B. Harwas-Napierała i J. Trempała „Psychologia rozwoju człowieka - T3”
Rozdział 5 „Rozwój osobowości”
Wspaniale opracował ten przydługawy rozdział : Piotr Dragon ;-)
Do czego docieramy |
Obejmuje |
Poziomy poznania według |
||
|
|
D.P. Adams |
R.R. McCrae |
Psychologia poznawcza |
Struktura osobowości |
Najbardziej stałe predyspozycje |
Cechy |
Cechy |
Wrodzone dyspozycje |
Mechanizmy motywacyjne |
Dążenia, cele, wartości |
Motywy |
Charakterystyczny styl adaptacji |
Nawyki |
Tożsamość |
Znaczenie jakie jednostka nadaje swemu życiu |
System osobistej narracji |
Koncepcja siebie |
Świadomość |
Poziom cech
Genetyka behawioralna
Dunn i Plomin - procent wyjaśnionej wariancji osobowości
- 40 % - uwarunkowania genetyczne
- 35 % - środowisko specyficzne
- 5 % - środowisko wspólne
- 20 % - błąd pomiaru
Teoria cech
- 7 r.ż. - cechy zaczynaj być stałe
- stabilność cech zwiększa się stopniowo co najmniej do 30 r.ż.
- maksymalny „poziom” osobowości - 50,60 r.ż.
- w życiu dorosłym cechy o skrajnym nasileniu tracą na znaczeniu (silna introwersja spada z biegiem lat)
- na przestrzeni życia, (bez względu na płeć) :
obniża się poziom : wzrasta poziom:
o neurotyczności o sumienności
o ekstrawersji o ugodowości
o otwartości na doświadczenia
- po 40 r.ż. (połowa życia), następuje przesunięcie emocjonalności u mężczyzn w kobiecą u kobiet - w męską
kobiety (bardziej niż uprzednio) mężczyźni (bardziej niż uprzednio)
o autonomiczne o łagodni
o zdecydowane o uczuciowi
o przedsiębiorcze o opiekuńczy
Rozwój typów osobowości
C.G. Jung
- rozwój typu osobowości na przestrzeni dorosłego życia, polega na odkrywaniu funkcji stłumionej i integrowaniu jej z funkcją dominującą np. racjonalny introwertyk odkrywa intuicję
Freud
- (opisany jest tu rozwój psychoseksualny), typ osobowości wytworzony przy zafiksowaniu w danym stadium
stadium oralne osobowość dorosłym życiu:
o osobowość oralno-bierna - nadmierna zależność, beztroska
o osobowość oralno-sadystyczna - pesymizm, sarkazm, nieufność
stadium analne
o osobowość analno-retencyjna - zatrzymywanie uczuć, skąpstwo
o osobowość analno - ekspulsywna - porywczość, brak uporządkowania
stadium falliczne
o osobowość falliczno-narcystyczna - u mężczyzn - obsesja potwierdzania męskości,
poprzez sukcesu, powodzenie u kobiet
u kobiet - nadmierna koncentracja na kobiecości
(rozmarzona, flirtująca, nie potrafi nawiązać intymności)
Poziom charakterystycznego stylu adaptacji
Podejście psychodynamiczne
1. Psychoanaliza i psychologia ego
a) klasyczna psychoanaliza (piszę tylko o tym o czym nie było wcześniej 100 razy napisane)
- mechanizm introjekcji - normy i wartości w sposób nieświadomy przejmowane są od rodziców i wpisywane w superego. Ma dwa podsystemy:
o sumienie - kształtuje się wcześniej, obejmuje zakazy, powinności, dotyczy głównie zachowań niepożądanych. Jego rolą jest hamowanie seksualnych i agresywnych impulsów id, oraz oddziaływanie na ego w celu uwzględniania norm moralnych
o ego idealne - ostatecznie kształtuje się w okresie dorastania. Zawiera ideały, motywuje działanie dążenia do doskonałości
Psychologia ego
- rozwój osobowości zmierza w kierunku wypracowania siły ego, kosztem ograniczenia dominacji id i superego. Ma on prowadzić do możliwości
o świadomego kierowania sobą
o odroczenia gratyfikacji
o umiejętności zmagania się ze stresem bez uciekania do mechanizmów obronnych
o poczucia sensowności własnego Ja
o odnoszenia się do inny w kategoriach wzajemności i intymności
o kontemplacji sztuki
- stadia rozwoju ego opisują
o J.Loevinger - paradygmat poznawczo-rozwojowy, ego w kategoriach procesu syntetyzującego doświadczenia poprzez ich opanowanie, integracje) i E.H.Erikson (rozwój psychospołeczny
ludzie zatrzymują się na różnych poziomach rozwoju ego - co tłumaczy różnice w sposobach pojmowania świata, moralności, celach życiowych
