Napoleon Bonaparte
Napoleon Bonaparte 15 sierpnia 1769 r. w mieście Ajaccio na Korsyce Letycja Bonaparte, dziewiętnastoletnia żona pewnego miejscowego szlachcica zajmującego się praktyką adwokacką, urodziła dziecko. W ten sposób powiększyła się rodzina Carla Bonaparte, niezamożnego korsykańskiego adwokata. Nazwano go Napoleon. Ojciec postanowił wychować chłopca na modłę francuską (nie korsykańską) i gdy ten podrósł, umieścił go na koszt rządu w jednej z wojskowych szkół we Francji.
Wyspa Korsyka, należąca przez wiele lat do handlowej Republiki Genueńskiej została sprzedana w 1768 roku królowi francuskiemu Ludwikowi XV i w 1769 roku ogłoszono oficialnie przynależność Korsyki do Francji. W sposób ten dzieciństwo Napoleona przypadło na ten właściwie okres, kiedy na wyspie tak żywy był jeszcze żal za nagle utraconą niezależność polityczną. Warunki życia tej odciętej od całego świata wyspy, z tej dość jeszcze dziką ludnością w górach i gęstwinach leśnych, z wiecznymi walkami poszczególnych klanów, z wendetą, ze starannie ukrywaną, ale zaciekłą nienawiścią do zaborców, Francuzów, pozostawiły głębokie ślady w młodzieńczej duszy małego Napoleona. Na początku 1779 roku, po żmudnych staraniach, udało się ojcu odwieźć dwóch starszych synów - Józefa i Napoleona - do Francji i umieścić ich w kolegium w Antun, na wiosnę tegoż roku dziesięcioletni stypendysta został przeniesiony i umieszczony w szkole wojskowej w Brienne, we wschodniej Francji. Napoleon uczył się doskonale. Poznał świetnie historię Grecji i Rzymu. Pociągała go również matematyka i geografia. W 1784 r., mając lat piętnaście, Napoleon ukończył pomyślnie naukę w szkołę w Brienne i przeniósł się do szkoły wojskowej w Paryżu, po ukończeniu której oficerowie wstępowali do armii. Napoleon gorliwie słuchał wykładów i czytał. Miał się tu czego i u kogo uczyć. Lecz w pierwszym roku nauki spadło na niego nieszczęście: do szkoły wojskowej w Paryżu wstąpił w końcu października 1784r., w lutym zaś roku następnego zmarł jego ojciec Carlo Bonaparte. Rodzina pozostała prawie bez środków do życia. W starszym bracie Napoleona, Józefie, nie pokładano żadnych nadziei, był bowiem niezdolny i leniwy. Szesnastoletni wojak wziął na swe barki troskę o matkę, braci i siostry. Po roku przebywania w paryskiej szkole wojskowej, 30 października 1785 r., wstąpił do armii w stopniu podporucznika i wyjechał do pułku stacjonującego na południu, w mieście Valence. Ciężkie było życie młodego oficera. Większą część pensji posyłał matce, pozostawiając dla siebie tylko tyle, ile było konieczne na najskromniejsze utrzymanie; nie pozwalał sobie na żądaną rozrywkę. Swój wolny czas spędzał na czytaniu książek, które pożyczał mu księgarz. Najbardziej interesowały go książki z dziedziny historii wojen, matematyki i geografii oraz opisy podróży. We wrześniu 1786 r., otrzymał dłuższy urlop i udał się do ojczystego Ajaccio, aby załatwić materialne sprawy swojej rodziny. Napoleon powrócił do Francji w czerwcu 1788 r., a wkrótce potem przeniesiono go wraz z jego pułkiem do miasta Auxonne. Tutaj mieszkając w koszarach nadal z uprzednią zachłannością czytał absolutnie wszystko, a zwłaszcza dzieła z dziedziny zagadnień militarnych. To właśnie w Auxonnne zabiera się do pióra i pisze niewielki traktat o balistyce („O miotaniu bomb”). We wrześniu 1791 r. znalazł się znów na Korsyce, dokąd udało mu się otrzymać przeniesienie służbowe. Kiedy w kwietniu 1792 r. rozgorzała walka pomiędzy duchowieństwem, stojącym całkowicie za separatystą Paolim, i przedstawicielami władz rewolucyjnych, Bonaparte kazał strzelać do zbuntowanych tłumów, atakujących oddział wojskowy, stał się jednym z podejrzanych dla władz francuskich. Odwołano go do Paryża, gdzie zaraz po przyjeździe musiał wytłumaczyć się w Ministerstwie Spraw Wojskowych ze swego nieco niewyraźnego zachowania się na Korsyce. Przybył