1.Myśl socjologiczna -czego dotyczy(pojęcia :

Warstwy-Pochodzenie ,świadomość przynależności do danej warstwy

Podział ze względu na płeć kulturową - rasowy i etniczny .Rasowy był bardzo silny-zdominował faszyzm, nacjonalizm

jednostka a wspólnota,

system polityczny -ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi. a ustrój polityczny- Ustrój polityczny - struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. W innym ujęciu określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania.

Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie.

ważniejsze formy ustrojowe:

-anarchia- forma struktury społeczno-politycznej, w której nie ma żadnej ukonstytuowanej władzy. W rozumieniu politycznym (w anarchizmie) to taka struktura, w której państwo zostaje zastąpione przez nieprzymusową i niescentralizowaną organizację społeczeństwa (np. federację autonomicznych miejscowości).

-autorytaryzm-system sprawowania władzy

-demokracja-ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli, przy respektowaniu praw mniejszości.

Faszyzm -doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, silne przywództwo oraz solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał niechęć wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu.

-oligarchia -forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi. Najczęściej ludzie ci wywodzili się z arystokracji lub warstwy bogatych.

-teokracja- państwo oparte na prawie boskim ,doktryna polityczna, według której władzę w państwie sprawuje kapłan lub kapłani i w której duchowni decydują o sprawach cywilnych i religijnych. Sprawujący władzę w państwie są powoływani przez boga lub bogów, który sprawuje w nim rzeczywistą władzę. Celem władzy ziemskiej jest realizacja nadrzędnej woli, władzy boskiej i urzeczywistnienie uniwersalnych zasad ustanowionych przez boga lub bogów.

Totalitaryzm-oparte na sile państwo dawniej też: totalizm) - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządu dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb, akcji monopolowych i masowej monopartii.

Ochlokracja - rządy tłumu, rewolucja

- ustrój terytorialno-prawny- federalne, unitarne

Pojęcie systemu politycznego- całokształt instytucji relacji między nimi (osoby, grupy, organy i ich rodzaje i wzajemne powiązania i współdziałania.

ustrój terytorialno-prawny - federalne jedno prawo ,które działa na całości,

unitarne -jedno prawo(Szwajcaria, Stany Zjednoczone, Meksyk

2.Doktryny polityczne -jako naukowe ujęcie myśli politycznej - idei, ideologii, teorii, wykorzystywane przez ruchy polityczne jako programy ich działania (wyjaśnienie pojęć):

Liberalizm - lider wolności. W 1812 użyta pierwszy raz w Hiszpanii

-indywidualizm -związany jest z postawą człowieka,

Wolność -sprawiedliwość a konsekwencja wiary w jednostkę w granicach prawa,

Rozum -gwarant sukcesu, postępu, wykształcenia, umiejętności

Równość- kategoria filozofii społecznej i politycznej, porównująca wzajemny status ludzi.

Tolerancja-zgoda na to aby ludzie mogli działać w sposób jaki uważa za słuszny, wolny rynek

Konstytucjonalizm - historycznie: kierunek uznający za najlepszą formę rządów władzę monarchy ograniczoną przez konstytucję, jego początki sięgają XVIII wieku i ówczesnych teorii podziału władzy. Konstytucjonalizm stanowił punkt wyjścia do wprowadzenia ustroju monarchii konstytucyjnej. Władza monarchy została ograniczona przez parlament (ustawodawcza), ministrów odpowiedzialnych przed parlamentem (wykonawcza) oraz niezawisłych sędziów (sądownicza). Po raz pierwszy ustrój taki zaprowadzono w 1689 roku w Anglii. Współcześnie terminem "konstytucjonalizm" określa się ustrój państwowy oparty na pisanej konstytucji.

Pragmatyzm -liczy się doświadczenie a nie rozum- system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmujący wynika praktyczność za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy.

socjalizm - łac.societas - wspólnota) - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.

konserwatyzm- (z łaciny conservare - zachowywać, dochować zmian), orientacja polityczna, która bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia Rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest Edmund Burke.

Komunizm- (łac. communis - wspólny, powszechny) - radykalny, lewicowy system ideologiczny, będący odmianą socjalizmu, negujący własność prywatną, zwłaszcza środków produkcji, oparty na idei walki klas, mającej doprowadzić do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej poprzez stworzenie społeczeństwa pozbawionego wewnętrznych podziałów ekonomicznych (bezklasowego) i etnicznych (bezpaństwowego), w którym wszystkie środki produkcji znajdą się w posiadaniu wspólnot. Jako sposób osiągnięcia celów wskazywał "obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społecznego"^[1]. Także oparty na tej ideologii system rządów. W języku potocznym, ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne. W krajach komunistycznych określany także nazwą realnego socjalizmu, wprowadzoną w latach 70. XX wieku w ZSRR.

Agraryzm - to doktryna społeczna i ruch społeczny, głoszące, że podstawą gospodarki jest rolnictwo oparte na samodzielnych gospodarstwach rolnych, i że powinien być mu podporządkowany

Anarchizm-doktryna postulująca model społeczeństwa opartego na równości społecznej, solidarności międzyludzkiej i poszanowaniu wolności jednostki oraz ruch społeczny dążący do realizacji tych celów.

Rasizm- (z fr. le racisme od la race - ród, rasa, grupa spokrewnionych) - pseudonaukowa ideologia oraz wypływające z niej zachowania przyjmujące założenie wyższości niektórych ras ludzi nad innymi. Przetrwanie tych "wyższych" ras staje się wartością nadrzędną i z racji swej wyższości dążą do dominowania nad rasami "niższymi"^[. Rasizm opiera się na przekonaniu, że różnice w wyglądzie ludzi niosą za sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne (ten pogląd znany jest w jęz. ang. jako racialism).

Nacjonalizm- (z łac. natio - naród) - postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki. Nacjonalizm uważa interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy społeczności regionalnych. Uznaje naród za najwyższego suwerena państwa, a państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności, złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. Nacjonalizm przedkłada interesy własnego narodu nad interesami innych narodów zarówno wewnątrz kraju (mniejszości narodowe lub etniczne) jak i na zewnątrz (narody sąsiednie.

Faszyzm- stawia na wspólnotę a nie na jednostkę, ideologią faszyzmu jest antyfaszyzm istnieje naród w postęp

Katolicyzm -największa grupa wyznań chrześcijańskich i doktryna teologiczna głoszona przez Kościoły: rzymskokatolickie, wschodniokatolickie, tradycyjnokatolickie, starokatolickie część kościołów anglikańskich, liberalnokatolickich i niezależnych oraz całokształt implikowanych przez tę doktrynę typów religijności, postaw wobec świata, struktur światopoglądowych, ideologii społecznej i politycznej, występujących w różnych środowiskach

Islamizm-to ideologia polityczna wywiedziona z fundamentalizmu islamskiego. W islamizmie islam jest traktowany nie tylko jako religia, ale i jako całościowy system polityczny, który regulować powinien prawne, gospodarcze i społeczne aspekty funkcjonowania państwa w oparciu o literalną interpretację Koranu i hadisów. Celem islamizmu jest wprowadzenie państwa wyznaniowego, rządzonego zgodnie z zasadami prawa religijnego -szariatu.

Pacyfizm-ruch społeczno-polityczny dążący do pokoju, potępiający wszelkie wojny (a także przygotowania do nich) bez względu na ich przyczyny. Pacyfiści domagają się ustanowienia trwałego pokoju między narodami. Chcą, by wszelkie konflikty rozwiązywane były zgodnie z literą prawa międzynarodowego bez uciekania się do wojny. Pierwsze pisane wzmianki o nim pojawiły się już w starożytnej Grecji, np. w komedii Arystofanesa Lizystrata, opisującego zmowę kobiet, które postanawiają odstawić swoich mężów od łoża do czasu, aż ci zawrą między sobą pokój. użycia sił zbrojnych. Znamienny dla pacyfizmu jest jednolity stosunek do każdej z wojen: i tej agresywnej, i tej obronnej, i tej narodowowyzwoleńczej - każda jest potępiana.

Feminizm- od łac. femina - kobieta) - ideologia i ruch społeczny związany z ruchem równouprawnienia kobiet.Istnieje wiele odmian feminizmu, ze względu na różnice (głównie etniczne i polityczne) między jego zwolennikami oraz z powodu zmian światopoglądowych, jakie zachodzą w samym ruchu feministycznym

Ekologizm - kierunek filoz. (2. poł. XX w.) podejmujący problemy ochrony środowiska oraz miejsca człowieka w świecie — gł. wzajemne zależności między człowiekiem a przyrodą, które decydują w niewielkim przedziale czasu o jakości życia, w dalszej zaś perspektywie — o warunkach przeżycia populacji ludzkich, stanowi nową postać humanizmu kształtującego przyr. sumienie człowieka. E. jest także każde wyrażenie użyte dla oddania treści ekol. oraz zastosowanie terminu ekol. lub uproszczonej interpretacji zjawisk, czy też koncepcji ekol., dla wsparcia argumentów natury moralnej lub — politycznych.

Ważniejsze formy ustrojowe:

1. Idee:

1. Platon -koncepcja państwa idealnego pod rządami filozofów(pierwiastki autorytaryzmu i komunizmu.

Teoria degeneracji form ustrojowych(Timokracja ,oligarchia, demokracja, tyrania)

PLATON (427 - 347): pochodził z rodziny arystokratycznej, obserwując upadek poloeis dochodził do wniosku, że ewolucja ich zmierza ku złemu, degenerują się, zło nie przestanie nękać ludzi, dopóki rządów nie obejmą filozofowie; próbował uczyć rządzenia władców Syrakuz, później założył w Atenach akademię ( do VI w. n. e.); tylko mędrzec może dostrzec idee, zrealizować je w państwie; „państwo tworzy wzajemna nasza potrzeba”, istotą jest odwaga (timokracja), chciwość (oligarchia), anarchia (demokracja), strach i zbrodnia (tyrania) te ustroje są łańcuchem ewolucyjnym, ostatnia jest najgorsza, demokracja cierpi na brak prawdy; kres łańcucha może zaprowadzić tylko rząd „stróżów doskonałych” - mędrców; organiczna budowa - silnie zhierarchizowana (wg wiedzy): złoto (inteligencja) => srebro (odwaga) => brąz (pracowitość), żadna z grup nie jest doskonała osobno; antyindywidualizm, jednostka przez państwo; funkcjonuje rygorystyczny system wychowania obywatelskiego, elicie wpaja się honor, męstwo, cnotę, 17 - 20 lat trening fizyczny, po 20 r. mniej zdolni - wojskowi, bardziej - 10 letnie studia ogólne, później 5 lat filozoficznych, od 35 - 50 r. życia aktywność polityczna, po 50 r. sprawowanie władzy; grupa rządząca żyje we wspólnocie majątkowej i rodzinnej, ważne jest dobre urodzenie, brak własności prywatnej; filozofowie kierują się zasadami rozumu, nie są skrępowani prawem; prawo jest zbyt sztywne wobec różnorodnej i zmieniającej się rzeczywistości; w Prawach opisuje inny ustrój - oligarchię, bez wspólnoty komunistycznej, zakaz opuszczania państwa, nowinkarstwa, kult religii.

