Litwa |
Informacje ogólne
Litwa, Lietuva, Republika Litewska, Lietuvos Respublika, państwo położone w Europie Wschodniej, na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Graniczy na północy z Łotwą, na wschodzie z Białorusią. Na południowym zachodzie z Polską oraz z Rosją przez obwód kaliningradzki. Powierzchnia 65,2 tys. km2.
Większe miasta (1992): Kowno (417 tys.), Kłajpeda (201 tys.), Szawle (140 tys.), Poniewież (122 tys.).
Język urzędowy litewski.
Jednostka monetarna 1 lit = 100 centów.
Ludność
3 mln mieszkańców (1994). Skład etniczny: Litwini (79,6%), Rosjanie (9,4%), Polacy (7,0%), Białorusini (1,7%), Ukraińcy (1,2%).
Religia: katolicy (60-80%), luteranie, kalwini. Średnia długość życia: mężczyźni 66,9 lat, kobiety 76,3 lat.
Warunki naturalne
Wybrzeże morskie jest przeważnie niskie i wyrównane, wnętrze kraju zaś nizinne z licznymi formami polodowcowymi. Na południowym wschodzie rozciąga się Pojezierze Litewskie, a na północnym zachodzie Pojezierze Żmudzkie, między nimi leży rozległa i bagnista Nizina Środkowolitewska, którą przecinają liczne rzeki. Największa rzeka - Niemen.
Klimat umiarkowanie morski, o wzrastających ku wschodowi cechach kontynentalnych. Naturalną roślinność tworzą lasy mieszane, zajmujące ok. 25% powierzchni kraju oraz łąki i bagna.
Historia
Ziemie litewskie w I tysiącleciu p.n.e. zasiedliły indoeuropejskie plemiona Bałtów. W IX-XII w. terytorium Litwy dzieliło się na Żmudź i Auksztotę. W XIII w. liczne państewka plemienne zjednoczył Mendog, prowadzący walki z sąsiadami, tj. zakonem krzyżackim, Polską i Rusią. Po śmierci Mendoga państwo litewskie rozpadło się.
Za właściwego twórcę Litwy uważa się księcia Giedymina, który opanował rozległe ziemie ruskie, założył dwa ośrodki stołeczne - Wilno i Troki. Dalsze umacnianie i wzrost terytorialny państwa następował za panowania Giedyminowiczów: Kiejstuta i Olgierda, syna Olgierda - Jagiełły oraz Witolda.
Mając na uwadze zagrożenie ze strony Krzyżaków, Jagiełło zawarł z Polską unię w Krewie (1385). Na mocy zawartego traktatu rozpoczęła się chrystianizacja Litwy, Jagiełło zaś został królem Polski, poślubiając królową Jadwigę. Kolejne unie polsko-litewskie: wileńsko-radomska (1401), horodelska (1413) oraz - najważniejsza - lubelska (1569) sprawiły, że między Litwą i Polską następował proces ujednolicania ustrojowego. Procesom integracyjnym obu krajów towarzyszyła polonizacja możnowładztwa i szlachty litewskiej.
Największy zasięg terytorialny osiągnęło Wielki Księstwo Litewskie na początku XV w. (ponad 900 tys. km2). W wiekach późniejszych obszar państwa litewskiego ulegał zmniejszeniu na skutek wojen z Moskwą (Moskiewskie Księstwo). Dalsze ubytki terytorialne nastąpiły w wyniku unii lubelskiej, na mocy której do Rzeczpospolitej włączono Wołyń, Ukrainę Kijowską, Podole Bracławskie i Podlasie.
W 1697 na Litwie wprowadzono język polski jako urzędowy w miejsce dotychczas obowiązującego języka ruskiego. Konstytucja 3 Maja (1791) zniosła całkowicie odrębność obu państw. Wkrótce jednak trzeci rozbiór Polski doprowadził do podziału ziem litewskich: tereny położone po lewej stronie Niemna zajęły Prusy, stronę prawobrzeżną Rosja.