on do stolicy w końcu maja 1792 r. i był naocznym świadkiem burzliwych wypadków rewolucyjnych tego lata. Raz jeszcze znalazł się na Korsyce. Przyjechał tam w momencie, gdy Paoli ostatecznie zdecydował się oderwać Korsykę od Francji i wszedł w porozumienie z Anglikami. Na krótko przed opanowaniem wyspy przez Anglików, po wielu niebezpiecznych przygodach, udało się Napoleonowi zbiec wraz z matką i całą rodziną. Było to w czerwcu 1793 r. Zaledwie uciekli, a już dom został splądrowany przez separatystów, sprzymierzeńców Paolego. Rozpoczęły się lata wielkiego niedostatku. Liczna rodzina była całkowicie zrujnowana i młody kapitan musiał utrzymać matkę i siedmioro rodzeństwa. Umieścił ich, jak się dało, najpierw w Tulonie, potem w Marsylii. Prowadził życie pełen trosk. Na południu Francji wybuchło powstanie przeciw rewolucji. W 1793 r. w Tulonie rojaliści wypędzili przedstawicieli władz rewolucyjnych i wezwali na pomoc flotę angielską, znajdującą się wówczas na północnych wodach Morza Śródziemnego. Armia rewolucyjna obległa Tulon od strony lądu. Oblężenie prowadzone było nieudolne. Przeprowadzony w pierwszych dniach listopada szturm nie udał się. Dowodzący wówczas generał Doppet wbrew zdaniu Bonapartego w decydującej chwili nakazał odwrót. Błąd ten sprawił że Napoleon został ranny, gdy osobiście prowadził oddział do ataku. Po długich sprzeciwach i zwlekaniach ze strony wyższych władz, które nie miały wielkiego zaufania do zupełnie nie znanego młodzieńca znajdującego się przypadkowo w obozie, nowy dowódca, Dugommier, pozwolił mu wreszcie zrealizować swój projekt. Rozmieściwszy wojsko według swego planu, po ostrej kanonadzie Napoleon zdobył szturmem fort I`Eguillette, górujący nad Redą, i rozpoczął obstrzał nieprzyjacielskiej floty. 17 grudnia, po dwóch dniach wścieklej konanody, republikanie ruszyli do ataku na twierdzę. Po zaciekłej walce szturmujący zostali odrzuceni, podtrzymał ich jednak oddział rezerwowy przywiedziony przez Bonapartego. Zdecydowało to o zwycięstwie. Stało się to 17 grudnia 1793 r. Była to pierwsza zwycięska bitwa Napoleona. Rozkazem z dnia 14 stycznia 1794 r. mianowano Napoleona Bonaparte generałem brygady. Miał wówczas 24 lata. Wiosną i w początkach lata komisarze Konwencji na południu przygotowywali najazd na Piemont we Włoszech północnych, aby stamtą d zagrozić Austrii. Komitet Ocalenia Publicznego wahał się. Działając za pośrednictwem Augustyna Robespierre`a Bonaparte mógł mieć nadzieję, iż uda mu się zrealizować swoje marzenia i wziąć udział w zdobyciu Włoch. Jednak plany te nie miały zrealizować się w 1794 r. Nieoczekiwane aresztowania ludzi stojących blisko zwolenników obalonego rządu min. Maksymiliana Robespierre`a, jego brata Augustyna, Saint-Justa a następnie stracenie wszystkich bez sądu zagroziło życiu Napoleona. Jednak po czterdziestu dniach jakie przebywał w więzieniu wypuszczono go na wolność. W tym samym czasie spotkała Bonapartego kolejna przykrość. Komitet Ocalenia Publicznego nieoczekiwanie rozkazał mu jechać do Wandei dla uśmierzenia buntu. Kiedy generał Bonaparte przybył do Paryża dowiedział się, że oddają mu dowództwo nad brygadą piechoty. Był artylerzystą i w piechocie nie miał zamiaru służyć. Pomiędzy nim i członkiem Komitetu Aubry`m wybuchła gwałtowna sprzeczka, po której Bonaparte podał się do dymisji. I znowu znalazł się w nędzy. Wreszcie w sierpniu r. 1795 został przydzielony jako generał artylerii do Topograficznego Wydziału Komitetu Ocalenia Publicznego. W wydziale Topograficznym układał „instrukcje” dla włoskiej armii republikańskiej działającej na terenie Piemontu. W ciągu tych miesięcy nie przestawał się uczyć i czytać. Stanowisko zajmowane przez Napoleona nie przyniosło dużych dochodów, toteż nieraz jedną możliwość zjedzenia obiadu dawała mu wizyta u państwa Pernot, którzy przyjmowali go bardzo serdecznie. Rok 1895 był