Arystoteles koncepcja Politei - Arystoteles odrzucił teorię „państwa idealnego” Platona tworząc własną, zupełnie odmienną teorię „państwa najlepszego” - politeję. Stagiryta trzymając się drogi „złotego środka” starał się przystosować swój projekt do rzeczywistości. Stąd główną cechą jego koncepcji jest kompromisowość. Politeja była rezultatem poszukiwań zmierzających do znalezienia ustroju w miarę doskonałego . Arystoteles pisał, że najlepszą formą ustrojową byłaby monarchia, a drugą w kolejności arystokracja, jednak w starożytnej Grecji nie pojawiła się ani tak doskonała jednostka, ani grupa ludzi doskonałych, stąd Arystoteles w zgodzie ze swoim poczuciem realizmu wskazywał na politeję jako najbardziej odpowiednią formę ustroju dla współczesnych mu państw greckich. W przeciwieństwie do Platona Stagiryta nie chciał nadać swojemu projektowi charakteru wieczności i niezmienności, zalecał zmianę dawnych zwyczajów i praw, wychodząc z założenia, że niemożliwe jest uregulować wszystko w sposób doskonały na zawsze.Myśliciel nakreślając wizję państwa najlepszego całą niemal uwagę skupiał na problemach natury moralnej i etycznej, a nie na aspektach technicznych, związanych z instytucjami i urzędami. Uważał, że najlepszym państwem jest państwo szczęśliwe, któremu dobrze się powodzi, a nikomu nie może się dobrze powodzić, jeżeli nie czyni dobrze. Nie ma zaś dobrego czynu ani u człowieka, ani w państwie bez cnoty i rozumu. Dlatego najlepsze życie każdej jednostki i każdej wspólnoty jest postępowanie cnotliwe, możliwe wtedy, kiedy cnota jest w odpowiednim stopniu zabezpieczona pomyślnością zewnętrzną . Zatem celem głównym dobrego państwa, podobnie jak w życiu jednostki, jest szczęście, ponieważ najlepsze państwo jest to państwo szczęśliwe, czyli umożliwiające każdemu człowiekowi najlepsze czyny i prowadzenie szczęśliwego życia. Arystoteles głosił, że wychowaniem państwowym powinni być objęci wszyscy obywatele, gdyż wszystkim są potrzebne zgodne z cnotą nawyki. Na cnotliwość obywateli wpływają trzy czynniki: natura, przyzwyczajenie i rozum. Jak głosił myśliciel, nawet urodzenie (czyli natura) nie przesądza o pewnych cechach, gdyż mogą one ulec zmianie przez przyzwyczajenie. Tylko człowiek kształtuje się pod wpływem rozumu, bo tylko on, w odróżnieniu do innych istot żyjących, rozum posiada. Dlatego wychowanie powinno równomiernie uwzględniać rozwój i rozumu i przyzwyczajeń. . Rola wychowania i wykształcenia młodzieży w celu przygotowania ich do wypełniania powinności obywatelskich była w przekonaniu Arystotelesa niezmiernie ważna. Obywatele powinni być odpowiednio wychowywani do każdego ustroju, każda bowiem forma państwa ma swój swoisty charakter, a jeżeli tak się nie dzieje cierpi na tym państwo i jego ustrój. Filozof wskazywał na ówczesne wychowanie obejmujące cztery przedmioty: gramatykę, gimnastykę, muzykę i rysunki .Politeja według Arystotelesa była ustrojem pośrednim między oligarchią a demokracją. Rządziło w nim bowiem wielu, a nie oligarchiczna mniejszość. Stagiryta wymieniał trzy czynniki współzawodniczące o prawa w państwie - wolne urodzenie, bogactwo i cnota. Połączenie dwóch pierwszych składników: wolnego urodzenia i bogactwa (czyli inaczej jak to ujmuje filozof - ubogich i zamożnych) jest politeją . Filozofowi chodziło o wielość ludzi na tyle zamożnych, aby mogli służyć w wojsku i mieli wolny czas dla zajęcia się sprawami państwa. Dobre państwo Arystotelesa miało zalety i nie miało braków dwóch form zwyrodniałych, stanowiących jego części składowe. Filozof uważał, że najlepszym państwem jest to, które opiera się na stanie średnim. Argumentował to w ten sposób, że życie szczęśliwe polega na uprawianiu cnoty bez przeszkód, a cnota to środek między skrajnościami. Dlatego też najlepszy ustrój powinien oprzeć się klasie pośredniej pomiędzy bardzo bogatymi i bardzo ubogimi, ponieważ jednostki z tej grupy są najbardziej skłonni do podążania drogą rozumu. Tacy obywatele sami nie pożądają dóbr, jak ludzie ubodzy, ani też nikt nie pożąda ich mienia, dlatego wiodą żywot z dala od niebezpieczeństw. Filozof dowodził, że istnienie licznej klasy średniej nie dopuszcza ani do nadmiernych przywilejów obywateli zamożnych, ani nie wzmacnia ubogich za pomocą radykalnych praw . Stagiryta był przekonany, że dominacja skrajnych klas doprowadza do zwyrodniałych form ustrojowych, a państwo oparte na klasie średniej jest wolne od wstrząsów wewnętrznych. Tak więc troska o umocnienie klasy średniej powinna być głównym zadaniem państwa i każdego obywatela. Zdaniem myśliciela taki układ stosunków ekonomicznych gwarantował bezpieczne życie obywatelom wszystkich klas i stwarzał realne szanse na niezakłócony rozwój polityki państwa. Dlatego przekonywał, że właśnie klasie średniej należy oddać władzę w państwie . Obywatelami politei mieli być ludzie zamożni, w ich rękach miała znajdować się własność ziemska. Nie mogli wieść życia prostego robotnika, rolnika ani handlowca, bo życie takie nie jest szlachetne i nie pozwala na rozwijanie cnoty, gdyż do uprawiania cnoty i prowadzenia działalności publicznej potrzeba wolnego czasu. Wytwórczością i sprawami niezbędnymi dla bytu państwa mieli się zajmować nieobywatele (w tym niewolnicy), natomiast obywatele mieli pełnić służbę wojskową i zasiadać w radzie, a także zajmować się kultem bożym, z tym że zadania te miały być podzielone na ludzi młodych, których cechuje siła, i starych, cechujących się rozumem. Kapłanami mieli zostawać obywatele, którzy wycofali się z życia publicznego . Arystoteles stanowczo odrzucał platoński podział zbiorowości na odrębne stany, który nie zgadzał się z postulatami jedności państwa. Według Arystotelesa wszyscy obywatele tworzą jednolitą gromadę, która w grupach opartych na różnicy wieku przechodzi przez kolejno trzy etapy: w młodości - wojowników, w okresie dojrzałości - urzędników, w wieku starczym - kapłanów. . Ustrój politei ze względu na swe założenia jest praworządny, a więc jego obywatele przestrzegają norm prawa, co według filozofa ma niemałe znaczenie dla państwa, bo to co jest zgodne z prawem jest zarazem sprawiedliwe .

okres hellenistyczny -cynicy, cyrenaicy, stoicy, epikureizm, Szkoły hellenistyczne: cynicy, epikurejczycy, stoicy.

Wszyscy opisani powyżej filozofowie byli przedstawicielami Grecji helleńskiej. W IV w. p.n.e. Aleksander doprowadził do końca polis. Na ich miejsce powstały monarchie. Król narzucał swoje prawo. Był to wielki kryzys dla Greków. Oddziałało to na nowe filozofie, które skupiły się na człowieku a nie jak wcześniej na całym państwie. Cynicy, epikurejczycy stoicy pokazywali jak żyć.

Szkoła cyników(najsłynniejszy, lecz nie najwybitniejszy to Diogenes) pocieszała ludzi biednych, nie interesowało ich państwo, nie uważali się jego obywatelami, lecz obywatelami świata. Lekceważyli normy prawne, uważali, że celem każdego człowieka jest podążanie za swoim szczęściem. Była to filozofia separująca jednostki od społeczeństwa. Epikurejczycy- przedstawicielem jest Epikur (IV/III.p.n.e) Uważali, że mędrzec nie interesuje się polityką. Uważali, że szczęście objawia się w umiarze i spokoju.Stoicy- IV w. p.n.e. w Atenach u bramy Stoa, założycielem był Zenon z Kition. Filozofia ta w największym stopniu przeniknęła do Rzymu( Cycero, Marek Aureliusz). Uważali, że świat jest harmonijny, gdzie nie ma przypadków tylko są reguły. Istnieje hierarchia gdzie bogowie są na szczycie. Największym szczęściem jest mądrość, którą można posiąść. Natomiast niewola jest jedna-niewola własnej głupoty. Stoicy mogli mieszać się do polityki, ale tylko wtedy gdy państwo było rozumne( czyli nie łamało praw natury). Samo państwo wynika z natury, rozum nam mówi, że tak ma być.

Polibiusz początki historii „ustroju mieszanego”- ustrój ten łączy elementy arystokracji i demokracji. Ustroj taki w odróżnieniu od innych nie podlega zwyrodnieniu. Jedynowładztwa

Cycero, Seneka, Epiktet, Wczesno-chrześcijańska myśl społeczno-polityczna

3.Kształtowanie się państwa patrymonialnego. Nauka św. Augustyna o państwie Bożym i państwie świeckim.

Kształtowanie się instytucji ponadpaństwowych (papiestwo-cesarstwo)

Państwo a kościół -spór między ideologiami cezaropapizmu

Po upadku Cesarstwa Zachodniego, Bizancjum stało się pretendentem do przejęcia roli władztwa światowego. Władca Bizancjum nosił tytuł cesarza Rzymian, Konstantynopol obwołano nowym Rzymem, językiem urzędowym była łacina a arystokracja bizantyjska wywodziła swe korzenie od rzymskich rodów senatorskich. Bizancjum był krajem rozległym i zróżnicowanym etnicznie, kulturowo, językowo. Integracje zapewniała władza absolutna cesarza i ideologia, która ten absolutyzm uzasadniała. Doktryną tą był cezaropapizm, który łączył tradycje rzymskie z chrześcijaństwem i kulturą hellenistyczną.

Wedle kodyfikacji Justyniańskiej z VI wieku cesarz posiadał pełnię władzy świeckiej jak i duchowej, które polegało na bożym namiestnictwie cesarza. Był on zarazem władcą chrześcijańskim, zastępcą Boga do spraw doczesnych, jego ziemskim odbiciem. Dlatego uważano, że cesarz koronowany jest przez Chrystusa a miejscem koronacji musi być świątynia. Jego władza obejmowała cały świat. Stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt rządzących w Europie.

Cesarz był postrzegany jako głowa Kościoła. Formalnie najwyższą władzę w kościele sprawowało kolegium 5 patriarchów, ale faktycznie byli oni podlegli władzy cesarza. Sprzyjała temu doktryna bożego namiestnictwa cesarza i mniejsza ambicja polityczna Kościoła Wschodniego. Stan wyższości władzy cesarskiej w doktrynie i w praktyce utrzymał się do podboju państwa wschodniorzymskiego przez Turków.

Cesarz nie był jednak władca despotycznym. Teologia polityczna podkreślała obowiązki jakie ciążyły na władcy: działanie dla dobra poddanych, gwarantowanie sprawiedliwości. Był władcą elekcyjnym co nie ujmowało boskości tego jego urzędu, ponieważ podmioty wybierające nowego cesarza działały pod wpływem boskiej inspiracji, a przewroty pałacowe tłumaczono odwróceniem władcy od Boga. Cezaropapizm nie upowszechnił się na Zachodzie. Wpłynął on na myśli polityczne na Rusi, w Bułgarii, Serbii i na Węgrzech.

