Początki panowania Romanowów
Sobór Ziemski i wybór nowego monarchy: w 1613 roku zebrał się w Moskwie Sobór Ziemski, w którego skład wchodzili przedstawiciele wszystkich szczebli ówczesnej drabiny społecznej, ale mieszczanie i chłopi tak naprawdę nie mieli nic do gadania; udział w zgromadzeniu wzięło około 700 delegatów (obradowano w soborze Uspieńskim); odrzucano praktycznie wszelkie możliwe kandydatury na cara, w tym polskiego królewicza Władysława i szwedzkiego Karola Filipa, a także syna drugiego Samozwańca. Działo się tak dlatego, że Rosja chciała narodowego cara, mógł on więc wywodzić się tylko i wyłącznie z bojarów; za niespełna siedemnastoletnim Michałem Romanowem opowiedziała się większość dopiero 7.2.1613. przemawiało za nim pokrewieństwo z Iwanem IV, a także represje, jakim za Godunowa podlegał jego ojciec Filaret, wówczas będący w polskiej niewoli. Romanowowie tronu nie chcieli, ale w końcu wzięli.
wojny z Rzeczypospolitą:
w 1616 Rzeczpospolita zdecydowała się na kolejne uderzenie na Rosję, wyprawa miała na celu odzyskanie korony przez Władysława; w 1617 wojska polskie dotarły do Wiaźmy i wzięły ją bez wysiłku, wygrali też kilka innych walk, ale przyszła zima, więc postanowiono ją przeczekać w Tuszynie, pod samą Moskwą; w 1618 działania wojenne zostały wznowione, Władysław otrzymał posiłki od Kozaków zaporoskich pod wodzą atamana Piotra Konaszewicza (Sahajdaczny). Moskwy jednak nie zdobyli, a kiedy uznali, że nie dadzą rady, przystąpili do rokowań. 3.1.1619 zawarto pokój we wsi Dywilino na 14 i ½ roku; Polska dostała Smoleńsk, ziemię czernihowską i siewierską oraz Siebież i Newel w ziemi płockiej; Rosja zyskała kilkanaście lat spokoju i wymianę jeńców - wrócił ojciec cara Filaret i Michał Szein.
Wojna o Smoleńsk: W czerwcu 1932 roku Filaret wraz z Soborem Ziemskim rozpoczęli działania wojenne przeciw Polsce, łamiąc tym samym postanowienia pokoju dywilińskiego; od jesieni Rosjanie zdobyli szereg ważnych miast i twierdz, jak np. Wiaźmę, Siebież, Newel i in. Smoleńsk otoczony został przez dowodzoną przez Szeina 30-tysięczną armię, która prowadziła długi i zaciekły, aczkolwiek bezskuteczny szturm. We wrześniu 1633 Władysław IV przybył z odsieczą i w ciągu miesiąca zepchnął oblegających z ich pozycji, tak, że armia rosyjska została skupiona w jednym szczelnie otoczonym obozie - nie było szans na jakiekolwiek posiłki. Szein kapitulował 25.2.1634. wojnę zakończył pokój wieczysty zawarty w Polanowie w czerwcu tego roku; potwierdził on nabytki Polski z pokoju dywilińskiego, ale król RP zrzekł się roszczeń do tronu rosyjskiego i uznał Romanowa; Szein został skazany na śmierć za kilka urojonych bzdur i zarzut zdrady w porozumieniu z Polakami;
W 1654, po przejęciu części ziem ukraińskich pod hetmaństwem Chmielnickiego przez Rosję, Aleksy I rozpoczął wojnę z Polską od zajęcia Smoleńska, całej Białorusi, znacznej części Litwy z Wilnem, zaś od południowego wschodu Chmielnicki najechał na Lublin; Polskę dodatkowo zaczęli dręczyć Szwedzi, co zaniepokoiło Rosjan, bo mogli oni stać się następnym celem, więc nieco olali sprawy polskie i skupili się na ewentualnej wojnie ze Szwecją; w 1656 zawarto rozejm w Niemierzu pod Wilnem i zaczęto działania wojenne wobec Szwecji, które zakończyły się w 1661; po śmierci Chmielnickiego nowy hetman Jan Wyhowski uznał w 1658 zwierzchnictwo Polski, co doprowadziło do kolejnej wojny, trwającej aż 9 lat; zakończył ją rozejm w Andruszowie w 1667 - RP oddała Smoleńsk, całą Ukrainę zadnieprzańskiej z Czernihowszczyzną i odstąpić Kijów na dwa lata - ostatecznie został na stałe przy Rosji;