jednym z punktów zwrotnych w historii francuskiej rewolucji. W roku 1796 otrzymał naczelne dowództwo nad armią włoską. Kampania włoska otworzyła szereg jego zwycięskich wojen, które zrobiły zeń władcę Francji i Europy. Pobiwszy Austryjaków pod Lodi, obległ Mantuę, pobił armie idące na odsiecz pod Castiglione, Bassano, Arcołe i Rivoli, zdobył twierdzę, zmusił papieża do pokoju w Tolentino, Austrię zaś do traktatu w Campo Farmio (1797), który ustalił strefę wpływów austryjackich i francuskich we Włoszech. Chcąc zadać cios śmiertelny głównej przeciwniczce Francji, Anglii, przedsięwziął w 1789 roku wyprawę do Egiptu, rozgromiwszy Maneluków pod Piramidami zajął Kair. Udany podbój Egiptu został zneutralizowany atakiem Wielkiej Brytanii, która pod wodzą Horacego Nelsona zniszczyła desantową flotę Napoleona 1 sierpnia 1798 pod Abukirem, co spowodowało uwięzienie zwycięskiej armii francuskiej w Egipcie. Wkroczył do Syrii, napotkał na niezłomny opór pod twierdzą Akkonem, wrócił do Egiptu, pokonał Turków pod Abukir. Z gazet przesłanych mu złośliwie przez Anglików dowiedział się o postępach drugiej koalicji anty francuskiej, o utracie przez Francuzów Włoch i zagrożeniu samej Francji. Podjął decyzję powrotu i odpłynął z garstką przyjaciół do Francji, zostawiając swoich żołnierzy pod generała Jeana Baptiste Klebera. Francuzi utrzymali się do 1801 roku po czym musieli kapitulować. Wyprawa egipska pod względem politycznym i wojskowym przyniosła całkowitą klęskę. Przybyły do Francji (9 października 1799r.) Napoleon cieszył się popularnością wśród grup burżuazji francuskiej, która obawiała się dalszego wpływu rojalistów. Dysponując tak wpływowym poparciem, użył wojska i dokonał bezkrwawego zamachu stanu 18-19 brumaire'a (9-10 listopada 1799). Obalając dyrektoriat zainaugurował we Francji piętnastoletni okres swoich rządów osobistych, których pierwszy etap, 1799-1804, nosi nazwę konsulatu. System, w którym centralną władzę wykonawczą pełniło kolegium trzech konsulów z Bonapartym jako Pierwszym Konsulem. Dwaj pozostali byli od niego całkowicie zależni, ich władza miała charakter dekoracyjny. Konstytucja VIII 1799 roku rozpoczęła dzieło przebudowy Francji. Napoleon wykończył i scentralizował administrację, pozwolił na powrót emigrantom, zawarł pokój z Kościołem (konkordat 1802r.), wprowadził równość prawa Kodeks Napoleoński 1807r.). na zewnątrz złamał opór Austrii (bitwa pod Marengo w 1800, pokój w Luneville 1801r.), zawarł honorowy pokój z Anglią w Amiens w 1802 roku. W wyniku sukcesów odnoszonych w polityce wewnętrznej oraz podbojów militarnych 1804 roku senat obrał Napoleona dziedzicznym cesarzem Francuzów, co zatwierdził plebiscyt 3,5 milionami głosów. Również Napoleon przybrał tytuł króla Włoch.
Pomiędzy cesarstwem francuskim a Europą panowały stosunki naprężone, zwłaszcza przodująca potęga morska, handlowa i kolonijna jaką była Anglia, nie mogła znieść hegemonii Napoleona na kontynencie. William Pitt doprowadził do skutku 1805 roku trzecią koalicję, ale Napoleon podbił Austryjaków pod Ulm, następnie w bitwie trzech cesarzy pod Austerlitz zniszczył armię austryjacką i rosyjską i zawarł w Preszburgu pokój z Austrią, uzyskując panowanie nad Włochami i Niemcami. W 1806 roku stworzył Związek Reński, do którego przystąpili książęta niemieccy. Następnie pokonał Prusy pod Jeną i Auerstedtem, zajął Berlin i wkroczył do Polski. Po nierozstrzygniętej bitwie pod Pruską Iławą rozgromił Rosjan 14 czerwca 1807r. pod Frydlądem, na zajeździe w Tylży 28 czerwca 1807r. pojednał się z cesarzem Aleksandrem i zawarł z nim przymierze. Prusy musiały wyrzec się połowy terytorium. Za zgodą cara Rosji Napoleon utworzył z drugiego i trzeciego zaboru pruskiego Księstwo Warszawskie. W celu zgniecenia głównego wroga, Anglii ogłosił Napoleon Bonaparte blokadę kontynentalną, spodziewając się pozbawić ją stosunków handlowych