73. Sądy administracyjne w Polsce
Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.
Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. Sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych rozpoznają, w pierwszej instancji, wojewódzkie sądy administracyjne.
Wojewódzki sąd administracyjny tworzy się dla jednego województwa lub dla większej liczby województw. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi wojewódzkie sądy administracyjne oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości, a także może tworzyć, poza siedzibą sądu, i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów. Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Naczelny Sąd Administracyjny
rozpoznaje skargi kasacyjne i zażalenia od orzeczeń (wyroków i postanowień) sądów wojewódzkich,
rozstrzyga wspomniane spory kompetencyjne i spory o właściwość
podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy prawne, rozbieżnie interpretowane przez sądy administracyjne oraz uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo-administracyjnej
Oznacza to, że NSA działa jako sąd II instancji rozpatrując skargi kasacyjne i zażalenia od orzeczeń WSA, natomiast w pozostałych sprawach NSA orzeka jako sąd pierwszej i jedynej instancji.
W ramach orzecznictwa NSA i wojewódzkich sądów administracyjnych wykształciły się trzy izby:
1.Izba finansowa - ordynacja podatkowa i wszelkiego rodzaju podatki, a także egzekucja świadczeń pieniężnych
2.Izba gospodarcza - zagadnienia takie jak:
Prawo celne
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Sprzedaż napojów alkoholowych
Gry losowe i zakłady wzajemne
Radcowie prawni i adwokaci
Doradcy podatkowi
Sprawy budżetowe jednostek samorządu terytorialnego
Zamówienia publiczne
Wydobywanie kopalin
Działalność gospodarcza
Egzekucja świadczeń pieniężnych niepodlegająca izbie finansowej
3.Izba ogólnoadministracyjna - drogi, ochrona środowiska, praca i bezrobocie, gospodarka wodna, ochrona zdrowia, rolnictwo, sprawy mieszkaniowe, obronność, informacja publiczna, samorządy terytorialne.
72. Sąd Najwyższy
Funkcje SN to:
1. Sprawowania wymiaru sprawiedliwości - przede wszystkim przez rozpoznawanie spraw, a także środków odwoławczych od orzeczeń sądów powszechnych i sądów wojskowych.
2. Rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego.
3. Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych.
4. Sąd Najwyższy może także wykonywać inne czynności przekazane przez ustawy.
Organami SN są:
1.Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
2.Prezes Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)
3.Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego
4.zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)
5.Kolegium Sądu Najwyższego
W Sądzie Najwyższym działają także (ale nie są to organy SN):
Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego
Pierwszego Prezesa i prezesów powołuje Prezydent na 6 letnią kadencję na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego.
SN dzieli się na izby, którym przewodniczą prezesi SN:
Tadeusz Ereciński (Izba Cywilna)
Lech Krzysztof Paprzycki (Izba Karna)
Walerian Sanetra (Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych)
Janusz Godyń (Izba Wojskowa)
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wykonuje czynności określone ustawą, innymi aktami normatywnymi oraz niniejszym regulaminem, a w szczególności:
1) uchwala regulamin Sądu Najwyższego;
2) uchwala regulaminy wyborów kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz członków Krajowej Rady Sądownictwa;
3) dokonuje wyboru kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego i wskazuje izbę, w której sędzia obejmie stanowisko;
4) dokonuje wyboru kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i przedstawia ich Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej;
5) dokonuje wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa;
6) rozpatruje i przyjmuje projekt informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o działalności Sądu Najwyższego oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa;
7) składa Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosek w przedmiocie ustalenia, w drodze rozporządzenia, liczby stanowisk sędziowskich w Sądzie Najwyższym, w tym liczby Prezesów Sądu Najwyższego;
8) podejmuje uchwały lub zajmuje stanowisko w innych ważnych sprawach dotyczących Sądu Najwyższego oraz władzy sądowniczej;
9) rozpatruje inne sprawy z inicjatywy Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub co najmniej dziesięciu sędziów Sądu Najwyższego.
