Wojny greckie-perskie
Wojny grecko-perskie, wojny toczone 500-449 p.n.e., w których państwa greckie walczyły z Persją, dążącą do podboju Półwyspu Bałkańskiego i zdobycia nowych obszarów w Europie. Po pokonaniu przez Persie w 546 p.n.e. państwa lidyjskiego również Grecy (gł. Jonowie) zamieszkujący zachodnie wybrzeża Azji Mniejszej zostali podporządkowani zwierzchnictwu perskiemu. Bunt miast jońskich, rozpoczęty przez miasto Milet, uważa się za bezpośrednia przyczynę wojen grecko-perskich. Powstańcom jońskim udzieliły krótkotrwałej pomocy Ateny.
W 492 p.n.e. (po stłumieniu powstania i zburzeniu Miletu) Persja podjęła wyprawę do Europy. Na czele wyprawy stał wybitny wódz perski Mardoniusz, który zamierzał skonsolidować w Europie perskie prowincje (satrapię). Wyprawa ta umocniła panowanie perskie w Tracji i doprowadziła do uznania zwierzchnictwa Persji przez Macedonie. W 491 p.n.e. Dariusz I Wielki wysłał jakoby do państw greckich poselstwo z upokarzającym żądaniem złożenia daniny z „ziemi i wody”, co miało oznaczać uznanie przez Greków zwierzchnictwa Persji. Niektóre państwa greckie wyraziły na to zgodę, ale dwa największe — Ateny i Sparta — żądanie to odrzuciły.
W 490 p.n.e. pod wodzą Artafernesa i Datysa ruszyła na Morze Egejskie stosunkowo nieliczna wyprawa perska. Miała za zadanie podporządkowanie Persji wysp greckich, jednak zachęceni powodzeniem i pod wpływem namów wygnanego tyrana Aten Hippiasza Persowie wylądowali w Attyce, na równinie maratońskiej. W bitwie pod Maratonem Ateńczycy pod wodzą Miltiadesa odnieśli wielkie zwycięstwo.
Wielką wyprawę przeciwko Grecji podjął dopiero po dziesięciu latach, w 480 p.n.e., następca Dariusza Wielkiego, król Kserkses I. Wyprawa ta szła drogą lądową przez pn. Grecję, gdzie Kserkses I zdołał podporządkować sobie Tesalię. W 480 p.n.e. perskim siłom lądowym stawił czoło przed wąwozem Termopile w środkowej Grecji król Sparty Leonidas, lecz został pokonany. Natomiast morska bitwa pod Salaminą skończyła się zwycięstwem Greków. W rok później połączone wojska Sparty i Aten pokonały siły lądowe Mardoniusza pod miastem Plateje (w Beocji). Zwycięstwa te umożliwiły Grekom przejście do natarcia.
W celu uwolnienia od Persów miast greckich na wybrzeżu Azji Mniejszej utworzono Ateński Związek Morski I. Pod wodzą Aten wyspy Morza Egejskiego i miasta greckie na wybrzeżu Azji Mniejszej uwolniły się spod zwierzchnictwa perskiego. Około 467 p.n.e. Ateńczyk Kimon rozbił flotę perską u ujścia rzeki Eurymedon w Azji Mniejszej, w 449 p.n.e. odniósł zwycięstwo nad Persami na Cyprze pod miastem Salaminą. Ateny były już jednak wyczerpane wojną i pragnęły pokoju. W stolicy Persji, Suzie, w 448 p.n.e. zawarto tzw. pokój Kalliasa. Persja zrzekła się dążeń do panowania nad rejonem Morza Egejskiego i uznała niezależność miast-państw greckich w Azji Mniejszej. Pierwszy etap wojen grecko-perskich, do 479 p.n.e., opisał wybitny historyk grecki Herodot.