeństwa: 1/ wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw (likwidacja barier biurokratycznych, łatwy dostęp do źródeł finansowania, itd.) 2/ pomoc socjalna dla najuboższych głównie poprzez wspieranie aktywizacji zawodowej.

35/Pojęcie systemu represyjnego u Herberta Marcusa

„system represyjny” - zbiór narzuconych arbitralnie norm i zasad postępowania, służy on do manipulowania ludzką świadomością, potrzebami, aspiracjami. Słowem: służą one do zniewolenia jednostek.

36. Jednostka a system represyjny u Herberta Marcusa. Człowiek zostaje ukształtowany przez „system represyjny” człowiek traci możliwość dokonywania obiektywnych ocen - staje się „jednostką jednowymiarową”. Konsekwencje społeczne funkcjonowania systemu represyjnego: powstaje społeczeństwo. Ludzi jednakowo myślących, posiadających identyczne potrzeby i aspiracje, dążących do posiadania tych samych dóbr. Establishment może nim łatwo manipulować.

Konsekwencje indywidualne: Ponieważ propagowane aspiracje są nienaturalne dla człowieka i ciągle podnoszone jednostka nie jest w stanie im sprostać. Rodzi się frustracja, stres, kompleks niższości. To powoduje załamanie nerwowe lub agresję.Słowem: jednostka jest nieszczęśliwa

Przeciwdziałać temu należy formując nowy typ człowieka zdolnego samodzielnie kształtować swoje potrzeby i aspiracje, wyzwolić się z węzłów „systemu represyjnego”.

Klasa robotnicza została całkowicie spętana przez „system represyjny”.

Siłę rewolucyjną w społeczeństwach obfitości stanowią elity intelektualne (zwłaszcza uniwersyteckie) oraz młodzież zwłaszcza studenci).

37. Idee przewodnie nowej lewicy

A/ bądź sobą - każdy powinien odnaleźć swe prawdziwe „ja”. Wyzwolić się z przypisanej przez społeczeństwo roli. Poszukiwać formy życia zgodnej z jego prawdziwą naturą. Na stawienie na spontaniczność, swobodne wyrażanie siebie, niczym nie skrępowaną realizację pragnień. B/ odrzucenie schematów społecznych Społeczeństwo i jego instytucje są pojmowane jako krępujące, zniewalające, tłamszące jednostkę.

Krytyka : - mieszczańskiej moralności,

- modelu małżeństwa i rodziny, - systemu edukacyjnego opartego na autorytatywnym przekazie,

- konsumpcjonizmu i kultu industrializacji

Zamiast tego : Oparcie relacji międzyludzkich na tolerancji, miłości, pacyfiźmie, odrzucenie wszelkich autorytetów i wskazówek moralnych.

C/ krytyka państwa i polityki - Państwo jest pojmowane jako synonim represji - to władza w rękach Establishmentu. Polityka sprowadza się do realizacji interesów establishmentu.

D/ wizja - jak to powinno wyglądać- Ludzie wyzwoleni z wszelkich schematów myślowych i ograniczeń społecznych żyją zgodnie z wartościami, które wypływają z ich natury (miłość, tolerancja, pacyfizm).

Społeczność ludzka - składa się z wolnych wspólnot (komun) żyjących zgodnie z następującymi zasadami:

- wszyscy członkowie wspólnoty są sobie równi,

- dobra materialne są wypracowywane przez wszystkich i należą do wszystkich, - wspólnota szanuje wolność i indywidualność każdej osoby, - relacje grupowe opierają się na zasadzie miłości międzyludzkiej.

38. Cechy ekologizmu

1/ jednostkowość - polityka ekologiczna dotyczy każdego człowieka, 2/ holizm - polityka ekologiczna odnosi się do całej ziemi i wszystkich zachodzących na niej procesów, 3/ naturalizm - stanowi bunt przeciw cywilizacji przemysłowej,4/ apokaliptyzm - wieszczy katastrofę.

39. Teoria Gaji

Ziemia stanowi kompleksowy organizm złożony z powiązanych ze sobą i uzależnionych od siebie wzajemnie elementów (ziemi, powietrza, wody, roślin, zwierząt). Człowiek stanowi jeden z tych elementów tak rozumianej przyrody.

40. Homo ecologicus - człowiek o świadomości ekologicznej, uznający się za część przyrody, świadomy swej odpowiedzialności za losy otoczenia i planety, żyjący w zgodzie z naturą, preferujący prosty styl życia.

41. Społeczeństwo w doktrynie ekologicznej

Społeczeństwo powinno być zbudowane na bazie naturalnej organizacji przyrody. Tak jak przyroda jest: różnorodna, współzależna, otwarta, tolerancyjna takie samo powinno być społeczeństwo.

Społeczeństwo musi mieć świadomość ekologiczną stąd też hasło: „Społeczeństwo zdolne do przetrwania”, czyli szanujące środowisko naturalne w którym egzystuje, a zatem społeczeństwo które zwraca uwagę na kwestie ekologiczne gwarantujące uniknięcie katastrofy ekologicznej.

42. Państwo i bioregiony w doktrynie ekologicznej

państwo - podstawową cechą podejścia do państwa przez ruch ekologiczny jest żądanie decentralizacji.

Państwo powinno być podzielone na regiony oparte na podziałach środowiskowych - samowystarczalne gospodarczo ( tzw. bioregiony ). W bioregionach realizowano by ideały demokracji uczestniczącej (podejmowanie decyzji przez wszystkich członków danej wspólnoty lokalnej, wszystkich zainteresowanych), z zachowaniem troski o prawidłowy rozwój spraw lokalnych (tzw. „demokracja wyrosła z trawy”). Jeśli chodzi o całe państwo to ruch ekologiczny proponuje minimalizację funkcji państwa.