6.Krajowa Rada Narodowa
KRN powstała w konspiracji w noc sylwestrową z 31 grudnia 1943 na 1 stycznia 1944 roku z inicjatywy komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej w lokalu przy ul. Twardej w Warszawie - w zebraniu założycielskim wzięli udział w większości członkowie PPR, zdołano pozyskać tylko dwóch działaczy uważanych wówczas za socjalistów (Edward Osóbka-Morawski i Jan Haneman)[3]. W charakterze gości i obserwatorów zaproszono dwóch innych działaczy (Franciszek Litwin i Antoni Korzycki), którzy zaczęli występować jako reprezentanci ruchów ludowych dopiero na przełomie lutego i marca 1944, po przejęciu przez PPR jednego z mniejszych ugrupowań o tym charakterze. KRN miała być według deklaracji (oficjalnie ogłoszonej w dniu powstania, a w rzeczywistości stworzonej wcześniej, 15 grudnia 1944[4]), "szeroką reprezentacją antyfaszystowskich nurtów demokratycznych" polskiego społeczeństwa (co według komunistów wykluczało udział w niej przedstawicieli sanacji i SN), w praktyce zaś była forum zdominowanym przez prosowiecko i prokomunistycznie nastawioną część działaczy różnych partii.
Oprócz komunistów z PPR zasiadali w niej członkowie PPS, PSL, SL, SD, SP, działacze niezależni oraz niewielka grupa posłów żydowskich. W skład Prezydium KRN weszli: Bolesław Bierut (przewodniczący, od 31 grudnia 1944 - Prezydent KRN), Edward Osóbka-Morawski (wiceprzewodniczący), Władysław Kowalski (członek), Michał Rola-Żymierski (członek) i Kazimierz Mijal (sekretarz). W dniu 28 czerwca 1945 roku skład Prezydium KRN poszerzono o schorowanego już Wincentego Witosa (PSL) i Stanisława Grabskiego oraz przedstawiciela PPS Stanisława Szwalbego(bezpartyjny, przed wojną związany z prawicą), którzy zostali wiceprezydentami KRN.
KRN była zarówno władzą ustawodawczą jak i wykonawczą (jej Przewodniczący Bolesław Bierut pełnił funkcję głowy państwa). Władzę w KRN sprawowało w sposób praktycznie absolutny[9] prezydium, które dokonywało mianowania oraz odwoływania posłów, określało porządek obrad i czas ich trwania oraz nadzorowało komisje, kontrolowało system sądowniczy i podejmowało decyzje odnośnie stanowisk państwowych a także wydawało dekrety - prezydium KRN znajdowało się poza wszelką kontrolą[10], gdyż nie mogło go odwołać plenum KRN - w istocie zatem KRN nie miała istotnego i znaczącego wpływu na wydarzenia polityczne, była jedynie forum na którym opozycja wyrażała swoje protesty przeciwko represjom i składała interpelacje, systematycznie odrzucane przez zdominowaną przez komunistów z PPR większość.
W lipcu 1945 KRN składała się z 273 posłów (PPR-97, PPS-77, SL-56, SD-17, niezrzeszeni-26), w grudniu 288 (w tym 55 z PSL i 15 ze Sronnictwa Pracy), w październiku 1946, po "otworzeniu się na nowe środowiska" do KRN zaczęli dołączać działacze innych ugrupowań (głównie środowisk mikołajczykowskiego PSL), m.in z powodu prześladowania politycznych działaczy PSL przez PPR za pomocą aparatu bezpieczeństwa, liczyła już 444 członków (tyle ile polski Sejm przedwojenny) w tym: PPR-135, PPS-111, SL-62, PSL-57, SD-37, SP-14, mniejszość żydowska (po jednym reprezentancie "Bundu", komunistów i syjonistów-3), niezrzeszeni 26. Uzupełniała swój skład w drodze kooptacji. Organami KRN w terenie były wojewódzkie, powiatowe i gminne rady narodowe. Organem prasowym KRN była "Rada Narodowa".
Oficjalnie KRN zakończyła działalność 17 stycznia 1947 po sfałszowanych przez komunistów wyborach do Sejmu Ustawodawczego.