Papalizm to doktryna głosząca uniwersalną, czyli ogólnoświatową, duchowną i świecką suwerenność papieża. Jej gwałtowny rozwój nastąpił w drugiej połowie XI wieku za pontyfikatu papieża Grzegorza VII( 1073-1085). Podjął on trud zcentralizowania Kościoła i wyjęcie go spod władzy świeckiej. Program swój zawarł w pracy: Dictatus papae. Uważał, że państwo to z natury twór zły, ponieważ jego władza zrodziła się z pychy, żądzy chcąc panować nad równymi sobie. A więc państwo jest w swej istocie grzeszne, a ma racje bytu jedynie wtedy, gdy realizuje sprawiedliwość bożą i tylko Kościół ma prawo oceny słuszności zarządzeń władcy. Państwo może być organizacją użyteczną gdy jest błogosławione przez Kościół na czele którego stoi papież, namiestnik Boga na ziemi, głowa wszystkich panujących. Papież jest najwyższym sędzią odpowiedzialnym tylko przed Bogiem, który ma prawo usuwania władców z tronu, a ludność zwalniać z posłuszeństwa wobec złych panujących. Absolutyzm papieski umocnił się wraz rozpoczęciem wypraw krzyżowych. Wielość wypraw i wielkie zaangażowanie w nich prawie wszystkich państw dowiodło potęgi papiestwa jako siły politycznej i rządu dusz( szczególnie nad rycerstwem).Papalizm najpełniej rozwinął się w XIII wieku za pontyfikatu Innocentego III. Doktrynę ta opierała się na:

- teorii jedności świata, który zbudowany jest na podobieństwo organizmu ludzkiego, który posiada tylko jedną głowę- papieską

- teoria Kościoła jako duszy i władzy świeckiej jako ciała. Głosiła ona hierarchię bytów, z których najwyższym jest byt uduchowiony, czyli papież

- teoria wyższych zadań papiestwa i niższych celów państwa

- teoria Kościoła jako instytucji doskonałej i państwa jako tworu grzesznego, twierdząca, że papież może uchylić postanowienia władzy świeckiej, a nawet usunąć panującego jeżeli jest głuchy na postanowienia nieomylnego papieża.

- teoria głosząca, że po śmierci cesarza władza powinna wracać do rąk papieża jako „ wikariusza Chrystusowego”

- teoria dwóch mieczy- Bóg dał Piotrowi jako biskupowi Rzymu dwa miecze: jeden symbolizujący władzę duchową, drugi władzę świecką, które oba należą do Kościoła- jeden używany przez Kościół, a drugi dla Kościoła.

- teoria papieża jako reprezentanta ludu rzymskiego

- teoria darowizny Konstantyna, mająca zapewnić papieskiej hegemonii tytuł historyczny( był to falsyfikat twierdzący, że Konstanty rzekomo odstępuje papieżowi władzy w Rzymie, Italii i w zachodnich prowincjach cesarstw z wdzięczności za wyleczenie go z trądu.

Papalizm w drugiej połowie dalej radykalizował się tworząc nurt tzw. Hierokracji. Głosił on, że papież może wykonywać władzę świecką bezpośrednio, z pominięciem organów państwowych. Hierokraci uważali, że papież jest źródłem wszystkich władz państwowych. Cesarzom zastawiano wykonywanie władzy, ale ona sama spoczywała w ręku papieża. Odrzucono w ten sposób dualizm władzy duchowej i świeckiej.

uniwersalizmem cesarskim a papieskim

Św. Tomasz z Akwinu( 1225-1274)- arystokrata z urodzenia, dominikanin z profesji, gruntownie wykształcony, wykładowca na wielu uniwersytetach. Leon XIII w 1879 uznał jego filozofię za oficjalną naukę Kościoła.Tomasz z Akwinu zrozumiał, że podstawą papieskiej dominacji muszą być tezy elastyczne, nie lekceważące przemian społeczno-gospodarczych, kulturowych, ustrojowych.

Jego tezy cechowały się dużym realizmem co widać już w punkcie wyjścia jego rozważań. Podkreślał on, że choć ostateczne cele człowieka są celami niebieskimi, to jednak waga spraw doczesnych jest duża. Nie podzielał pesymistycznych opinii Augustyna odnoszących się do natury człowieka, oraz odrzucał tezę papalistów o instytucjach społecznych, które są z gruntu złe, zasługujące z góry na potępienie.W odpowiedzi na niebezpieczeństwo wynikające z materialistycznej i racjonalistycznej interpretacji dzieł Arystotelesa( groźba utracenia prymatu władzy duchowej nad świecką) Tomasz twierdził, że między prawdami nauki a wiary nie powinno być sprzeczności. Nauki, które z punktu widzenia wiary są obojętne powinny być rozwijane, pamiętając, że nauka ma służyć przede wszystkim umacnianiu wiary. Teologia jest nauką o dogmatach objawionych przez Boga- stąd jej pierwszeństwo do odkrywania prawd absolutnych jest uzasadnione. Teologia posługuje się innymi naukami jak służebnicami. Dlatego, gdy wynik badań empirycznych jest sprzeczny z prawda objawioną, wyższość tej drugiej jest oczywisty- w ten sposób wyznaczył granicę uczonemu, której przekroczyć nie wolno. Tomasz z Akwinu przejął od Arystotelesa naukę o człowieku jako istocie społecznej i politycznej. Uważał, że władza pochodzi tylko pośrednio od Boga( boska jest tylko sama zasada władzy), natomiast samo państwo, jego ustrój tworzą ludzie. Nie znaczy to, że zadania państwa są tylko doczesne- państwo ma stworzyć warunki potrzebne do zbawienia. Warunkami tymi są: pokój i porządek- porządek rozumiany w hierarchicznej budowie społecznej opartej na nierówności. Nierówność jest koniecznym składnikiem każdej doskonałej całości- jest w niebie, w Kościele, w państwie i społeczeństwie, a wynika to s faktu, że jedni służą innym bo są z natury gorsi. Autor odrzucił tradycyjny podział społeczeństwa na modlących się, walczących i żywiących( zdawał sobie sprawa z przemian jakie nastąpiły w XIII w., głownie różnice majątkowe). Tomistyczny obraz społeczeństwa wygląda tak:

- optimates- najwięksi feudałowie, duchowni i świeccy.

- populus honorabilis- posiadający majątek pozwalający żyć z cudzej pracy.

- villis pop ulus- nie posiadający majątku.

Państwo jest najwyższym dobrem

Państwo feudalne (główne cechy ustrojowe),feudalizm gospodarczy

Kształtowanie się społeczeństwa stanowego

Średniowieczny parlamentaryzm

5. Renesansowa koncepcja państwa ,teoria ustroju mieszanego - Marsyliusz z Padwy (1275-1343), Wiek XIV to załamanie idei uniwersalizmu papieskiego, cesarstwa i rozwój monarchii stanowych, czego wynikiem był kryzys światopoglądowy średniowiecza. Problemy Kościoła wykorzystali koncyliaryści, którzy krytykowali prymat papieski, chcąc wyższej władzy kolegium biskupów- soboru. Przeczyli twierdzeniom o nieomylności papieża- tę cechę przypisywali powszechnemu Kościołowi. Uważali, że papież może być sądzony przez sobór a nawet usunięty z urzędu za herezje. Pochwała kolegialności była odzwierciedleniem dążeń do większej autonomii kościołów narodowych.Wiek XIV to również rozkwit nauki prawa. Uniwersytety( szczególnie we Włoszech) dokonywały adaptacji prawa justyniańskiego na potrzeby teraźniejszości. Prawo rzymskie nasiąknęło nowymi systemami, pojęciami zaciągniętymi z prawa lennego, miejskiego, rodzimego, co pozwoliło na rozwój gospodarki towarowo- pieniężnej, rozwojem miast. Prawo stało się wysoko cenioną nauką a rozwój uniwersytetów sprzyjał jej umiędzynarodowieniu.

William Ockham 1300-1349)

Doktryny reformacyjne, utopie renesansowe

Idea suwerenności Jeana Bodina .Makiawelizm jako metoda uprawnia polityki

Parlamentaryzm .Rzeczpospolita szlachecka .Koncepcja monarchii absolutnej.

Rządy parlamentarno -gabinetowe w Wielkiej Brytanii

Merkantylizm jako doktryna gospodarcza Europy XVI-XVII wieku; jego podłoże i charakterystyka; definiowanie bogactwa, zasada dodatniego bilansu handlowego, industrializm, interwencjonalizm państwowy autarkia

  Niccolo Machiavelli.( 1469- 1527)

Z wykształcenia prawnik, pochodził ze szlachetnego rodu związanego z Florencją i dla republiki wielce zasłużonego. Sam brał czynny udział w polityce- piastował stanowisko sekretarza. Był naocznym świadkiem wzlotu i upadku Dominikana Savonaroli, przywódcy antypapieskiej rewolty. Jednak po dojściu do władzy rodziny Medyceuszy został skazany na wygnanie na którym do końca życia już pozostał. Jego najważniejsze dzieła to: O sztuce wojennej, Rozważania nad pierwszymi dziesięcioma księgami Tytusa Liwiusza, Książę.

Podstawą jego wnioskowania jest doświadczenie. Mówienie o ideach dobra, sprawiedliwości to niepotrzebny balast. Dla praktyki liczy się nie to, co chciałoby się robić, ale właściwa ocena tego, co ludzie faktycznie czynią. Indukcja to jedyna gwarancja realizmu. Machiavelli uważał, że w świecie dobro i zło równoważą się oraz przemieszczają w czasie i przestrzeni. I tak cyklicznie państwa upadają by znów znieść się na szczyty sławy. Dlatego nigdy nie należy wątpić w możliwość odrodzenia narodowej potęgi. Władca rządząc, musi znać prawa życia społecznego oraz znać naturę i mechanikę działań człowieka.

Zachowanie człowieka poddane jest zawsze dwom zasadom: fortunie i virtu. Fortuna to los, przeznaczenie, zespół wydarzeń na który nie mamy wpływu, nie możemy przewidzieć, ponieważ człowiek nie jest wstanie zrozumieć związku przyczynowego. Jednak fortuna przesądza tylko część ludzkich zachowań. Inne należą do virtu, czyli do przedsiębiorczości, energii i zdolności człowieka. Jest jednak reguła, że fortuna niszczy słabych, biernych, mało ambitnych. Zycie sprzyja śmiałym- wybitni, aktywni nie powstrzymają fortuny, ale mogą zmniejszyć jej działania, skutki- i władcy powinni o tym wiedzieć. Powinni wiedzieć również o tym, że ludzie z natury są skłonni bardziej do złego, aniżeli do dobrego. „ ludzie prędzej przeboleją śmierć ojca niż utratę ojcowizny”. Są zmienni, niewdzięczni- „ zawsze źli, jeśli mus konieczności nie uczynił ich dobrymi”. A więc do uszlachetnienia potrzeba presji- głód uczy pracowitości, prawo- dobrego postępowania. Władca poniesie klęskę jeśli będzie rządzić wbrew naturze poddanych i gdy nie zrozumie tendencji własnej epoki i praw.