reforma Nikona: zaczęło się od tego, że Nikonowi nie podobał się sposób wykonywania obrzędów podczas nabożeństw; zdecydował się je uporządkować, zaczynając od Nowogrodu, a od 1651 jego przepisy obowiązywały już w całej Rosji; od 1652 był już patriarchą i rozpoczął działanie na całego. Działał szybko i nie zważając na koszty, a lubował się w przepychu i podniosłym ceremoniale; przyczyny reformy: błędy i odchylenia od liturgicznych wzorów greckich (wynikające z wielokrotnego przepisywania przed upowszechnieniem druku), np. żegnanie się dwoma palcami zamiast trzech, zła pisownia imienia Jezus (Isus zamiast Iisus), zły kierunek marszu procesji w cerkwi; zły sposób malowania ikon, nie według wzorów bizantyjskich; reforma: Nikon miał gdzieś społeczeństwo, narzucał mu swoją wolę, zabierał ikony bez względu na rangę społeczną właściciela, od 1655 zaczęły pojawiać się nowe księgi, korygujące powstałe na przełomie lat błędy; jak nie chciano się zastosować, to narażano się na represje, zsyłki, nawet na śmierć; skutki reformy: rozszczepienie cerkwi na zwolenników reformy i jej przeciwników (tzw. raskolnicy), konflikty społeczne, zmiana obrządku w cerkwi; po soborze z 1666 raskolnikom wypowiedziano w zasadzie wojnę, w dodatku ich wyklęto; sam Nikon stracił wpływy, został pozbawiony urzędu i w ogóle kapłaństwa i został zesłany do jednego z klasztorów w rejonie biełoozierskim;
kolonizacja nowych ziem: po okresie smuty zaktywizowała się mocno kolonizacja Syberii, nie tylko jej zachodniej części; kolonizatorami byli głównie Kozacy działający w służbie bogatych panów feudalnych, ale też na własną rękę; jeszcze za panowania Michała Rosjanie dotarli do Morza Ochockiego i do Amuru, w 1618 założono Jenisejsk, a w 1628 Krasnojarsk; w latach trzydziestych i czterdziestych pojawiały się zawiązki miast także w Syberii Wschodniej, nad Leną i wokół Bajkału. W 1632 założono Jakuck, w 1638 Wierchojańsk (jedno z najzimniejszych miejsc na świecie), w 1649 Ochock, a w 1652 Irkuck - chciałoby się rzec, że urbanizacja pełną gębą. W latach 1635-1646 ze względu na napady tatarskie zbudowano tzw. linię biełogradzką - setki kilometrów systemu zasieków od górnej Worskli do Tambowa, później przedłużoną do Symbirska nad Wołgą.
bunty i powstanie Razina:
bunt solny - powstanie moskiewskie z 1648 przeciwko wprowadzonemu przez rząd ujednoliconemu podatkowi od soli. Pomysłodawcy projektu liczyli iż nowy podatek załata braki w budżecie Rosji, jednak jego następstwem było także podniesienie cen soli, co uderzyło w przeciętnych Rosjan. 1 czerwca strzelcy moskiewscy przyłączyli się do zbuntowanych mieszkańców miasta. Buntownicy wdarli się na Kreml i zażądali ustąpienia bojara Borysa Morozowa (który stał wówczas na czele rządu), jego szwagra Piotra Trakaniotowa i Leonida Pleszejewa (szef policji moskiewskiej). Car został zmuszony do wydania ludowi Pleszejewa 3 czerwca. Bardzo szybko został on zamordowany. 6 czerwca z powstania wycofali się strzelcy którym obiecano zapłatę zaległego żołdu i podwyżkę. Mimo to Car, 11 czerwca, złożył z urzędu Borysa Morozowa i wysłał go do monasteru Św. Cyryla w Biełoziersku. Po tym wydarzeniu powstanie zaczęło wygasać i tracić poparcie mieszkańców Moskwy. Rząd dążył do wprowadzenia podziałów między rebeliantami a gdy to się udało i stracili oni poparcie, szybko się z nimi rozprawił dokonując aresztowań i egzekucji.