Minimalizacja funkcji państwa - Państwo jako takie dba jedynie o właściwe współdziałanie ekoregionów.

Na arenie międzynarodowej kieruje się pacyfizmem i odpowiedzialnością za stan środowiska w ujęciu globalnym.

43. Alterglobalizm Geneza: Alterglobalizm zwany początkowo: antyglobalizmem - powstał jako reakcja na rozpowszechnienie się ideologii neoliberalnej i jest to też reakcja na procesy globalizacji ekonomii, a zwłaszcza działalność wielkich międzynarodowych korporacji i wspierających ich politykę banku światowego i międzynarodowego funduszu walutowego. Osoby wchodzące w skład tych wielkich korporacji, kierują procesami ekonomicznymi świata dla własnych korzyści. Kierując procesami gospodarczymi na skalę globalną doprowadzają do rujnowania gospodarek lokalnych i zachwiania podstaw egzystencji milionów ludzi na całym świecie.

Globalizacja doprowadziła do tego że dysponują niespotykanymi dotychczas możliwościami działania: niektóre korporacje posiadają środki finansowe przekraczające możliwości całych państw.

Minimalizują ryzyko inwestycyjne dzięki możliwości swobodnego przerzucania kapitału z kraju do kraju.

Mają możliwość przenoszenia produkcji do państw o niższych kosztach pracy, cenach surowców, itd. To z kolei daje im możliwość wpływania na władzę polityczną(instrumenty oddziaływania korporacji):

- wymuszają odpowiadającą im politykę obietnicami inwestycyjnymi, - długotrwale uzależniają państwa poprzez politykę kredytową, - stosują szantaż grożąc wycofaniem kapitału i produkcji.

Jednocześnie rujnują gospodarkę i wyzyskują społeczeństwa państw niskorozwiniętych:

Alterglobaliści opisują mechanizm w sposób następujący - właściciele wielkich koncernów wykupują bądź doprowadzają do upadku konkurencyjne przedsiębiorstwa lokalne, a potem - monopolizują rynek zalewając go własną często importowaną produkcją.

Dzięki temu że wielkie korporacje przejmują monopol na lokalnym rynku tak naprawdę stają się głównymi pracodawcami kraju w efekcie mogą bezprzykładnie wyzyskiwać siłę roboczą.

44. Podstawowe pojęcia doktryny feministycznej

Seks i płeć - Seks jest traktowany jako fizjologia człowieka natomiast płeć jako psychologia człowieka. Feministki uważają że płeć nie powinna być brana jako kryterium polityczne.

Patriarchalizm - jest to cecha aktualnego systemu społecznego zakładająca dominację mężczyzn nad kobietami - władzę zawsze sprawują mężczyźni (w różnych przejawach życia społecznego) np. jako ojcowie, mężowie, nauczyciele, szefowie, rządzący.

Kobiety zawsze są podporządkowane.

Przeciwieństwo patriarchalizmu to matriarchat.

Matriarchat - mityczny system społeczny polegający na sprawowaniu władzy przez kobiety (matrony).

Maskulinizm, szowinizm, seksizm - określenia na poglądy, postawy, ideologie zakładające wyższość płci męskiej nad żeńską.

45. Istota feminizmu - przekonanie, że kobiety są dyskryminowane, ponieważ traktowane są gorzej, nierówno, a więc niesprawiedliwie, w porównaniu z mężczyznami jedynie z powodu swojej płci.

46. Płaszczyzny dyskryminacji kobiet wg feminizmu

Dyskryminacja objawia się na różnych płaszczyznach:

Płaszczyzna socjalizacyjna - Socjalizacja to trwający przez całe życie człowieka proces kształtowania osobowości jednostki przez społeczeństwo (dostosowywania się do oczekiwań społecznych). W przypadku kobiet ta socjalizacja ma jednostronnie określony charakter. Socjalizacja kobiet polega na narzuceniu kobietom oczekiwanych ról społecznych („grzeczna dziewczynka”, „dobra uczennica”, „dobrze wychowana panna”, „troskliwa matka”, „kochająca żona”, „pani domu”, itd.). Model socjalizacji kobiet jest obliczony na zawężenie aspiracji życiowych kobiet i wywołanie poczucia niższości (kompleksu) w stosunku do mężczyzn.

Płaszczyzna zwyczajowa - polega na przyjęciu przez społeczeństwo schematów myślowych (dotyczących roli, sposobu ocieniania poszczególnych płci) uzasadniających ograniczenie swobody decydowania przez kobiety o własnym postępowaniu i ciele w porównaniu z mężczyznami.

Płaszczyzna religijna - praktycznie każda religia jest patriarchalna. Np. chrześcijaństwo - kto stoi na czele? - Bóg, ojciec, syn boży i duch święty - ani jednego elementu kobiecego tam nie znajdziemy. Tylko

i wyłącznie elementy męskie.

Płaszczyzna zawodowa - czyli kwestia porównywania zarobków mężczyzn i kobiet, porównywania awansu, zajmowania stanowisk.

Płaszczyzna komercyjna - polega na zaakceptowaniu przez społeczeństwo „handlu” kobiecym wizerunkiem (marketing, reklama, pornografia), naruszającym w istocie godność kobiety.

Płaszczyzna językowa Język, jako produkt kultury utrwala pewne społeczne schematy degradujące kobiety.

47. Idee przewodnie feminizmu

A/ Idea równości - żądanie zagwarantowania takiego samego statusu kobietom i mężczyznom we wszystkich dziedzinach życia (politycznego, ekonomicznego, społecznego, rodzinnego itd.),

2 metody doprowadzenia do zrównania kobiet i mężczyzn.