Uważał, że wśród powszechnego zepsucia potrzebna jest twarda władza monarchy- jest ona potrzebna do rozprawienia się z wrogami, by móc ustanowić nowy porządek. Polityka nie jest moralna ani niemoralna. Nie może być miejsca dla reguł moralnych. W polityce liczy się skuteczność. Historia nie krytykuje zwyciężonych- racja stanu usprawiedliwia wszystkie czyny złe. Nie był amoralny, jednak uważał, że w określonych warunkach np. zbrodnia przynieść może lepszy rezultat niż działanie wyłącznie moralne. Nie można być moralnym gdy czasy takie nie są- oznacza to pewną klęskę. Poddani mogą kochać swego władcę- ale do czasu gdy jest im potrzebny. Dlatego lepiej gdy się go boją. Karać powinien srogo i rzadko, a nagrody rozdawane po trochu, by poddani mogli się nimi lepiej rozkoszować. Siłę i terror trzeba łączyć z podstępem i zdradą. Władca musi być realistą- polityka to sztuka możliwości. Machiavelli uważał, że książę w czasie pełnienia swej funkcji ma 2-3 okazje do podjęcia najważniejszych decyzji- i biada mu jeżeli ich szybko nie wykorzysta.

Książę Machiavellego jest bezwzględny, ale tępi tylko tych co naskakują na władzę, unika terroru, nie wzbudza nienawiści wśród poddanych, nie nastaje na ich własność, wie, że lud nie chce być tylko uciskanym, dba o równowagę społeczną, łagodzi skrajne różnice majątkowe, dba by poddani stale go potrzebowali, bo wówczas będą mu stale wierni.

Jeżeli o chodzi religię, Niccolo uważał, że bywa pożyteczna, kiedy kształtuje cnoty obywatelskie, kiedy uczy służby dla państwa i jego władcy. Musi wyzbyć się ambicji politycznych, być religią państwową, obywatelską i wsparta autorytetem władcy.

Nie popierał dyktatury jako rządów trwałych. Uważał, że może być korzystna w sytuacji przejściowej. Po stabilizacji powinna zostać zastąpiona modelem państwa trwałego jakim jest republika. Gwarantuje ona trwałość, lepiej chroni wolność. Nie rozumiał jednak republiki jako ludowładztwa- brzydził się cuchnącym plebsem i pasożytniczą szlachtą. Podstawą ustroju miało być średnie i bogate mieszczaństwo, które zapewniałoby nietykalność własności, rozwój produkcji i handlu. Gwarancją trwałości i rządności republiki miały być prawo i silna armia. Machiavelli krytykował wojsko najemne, które niechętnie przelewa krew, często zdradza i jest jedną z przyczyn słabości kraju. Dlatego najlepszą armią jest armia złożona z obywateli, czyli narodowa, poddana zwierzchności państwa.

Jego dzieła wzbudzały wiele kontrowersji, zostały odrzucone przez Kościół, na soborze trydenckim spalono jego obraz, a twórczość wpisano do spisu ksiąg zakazanych.

Jean Bodin i problem suwerenności władzy państwowej.

Wybitny humanista, prawnik, twórca teorii suwerenności władzy państwowej, obrońca tolerancji religijnej, autor dzieła: Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej.

W swych badaniach odrzucił Biblię jako źródło dowodzenia, przyjmując doświadczenie za punkt wyjścia. Jego nauka o państwa, a szczególnie teoria suwerenności władzy państwowej wpłynęła na umocnienie się doktryny absolutyzmu królewskiego.

Podstawą rozważań było państwo, które zdaniem autora, w życiu społecznym jest nieprzecenione. Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele. A sprawiedliwe jest wówczas, gdy respektuje

Ideologia wzmocnienia władzy królewskiej oraz program egzekucji praw- str. 89.

Andrzej Frycz Modrzewski- najwybitniejsza postać polskiego Odrodzenia i w Europie. Autor dzieła O poprawie Rzeczypospolitej z 1551 roku. Skończył Akademię Krakowską, był sekretarzem prymasa Łaskiego, podróżował. Nie cieszył się sympatia duchowieństwa, ponieważ współpracował z ruchem egzekucyjnym, ale jego program daleko wykraczał poza ich postulaty.

Skonstruował ideę złagodzenia przedziałów stanowych i zaproponował pewną demokratyzację ustroju państwa, a także reformy Kościoła w Polsce. Był to program realny, pozbawiony utopii i pięknych haseł.

Krytykował stosunki społeczne w kraju. Bronił chłopa, protestując nadmiernej pańszczyźnie, kwestionował utrzymywanie poddaństwa, domagał się ochrony prawnej, a opiekę nad nim chciał powierzyć państwu, domagał się zrównania kar pomiędzy chłopem a szlachcicem.

Bronił również mieszczan- domagał się ich udziału w apelacyjnym trybunale państwowym, równouprawnienia wyznaniowego, miejsc w sejmie, ich wpływu na wybór królewskiej dynastii. Uważał, że do usprawniania państwa powinny przyczyniać się wszystkie stany- Zaiste samą tylko szlachtą Rzeczypospolita kwitnąć nie może.

Proponował zwiększenie władzy króla. Miał być sternikiem, arbitrem w sporach między stanami, strażnikiem równowagi politycznej. On miał tworzyć prawo( wraz z organem złożonym z uczonych). Chciał ograniczyć rolę rady senatorskiej- króla miały nie wiązać weta senatu.

Domagał się kodyfikacji praw, żądał praw jasnych i humanitarnych, które zrównywały wszystkich w odpowiedzialności karnej. Podstawą skodyfikowanego prawa polskiego miało być prawo rzymskie. Żądał demokratyzacji Kościoła, dopuszczenia nie-szlachty do jego dostojeństw. Opowiadał się za zaprzestaniem jakichkolwiek wojen, opowiadał się za pokojową współpracą państw.

5. Thomas Hobbes: utylitarne korzenie umowy społecznej, stan przedpaństwowy, treść umowy i jej skutki.

Autor Lewiatana, dzieła będącego pochwałą absolutyzmu. Był przeciwnikiem rewolucji angielskiej. Zdławienie ruchu ludowego i dyktatura Cromwella pozwoliła autorowi wrócić do Anglii.

Natura ludzka. Stan natury. Punktem wyjścia systemu politycznego Hobbesa było założenie o egoistycznej naturze człowieka, rządzonego przez namiętności. Ludzie nigdy nie pogodzą się z równością, każdy chce mieć więcej, dlatego prowadziło to od początku do konfliktów, przemocy. Wszyscy walczyli ze wszystkimi- i nawet same wojny nie były tylko zmaganiami pierwotnych, ale ich sama groźba wybuchu, sam ten niepokój, bycie w ciągłej gotowości.

Jednak człowiek oprócz namiętności kieruje się również rozumem- a jego przejawem jest instynkt samozachowawczy, który nakazuje dążyć do pokoju, dotrzymywać umowy, nie mścić się itd. Ale stan wojny na to nie pozwalał. Prawo natury nie mogło rozwinąć się tak długo jak długo nie było władzy, która za pomocą siły kazała to prawo respektować. Bez suwerena były to tylko mrzonki. Nie byłyby prawem bo by nie stał za nimi przymus. Umysł bez władzy nie brał góry nad namiętnościami.

Powstanie państwa. Ludzie w końcu odnieśli zwycięstwo nad namiętnościami poprzez zawarcie umowy społecznej. Nie była to umowa z władcą( jak chciał Grocjusz), ani zrzeczenie się praw na rzecz ogółu( jak Spinoza to widział), lecz była to umowa każdego z każdym oddająca swe wszystkie prawa osobie trzeciej( lub ciału kolegialnemu), nie biorącej udziału w umowie. Ludzie umówili się przekazać prawo rządzenia nad sobą pewnej jednostce pod warunkiem, że każda jednostka postąpi w ten sam sposób. Tak powstało prawo a wraz z nim ustała naturalna wolność ludzi, pojawiło się prawo, własność, gospodarka i ochrona.

Pochwała absolutyzmu. Państwo jest absolutnym władcą jednostek- taki jest wynik umowy społecznej. Suweren dostał władzę jakby w darze od ludzi. Poddani nie mogą zmienić warunków umowy, zrzekli się swej wolności całkowicie i nieodwołalnie, nie mogą również zmienić formy rządzenia, skarżyć władcę o niesprawiedliwość, ponieważ źródłem jego władzy jest zgoda wszystkich jednostek i każdy ma swój udział w działaniu suwerena. Nie może też być suweren zależny od poddanych- kiedy zawierano umowę, nie było jeszcze społeczeństwa, były tylko jednostki. Umowa stworzyła od razu władzę i społeczeństwo. Czyli władza determinowała istnienie społeczeństwa. Rozwiązanie umowy doprowadziłoby do stanu poprzedniego, czyli likwidacji społeczeństwa. Tylko władca decyduje o polityce, o doktrynach jakich należy uczyć poddanych, o sprawiedliwości. Tylko on reprezentuje swych poddanych, reszta( np. parlament) jest mu całkowicie podległa. Swą władzę rozciąga również na Kościół. Religia jest potrzebna w kształtowaniu postaw w społeczeństwie( pokory, posłuszeństwa).

Absolutyzm jest wyrazem woli ludu i wynika z przesłanek racjonalnych. Może nie jest zbyt łaskawy dla poddanych, ale jest lepszy od anarchii. Tylko absolutyzm skutecznie rządzi egoistami, każde jej osłabienie powoduje chorobę która może zakończyć się śmiercią- anarchią. Nie uważał jednak, że absolutyzm musi być królewski. Może być to władza zgromadzenia, nawet całego ludu- kontrakt nie wykluczał takich rzeczy, ale trudne byłoby to do urzeczywistnienia.

Hobbes widział w absolutyzmie realne korzyści dla jednostki. Zapewnienie bezpieczeństwa i ładu prowadziło do wzrostu gospodarczego, podwyższenia standardów życia, ochrony własności, zaspokajaniu ambicji i potrzeb poddanych. Mądry władca nie będzie tyranem, zostawi pewną swobodę, by społeczeństwo mogło się bogacić, zakładać rodziny, zdobywać wiedze- dla dobra państwa. Poddani mogli tylko w jednym przypadku odmówić posłuszeństwa- jeżeli suweren nie będzie wstanie zapewnić podstawowego celu umowy, mianowicie zapewnić bezpieczeństwa.

6. John Locke jako prekursor liberalizmu.

„Sławna rewolucja” i jej uwieńczenie w postaci Bill of Rights z 1689 roku dała początek nowej epoce monarchii konstytucyjnej. Głównym teoretykiem nowego ustroju Anglii był John Locke.

Stan natury. Prawo natury. Jego głównymi dziełami są: List o tolerancji i Dwa traktaty o rządzie. Locke koncepcje swe oparł na dwóch przesłankach. Pierwsza to empiryzm jako metoda badawcza( oparcie się na doświadczeniu), czego konsekwencją był racjonalizm i utylitaryzm. Druga przesłanka to przekonanie, że władzę królewską określa umowa z obywatelami, jako wyraz regulacji prawno naturalnej.

Obraz stanu przedpaństwowego różnił się od obrazu Hobbesa. Jego zdaniem była to epoka wolności i równości, gdzie ludzie nie byli jeszcze zdemoralizowani, gdzie nie byli niewolnikami swych namiętności, gdzie każdy podporządkowywał się prawu natury. Człowiek doszedł do tego prawa za pomocą rozumu i wiedział, że obowiązuje ono wszystkich jednakowo. Rodził się z tym prawem a wyrażało się ono w zachowaniu własności jakim było: życie, wolność, mienie. To prawo miało również sądzić i karać tych, którzy je naruszyli. Ludzie jednak zdecydowali się na utworzenie rządu ponieważ stan natury był niepewny. Konieczność karania przestępców była zatem wg Locke'a najważniejszą przesłanką ustanowienia władzy państwowej.

Teoria umowy społecznej. Umowa społeczna również diametralnie różni się od wersji hobbesowej. U Locke'a umowa ta składa się z dwóch aktów. Najpierw umawiają się z sobą jednostki, powołując społeczeństwo, a dopiero później zawiązuje się umowa społeczeństwa z władzą tworząca rząd, czyli państwo. W rezultacie rozwiązanie drugiego aktu nie niweczy samego społeczeństwa, które starsze jest od państwa.