bunt miedziany - powstanie moskiewskie z 25 lipca 1662 roku. Zamieszki były następstwem stopniowo pogarszającej się sytuacji gospodarki rosyjskiej, której problemy wynikały między innymi z wojen toczonych wówczas przeciwko Szwecji i Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W 1654 władze rosyjskie zdecydowały iż zaczną emitować duże ilości pieniądza miedzianego, traktując jego wartość na równi z monetami srebrnymi. Doprowadziło to do spadku wartości pieniądza, masowych fałszerstw, często z udziałem najwyższych urzędników państwowych i w konsekwencji do kryzysu.
wojna chłopska (powstanie Razina) - trwający w latach 1670-1671 największy bunt chłopstwa pod dowództwem Stiepana Razina, który w 1670 stanął na czele zbuntowanego chłopstwa i rozpoczął wojnę przeciwko rządom moskiewskim. Największe sukcesy odniósł na Powołżu, rozsyłając odezwy i nawołując do rozprawienia się z bojarami, szlachtą i kupiectwem. Rząd carski skierował na Powołże armię pod dowództwem księcia J.N. Bariatyńskiego, która odniosła zwycięstwo pod Symbirskiem i stłumiła bunt. Razin uciekł nad Don, ale w 1671 r. został wydany władzom przez starszyznę kozacką i stracony w Moskwie.
daty:
1613 - zwołanie Soboru Ziemskiego i wybór Michała Romanowa na cara Rosji
1649 - uchwalenie na Soborze Ziemskim Ułożenia soborowego, czyli dokonanie generalnej kodyfikacji praw, które w tej postaci (+uzupełnienia) przetrwały blisko 200 lat; opracowanie praw powierzono komisji pod wodzą księcia Nikity Odojewskiego; Ułożenie soborowe składało się z 25 rozdziałów podzielonych na artykuły (łącznie 967); opierało się na starszym ustawodawstwie, stworzone głównie dla warstwy służebnej (szlachta głównie) i mieszczan, bo byli najważniejsi dla państwa - ci pierwsi bronili kraju, ci drudzy zajmowali się handlem i przemysłem; najważniejsze postanowienie: zniesienie całkowicie terminu przedawnienia dla zbiegłych chłopów - od tego czasu można było go ścigać do upadłego; generalnie kodeks ten upupiał chłopów, przywiązywał ich do ziemi i zaostrzał kary wobec nich; wybuchły nawet powstania w Pskowie (1650) i Nowogrodzie;
1654 - 10 stycznia Rosja wypowiedziała wojnę RP, w konsekwencji powstania Chmielnickiego i ugody pieriesławskiej; trwała do 1667 roku;
postaci:
Michał Romanow - car Rosji w latach 1613-1645, wybrany na Soborze Ziemskim, zapoczątkował dynastię; objął władzę w trudnym okresie, kiedy Rosja była w rozsypce po wielkiej smucie, ale dzielił ją najpierw z matką, a później z ojcem;
Aleksy I - najstarszy syn Michała I Romanowa, car w latach 1645-1676; objął tron w wieku 16 lat, bardzo podatny na wpływy, najpierw Morozowa, później Nikona; bardzo pobożny; wprowadził na dwór rosyjski przedstawienia i tańce, ku zgorszeniu ciemnego ludu
Nikon - imię zakonne, przybrane w pustelni na jednej z Wysp Sołowieckich, w rzeczywistości nazywał się Nikita Minow; do Moskwy przybył na wezwanie cara Aleksego I w 1646, a że od razu przypadł mu do gustu, więc dostał awans, a w 1648 został pod opiekę metropolię nowogrodzką - drugie dostojeństwo duchowne po patriarchacie w ówczesnej Rosji; od 25.7.1652 patriarcha; przeprowadził reformę liturgii i obrzędów w cerkwi, za jego rządów cerkiew była całkowicie niezależna od państwa; dokonał żywota na zesłaniu w klasztorze w rejonie biełoozierskim
Stiepan Razin - Kozak doński, przywódca tzw. wojny chłopskiej w Rosji (1670-1671). 1662-1663 ataman Kozaków, walczył z Turkami i krymskimi Tatarami.