- zniesienie wszelkich form dyskryminacji kobiet,

- tzw. „pozytywna dyskryminacja” mężczyzn - polega na tym że mężczyzn się dyskryminuje ale nie po to żeby ich dyskryminować tylko po to by wyrównać szanse kobietom.

B/ Idea wolności żądanie pełnej swobody decydowania o własnym ciele i kształtowaniu własnego życia (zwłaszcza w zakresie: świadomego macierzyństwa, regulacji urodzeń, sztucznego zapłodnienia, zastępczego macierzyństwa, prawa do aborcji, swobody seksualnej).

48. Znaczenia pojęcia lud - 1/ jako system narodu (wszyscy mieszkańcy kraju - naród). 2/ jako ogół ludności utrzymującej się z własnej pracy (przeciwstawienie warstw uprzywilejowanym - mamy lud (wszyscy ci którzy muszą pracować i pana), 3/ jako ludność wiejska (przeciwieństwo ludności miejskiej),

Populizm wybiera drugie znaczenie pojęcia lud czyli populiści przez lud rozumieją wszystkie warstwy pracujące, uciskane, utrzymujące się z własnej pracy.

49. Znaczenia pojęcia populizm

Dwa znaczenia słowa populizm: 1/ jako ocena charakteru wypowiedzi: wypowiedź ma za zadanie zdobycie poklasku ludu (niesie ze sobą nośne treści, odpowiada poglądom, pragnieniom, potrzebom słuchaczy, choć jest pozbawiona merytorycznego uzasadnienia, nie uwzględnia konsekwencji realizacji zamierzonych działań). Taką właśnie wypowiedź nazwiemy mianem populistycznej. 2/ jako doktryna polityczna. Populizm jest taką doktryną „skierowaną” do ludu, „podobającą” się ludowi, czy też „opartą” na ludzie.

50. Cechy populizmu jako doktryny politycznej

1/ eklektyzm: populizm jest złożony z elementów zapożyczonych z różnych innych doktryn, 2/ brak spójności ideologicznej: głoszone poglądy często nie przystają do siebie, są całkowicie ze sobą sprzeczne,

3/ brak stabilności głoszonych haseł: poglądy są dostosowywane do aktualnych wydarzeń (do potrzeby chwili) i zmieniane w zależności od sytuacji. 4/ charakter emocjonalny: odwołuje się bardziej do resentymentów, obaw, pragnień, nadziei niż do rozsądku, wiedzy, inteligencji człowieka i społeczeństwa. 5/ prymitywizm: proponuje proste rozwiązania skomplikowanych problemów, 6/ charakter propagandowy: jest skonstruowany z atrakcyjnych propagandowo haseł.

51. Warunki sprzyjające rozwojowi populizmu

Bieda, zacofanie oraz rozwarstwienie społeczne (istnienie dużych grup społecznych żyjących w ubóstwie, nie mających szans awansu społecznego, przeświadczonych o tym, że są wyzyskiwane).

Wystąpienie poważnych zaburzeń ekonomicznych czyli kryzysów gospodarczych.

Pojawienie się silnego, charyzmatycznego przywódcy.

52. Idee przewodnie populizmu

A/ ideał człowieka - gloryfikacja „prostego” człowieka (człowieka z ludu) ideał: zwykły człowiek, żyjący w zgodzie z prostymi moralnymi zasadami, kierujący się zdrowym rozsądkiem, mający proste pragnienia i wiodący prosty tryb życia

przeciwieństwa: polityk, biznesmen, intelektualista

B/ idea ludu - lud jako ogół „zwykłych ludzi” - nie czerpiących profitów z aktualnej sytuacji politycznej (uciskanych politycznie i skrzywdzonych ekonomicznie).

Populizm dokonuje mitologizacji ludu: jest on źródłem wszelkich cnót i nosicielem wartości ogólnospołecznych, depozytariuszem tradycji i kultury narodowej.

przeciwieństwa: władza, elity oraz „obcy” (pod względem etnicznym, religijnym, rasowym, itd.).

C/ idea przywódcy narodu - jednostka obdarzona charyzmem - wyczuwająca i wyrażająca wolę ludu dąży do przejęcia władzy, a następnie ją sprawuje w celu likwidacji niesprawiedliwości społecznej i przywrócenia praw należnych ludowi.

faktycznie: jest to zręczny demagog, żerujący na niewiedzy ludzkiej, umiejętnie rozbudzający nadzieje i pragnienia. Wykorzystując techniki retorsyjne (tzw. psychologia tłumu) rozbudza emocje kierując złość ludu na swoich przeciwników politycznych.

D/ rola państwa - w momencie walki o władzę: synonim zła i represji przeciw ludowi (instrument czerpania korzyści przez elity).

Po zdobyciu władzy: instrument przywracania sprawiedliwych rozwiązań społecznych.

faktycznie: instrument sprawowania władzy przez przywódcę.

E/ założenia społeczne i gospodarcze

Pierwszym hasłem w tym względzie jest:

- egalitaryzm (zapewnienie równości w życiu społecznym, likwidacja przywilejów).

Drugie hasło populizmu w tym względzie to:

- justycjalizm (zapewnienie sprawiedliwości,

zwłaszcza sprawiedliwego podziału dóbr materialnych).

53. Rozwój i nurty populizmu

Początki: wraz z powstaniem idei demokratycznej: starożytne Ateny doby Peryklesa

Potem: Rzym od rządów braci Grakchów - od 133 pne - powstaje stronnictwo „popularów”

Populizm nowożytny: od XIX w. wraz z powrotem idei demokratycznych

Na przełomie XIX i XX w. szczególnie silny w Rosji (ruch narodników) i USA (People's Party), potem w krajach Europy Środkowej.

Rozkwit:

- państwa tzw. trzeciego świata (populiści dochodzą do władzy).