o E.H. Erikson - teoria rozwoju psychospołecznego (każdy zna)
koncepcje neopsychoanalityczne (Horney, Fromm, Sullivan)
- rozwój - wynikiem przede wszystkim oddziaływań i interakcji społecznych, zwłaszcza rodzinnych
Horney:
- koncepcja lęku podstawowego, trzy możliwe postawy jednostki wobec świata
o ku ludziom - umożliwia nawiązywanie serdecznych kontaktów, więzi z otoczeniem, zapewnia porozumienie i współpracę
o przeciwko ludziom - umożliwia rywalizację, samoobronę, uczy jak walczyć o przetrwanie w społeczeństwie gdzie panuje zasada konkurencji
o od ludzi - możliwość niezależności, jest podstawą refleksji i krytycznego stosunku wobec świata i siebie samego, dzięki niej osiągamy wewnętrzną harmonię i spokój
- dla dorosłej zdrowej jednostki, rozwój osobowości pozostaje w sferze osobistych możliwości i przybiera charakter wartości moralnej, obowiązku
Fromm
- akcentował wpływ (oprócz czynników rodzinnych) czynników socjokulturowych, zwłaszcza w adolescencji i dorosłości
- człowiek oderwany od natury, bez jednorodnego wzorca kulturowego, jest wolny, ale jednocześnie samotny i wyobcowany. Uciekając od uciążliwej wolności człowiek sam podporządkowuje się autorytetom, władzy lub zwraca się ku destrukcji. Trudniejszym rozwiązaniem, ale zapewniającym rozwój osobowości jest „zjednoczenie z innymi w duchu miłości i współpracy”.
- rozwój osobowości poprzez miłość, szacunek, pracę
Psychologia analityczna Junga
- twórczy rozwój, nasilający się z biegiem życia, dążenie do jedności i pełni osobowości
- w miarę upływu lat i nabywania doświadczeń (zwłaszcza w połowie życia - 35-40 lat), człowiek staje się bardziej świadomy cienia (ciemna strona naszej natury), może używać jego sił w społecznie akceptowanych działaniach
- w dzieciństwie i adolescencji, dominują procesy witalna, związane z libido, w wieku średnim - rośnie rola świadomości w kierowaniu własnym rozwojem. „Ja” staje się centralnym systemem osobowości. Głównym zadaniem jednostki jest rozwój „Ja”, (zapewniający jedność, równowag, stabilność osobowości), poprzez syntezę i integrację wewnętrznych przeciwieństw oraz dążenie do ideału osobowości. Proces ten to indywiduacja, czyli pełny rozwój wszystkich aspektów osobowości, świadomych i nieświadomych, oraz ich ostateczną integrację.
- po 30 r.ż.- stopniowa przemiana od zaangażowania w działanie w świecie, ku autorefleksji, filozoficznej eksploracji „Ja”
- w połowie życia (35-40 r.ż.) - odchodzenie od preferencji związanych z dobrami materialnymi, seksem i zwrot ku wartościom duchowym, społecznym, kulturowym, pojawiają się egzystencjalne pytania o sens i wartość życia, człowiek poszukuje harmonii
o oznacza to konieczność wyjścia poza dominujący typ osobowości - ekstrawertyk odkrywa w sobie postawę introwertywną, mężczyzna odkrywa w sobie animę (ukryta żeńska część mężczyzny), kobieta animusa ( ukryta męska część kobiety), każdy człowiek staje przed wyzwaniem zintegrowania młodości i starości
- po 40 r.ż. proces indywiduacji nabiera intensywności
Socjobiologia i teoria opanowania trwogi
- odpowiedni wzorzec przywiązania matka-dziecko (Ainsworth)
wzorce adaptacji
- „maksymalizowanie jakości” - (w czasach spokojnych), prawidłowe rodziny wychowują nieliczne potomstwo, silne więzy rodzinne, opieka nad dzieckiem
- „maksymalizowanie ilości” - (podczas wojen i kataklizmów), matka ma dużo dzieci, z różnymi partnerami, mało się nimi zajmuje - przetrwają najsilniejsze
teoria opanowania trwogi
- rozwój osobowości - wyraża się plastyczną adaptacją do aktualnych warunków oraz trafną antycypacją stanów przyszłych. Jest pochodną ujmowania rzeczywistości w kategoriach przyczynowych, wyobrażania sobie przyszłych wydarzeń, autorefleksji. Ale:
o dzięki temu zdajemy sobie sprawę z możliwości przedwczesnej i nieoczekiwanej śmierci, co wywołuje trwogę
o trwodze przeciwdziała bufor kulturowy na 2 sposoby, poprzez:
*światopogląd (symboliczna koncepcja rzeczywistości), daje odpowiedzi na najbardziej lękorodne pytania i pozwala osiągnąć wrażenie sensownego i uporządkowanego świata
* przekonanie jednostki, że ma ona swoje miejsce i rolę w grupie, społeczności (poczucie własnej wartości)
- rozwój osobowości polega na stopniowym tworzeniu i umacnianiu obydwu elementów bufora kulturowego
Podejście poznawcze
Poznawcze teorie osobowości
Drogi rozwoju osobowości
transformacja pod wpływem wymiany informacji z otoczeniem i przetwarzania ich przez przedmiot
- sposoby komunikowania się mózgu ze światem (kody orientacji)
o kody konkretne - nośniki doświadczeń zmysłowych (pies = Azor)
o kody hierarchiczne (po rozwoju myślenia i mowy) - nośniki znaczeń i wiedzy o przetwarzaniu informacji (pies = ssak, zwierze domowe, przyjaciel człowieka…..)
- rozwój osobowości poprzez rosnącą umiejętność posługiwania się kodami hierarchicznymi, adekwatny do sytuacji i rodzaju zadan wybór kodu, opanowanie negatywnych emocji, które zwykle skłaniają do zejścia na poziom kodu konkretnego
poprzez tworzenie osobistych konstruktów (Kelly)
- bogaty, unikatowy, hierarchicznie zorganizowany system konstruktów, oraz opanowanie umiejętności przewidywania zdarzeń, zapewnia jednostce poczucie kontroli (wewnętrznej vs zewzewnętrznej - Rotter)
zasady funkcjonowania osobowości (Łukaszewski)
- zasada koniecznego tłumienia różnorodności poprzez selekcję informacji
- zasada koniecznego wzbogacania osobowości poprzez pobieranie i wytwarzanie informacji
- zasada zachowania koniecznej równowagi między strefami stabilności i zmienności osobowości
Trendy rozwoju osobowości rozumianej jako system informacji to jej:
- wzbogacanie
- różnicowanie
- porządkowanie
- integracja
- hierarchizacja
Regulacyjna teoria osobowości J.Reykowskiego
- poziomy rozwoju osobowości
o mechanizmów popędowo emocjonalnych (od odruchowych do celowych)
o kształtowanie się struktury Ja (poczucie tożsamości) i ekspansja Ja (eksploracja świata
o rozwój sieci wartości
o rozwój sieci operacyjnej (poznawcza reprezentacja świata)
o sieć operacyjna + sieć wartości = sieć poznawcza - zdolność generowania nowych idei, wychodzenia poza dostarczone informacje i wykorzystanie ich w regulacji zachowania
4. Teoria społeczno-kognitywna (Bandura)
- rozwój osobowości obejmuje:
o nabywanie nowych doświadczeń i kompetencji w drodze modelowania
o kształtowanie się realistycznego przekonania o własnej skuteczności
o zdolność do określania celów życiowych
o zdolność do automotywowania, samokontroli, samowzmacniania
5. Poznawcza teoria self
- rozróżnienia na ja idealne, możliwe itp. - jest wszystko w tekstach Olesia na 11 ćwiczenia, piszę tu to, czego nie ma w tamtych tekstach
- w okresie dorosłości zwiększa się znaczenie motywacyjne „Ja” możliwych, są one bardziej realistyczne
- u ludzi młodych więcej „Ja” pożądanych (sprzyja planowaniu przyszłości, dookreślaniu tożsamości), u starszych - niepożądanych (pomagają się przygotować do koniecznych strat i zapobiegać im)
Kognitywno-afektywny ogień krzyżowy motywów (pomiędzy motywem autowaloryzacji i autoweryfikacji)
- autoweryfikacja - potwierdzenie prawdziwości koncepcji siebie (samowiedza)
- autowaloryzacja - próby uzyskania informacji o sobie podtrzymujących lub podnoszących samoocenę
- konflikt utrudnia kształtowanie się koncepcji siebie i jest źródłem wewnętrznych napięć
- podczas konfliktu ludzie wybierają raczej autoweryfikację (dlatego trudno zmienić negatywne przekonania o sobie)
Podejście humanistyczne
G.W. Allport