Liberalne państwo. Przesłanką umowy były elementy utylitaryzmu. Ustanowienie władzy nie mogło prowadzić do rezygnacji z jej naturalnych praw. Celem tej umowy było ich umocnienie. A więc podstawowym zadaniem państwa jest ochrona tego, co istniało wcześniej- czyli praw natury. Państwo nie oznacza zmiany tych praw. Ludzie oddali władzy tylko jedno uprawnienie- karania gwałcicieli praw naturalnych. W tym zakresie państwo jest monopolistą. Dzięki państwu istnieje lepsza gwarancja skutecznego chronienia najważniejszego z praw natury: prawa do własności. Dlatego państwo mogło tworzyć prawo pozytywne i możliwość ich egzekwowania z użyciem siły włącznie. Ale państwo nie może tworzyć norm naruszających prawa natury. Państwo chroni to co było przed nim, co jest niezbywalne i niepodzielne, dlatego musi pozostawiać jednostkom swobodę działalności gospodarczej, politycznej, kulturalnej- tak Locke rozstrzyga problem suwerenności. Państwo ma chronić a zarazem nie wtrącać się do sfery indywidualnej wolności osobistej i ekonomicznej.

Tezy te doprowadziły autora do sformułowania podstawowej idei liberalizmu. Czyli do zasady indywidualizmu i prymacie praw naturalnych jednostki. Ograniczał on rolę państwa do ochrony życia i własności obywateli, zakazywał wkraczania państwa do sfery produkcji i wymiany, życia religijnego, kulturalnego, społecznego. Wszelkie partie, stowarzyszenia itp. miały cieszyć się pełną autonomią. Uważał, że własność jest podstawowym prawem człowieka, jest symbolem pracowitości, kryterium oceny jednostki i gorąco protestował przeciwko marnowaniu jakichś dóbr.

Głosił szacunek dla władz dbających o interes bogatych. Opór dopuszczał, traktując jednak go jako zło ostateczne. Ale najlepiej jest stworzyć rządy tak by nie dopuścić do tyranii. Wzorem była umiarkowana monarchia, w której władza była podzielona na władzę ustawodawczą, wykonawczą( wraz z sądownictwem) i federacyjną( polityka zagraniczna). Najważniejsze by nie łączyć władzy wykonawczej z ustawodawczą, ponieważ władza, która wykonywałaby prawo i mogła je stanowić, nie miałaby hamulców chroniących przed absolutyzmem. Władza ustawodawcza jest najważniejsza i stanowi ją parlament, który miałby reprezentować najszersze kręgi obywateli. Jednak wybory do parlamentu miały opierać się na cenzusie majątkowym- równość ludzie nie odnosiła się do prawa pozytywnego; polegała tylko na równym stosunku do praw naturalnych. Ideę podziału władz rozwinął w epoce oświecenia Monteskiusz w dziele O duchu praw