- kraje Ameryki Łacińskiej (Brazylia, Argentyna, Peru).

- państwa azjatyckie i afrykańskie (zwłaszcza: Indie i Egipt).

Ostatnio: Powrót populizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej

Nowe zjawisko: Populizm w wysokorozwiniętych krajach europejskich (Francja, Holandia, Austria).

54. Geneza nazwy agraryzm (do Ruch Ludowy)

Nazwa: od łac. słowa ager - czyli ziemia, rola, pole stąd: agrariusz - dotyczący roli, uprawy ziemi, ale też rolnik

zatem agraryzm to doktryna podkreślająca znaczenie rolnictwa i rolnika (chłopa). Czasem używa się też określenia „Ruch Ludowy” (gdzie przez „lud” rozumie się ludność wiejską - trzecie znaczenie ludu).

55. Powstanie i rozwój agraryzmu

Praźródła agraryzmu: - tkwią w religiach (ideologiach) starożytnych i doby feudalnej zakładających, że ziemia i płody rolne są darami Bożymi (nadprzyrodzonymi), a praca na roli ma przez to wyjątkowy (mistyczny) charakter.

Poprzednik: Fizjokratyzm - XVIII to wieczna doktryna ekonomiczna zakładająca pierwszoplanową rolę rolnictwa w życiu gospod. państwa. Ale była to ideologia „panów” (feudałów - właścicieli ziemskich).

Agraryzm właściwy - jako ideologia chłopska - rozwija się pod koniec XIX w. wraz z pojawieniem się u chłopów świadomości społecznej.

apogeum: lata dwudzieste XX w. - w 1924r. powstaje w Pradze Międzynarodowe Biuro Agrarne (tzw. Zielona Międzynarodówka), a partie agrarne współuczestniczą w rządach w krajach Europy Środkowej i w Skandynawii.

Po II wojnie światowej:

Europa Wschodnia : delegalizacja

Europa Zachodnia: stopniowa marginalizacja lub wchłonięcie przez ugrupowania chrześcijańsko - demokratyczne. Po 1989r. powrót do pewnego znaczenia w krajach Europy Środkowej.

56. Piramida wartości agrarnych Milana Hodźy

IV. Ludzkość

III. naród, ojczyzna, państwo

II. rodzina, gmina, samorząd

I. ziemia, człowiek, praca

57. Idee przewodnie agraryzmu

A/ ziemia i rolnictwo - ziemia jest opisywana w kategoriach mistycznych: jako „matka żywicielka”, „naturalna podstawa bogactwa narodu”, w końcu „ziemia ojców - ojczyzna”.

Agraryzm zakłada prywatną własność ziemi powinna ona należeć do tych, którzy na niej pracują - do chłopów. (stąd postulat uwłaszczenia chłopów).

Rolnictwo jest najistotniejszą dziedziną gospodarki narodowej. Ze względu na swój strategiczny z punktu widzenia żywotnych interesów Narodu charakter

powinno podlegać ochronie i wsparciu ze strony państwa.

B/ chłop i naród

mitologizacja chłopa:

- tężyzna fizyczna jako efekt ciężkiej pracy

- nieskazitelność moralna jako efekt prostoty trybu życia,

- tzw. „chłopski rozum” - naturalny u chopa pragmatyzm, realizm, zdrowy rozsądek wynikający z doświadczeń życia codziennego.

Chłop (rolnik) jako najbardziej wartościowy element Narodu

hasło „żywią i bronią” - szczególne posłannictwo chłopa wynikające z funkcji społecznej (daje Narodowi chleb i oddaje Ojczyźnie krew).

C/ Gospodarka - koncepcja „trzeciej drogi” między gospodarką planowaną a wolnorynkową, między socjalizmem a liberalizmem. Zachowanie prywatnej własności w rolnictwie, usługach i zasadniczo w przemyśle, ale zgoda na nacjonalizację dot. podstawowych dziedzin przemysłu (przemysł ciężki, zbrojeniowy, transportowy, wydobywczy).

Duża rola przypisywana spółdzielczości Wolny rynek - TAK, ale ochrona dla słabszych (zwłaszcza mieszkańców wsi).

Stąd: postulaty interwencjonalizmu gospodarczego państwa i zmniejszenia różnic majątkowych (zwłaszcza pomiędzy miastem, a wsią).

D/ ideologiczny konserwatyzm - poszanowanie tradycji, rodziny i religii, przywiązanie do konserwatywnych wartości, sprzeciw przeciwko wszelkim nowym trendom moralno - obyczajowym.

E/ państwo i polityka - pełna akceptacja demokracji politycznej (parlamentaryzm jako najlepsza forma rządów). Nacisk na znaczenie samorządności lokalnej (zwłaszcza na szczeblu gminy) - postulat zwiększenia uprawnień samorządów.

58. Miejsce populizmu i agraryzmu na scenie politycznej - nie mieści się w typowym podziale politycznym nie jest ani lewicowy, ani prawicowym zazwyczaj: (łączy w sobie te 2 elementy)

- lewicowe hasła społeczne

- prawicowa retoryka polityczna

Miejsce agraryzmu na scenie politycznej - Agraryzm jest postrzegany jako ideologia centrowa zdolna do kompromisu tak z prawicą jak i lewicą. Partie agrarne zwierają koalicje tak z lewicą jak z prawicą. Agraryzm łączy umiarkowane lewicowe postulaty społeczne z umiarkowanie prawicowymi hasłami ideologicznymi.

Za słabość agraryzmu uznaje się „klasowość” (nastawienie na realizację interesów jednej tylko grupy społecznej), co prowadzi do jego stopniowej marginalizacji.

stąd: częste próby poszerzenia zaplecza politycznego poprzez odwołanie się do haseł populistycznych lub religijnych (chadeckich).