a) następuje rozwój motywacji na przestrzeni życia, od motywacji biologicznej podczas dzieciństwa (działa na zasadzie redukcji napiecia), do motywacji świadomej w dorosłości (polega na tworzeniu nowych motywów co wywołuje napięcie lub je wzmaga)
b) zjawisko autonomii funkcjonalnej motywów - czynność, która była początkowo odruchowa, służyła zaspokajaniu jakiegoś innego motywu, staje się celem sama w sobie np. początkowo nauka czytania dla dziecka jest trudna i wymaga dodatkowych wzmocnień - później czytanie jako czynność sama w sobie
Na osobowość dojrzałą (ukoronowanie rozwoju osobowości człowieka dorosłego) składają się:
- poszerzanie zasięgu „Ja”- dążenie do poznania świata i zdobywania nowych doświadczeń
- budowanie serdecznych kontaktów z ludźmi - kontakt pozbawiony prób uzależniania i podporządkowania sobie innych, bez zazdrości i zawiści
- poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i samoakceptacja
- realizm w podejściu do siebie i świata - spostrzeganie spraw we właściwych proporcjach bez wyolbrzymiania, podchodzenie z dystansem do spraw
- obiektywizacja samego siebie - zdrowe poczucie humoru (zdolność śmiania się z siebie) i wgląd, będący podstawą rozumienia własnej motywacji
- opracowanie jednoczącej filozofii życia - wyznacza cel i znaczenie aktywności podmiotu
A. Maslow
koniecznymi warunkami rozwoju osobowości są zaspokojenie potrzeb podstawowych oraz kultura , która temu sprzyja, a warunkiem wystarczającym jest dążenie do samoaktualizacji
metapatologia (np. nerwice egzystencjalne) - występuje gdy potrzeby podstawowe są zaspokojone, ale jednostka nie podejmuje trudu samoaktualizacji, objawia się poczuciem nieszczęścia, brakiem satysfakcji z życia, nudą, pustką
osobowość dojrzała, cechuje się: otwartością na doświadczenie, integracją wewnętrzną i autonomią oraz twórczym podejściem do życia
kompleks Jonasza - pragnienie wzrostu i doskonałości i jednocześnie obronę przed tym, lęk przed niespełnieniem, ucieczkę przed rozwojem talentu (może hamować rozwój osobowości)
C.R. Rogers
aktualizacja siebie - wrodzona zdolność jednostki do zdrowego i twórczego rozwoju, jeśli zewnętrzne warunki są sprzyjające - rozwój osobowości jest spontaniczny
- warunek - bezwarunkowa akceptacja ze strony rodziców ogólnie otoczenia społecznego. Pozwala ona na klarowne słyszenie „głosu natury” (organizmiczny proces wartościujący) i bez lęku - dokonywać często intuicyjnych, optymalnych z punktu widzenia posiadanych zdolności wyborów.
b) jeśli realizowanie potencjału nie jest zablokowane, osoba rozwija się w pełni funkcjonującą, która jest otwarta na doświadczenia, nie ma nastawienia obronnego, ma jasną i dokładną świadomość zdarzeń, bezwarunkowe poczucie własnej wartości
c) jeśli dziecko jest akceptowane warunkowo - jest kochane gdy spełnia oczekiwania rodziców, które nie są zgodne z wewnętrznym głosem. Rodzi to konflikt, jednak potrzeba miłości jest silniejsza i głos organizmiczny jest tłumiony, przyjmowane są preferencje osób znaczących - rodzi to fałszywy obraz siebie (moim celem życiowym jest medycyna, a nie muzyka). Życie charakteryzuje się wtedy przymusem, sztywnością, brakiem satysfakcji , co można zmienić tylko powracając do autentycznego „Ja” (muzyka)
Poziom tożsamości
Znaczenie wczesnych doświadczeń: tworzenie celów i powstawanie skryptu
psychologia indywidualna (A. Adler)
- aby wyjaśnić zachowanie, konieczne jest odniesienia się do celów, które wynikają ze sposobu patrzenia na świat
- poczucie niższości - naturalne doświadczenie każdego dziecka, które czuje się słabe w świecie osób dorosłych
- poczucie niższości wywołuje dążenie do mocy (perfekcji) - co stymuluje rozwój dążeń osobistych