2. polityczna starożytnej Grecji okresu klasycznego - Sofiści, Herodot, Sokrates, Tukitydes
   Grecka myśl społeczna
   Grecka myśl społeczna charakteryzowała się systematycznością. Jest to pierwsza myśl, która zadawała sobie pytania o organizacji świata. Odchodziła od bezkrytycznego monizmu do dualizmu bezkrytycznego.
   Uważano, że jedno prawo obowiązuje w naturze (prawidłowości przyrody) oraz człowieka. Grecy pierwsi zauważyli, że istnieją dwa porządki. Odkryli autonomię jednostki (indywidualizm), którą jest w środowisku społecznym. Pierwsi stworzyli typ cywilizacji, który pozwalał na refleksję- człowiek świadomy własnych potrzeb, zastanawiał się, kim jest, czym jest, jaki ma status społeczny itd. Najważniejsza była Grecy odeszli od tego pojęcia. Społeczeństwo Hellady było→społeczność społeczeństwem niewolniczym. Składało się z niewolników i wolnych. Niewolnicy wytwarzali dobra powszechne. Istniał elityzm. Elita tworzyła pojęcia i wartości. Cała kultura grecka była tworzona przez elity społeczne. Był bardzo ożywiony kontakt ze wschodem. Gros umiejętności przejęli właśnie ze wschodu. To za sprawą głównie kontaktów również z dalekim wschodem. Czerpali z ich dorobku wiedzę przyrodniczą , filozoficzną, polityczną (głównie z Egiptu i Babilonii). Jednakże wykorzystywali dorobek wschodu, aby wejść dalej. Wykorzystywano morze do rozszerzenia horyzontów myślowych głównie przez przecieranie nowych szlaków handlowych. Następowała kumulacja doświadczenia z obserwacji innych kultur. Kumulacja doświadczenia społeczno-politycznego. W okresie wczesnohelleńskim - 12 i 10 wieku p.n.e. dominuje poczucie jedności świata greckiego. Grecy uważali iż ludźmi są tylko Helleni, a reszta to barbarzyńcy. Jest to podział etnocentryczny. Zaistniał fenomen polis- miasto obwarowane murami (etymologiczny sens) + tereny rolnicze przylegające do miasta. Polis mogło obejmować nawet całą wyspę (z greki - poli - liczyć).
   Była to organizacja polityczna, militarna, społeczna i gospodarcza. Rozwój kulturowy zmieniał do zaniku poczucia jedności Hellenów i do powiązania człowieka z pewnymi polis. Tylko w Grecji wystąpiło tzw. idea obywatelska (polite - obywatel). Wejście przynależności człowieka. Obywatel należał do polis (nie był niewolnikiem). Wystąpiła świadomość określająca rolę ludu (demos - lud). Zauważyli, że ta rola jest niezwykle ważna dla całokształtu państwa. Grecy byli pierwszą cywilizacją, która odwoływała się do woli powszechnej (opinii wszystkich obywateli). Było to naturalne - normalna procedura poprzedzająca działania. Obywatelami mogli być tylko wolni mężczyźni. We wczesnej literaturze greckiej pojawia się idea dobrego ustroju - eunomia (dobry ustrój). Oparty na ładzie, pokoju i sprawiedliwości. Grecy zauważyli, że są ustroje dobre i złe. Nie ma kwestii jaki przyjmiemy ustrój, tylko czy dobre będą jego rządy.
   Podstawowe formy ustroju:
   - Monarchia - dobry ustrój jeśli monarcha troszczy się o dobro państwa eunomia. Trzyma ład, pokój i rządzi sprawiedliwie. Dochodziło do buntów wtedy kiedy król przestrzegał prawa. Degeneracja monarchii - Monarchia przechodzi w tyranie (gdy władca troszczy się o siebie, a nie o państwo). Tyran jest podejrzliwy (z greki tyranos - tyran).
   - Arystokracja - [aristos - wybrani]. Władze sprawują wybrańcy - może być jeden lub wielu. Ogólnie arystokracja mogła zapewnić pokój. Za cel miała dobro państwa. Degeneracja arystokracji - Arystokracja przechodzi w oligarchie (oligos - mały). Mała grupa ludzi zainteresowana zachowaniem władzy w tej grupce ludzi. Arystokracja przechodzi w plutokracje (plutos - bogactwo). Grupa ludzi utrzymuje władze tylko w jednym celu, bogaceniu się.
   - Demokracja - (demos - lud, kratos - władza). Jest to władza większości. Lud musi być zdyscyplinowany i akceptować wybór ogółu. Degeneracja demokracji - Demokracja przechodzi w ochlokracje (ochlos - tłum). Rządy tłumu, motłochu. Jest to zdezorganizowana demokracja, nie mająca dyscypliny. Demokracja przechodzi w anarchie (bez rząd). Brak struktur państwa. Grecy bali się go najbardziej. Anarchia prędzej czy później zawsze prowadzi do tyranii. Demokracja przechodzi w timokracje (timos - zaszczyt). Rządzących interesują coraz to nowsze zaszczyty. Jest to forma ustroju gdzie środek zaczyna być celem. Uhonorowanie rządzącego. Forma demokratyczna i arystokratyczna mogą przejść w Timokracje. Szczególnie u wojskowych. System Sparty. Teokracja: władza pochodzi od boga. Sam władca jest bogiem (theos - Bóg). Grecy przeciwstawiali eunomi tzw. anornie, czyli zły ustrój. W skład anornii wchodzą ustroje zdegenerowane.
   Pierwsi sofiści odróżniali dwa czynniki w ludzkim otoczeniu:
   - naturalny
   - społeczny.
   Sofiści (sofis - nauczyciel mędrzec) od 5 i 4 w. pne.
   Poprzedzeni myślą filozoficzną filozofów jońskich, pitagorejczyków, Heraklita z Efezu, Anaksymandera, Anaksynesa itd.
   Szkoła eleatów - Portemites, Zenon z Elei, Ksenofon.
   Szkoła naturalizmu - Empedokles z Agrygentu, Anaksacjoras, Demokryt.
   Tales z Miletu - 6 i 7 w. Pne. polityk, mędrzec, technik inżynier, uczony geometrii. Oddzielił naukę od umiejętności. Umiejętność - pojedyncze twierdzenie. Nauka - twierdzenia powiązane między sobą, są - Polis zorganizowana stosownie do potrzeb jednostki.
   - Sensowność praw oceniać należy, jako przydatność dla jednostki.
   - Prawa obowiązują za zgodą obywateli.
   Pierwsza koncepcja umowy społecznej. Natura ludzka jest z gruntu zła - rządzi się egoizmem, nie jest idylliczna. Etap zdobycia zdolności politycznych - jednoczenie się w społeczności (zbiorowości) i kształtują tożsamość wspólną. Prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką i względną, tak samo jak kryteria dobra i zła. Prawo samo w sobie należy modyfikować i przez dyskusję ulepszać jego formę. Prawa nie są jednoznaczne, są względne.
   Gorgiasz z Laotinoi (483 - 385 pne.)
   Był sycylijczykiem. Reprezentuje kierunek zwany okazjonalizmem. To od środowiska będzie zależało zdobywanie prawdy. Nie ma zasad wspólnie obowiązujących całe społeczeństwo (nawet prawo). Wszystko zależy od zachowania jednostki. Mówił o pluralizmie moralnym - w danym społeczeństwie istnieje kilka systemów moralnych (u kobiety, mężczyzny, wojownika, rzemieślnika, jest on inny).
   Istnieją również różne dzielności, jest inna dla każdego. Podejmował problematykę prawa natury. Dostrzegał różnice pomiędzy prawem pisanym (nie zawsze jest sprawiedliwe i rozsądne), a prawem mówionym. Nie zawsze prawo pisane odpowiada wymogą ładu i poczucia sprawiedliwości. Prawo natury odwołuje się do rozumu, racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb.
   Hippiasz z Elidy (około 5 wieku pne.)
   Przedstawił wizję wielkiej wspólnoty ludzkości. Wszystkich uważał jako obywateli świata. Wszyscy podlegają prawą natury - odpowiada harmonii świata i tworzy więzi pomiędzy jednostkami.
   Zakłada przewagę prawa natury nad prawem pozytywnym (pisanym). Przewaga prawa natury wynika z:
   - desakralizacja prawa pozytywnego (pisanego)
   - wprowadza teorie kosmopolityczną (obywatel świata)
   - koncepcja egalitarystyczna (egalitaryzm - równość) - każdy obywatel jest równy
   Przygotowali pole badawcze wymiaru społecznego i humanistycznego.
   Herodot (484 - 425 pne.)
   Grecki historyk podróżnik. Przebywał w Atenach. Nazwany został przez Cycerona ojcem historii. Jego dzieło pod tytułem „Dzieje” pisane prozą. Opisywał wrogie stosunki pomiędzy ludami Europy i Azji. Materiał posiadał z przebytych podróży. Zwolennik demokracji. Wysuną Wielką koncepcję historiozoficzną - przekonanie, że istnieje jeden ład moralny. Na szczycie znajduje się bóstwo, które każe za przewinienia. W „Dziejach” są pierwiastki mitologiczne i religijne. Było to głównym źródłem dziejów za czasów średniowiecza i renesansu, około 17 wieku we Włoszech. Irracjonalizm mieszał się z racjonalizmem.
   Sokrates ( 469 - 399 pne.)
   Uczeń sofistów. Później stał się pogromcą myśli sofistycznej. Syn rzeźbiarza i położnej. Nie zostawił żadnych prac pisanych, nauczał ustnie. Zajmował się uczeniem młodzieży i przechodnich ludzi. Zrobił sobie wrogów. Krytykował sofistów za pobieranie opłat za naukę. Żył w nędzy, był wzorem cnót obywatelskich, miał problemy z żoną - Ksantypą. Oskarżony o deprawację młodzieży i skazany przez Radę na śmierć. Wypija cykutę i dokonuje przemowy. Umiejętnie zadawał pytania. Humanizm opierał się na zasadzie poznania samego siebie. Postępowanie Ateńczyków poprzez umiarkowanie, pracę i sprawiedliwość. Praca to przejaw normalnego życia (nie przymus). Istnieje prawda obiektywna. Sprawiedliwość to umiarkowanie, poszanowanie swojej i cudzej godności, praworządności. Demokracja - równość i wolność słowa. To co mówił stosował w życiu, tzw. Intelektualizm etyczny.
   Cnota = Wiedza = Sprawiedliwość.
   Każdy ma prawo do wiedzy i sprawiedliwości. Przebywanie w państwie - zgoda jednostki na poszanowanie praw tego państwa. Teza, że każda jednostka powinna wykonywać pracę dla polis.
   Wyróżniał ustroje:
   1. Monarchia - ustrój z królem panującym. Chroni obywateli w sposób legitymizowania swej władzy. Sam musi przestrzegać ustanowionych praw. Musi szanować godności innych obywateli.
   2. Tyrania - wtedy gdy monarcha przestaje szanować godności innych obywateli.
   3. Arystokracja - rząd elity, wąskiej grupy społecznej. Zmierza zawsze ku zabezpieczeniu interesów wąskiej grupy, a nie polis.
   4. Demokracja - jako najwspanialszy ustrój. Rzecznik demokracji. Każdy obywatel ma wpływ na władzę, a wręcz powinien walczyć o nią. Sokrates uważał, że demokracja ma jeden moment szkodliwy - gdy ludzie podejmują decyzję wraz z emocjami. Musi być według niego racjonalna dyskusja.
   Przyśnił mu się łabędź na jego kolanach, tego dnia przyłączył się do niego Platon.
   2. Myśl społeczna Platona - koncepcja państwa, definicja sprawiedliwości, degeneracja ustroju, podział w państwie na warstwy.
   Platon (427 - 347 pne.)
   Właściwe imię to Arystokles. Urodził się w Atenach, w jednym z najznakomitszych rodów ateńskich. Spokrewniony z Krytiaszem i Harmenidesem (najbardziej aktywni tyrani). Największy uczeń Sokratesa. Strasznie nieufny do demokracji. Założył Akademię Platońską - przetrwała do 529r ne. - zamknięta przez Justyniana. Autor 36 dialogów między innymi „Państwo” - 10 dialogów - idealne państwo, „Prawa” - modyfikacja „Państwa”. Prawdziwy byt to idee (rzeczywisty świat i świat idei). Idea piękna i dobra jest najdoskonalsza. Dualizm ciała i duszy. Idee Platona można poznać przez rozum - tylko. Poznanie empiryczne jest niepewne. Metoda nauki - dialektyka tj. zestawienie twierdzeń i pojęć , dokonana analiza oraz ich synteza.
   Podzielił koncepcje państwa na:
   - Idealną polis (idealne państwo, gdzie uwypukla się wizje absolutne, skrajnie racjonalnych rządów)
   - Ustroje świata (degeneracja tych ustrojów np. timokracja, oligarchia demokracja, tyrania)
   Charakterystyka ustrojów politycznych według Platona:
   - Timokracja - najmniej skażona forma rządów (wzorem Sparta). Cechowała się rządami wojskowymi (rygor, życie wojska). Typowe wartości to: skromność, powściągliwość, dążenie do osiągnięcia zaszczytów (szczególnie na polu walki). Wadą tego ustroju jest to że może dokonać się przewartościowanie systemu etycznego. Pożądanie zaszczytów może przezwyciężyć zdrowy rozsądek. Władzę pełnią żołnierze, zamiast filozofów i mędrców. Degeneruje się i zmienia w Oligarchie.
   - Oligarchia - zwycięża żądza bogacenia się. Dochodzi do podziału ekonomiczno - społecznego na ludzi zamożnych i biedotę. To prowadzi do buntu mas, gdzie obywatele walczą o równość i władzę. To prowadzi do degeneracji i zmiany na Demokracje.
   - Demokracja - rządzą wszyscy i nikt. Wcześniej czy później musi to prowadzić do zanarchizowania państwa. Rządzą ludzie niekompetentni i przypadkowi. Wynikiem jest zapaść tradycji i cnót obywatelskich. Sytuacja prowadzi do patologii społecznej. Arystokracja prowadzi do spisków, a lud nie ufa elitą. Powstaje Anarchia.
   - Anarchia - jest to żyzna gleba dla demagogów. Będą wmawiali ludowi, że walczą przeciwko elitą. Przejmują władzę po zdobyciu zaufania przez ludzi. Ostatnim stadium degradacji jest Tyrania.
   - Tyrania - obywatel boi się zabierać głos, zanik cnót obywatelskich. Przecięcie więzów pomiędzy ludem a władzą. Strach przed przymusem.
   Platon dokonał analizy historio filozoficznej. Chciał dostrzec źródło, genezę tego destrukcyjnego procesu. Najważniejszym źródłem degeneracji ustroju, sprawiedliwości społecznej jest nadmierne zróżnicowanie majątkowe. Największy wpływ na potomnych. Miał kilka poglądów na stworzenie państwa. Demokracja zawsze powstaje w wyniku przewrotu (biedni jednych mordują, drugich wyganiają, a trzecich dopuszczają do zaszczytów). Lud popada w szał wolności (brak odpowiedzialności i demoralizacja oraz destabilizacja). Platon był największym przeciwnikiem demokracji. Degeneracja osobowości jednostki. Przewartościowanie wartości negatywnych na pozytywne. Nierząd jest niezależnością, niepohamowaną rozpustą nazywany pańskim gestem. Bezczelność jest uznawana za męstwo. Odrzucenie starych wartości dla nihilizmu. Demokracja zawsze wyzwala skrajność w korzystaniu z wolności. Liberalizm (libertynizm - wolność jednej jednostki).
   Lud sam sobie nakłada okowy. Pancerzem jest idealne państwo Platona (skrajnie racjonalistyczne). Doskonałość ustroju mierzy się za pomocą sprawiedliwości, stosunków społeczno - politycznych. Sprawiedliwość opiera się na „cnotach kardynalnych” (wartości): mądrość (sophia), męstwo, umiarkowanie, poczucie sprawiedliwości. Gdy zachowuje się te cechy, to człowiek rozwija się harmonijnie. Degeneracja sprawiedliwości powoduje degeneracje ustroju. Tylko w idealnym polis możliwe jest osiągnięcie stworzenia zrębów sprawiedliwości. To gwarantuje harmonijność rozwoju państwa. Próbuje odwzorować absolut funkcjonujący w świecie. Naczelnymi zasadami polis są: dobro i rozum. Państwo Platońskie oparte jest na wiedzy, wprowadza zasady równouprawnienia płci.
   Dokonuje podziału społeczeństwa:
   1. filozofowie i mędrcy,
   2. żołnierze i strażnicy,
   3. wytwórcy i rzemieślnicy.
   Najważniejsze władze spełniają filozofowie i mędrcy - kultura ducha. Nacisk na sport, w wieku 20 lat przerodził się w selekcję na: zdolnych (dalsza nauka), i nie zdolnych. Najzdolniejsi będą sprawowali funkcję publiczne (35 - 50 rok życia), po 50 przechodzą do elity (są w stanie połączyć wiedzę pragmatyczną i rozum).
   Strażnicy i wojownicy którzy nie przeszli selekcji w wieku 20 lat pełnią rolę obrońców polis (zarówno mężczyźni jak i kobiety). Strażnicy żyją w totalnym oddaniu państwu (są szkoleni), odrzucają rodziny by być strażnikami. Żyją tworząc komunę (dokładnie określony okres reprodukcji), wszyscy są wychowywani przez wszystkich.
   Rzemieślnicy (wszyscy , którzy wypracowali dobra materialne), mieli dostarczać państwu potrzebnych produktów do życia.
   Strażnicy i mędrcy nie mogli posiadać majątku, są samowystarczalni. Panuje absolutna kontrola życia publicznego jak i prywatnego, mała rodzina poświęcona w imię wspólnoty.
   Dwie cechy państwa idealnego:
   - rozkład współczesnej organizacji polis,
   - grecka polis upadnie.
   3. Arystoteles - myśl społeczno-polityczna (nie filozofia).
   Arystoteles (384 - 322 pne.)
   Urodzony w Staginie - Jońska kolonia. W rodzinie lekarzy, gdzie zawód przekazywano z pokolenia na pokolenie. Przywiązany z tego powodu do badań empirycznych. Podstawą dla całego systemu to biologia i przyrodoznawstwo. Lata 360 -348 pne. spędził w Akademii Platońskiej. Od 342 - 335 na dworze Filipa Macedońskiego (ojca Aleksandra). Wrócił do Aten i w latach 335 -322 założył Likejon (swoją szkołę). Odrzucał Platońską koncepcje, uważał że idea to fikcja, mnożenie bytów. Prawdziwym bytem jest substancja, którą tworzy materia (ożywiona i bierna) oraz forma (ilościowa i jakościowa). Poznanie oparte na empirii, dokonywanie obróbki rozumowej.
   W etyce uważał, że celem dla człowieka jest eudajmonia (szczęście). Nie jest idealnie, ale jest realnie. Zebrał ogromny materiał badawczy, materiał z 158 polis greckich. Opierał się na faktach. Zbiór był obiektywny, bardzo dokładny i wnikliwy. Odrzucał utopijne wizje, idee jako byt. Widział i obserwował skrajne różnice pomiędzy warstwami społecznymi. Nie odrzucał niewolnictwa - to podstawa ekonomiczna społeczeństwa, uważał niewolnika za najdoskonalsze narzędzie. Jedni rządzą, a inni muszą na nich pracować. Naturalne jest że tak jak głupi musi słuchać mądrego, słaby silnego to niewolnik musi słuchać pana. Prawo powinno to sankcjonować.
   Podział ludzi wolnych:
   - znakomici (bogaci, oligarchowie),
   - stan średni
   - lud prosty (bez majątku).
   Klasa pośrednia tzw. stan średni, i właśnie z tej warstwy Arystoteles tworzy klasę najważniejszą, na tej klasie oparte jest państwo (greckie polis). Posiada najwięcej cech pozytywnych. Jest złotym środkiem, gwarantuje zachowanie cnót obywatelskich, poczucia obowiązku, zdrowie moralne, obrońcy wolności, rzecznik postępu społecznego i obywatelskiego.
   Człowiek to istota polityczna (polityczny, państwowy, społeczny) [tzw. Zzon politikon].
   Naturalne jest tworzenie małych grup, najmniejszą organizacją społeczną jest rodzina. Niewolników zalicza się do rodziny. Rodzina to ludzie wolni i niewolnicy.
   Rodzaje więzi:
   - pan - niewolnik,
   - mąż - żona,
   - ojciec - dzieci,
   - gospodarstwo rodzinne (stąd słowo ekonomia - zarządzanie w rodzinie).
   Mąż i ojciec jest głową rodziny, ale zobowiązany jest troszczyć się o dobro gospodarstwa - namiastka władzy państwowej. Ojciec postępuje zgodnie z prawem, poczuciem słuszności i powinien kierować się sprawiedliwością.
   Państwo powstało w sposób naturalny - ludzie sami do tego dążyli, odpowiadało ono potrzebą osobowości ludzkiej. Dążenie do życia w grupie (indywidualny rozwój jak i rozwój zbiorowy). Odrzucał zupełnie koncepcje umowy społecznej. Państwo to rezultat cech natury człowieka.
   Cel państwa:
   - zorganizowanie dobrego życia obywatelom,
   - gwarancja bezpieczeństwa,
   - dostatku materialnego,
   - warunki rozwoju duchowego.
   Dobrze zorganizowane państwo sprzyja pogłębieniu dostatku materialnego jak i gwarantuje rozwój kulturowy i moralny. Państwo to organizacja, która scala jednostki, rodziny, grupy społeczne. Powinno osiągnąć samowystarczalność ekonomiczną, militarną i duchową. Państwo jest instytucją wspólnotową. Warunkiem sprawnego funkcjonowania jest zachowanie sprawiedliwości.
   Arystoteles zarysował podział władzy, w każdym państwie istnieją czynniki podstawowe:
   - Obradujący - (najważniejszy czynnik) dzisiejsza legislatywa (władza decyduje o pokoju lub wojnie, o każe śmierci, o sojusznikach, i na jakich warunkach i komu konfiskujemy majątek, o wyborze urzędników państwowych itp.
   - Rządzący - dzisiejsza władza wykonawcza, podporządkowana czynnikowi obradującemu, wykonuje to co zadecydował, nie ma wpływu na decyzje.
   - Sądzący - wybierani obywatele, którzy rozstrzygają zgodnie z prawem naturalnym i poczuciem sprawiedliwości, sądzą wszystkich.
   Państwo tworzą obywatele - koncepcja obywateli. Żeby być obywatelem nie wystarczy zamieszkiwać danego terytorium, posiadać prawo do któregoś z czynników podstawowych, potomkiem obywateli. Żeby nim być, trzeba aktywnie brać udział w zgromadzeniach ludowych i sądach, bezpośredni udział w rządach. Obywatele to ci, którzy mają czas do sprawowania funkcji.
   