59. Doktryna kościoła katolickiego przed 1878r.

Ewolucja Katolickiej myśli o państwie i społeczeństwie

do 1878 r. Kościół na pozycjach reakcyjnych i profeudalnych. Kościół sprzeciwiał się wszelkim zmianom społecznym (dezaprobata dla efektów rewolucji przemysłowej i Rewolucji Francuskiej). Sprzeciw przeciwko wszelkim zmianom politycznym (poparcie dla legitymizmu i feudalnej monarchii absolutnej). Sprzeciw przeciwko podważaniu roli, pozycji i znaczenia kościoła (katolicyzm jedyną „prawdziwą” religią, sprzeciw przeciw rozdziałowi kościoła od państwa).

60. Aggiornamento Leona XIII

Leon XIII(1878 - 1903) Giacomo Cinzenzi de Perci (ur. 1810).Początek polityki aggiornamento - uwspółcześnienie kościoła.

Zmiana uznawanych od średniowiecza założeń doktrynalnych Oficjalna doktryna kościoła: tomizm zastąpiony zostaje przez nową doktrynę: neotomizm (od imienia św. Tomasza z Akwinu). Większy nacisk na osobę ludzką (personalizm) - jej droga do zbawienia wiedzie przez lojalne wykonywanie obowiązków w zakresie pracy i religijności, ale jako osoba ludzka ma prawo do odpowiedniego traktowania (godności).

Rozważania na temat współczesnych problemów społeczno-gospodarczych: - akceptacja przemian kapitalistycznych - Uznanie nienaruszalności prawa własności jako naturalnego prawa człowieka (sprzeciw przeciwko socjalistycznym koncepcjom własności wspólnej). Uznanie naturalno - prawnych podstaw nierówności społecznych - poszczególne stany mają spełniać przypisaną im funkcję społeczną.

- solidaryzm społeczny i kwestia robotnicza

Zasada sprawiedliwości rozdzielczej - oddaj każdemu to co mu się należy - powinna określać relacje między grupami społecznymi:

1/ robotnicy mają szanować pracodawców rzetelnie wykonywać swoją pracę,

2/ właściciele fabryk powinni dbać o pracowników zapewniając im godne warunki pracy i życia.

Należy unikać nadmiernego wyzysku pracowników.

Należy zagwarantować właściwy czas pracy i zapewnić wypoczynek.

Poddać szczególnej ochronie kobiety i dzieci a przede wszystkim koncepcja sprawiedliwej pracy rodzinnej.

61. Doktryna Piusa XI

(powrót konserwatyzmu)

-pochwała monarchizmu, niechęć do demokracji,

- autokratyczne metody rządzenia Kościołem,

-walka z modernizmem(nurt odnowy Kościoła

62.Doktryna Jana XXIII

„Personalizm chrześcijański”- rozwinięcie nauki o godności i szczególnym znaczeniu osoby ludzkiej (jednostka ludzka staje w centrum uwagi nauki kościoła stając się wyznacznikiem ocen, rozwiązań politycznych i społeczno-gospodarczych)

Spojrzenie z punktu widzenia podmiotowej jednostki:

Przejęcie i zaadoptowanie liberalnej koncepcji praw człowieka - opis sytuacji społeczno-politycznej jednostki w kategorii jej praw.

Za naturalne prawa człowieka Jan XXIII uznaje:

- prawo własności,

- prawo do swobodnej inicjatywy w życiu gospodarczym,

- prawo do pracy,

- prawo do uczestnictwa w życiu politycznym.

Uznaje zasadę suwerenności ludu i w konsekwencji prawa narodu do wyboru reprezentacji politycznej - zatem uznaje demokrację za jedyną usprawiedliwioną formę rządów.

Rozwija naukę o własności: podkreśla znaczenie prywatnej własności dla dobra człowieka, stwarza ona bodźce dla prywatnej inicjatywy, warunkuje pracowitość, składnia do oszczędzania. W aspekcie ogólnospołecznym przynosi rozwój gospodarczy.

Stąd postuluje uwłaszczenie wszystkich robotników, a przez to zniesienie proletariatu.

Prywatną własność przeciwstawia własności socjalistycznej - ta nie ma naturalnych cech własności prywatnej.

Szeroki program socjalny: postulat szerokiego interwencjonizmu państwa w celu likwidacji negatywnych cech gospodarki rynkowej.

Pierwszy raz postulaty:

-dążenia do równości społecznej wszystkich ludzi,

-znoszenia wszelkich form dyskryminacji,

-zapewnienie równych praw kobietom.

Jednocześnie wdraża nową politykę religijną - ekumenizm:

- dialog, poszanowanie i poszukiwanie zbliżenia z innymi Kościołami chrześcijańskimi,

- nacisk na wolność religijną.

63.Doktryna Jana Pawła II

godność osoby ludzkiej jako wartość najwyższa.

Przyjęte założenia społeczne, polityczne, ekonomiczne powinny mieć ją zawsze na uwadze.

Jan Paweł II rozwija to pojęcie w poszczególnych dziedzinach życia, wynikają z niej m.in.:

- wolności polityczne, osobiste, religijne, prawa społeczeństwa do organizowania się, do wyboru władzy politycznej itd.,

- gwarancja godziwych warunków życia dla wszystkich - nawoływanie o solidarność z najuboższymi, interwencjonizm państwa w tym zakresie,

- ochrona wartości moralnych - walka z cywilizacją śmierci - wszelkimi patologiami życia społecznego.

- praca - jako źródło egzystencji materialnej i duchowej człowieka. Celem pracy jest sam człowiek - praca jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy, pierwszeństwo pracy przed kapitałem.