o określony sposób radzenia sobie z poczuciem niższości utrwala się jako unikatowy sposób przystosowania - styl życia (w znacznym stopniu zależy on od tematyki i emocjonalnego klimatu pierwszych zapamiętanych świadomych doświadczeń) - dziecko, którego zabawkę zabrano i dano kuzynowi, lęka się, że zostanie czegoś pozbawiona na rzecz bliskich
o pierwsze doświadczenia, nie zamykają jednak szansy twórczego rozwoju
- człowiek działa według zasady fikcyjnego finalizmu - podporządkowuje swoje działanie wizji przyszłości, jakby była ona prawdziwa, choć naprawdę jest fikcją. Nawet niemożliwa do realizacji, funkcjonuje jako nadrzędna zasada organizująca dążenie człowieka
- rozwój osobowości - pozostaje pod wpływem świadomych dążeń i wizji własnej przyszłości
teoria skryptu S. Tomkinsa
- od najwcześniejszych lat życia, człowiek tworzy rodzaj scenariusza sztuki, w której gra główną rolę i której podstawowym elementem jest scena, obejmująca pamięć zdarzenia, w tym uczuć i postaci w niej występujących
- skrypt - zespół zasad interpretowania, tworzenia, umacniania rodziny powiązanych ze sobą scen. Tworzy się na podstawie scen z dzieciństwa. Są 2 rodzaje skryptów:
o skrypt typu zaangażowanie - tworzony na podstawie pozytywnych scen z dzieciństwa, gdzie dominowały uczucia radości i ekscytacji. Jego istotą jest zaangażowanie w poprawianie świata, realizację celu, który daje obietnicę sukcesu, szczęścia. Jednostka obejmuje nim coraz nowe pola aktywności, podmiot wierzy w pokonanie wszelkich trudności, emocje negatywne spełniają rolę mobilizującą
o skrypt jądrowy - tworzony na podstawie scen z dzieciństwa, w których początkowo dominowały pozytywne uczucia, jednak dalszy bieg zdarzeń doprowadził do przekształcenia się sceny w negatywną (uczucia radości w strach, wstyd) np. dziecko potrzebujące miłości zostanie odsunięte z powodu pojawienia się drugiego dziecka. Scena taka stanowi podstawę dla interpretacji dalszych wydarzeń życiowych na analogicznych zasadach. Pozwala to wyjaśnić np. dyssatysfakcję następującą po osiągnięciu sukcesu
- skrypy niezależnie od swego rodzaju, sprawia, że świat staje się zrozumiały i w pewien sposób wyznacza dalszy bieg życia
2. „Ja” podmiotowe i tworzenie systemu znaczeń osobistych
etapy rozwoju „Ja” podmiotowego (D. Stern)
- rozwój poczucia „Ja” poprzez wyodrębnianie siebie z otoczenia i procesu konsolidacji poczucia:
o sprawczości
o spójności wewnętrznej
o stałości wzorców afektywnych
o ciągłości „Ja”
- za pomocą funkcji „Ja” podmiotowego - interpretacja doświadczenia - tworzy się system znaczeń osobistych (podstawa osobowości)
- poprzez uczucia, które towarzyszą refleksji nad ważnymi dla „Ja” doświadczeniami osobistymi (które wartościujemy), wyrażają się fundamentalne tendencje motywacyjne - motywy podstawowe:
o dążenie do umacniania siebie (samoobrona, samoaktualizacja)
o pragnienie kontaktu i jedności z kimś lub czymś poza sobą (współdziałanie, miłość)
o jeśli motywy są zaspokojone - doświadczeniu towarzyszą uczucia pozytywne i odwrotnie
- rozwój osobowości oznacza:
o wzrastającą różnorodność wartościowań, co do różnych doświadczeń jednostki
o integracja systemu znaczeń osobistych (jako dobrze wyodrębniona myśl przewodnia, główny wątek historii)
o wzrost giętkości systemu znaczeń - dopasowanie rodzaju wartościowań do zmieniającej się sytuacji, nowych doświadczeń
- prawidłowy rozwój systemu wartościowań eliminuje niebezpieczeństwo dysocjacji (tendencyjnej interpretacji doświadczeń, tłumienie uczuć)
rewolucja podmiotów (Obuchowski)
- dzięki funkcjom „Ja” podmiotowego jednostka może określić własną tożsamość indywidualną i społeczną oraz podejmować intencjonalną aktywność
- rewolucja podmiotów - narastające zjawisko kulturowe, które wiedzie ku społeczeństwu ludzi wolnych, którzy sami określają swoje zadania, a świat zewnętrzny traktują jako przestrzeń dla samorealizacji