Dopiero I wojna światowa przyniosła odrodzenie państwowości Litwy. Za zgodą Niemiec w lutym 1918 Taryba (parlament) pod przewodnictwem A. Smetony proklamowała niepodległość kraju. Litwini uporali się dość łatwo z powstałymi z inicjatywy bolszewików radami robotniczymi i próbami przejęcia władzy przez komunistów.
W wyniku wojny polsko-bolszewickiej Armia Czerwona zajęła Wilno i przekazała je Litwinom. Z inspiracji J. Piłsudskiego, dążącego do stworzenia federacji polsko-litewskiej, generał J. Żeligowski w październiku 1920 zajął Wilno wraz z okolicami. Wszelkie zbliżenie Polaków z Litwinami okazało się jednak niemożliwe, wskutek czego strona polska doprowadziła do powstania tzw. Litwy Środkowej z Wilnem, którą w marcu 1922 włączono do Polski. Krok ten stał się przyczyną zamrożenia wzajemnych stosunków dyplomatycznych do 1938.
W tym samym okresie Litwini toczyli podobny spór terytorialny z Niemcami o Kłajpedę. W 1926 A. Smetona objął władzę dyktatorską na Litwie. W marcu 1939 Niemcy zajęły Kłajpedę. Na mocy porozumienia między Niemcami hitlerowskimi a ZSRR, po klęsce wrześniowej Polski, Wilno wraz z okręgiem wróciło do Litwy. W 1940 Litwa utraciła niepodległość, stając się republiką Związku Radzieckiego.
Rozpoczął się okres prześladowań rodzimej ludności litewskiej i zamieszkałych tutaj Polaków. Po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej część Litwinów, tzw. szaulisi, współpracowali z Niemcami. Równocześnie powstał ruch oporu, tworzony zarówno przez Litwinów, jak i Polaków, np. w okręgu wileńskim działały silne oddziały Armii Krajowej.
Dążenia niepodległościowe na Litwie występowały także po II wojnie światowej. W okresie głasnosti i pieriestrojki zawiązał się Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy - Sajudis z V. Landsbergisem na czele. W marcu 1990 nowo wybrany parlament, złożony w większości z przedstawicieli Sajudisu, ogłosił niepodległość Republiki Litewskiej.
W wyborach parlamentarnych w 1993 zwycięstwo wyborcze odnieśli przedstawiciele postkomunistycznej Litewskiej Demokratycznej Partii Pracy z A. Brazauskasem na czele, która dąży do nawiązania dobrych stosunków gospodarczych z Rosją i Ukrainą. Litwa podpisała z Polską układ o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy podczas wizyty L. Wałęsy w Wilnie (1994). W 1998 prezydentem Litwy został V. Adamkus. 11 III 1998 wileński parlament powierzył stanowisko premiera Gedyminasowi Vagnoriusowi. 12 V 1999 premierem został Rolandas Paksas.
Ustrój polityczny
Republika wielopartyjna z jednoizbowym parlamentem - Sejmem liczącym 141 miejsc.
Gospodarka
Litwa po uzyskaniu niepodległości przeżywa trudności gospodarcze wynikające ze zmiany systemu zarządzania. Rolnictwo wyspecjalizowało się w produkcji mleka i mięsa. Na osuszonych bagnach uprawia się zboża i warzywa.
Lasy dostarczają surowca dla przemysłu drzewnego i papierniczego. Głównym bogactwem są: torf i surowce budowlane, drewno, niewielkie ilości ropy naftowej. Rozwinięty przemysł elektrotechniczny i elektryczny bazujący na importowanych surowcach.
Dochód narodowy 4140 USD na 1 mieszkańca (1993). Struktura zatrudnienia: usługi - 40,9%, przemysł - 39,5%, rolnictwo - 17,8%.
Handel zagraniczny: eksportuje się głównie maszyny (42%), gaz, ropę (18%), artykuły żywnościowe (16%), natomiast importuje się maszyny (31%), artykuły przemysłu lekkiego (30%), artykuły żywnościowe (18%). Największymi partnerami handlowymi są: Rosja, Włochy, Niemcy, Ukraina.
Ambasada Republiki Litewskiej, Warszawa, ul. J. Ch. Szucha 5, tel. 625-633-68, fax 625-634-40.