Stąd postulaty:

- prawa do pracy i walki z bezrobociem,

- słusznej płacy - wystarczającej na odtworzenie sił, wypoczynek, dostatnie życie i utrzymanie rodziny,

- godziwe warunki pracy.

Nacisk na ekumenizm i pojednanie z wszystkimi innymi religiami

„mea pulpa”- prośba o wybaczenie za grzechy Kościoła.

Ocena doktryny

• w aspekcie moralno-ideologicznym: konserwatyzm i tradycjonalizm (wartość rodziny, małżeństwa itd.),

• w aspekcie społeczno-politycznym: solidaryzm społeczny i nacisk na sprawiedliwość społeczną.

64. Chrześcijańska Demokracja

Ruch polityczny opierający się na nauce społecznej Kościoła Katolickiego (od czasów Leona XIII). Z czasem w poszczególnych krajach przybrał formę partii politycznych.

Program polityczny: zasadniczo pokrywa się zawsze z programem aktualnego papieża,

Występują jednak pewne odrębności:

- kraje Ameryki Łacińskiej- bardziej lewicowy,

- europejskie kraje romańskie - bardziej centrowy,

- europejskie kraje germańskie - bardziej prawicowy

65.Znaczenie pojęcia KONSERWATYZM

z łac. conservare - zachowywać, pozostawiać bez zmian.1.Konserwatyzm naturalny - cecha charakteru człowieka polegająca na niechęci człowieka do zmian, nieznanego czy nowości.2.Konserwatyzm sytuacyjny (formalny)-chęć zachowania aktualnego porządku społeczno-politycznego bez względu na jego oblicze ideologiczne - w tym sensie możemy mówić np. o konserwatywnym komunizmie.3.Konserwatyzm właściwy - doktryna polityczna odwołująca się do tradycyjnego systemu wartości.

66.Ewolucja konserwatyzmu

POWSTANIE: ok. XVII w. jako reakcja na narodziny doktryny liberalnej. Skupia wszystkie te poglądy, które gloryfikują przedkapitalistyczny, feudalny porządek społeczny i polityczny.

Oparty na 3 zasadach:

- uznanie boskiego pochodzenia władzy i porządku społecznego,

- obrona absolutyzmu politycznego,

- pochwała stanowych struktur społecznych - hierarchii nierówności społecznych.

Ugruntowanie się doktryny wraz z sukcesami Rewolucji Francuskiej jako opozycja w stosunku do niej:

- sprzeciw wobec oświeceniowego racjonalizmu- zwłaszcza uznaniu, że człowiek jest w stanie wymyślić i wprowadzić w życie lepszy porządek społeczny,

- krytyka idei rewolucji - gradualizm czyli wszelkie zmiany mogą następować jedynie stopniowo, ewolucyjnie,

- reakcjonizm i legalizm - chęć przywrócenia starego porządku (ancien regim); uznanie zmian rewolucyjnych za nieprawomocne,

- przywiązanie do tradycji, religii, kult starych dobrych czasów - zwłaszcza średniowiecza.

Od Rewolucji Francuskiej do I wojny św.

- sprzeciw wobec wszelkich zmian społecznych i ekonomicznych - obrona feudalnego porządku: przywilejów stanowych, wielkiej własności ziemskiej, pańszczyzny itd., nieufność do przemian wolnorynkowych, niechęć do wszelkich idei wolnościowych i egalitarnych. (zmiany społeczne)

- obrona pozostałości monarchizmu - walka z ideą rządów republikańskich i parlamentarnych, obrona interesów arystokracji, zwalczanie reform demokratycznych. (zmiany polityczne)

„Konserwatywna Rewolucja” - pojęcie przyjęte na określenie istotnej zmiany ideologii konserwatywnej polegającej na zastąpieniu haseł profeudalnych odwołaniem się do ponadczasowych wartości, takich jak: tradycja, religia, moralność, sprawiedliwość, ład społeczny, porządek, bezpieczeństwo, silne państwo itd.

Zmiana konserwatyzmu przypadła: zasadniczo na okres międzywojenny, ale istniały pewne regionalne odstępstwa.

Zmiany polegały na:

- konserwatyzm staje się ideologią ogólnospołeczną - nie ogranicza się już tylko do arystokratów i właścicieli ziemskich,

- sprzeciw przeciwko totalitaryzmowi (tak komunizmowi jak faszyzmowi)

Konsekwencją obydwu zmian jest stopniowe pogodzenie się z liberalizmem i demokracją. Aktualnie konserwatyzm odwołuje się do wszystkich sprzeciwiających się nowym rozwiązaniom społecznym - zwłaszcza wszelkim nowym poglądom moralno-obyczajowym.

67.Idee przewodnie konserwatyzmu

1. Niedoskonałość natury ludzkiej - brak zaufania do człowieka:

- konserwatyści powątpiewają w zdolności ludzkiego rozumu - człowiek nie jest w stanie przewidzieć wszystkich konsekwencji i swoich działań, a więc i podejmować racjonalnych decyzji co do swego postępowania, swoboda kształtowania przez człowieka jego własnej przyszłości jest zatem tylko iluzją,

- konserwatyści nie mają złudzeń co do moralnej kondycji człowieka - egoizm, próżność, lenistwo, chciwość itd. stanowią część naszej natury często decydując za nas o naszym postępowaniu.

Stąd: człowiek pozostawiony sam sobie „gubi się w świecie”, łatwo schodzi na złą drogę:

- z jednej strony wpada w sidła „łatwego życia” - konsumpcjonizm, permisywizm(wszystko wolno), narkomania, przestępczość, prostytucja,

- z drugiej strony podatny na chwytliwe hasła i ideologie - komunizm, faszyzm, populizm

2. Człowiek we wspólnocie - należy stworzyć człowiekowi właściwe środowisko życia:

- nadać jego życiu sens poprzez uświadomienie mu jego roli społecznej.