   Arystoteles usystematyzował ustroje państwa (według dwóch kryteriów):
   1. kto rządzi: jednostka, grupa elitarna czy ogół.
   2. dobre lub złe.
   Ustroje dobre mają za cel dobro ogółu, pomyślność powszechną. Złe natomiast korzyści rządzących.
   Dobre - monarchia, arystokracja, politea.
   Złe - tyrania, oligarchia, demokracja.
   Odrzucił platońską zasadę degeneracji ustroju.
   Charakterystyka ustrojów państwowych według Arystotelesa:
   - Monarchia - Gwarancja prawa, godności, racjonalne kierowanie państwem. Może przerodzić się w Tyranie, kiedy władca nadużywa prawa, jest demagogiem. Najgorsza jest wtedy Tyrania.
   - Arystokracja - Rządy sprawują wybitni obywatele tak zwana Arystokracja ducha. Przechodzi w Oligarchie, kiedy najbogatsi uzyskują największy wpływ na władzę. Najpopularniejszy system.
   - Demokracja - „Władza ludu nie zawsze oznacza władzę na korzyść tego ludu”. Ogół ma problemy pełnienia perspektywicznego, raczej doraźnie. Dba o zagwarantowanie własnych interesów. Zmierza do Partykularyzmu. Problem braku długofalowej polityki. Lud kieruje się w stronę wolności, lecz jest to wbrew rządom naturalnym.
   - Politea - Najdoskonalszy ustrój. Zachowana równowaga pomiędzy bogatymi a ludem. Dominuje klasa średnia - najważniejszy wpływ na rządy. Wybór większością głosów. Reprezentowana zasada umiarkowania, poszanowanie praw, gwarancja cnót obywatelskich, stabilizacja.
   Poczucie sprawiedliwości według Arystotelesa powinno być zagwarantowane przez dobrą organizację ustroju.
   Podział sprawiedliwości:
   1. Ogólna (formalna) - zagwarantowana normami prawnymi.
   2. szczegółowa (materialna) - wynik polityczna sprawiedliwość obywatela w zakresie słuszności i obowiązków obywateli.
   Sprawiedliwość polityczna - (dziś rządy prawa) gwarancja równości wszystkich wobec prawa. Dzieli ją na:
   - sprawiedliwość polityczną przyrodzoną (prawo naturalne),
   - sprawiedliwość polityczną stanowioną (prawo ustawodawcy).
   Prawo stanowione powinno wynikać z prawa naturalnego - ich współzależności. Inaczej prawo naturalne to zdroworozsądkowe - słuszność, prawość.
   Teoria praw naturalnych - wywodzą się z natury człowieka i rozsądnego postępowania. Źródłami są osobowości człowieka. Prawo naturalne znajduje odbicie w grupach społecznych, które są zawiązywane przez ludzi.
   Sprawiedliwość polityczna:
   - przyrodzona (prawem naturalnym),
   - stanowiona.
   Zasada współzależności działania prawa przyrodzonego i stanowionego. Jeżeli stanowione przestaje spełniać funkcje to wtedy ludzie powinni zastanowić się co jest nie tak - poczucie słuszności i prawości. Prawo musi wywodzić się z człowieka. Prawo natury znajduje odbicie w grupach społecznych. Najpierw jest prawo naturalne, następnie kodyfikacja - prawo stanowione.
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   4. Stoicyzm - podział, kto rozpoczął, Zenion z Kition, Polibiusz, Markus Tulius Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz.
   Stoicyzm:
   Spiha dwie epoki - upadek Grecji i początek Rzymu. Łączy kilka prądów myślowych. Ta fuzja filozofów wpłynęła na jej kreatywność, atrakcyjność przez pokolenia filozofów.
   Trzy ery rozwoju:
   - stary
   - średni
   - młody
   Zenion z Kition [Cypr] (ok. 336 - 264 pne.)
   Jego poglądy spopularyzował Hryzyp z Soloi (280 - 205 pne.). stoicy z okresu starego stworzyli jednorodny system filozoficzny oparty o uniwersalną zasadę, która manifestowała się w przemijających i odradzających cyklach kosmosu. Reprezentowali stanowisko deterministyczne, co za tym idzie bieg wypadków następuje z ustaloną kolejnością. Cnotą według stoików było doskonalenie rozwoju poprzez szukanie dobra i zła - pogłębienie kultury intelektualnej. Według stoików ludzie dzielili się na: mądrych i głupich. Również modelem, idealnym człowieka jest mędrzec - jego postawa sprowadza się do poddania się nakazą i normą które wynikają z prawa natury. Prawo natury jest wieczne. Drugim czynnikiem jest podporządkowanie się prawą wyższego porządkowi (boski porządek). Kosmopolityczny obywatel - koncepcja. Zrównanie ludzi, ustawodawstwo powinno odpowiadać postulatom naturalnym.
   Stoicy wprowadzili kosmopolityczną teorię obywatelstwa światowego. Wszyscy ludzie powinni być wolni. Własną wolę w tworzeniu osobowości obywatela odgrywa postawa i tożsamość jednostki. Zasada ponadnarodowego państwa. Grecka polis jest przeżytkiem. Cechowali się głębokim (krytycyzmem?). każdy ustrój może być ustrojem dobrym. Skupiali się na cechach władzy. Stoja średnia przywiązywała wagę do strony materialnej. Lansowała stronę akceptacji rolnictwa.
   Polibiusz (ok. 200 - 118 pne.)
   Przybył z Macedonii, był historykiem - dzieło „Historia”. Zostawił również oceny różnych form ustrojów. Był eklektykiem, wpływ rosnącej potęgi Rzymu - zachwycał się tym. Uważał, że Rzym może być władcą całego świata.
   Dwie najważniejsze cechy:
   - dobra organizacja, świetnie wykształconej armii
   - stałość rządów gwarantujących panowanie prawa, programowość i niezłomność zdobywania celu.
   Polibiusz przyjął teorię politycznego rozwoju państwa. Monarchia - okres wzrostu, Tyrania - upadek itd. Ustrój mieszany - pierwotnie arystokracja, monarchie, udział ludu. Wzorem do tego ustrój rzymski. Konsulowie - to pierwsi monarchowie, senat - arystokracja, Zgromadzenie ludowe - władza ludu. Rzym dla Polibiusza był ideałem sprawiedliwości zorganizowanej przez państwo. Łączyło się to z ideałami stoickimi. Rzym - przewodnik cywilizacji światowej, poprzez prawa osiągnął uniwersalną sprawiedliwość.
   Markus Tulius Cyceron (106 - 33 pne.)
   Literatura polityczna, wykształcony - prawo, retoryka. Piastował najwyższe urzędy - konsul. Zwolennik republiki. Znakomity mówca, pisarz, filozof. Najwybitniejszy przedstawiciel rzymskiej doktryny polityczno - prawnej. Cechowała go eklektyka. Modyfikował myśli do wspólnot imperium.
   Stoicyzm, Sceptycyzm, Platonizm. Najważniejsze dzieła „O Państwie”, „O Prawach”, „O Powinnościach”. Szukał recepty na odnowienie republiki. Odwoływał się do starych tradycji rzymskich, surowej moralności - wyprowadzał z porządku prawa naturalnego. Pojęcie fundamentalne dla niego to - prawo oparte na prawie natury. Nawiązywał do Arystotelesa. Państwo to solidarna działająca wspólnota. Zapewnia stabilizację i ochronę jednostki. Podstawowa idea to idea sprawiedliwości. Tu odrzuca egalitaryzm materialny. Państwo powinno obronić prawa własności. W duchu stoickim nakazał łagodne traktowanie niewolników.
   Przedstawił społeczne łączenie się w grupy:
   1. kobieta - mężczyzna,
   2. kobieta - mężczyzna - dziecko,
   3. państwa - miasta (związek prawny, moralny gospodarczy),
   4. naród,
   5. ludzkość,
   6. społeczne ludzkie obywatelstwo światowe.
   Związek ludzi to przejaw działania rozsądnego, czynnik integrujący prawo. Państwo to organizacja boska. Fascynowały go starorzymskie instytucje i zwyczaje. Czynnikiem immanentnym jest występowanie władzy - symbolizuje jedność i godność w społeczeństwie. Podstawowa rola to idea praworządności. Czynnik korygujący prawo państwowe to prawo natury. Nadrzędny cel to gwarancja obywatelom pięknego życia, gwarancja dobrego wychowania, szczęśliwości i stoickich ideałów.
   