- rozwój osobowości nie jest celem samym w sobie, ale najpełniej dokonuje się dzięki wymagającym działaniom nastawionym prospołecznie
Kozielecki
- istotą rozwoju osobowości jest rosnąca swoboda wyboru, której konsekwencją jest odpowiedzialność za własne czyny
- transgresje - czynności twórcze , wywołują motywację heterostatyczną (dążenie do rzeczy nowych - nowe doświadczenia, zachowania), której towarzyszy zjawisko przesunięcia afektywnego (wzrost emocji pozytywnych i zmniejszenie emocji negatywnych podczas czynności twórczych, realizowania zamierzonych celów)
- rozwój człowieka polega na transgresji - ciągłym przekraczaniu osiągniętego pułapu
- rozwój osobowości możliwy w ciągu całego życia o ile nie wystąpi motywacja homeostatyczna (obrona równowagi)
3. Koncepcja narracyjnej tożsamości D. McAdamsa
- tworzenie narracji = refleksyjne opracowywanie zdarzeń, tworząc i opowiadając swą historię, jednostka porządkuje materiał narracyjny, obejmujący szereg pozornie niezgodnych ze sobą zdarzeń
- tożsamość jest historią życia, zinternalizowaną narracją, nadającą życiu spójność i sens. Tworzy się w ciągu całego życia, a poszczególne jej elementy pochodzą z różnych okresów rozwojowych
o ton narracyjny (emocjonalny klimat tożsamości) - wywodzi się z wczesnego dzieciństwa - jeśli było szczęśliwe - historia wyraża nadzieję, optymizm
o formowanie i nadawanie sensu własnemu życiu - pamięć wydarzeń między 10, a 30 rokiem życia
- rozwój historii życia ma związek z rozwojem poznawczym jednostki
o okres szkolny - dzieci wyodrębniają temat historii wynikający z dążeń podmiotu. Rozwija się motyw siły/władzy i motyw intymności (któryś z nich może przeważyć w tożsamości narracyjnej)
o u progu adolescencji - formułowanie tożsamości w kategoriach pragnień, planów, celów osobistych
o adolescencja - po raz 1 pytania kim jestem? Kim byłem? Kim mogę być?, formułują się osobiste przekonania i system wartości, pojawia się zdolność nadawania sensu temu, kim jesteśmy (uczucie unikatowości, poczucie niezrozumienia przez innych). Przekonania moralne oparte na zasadzie sprawiedliwości (motyw siły), albo miłosierdzia (motyw intymności)
o dorosłość - jednostka tworzy wyidealizowaną personifikację „Ja”, która funkcjonuje jako główna postać w historii życia, obrazująca ideał, pragnienia, role. Motyw siły - personifikacja nastawiona na poszerzanie wpływów, kontrolę; motyw intymności - miłość, współpraca z ludźmi
o połowa życia - pojawia się temat śmierci, narasta potrzeba pozostawienia czegoś po sobie (symboliczne dążenie do nieśmiertelności)
o wraz z biegiem życia (może dojść) - ewolucja formy narracji, która staje się coraz bardziej spójna, otwarta i tolerancyjna wobec zmian, wiarygodna, dochodzi do integracji motywów siły i intymności
Psychologia egzystencjalna
- wolność człowieka (świadomy wybór) jako podstawa rozwoju osobowości, który jest egzystencjalną koniecznością
- jeśli jednostka nie realizuje swoich możliwości , ryzykuje depresją, nerwica, a nawet śmiercią psychologiczną - w tym sensie człowiek jest zmuszony do rozwoju, a każde zaniedbanie potęguje winę egzystencjalną
- żadne okoliczności i traumatyczne doświadczenia (psychopatyczni rodzice, choroby) nie tłumaczą osoby jeśli nie podejmuje trudu rozwoju, ponieważ jest ona wolna i sama wybiera sposób egzystencji, również patologii, jeśli mogła wybierać inaczej
życie autentyczne, czyli realizacja pełni możliwości - fundamentalne pragnienie człowieka
- potrzebny jest do tego drugi człowiek, dla którego można „być”, z drugiej strony - indywidualna odpowiedzialność za kształt własnego życia, samotność (jeden z kluczowych dylematów egzystencjalnych)
- rozwijająca się osoba tworzy model jej bycia w świecie, a konieczność śmierci - nakłada odpowiedzialność za wykorzystanie każdej chwili życia, którego kształt w pełni leży w jej rękach