To „środowisko” tworzą wspólnoty takie jak rodzina, wieś, parafia, gmina, korporacja zawodowa, społeczeństwo, państwo.

Człowiek „odnajduje się” uświadamiając sobie wagę pełnionych przez siebie funkcji społecznych: ojca (matki), męża (żony), gospodarza (pani) domu, wykonawcy potrzebnego społecznie zawodu (piekarza, nauczyciela, pielęgniarki), człowieka wspólnoty lokalnej (lub religijnej), Polaka, obywatela itd.

Mając poczucie znaczenia społecznego tego co robi i odpowiedzialności za życie własne i innych, człowiek nabiera poczucia własnej wartości i godności.

Jednocześnie: deprecjacja rodziny, wspólnoty lokalnej, religijnej, etyki pracy itd. podważa sens ludzkiej egzystencji odbierając człowiekowi poczucie własnej godności.

3.Tradycja jako skarbiec doświadczenia pokoleń - brak zaufania do kondycji moralnej i umysłowej jednostki ludzkiej jest równoważony wielką atencją (zamiłowaniem) dla dorobku pokoleń.

„Ludzie bywają głupi, gatunek ludzki jest mądry zawsze”

Tradycja jako wyraz mądrości grupowej jest jedną z najistotniejszych wartości konserwatyzmu. Wyraża kwintesencję rozumowego i moralnego doświadczenia pokoleń, jednostka, społeczeństwo i państwo czerpiąc z tego doświadczenia mogą w sposób prawidłowy kierować swym postępowaniem i rozwojem.

Stąd: wielkie zamiłowanie dla tradycyjnych wartości - tych na których wcześniejsze pokolenia opierały swą egzystencję: religijności, tradycyjnego poczucia sprawiedliwości, wartości moralnych i rodzinnych itd. - można się do nich odwoływać torując sobie drogę w zgiełkliwym zamęcie nowoczesności.

Dlatego: zdecydowany sprzeciw konserwatyzmu przeciwko podważaniu tradycyjnych wartości. Jest to traktowane jako zamach na podstawę kultury i cywilizacji (nawrót do barbarzyństwa).

Odbiera człowiekowi punkt odniesienia, dzięki któremu jest w stanie prawidłowo ocenić rzeczywistość, wybrać prawdę zamiast fałszu, dobro zamiast zła.

Pozbawienie człowieka tradycji i wypływających z niej wartości czyni go bezbronnym wobec pokus jego własnej natury i „fałszywych ideologii”.

4. Społeczeństwo i państwo: wizja społeczeństwa organicznego- jako naturalnej całości złożonej z powiązanych ze sobą wspólnot wykonujących przypisane im funkcje społeczne. Porządek społeczny opiera się na naturalnej hierarchii określającej miejsce jednostki w społeczeństwie. Państwo jest naturalną formą organizacji społeczeństwa, spełnia funkcje porządkowe (zapewnienie ładu społecznego wewnątrz i bezpieczeństwa zewnętrznego). To koncepcja silnego państwa.

Jednocześnie wizja rządów umiarkowanych - państwo nie powinno ingerować w naturalne procesy społeczne. Cechą konserwatyzmu jest potępianie zbytniego interwencjonizmu państwa.

68.Konserwatyzm a gospodarka

5. (c.d. 67.) Gospodarka- dwa konserwatyzmy: Konserwatyzm jest przeciwny ideom gospodarki socjalistycznej. Co do wolnego rynku wykształciły się 2 zasadniczo sprzeczne stanowiska: 1) kraje anglosaskie: pełna afirmacja wolnego rynku (wręcz włączenie wolności gospodarczej w obręb wartości konserwatywnych). 2) Europa kontynentalna: nieufność wobec przemian wolnorynkowych, jako procesu niszczenia tradycyjnych więzi społecznych.

Każdy konserwatyzm jest za to za własnością prywatną, traktując ją jako „własność moralną”-taką, z której wypływają obowiązki społeczne (filantropia, podatki).

69.Rola narodu w doktrynie nacjonalistycznej

Naród stanowi zasadnicze pojęcie ideologii nacjonalistycznej;

Naród stanowi wspólnotę etniczną, wytworzoną w procesie dziejowym o charakterze gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym, przejawia się w świadomości swych członków. Jest bytem zbiorowym - jednostka identyfikuje się poprzez przynależność narodową.

Człowiek może realizować swe aspiracje jedynie we własnej wspólnocie narodowej

- i odwrotnie - realizacja interesów wspólnoty narodowej jest konieczna dla realizacji interesów jednostki.

Cechą charakterystyczną nacjonalizmu jest idealizacja własnego narodu prowadząca do uznania jego

szczególnych praw, a zwłaszcza prawa do realizacji swego interesu narodowego.

70. (a)Patriotyzm (b)nacjonalizm (c)ksenofobia

(a) z łac. „patria”, czyli ojczyzna,-uznanie pierwszeństwa interesów własnego narodu (ojczyzny) przed interesem prywatnym;

(b)z łac. Natio czyli naród - uznanie pierwszeństwa interesów własnego narodu (ojczyzny) przed interesami innych narodów ;

(c) irracjonalna niechęć (wrogość) do przedstawicieli innych narodów (obcych).

71. Internacjonalizm i kosmopolityzm

internacjonalizm : ideologia podważająca znaczenie przynależności narodowej jako kryterium oceny politycznej i wzywająca do współpracy w imię innych wartości np. komunizm, feminizm, ekolodzy;

kosmopolityzm: jest to postawa polegająca na odrzuceniu identyfikacji narodowej i uznaniu się za obywatela całego świata.