   Podzielił wojny na:
   1. sprawiedliwe - w obronie własnej, odzyskanie dóbr wcześniej zagarniętych, ukaranie agresora.
   2. niesprawiedliwe - cała reszta.
   Klasyfikował ustroje na dobre i złe. Za Arystotelesa i Polibiusza opowiadał się za mieszanymi ustrojami, według Cycerona republika powinna być arystokracją. Lansował zgodę warstw i klas, najważniejsza idea sprawiedliwości. Uświadomienie sobie obywateli, że muszą zgodnie działać, musi być świadomy wybór władzy - najważniejsze cnoty - wiedza, autorytet, dobre pochodzenie, zamożność.
   Wpływ na potomnych - szczególnie św. Augustyn.
   Seneka (ok. 5 - 65 r ne.)
   Syn Seneki Starszego. Urodzony w Kordobie w Rzymie, kilka lat spędził w Egipcie, naraził się Klaudiuszowi i uciekał z Rzymu. Stał się wychowawcą Nerona. W chwili porażki (Neron) odsuną się od życia dotychczasowego, został oskarżony o spisek przeciw Neronowi. Popełnił samobójstwo. Najważniejsze dzieło „Listy moralne do ...”. Świat jako dzieło boskie, a materia i złożoności świata opowiadało się za pochodzeniem. Posiada swą harmonię. Ne szukał, spekulował metafizyki. Spory praktyczne głównie sprawy moralności. Dobre życie to zgoda z prawem natury. Podłoże harmonijnego rozwoju osobowości. Wprowadził pojęcie doskonały (prawy) rozum - nakazuje jednostce postępowanie zgodnie z prawem natury. Według Seneki przyjemne życie jest kształtowane przez umiarkowanie i powściągliwość. Konieczność pogłębiania wiedzy, ideałem dla Seneki jest ideał mędrca - jego powołaniem jest poszukiwanie. Naksy etyczne to rękojmia rozwoju osobistego, osobowości jednostki. Zasada współ działania z innymi. Świadczenie dobra dla innych. Odwoływał się do prostoty i więzi obyczajów. Uważał, że powrót do prostych zwyczajów, jest czynnikiem zapobiegającym złemu. Przełamał zasadę niewolnictwa - odrzucił ten podział. Uważał że wszyscy są równi i wolni. Seneka zauważa konieczność zmiany w społeczeństwie rzymskim.
   Prawo pisane według Seneki powinno nawiązywać do prawa natury - występuje w nim hierarchia. Z prawa natury wynika poczucie sprawiedliwości. Poszanowanie prawa gwarantuje bezpieczeństwo i sensowność. Jednostka przestrzegająca prawa przynosi korzyści całemu społeczeństwu, to rozsądne działanie i sprawiedliwe. Zasady poszanowania prawa powinno przyświecać sondą. Powinny wiedzieć jaki ta kara powinna przynieść cel. Powinny dążyć do prewencji.
   Seneka mówi „sądzić innych to sądzić samego siebie”.
   Idea państwa humanistyczna. Państwo ludzi wolnych i równych. Ludzie są wychowani w cnotach stoickich - znają satysfakcję z pogłębiania wiedzy i cnót obywatelskich. Powinni pracować na rzecz społeczeństwa zaleca zajmowanie się sprawami państwa. Odrzuca alienację jednostki.
   Marek Aureliusz (121 - 180 r ne.)
   Wychowany na dworze carskim. Studiował retorykę i filozofię. Miał poglądy stoickie i starał się je w praktyce stosować. Napisał pamiętnik „Do samego siebie”.
   Uważał że człowiek jest tylko małym elementem - cząstką w świecie. Najważniejsze było zachowanie harmonii.
   Przedstawił koncepcję pogłębiania swojej wiedzy - wewnętrznego spokoju - swej wewnętrznej jaźni. Człowiek poszukuje cnoty poprzez kontemplację własnej jaźni. Nie ma takiego państwa, które mogło by objąć całą kulę ziemską - jest to wspólnota. Wysuną pojęcie wszechnatury rozumnej - jednoczy ona gatunek ludzki. Wszyscy powinni solidaryzować się w poczuciu spraw, miłości (opierać się na powściągliwym traktowaniu potrzeb i dążeń).
   Rozwiną powszechność pracy. Praca jest gwarancją i instrumentem współdziałania jednostki ze społeczeństwem.
   Był sympatykiem demokracji i monarchii.
   - Demokracja - rządy na zasadzie równości - praworządności.
   - Monarchia - godność poddanych - budowanie na umiarkowaniu i rozsądności.
   - Idealny system to połączenie tych dwóch.
   Określił że istnieje podwójny patriotyzm - każdy człowiek powinien mieć poczucie lojalności (do państwa) oraz poczucie że jest obywatelem świata. Pierwsze obywatelstwo oznacza się konkretnym istnieniem więzów prawnych, dążenie odnosi się do swery świadomości i kultury. Obywatelstwo światowe jest wyrazem istnienia opatrzności która nadaje celowość świata.
   
   
   
   
   
   
   
   
   5. Święty Augustyn - Koncepcja dwóch państw.
   Aureliusz Augustyn (354 - 430)
   Urodzony w północnej Afryce. Był pod wpływem stoicyzmu i epikuryzmu w młodości. Zwany najmniej świętym, a najbardziej ludzkim. W wieku 30 lat nawrócił się i przyjął chrzest. Dążył do poznania prawdy, często zmieniał poglądy. Przez długi czas był pod wpływem sekty Manichejczyków. Uważał że świat jest rządzony przez Boga (demona) zła - świat materialny oraz boga dobra. Bardzo swobodny pogląd, prosty. Po kilku latach zauważył mierność tej sekty. Ochrzczony pod wpływem św. Ambrożego w Mediolanie. Naświetlił on Augustynowi naukę kościoła w sensie bardziej naukowym. W 391 r. otrzymał święcenia i powrócił do Hippony, gdzie został biskupem. Duży wpływ cesarstwa rzymskiego - przeżył szok 410 r. (zajęcie Rzymu przez Gotów). Przygotował traktat „O państwie Bożym” filozoficzno - teologiczny. Zawarł pogląd dialektyczny, teoretyczny o świecie. Kończy myśl starożytną, przyjmuje się, że rozpoczyna nowożytność. Św. Augustyn przyjmuje boga personalistycznie (jest osobą). Jest istotą która ma uczucia. Najwyższym przymiotem Boga jest nieskończona potęga. Człowiek ma w duszy zaszczepione pojęcie prawdy. Poznając dzieło boga, poznajemy Boga. Odrzucał determinizm, jakąkolwiek myśl, że człowiek nie kieruje się własną wolą. Podejmuje działania dobrowolnie i swobodnie (odrzucał np. astrologię, wróżbictwo itp.).
   Dokonuje podziału wolności:
   - formalna - to wybory pomiędzy dobrem a złem,
   - moralna - wewnętrzna dysponująca do uniknięcia zła i czynienie dobra. (ta jest podstawowa)
   Koncepcja dwóch państw:
   - Państwo Ziemskie - siedlisko zła, nienawiści, destrukcji, powstawało z egoizmu władzy i narzucenia woli. Władcą jest szatan, nie ma modelu jakiegoś państwa istniejącego.
   - Państwo Boże - to symbol dobroci, przebaczenia i miłości. Przywódcą jest Chrystus, to państwo jest stworzone przez miłość bożą. Państwo boże jest niewidzialną wspólnotą ludzi działających dobrze, kierujących chrześcijaństwo.
   Św. Augustyn opowiada się za poniesieniem rangi pracy do cnoty.
   Postawa:
   - pasywna - lenistwo,
   - aktywna - kontemplacja, fenomen pracy łączy człowieka z Bogiem, kontemplacja - w co poświęcają się Bogu.
   Odrzucił pracę (podział) na wolnych i niewolników.
   Wyróżnił 4 cnoty kardynalne:
   - sprawiedliwość - miłość - służąca rozstrzyganiu konfliktów,
   - roztropność - miłość - umiejętność rozwiązywania problemów,
   - męstwo - miłość - przezwyciężanie problemu,
   - umiarkowanie - oddawanie się miłości z pewnym poczuciem ponoszenia wyrzeczeń.
   Cechy te są pochodnymi miłości bożej. Na czele wszystkich cnót znajduje się sprawiedliwość - oddanie każdemu co mu się należy, jeśli kochasz to cokolwiek byś robił nie jest złe.
   Typy sprawiedliwości:
   - Boża - wiedza najwyższego stopnia.
   - Społeczna - konstruktywne korzystanie z wolności i pokoju, pracy (urzeczywistnianie wspólnych celów).
   Przyjmował że można wyznawać ogólne cele dla zbiorowości. Ta zbiorowość składa się z jednostek, które wyznają przyjętą aksjologie.
   Sprawiedliwość w sensie prawnym - jeśli jej nie ma to nie ma porządku w państwie. Państwo pojmował jako związek ludu, organizacji władzy. Lud jest zbiorowością zespoloną przez jedność w wyznaniu różnych wartości, którym hołdują.
   Dostrzegał dużo dobrych cech państwa: gwarantuje porządek - jest pokojem (pokuj daje sprawiedliwość jednostek, państwa, społeczności międzynarodowej).
   W tworzeniu teorii państwa wychodzi od założenia rozdziału funkcji cesarskich i kościelnych.
   1. Kościół prowadzi do Boga (państwo boże jest pielgrzymującym).
   2. Państwo zapewnia wewnętrzny porządek i poczucie bezpieczeństwa. Chrześcijanin szanuje nakazy państwa - wyjątek gdy nakazy te są sprzeczne z Bożymi.
   Republika - to zespół obywateli stanowionych organizacje polityczną. Republika - to organizacja samej wspólnoty na podstawie samych jej zasad. Republika - partycypacje w życiu społeczno - politycznym, wymagane posiadanie obywatelstwa.
   W starożytności państwo to zespół ludzi wyznających wspólne prawa i korzystających z dóbr bytowania. Mówił o poczuciu dobra wspólnego. To poczucie powinno być zasadą spajającą sens państwa. Gwarancją harmonii jest sprawiedliwość rządzących, ale również musi być pewne poczucie roztropności rządzących (muszą rozumieć prawa, muszą również rozważnie postępować kiedy przekraczają prawa boskie). Dla pielgrzymujących do boga chrześcijan jest obojętne gdzie żyją, w jakim ustroju. Powinien dostrzegać korzyści płynące z państwa. Nie nawoływał do buntu, raczej do biernego nieprzestrzegania praw niekompatybilnych z prawem Boskim.
   Rządzić można w sposób:
   - Opieka - otoczenie opieką, trzony prawa, kierują się roztropnością.
   - Tyrania - kiedy normy prawne są sprzeczne z boskimi, dobra dla siebie.
   Analogicznie do państwa i kościoła odnosi się dusza i ciało. Państwo jest przemijające, kościół interesuje się wartościami niematerialnymi, sumieniem, jest trwały, powszechny, dąży do objęcia całej ludzkości. Państwo Boże powinno dawać przykład poganom. Na starość zmiana poglądów - w ostateczności państwo musi zwalczać herezje.
   Podział na wojny:
   - sprawiedliwe - obrona,
   - niesprawiedliwe - agresja.
   Prawo pisane musi być wspierane przymusem, u źródeł musi być państwo boskie - z niego wywodzi się państwo naturalne.
   Założenia: równość i godność. Ludzie powinni dzielić się dobrami, ale godzić się z własnością indywidualną. Opierał się na powszechności prawa, potępiał niewolnictwo - konsekwencja grzechu, ale akceptował je.
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   

---