72.Założenia ideologiczne nacjonalizmu

1. przynależność narodowa stanowi zasadnicze kryterium identyfikacji człowieka;

2. naród charakteryzuje się unikalnym, jedynym w swoim rodzaju charakterem narodowym i posiada własny, niepowtarzalny „interes narodowy”;

3. naród powinien troszczyć się o zachowanie własnego charakteru narodowego i ma prawo wszelkimi możliwymi środkami walczyć o realizacje własnego interesu narodowego.

Cechą charakterystyczną jest idealizacja własnego narodu prowadząca do uznania jego szczególnych praw, a zwłaszcza prawa do realizacji swego interesu narodowego kosztem innych.

73.Tezy rasizmu

I. Różnice rasowe determinują nie tylko wygląd fizyczny człowieka, ale decydują także o cechach osobowościowych (o inteligencji, przekonania, systemie wartości, zdolnościach kulturotwórczych, itd.).

II. Rasy można podzielić na wyższe i niższe. Niektóre z nich ze względu na swe cechy są predysponowane do przewodzenia innym, są też takie których natura każe im się podporządkować.

III. Mieszanie się ras jest szkodliwe za względu na to, że doprowadza do degeneracji ras najwyższych.

74.Rozwój rasizmu

Jest to jedna z najstarszych ideologii. Pewne elementy rasizmu można zaobserwować praktycznie we wszystkich cywilizacjach starożytnych. Podkreślano wyższość cywilizacyjną twórców danej cywilizacji w stosunku do innych ludów (często ugruntowane to było w przekonaniach religijnych). Najlepiej to widać w Biblii- Żydzi to naród wybrany, a reszta ludzi jest gorsza.

Prawdziwe ugruntowanie się doktryny rasistowskiej wiąże się z rozwojem kolonializmu. Rasizm służył jako uzasadnienie podbojów kolonialnych i niewolnictwa.

Rozkwit doktryny rasistowskiej przypada w XIX w. Rasizm zyskuje „naukową” podbudowę w badaniach historycznych, antropologicznych i etnograficznych. Konsoliduje się jako ideologia wyższości rasy białej (aryjskiej). W końcu XIX w. i na początku XX w. powstają takie społeczności, oparte są na segregacji rasowej(USA, III Rzesza, RPA i Rodezja). W II połowie XX w. powszechnie potępiony i zakazany.

75.Założenia ideologiczne rasizmu.

Cały dorobek cywilizacyjny ludzkości jest efektem działalności rasy najwyższej (cywilizacja indyjska, mezopotamska, egipska, grecka, rzymska były czyste rasowo).

Upadek cywilizacji jest zawsze związany z mieszaniem się ras. To doprowadza do regresu i zjawisk patologicznych (upadku moralnego, załamania gospodarki, rewolucje i demokracje).

76. Pojęcie segregacji ras

Segregacja rasowa (apartheid) jest to metoda ułożenia relacji wewnątrzspołecznych oparta na maksymalnym rozdzieleniu i izolacji poszczególnych ras- w praktyce na dyskryminacji rasowej.

77.Geneza słów FASZYZM i NAZIZM

Faszyzm od łac. fasces (włoskie fascio)- pęk rózg, którym lud rzymski pozdrawiał konsulów w starożytnym Rzymie (symbolizowały siłę jedności politycznej). Włoskie fascio to też słowo oznaczające związek.

Słowem tym w okresie I wojny światowej zaczęto określać włoskie siły militarne i pozaparlamentarne ugrupowania zjednoczone potem przez Benito Mussoliniego w Fasci di Cobatimento (Związek Bojowników).

W 1922 r. po „marszu czarnych koszul” na Rzym przez owe bojówki Mussolini przejmuje władzę dyktatorską we Włoszech. Wzorują się na nim liczne ruchy polityczne w innych krajach Europy.Najgorszą sławę zyskała faszystowska partia Niemiec o nazwie Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP) Adolfa Hitlera.

Od nazwy „Narodowi Socjaliści” określa się niemiecką wersję faszyzmu jako „nazizm”.

78.Cechy faszyzmu

1) eklektyzm- ideologia faszystowska składa się z haseł zapożyczonych z różnych wcześniejszych ideologii i doktryn (głównie z doktryn prawicowych). Idee przewodnie nazizmu i faszyzmu zaczerpnięto zwłaszcza z dwóch ideologii: z nacjonalizmu i rasizmu (ta ostatnia dotyczy faszyzmu niemieckiego). Faszyzm wybierał najbardziej skrajne (zwyrodniałe) wersje tych ideologii.

Nie stroi też od haseł zazwyczaj łączonych z lewicą: idee braterstwa, walka z bezrobociem, interwencjonizm państwa w życie społeczne i gospodarcze.

2) mistycyzm, czyli odwołanie się do irracjonalnych uczuć, wiary,traktowanie przekonań politycznych w kategoriach niemalże religijnych. Stąd też :

 kult wodza

 kult własnego narodu i państwa

 kult nadczłowieka (aryjczyka)

 kult tradycji.

Założenia polityczne nie wystarczyło popierać- trzeba je było wyznawać.

3)Faszyzm to przede wszystkim ideologia sprzeciwu. Stąd mówi się o antyideach faszyzmu: antyliberalizm, antyhumanizm, antydemokracja, antyindywidualizm, antykomunizm, antysemityzm, anty...

Zatem faszyzm bardziej koncentruje się na tym co zwalcza, niż na tym do czego dąży. Cele są określone przez przywódcę jako odpowiedź na aktualną sytuację polityczną.

Generalnie tak jak komunizm (zwłaszcza w wersji stalinowskiej) stanowi zbitkę najgorszych

ideologii lewicowych, tak faszyzm (zwłaszcza w wersji nazistowskiej) stanowi zbitkę najgorszych

elementów doktryn prawicowych.

16

---