z Europą. Potęga Napoleona osiągnęła swój punkt szczytowy, równocześnie jednak począł się budzić opór ujarzmionych i drażnionych narodów. Blokada kontynentalna rodziła sprzeciw wobec dominacji napoleońskiej Francji. Stało się to widoczne, gdy cesarz Francuzów przystąpił do działań wojennych w Hiszpanii i Portugalii, mających na celu podporządkowanie również i tych krajów systemowi blokady i rządom francuskim. Gdy Napoleon zmusił w 1807 roku króla hiszpańskiego do abdykacji i osadził na tronie swojego brata Józefa wybuchło powstanie ludowe, które poparte przez Anglię, zakończyło się w 1813 roku klęską Francuzów. Zachęcona tym Austria rozpoczęła nową wojnę. W 1809 roku zaatakowała ona min. Księstwo Warszawskie. W trudnej kampanii wojennej zdołało ono się nie tylko obronić swój byt (bitwa pod Raszynem), lecz również po zwycięstwach księcia Józefa Poniatowskiego w Galicji - zająć część zaboru austryjackiego i powiększyć swoje terytorium. Austria raz jeszcze została pokonana przez Napoleona (bitwa pod Wagram, 1809r.) i zmuszona do kolejnych ustępstw. W dodatku cesarz Franciszek musiał wydać swoją córkę Marię Luizę za Napoleona, który rozwiódł się z swą bezdzietną żoną, Józefiną. Chcąc tym skuteczniej przeprowadzić izolację Anglii, zaatakował Napoleon w 1810 roku Holandię i Niemcy północne. Tym czasem sojusz z Aleksandrem uległ rozkładowi, w 1812 nastąpiło zerwanie. Bonaparte wyprawił się z „wielką armią” na Moskwę i po zwycięstwach pod Smoleńskiem i we wrześniu 1819 roku pod Borodinem zajął ją; jednakże wzniecony przez Rosjan pożar zmusił go do odwrotu, w trakcie którego wojsko jego wyginęło wskutek głodu, zimna i rosyjskiej pogoni. Klęska Napoleona stała się hasłem utworzenia nowej koalicji i powstania niezadowolonych ludów: w pierwszym rzędzie Niemcy pod przewodnictwem Prus zerwały się do tzw. „wojny o wyzwolenie”. Mimo zwycięstw pod Lutzen, Budziszynem, i Dreznem, Napoleon uległ przemocy złączonych przeciwników „w bitwie narodów” pod Lipskiem w październiku 1813 roku. Zepchnięty na terytorium Francji po kilku klęskach abdykował w Fontainebleau, zachowując tytuł carski i panowanie nad wyspą Elbą. W marcu 1814 roku doszło do kapitulacji Paryża. Na tron powołany został brat Ludwika VI Ludwik VIII. Napoleon wygnany na Elbę pilnie śledził nastroje w swoim kraju, gdzie szerzyły się obawy przed powrotem burbońskiego absolutyzmu. Napoleon w przekonaniu, że znajdzie poparcie społeczeństwa zdecydował się na brawurową akcję (100 dni). Uciekł z Elby, wylądował na wybrzeżu Francji i ruszył ku Paryżowi. Zaalarmowane mocarstwa europejskie zmobilizowały swe wojska. Na terenie dzisiejszej Belgii - w ostatecznej swej bitwie z wojskami angielskimi - pod Waterloo 18 czerwca 1815 roku Napoleon poniósł klęskę. Pokonany Napoleon - jako pozbawiony tytułu cesarskiego więzień Brytyjczyków - został przewieziony na Wyspę Świętej Heleny. Rząd angielski po otrzymaniu wiadomości, że cesarz znajduje się na pokładzie „Bellerophonu” postanowił wysłać Bonapartego na wysepkę należącą do Anglików a mianowicie wyspę św. Heleny. Teraz po Stu Dniach , Napoleon wydawał się coraz groźniejszy. Ponowne pojawienie się cesarza we Francji wywołać by mogło nową retytucję cesarstwa i nowy wybuch wojny europejskiej. Już ze względu na swe położenie na oceanie i odległość od lądu gwarantowała Wyspa Św. Heleny niemożliwość powrotu Napoleona. Na wyspę przysłano także cały oddział wojska, który rozlokowano po całej wyspie, aby pilnowali więźnia. Podczas ostatnich już lat swojego życia cesarz wiedział że to już jego koniec, tak więc aby ludzkość nie zapomniała jego dokonań zaczął dyktować Las Cases`owi swe wspomnienia. Straszne bóle wewnętrzne zaczynają powtarzać się coraz częściej od marca 1821 r. 5 kwietnia kiedy doktor Arnott zakomunikował że stan chorego bardzo się pogarsza , Napoleon rozkazał hrabiemu Montholonowi spisać pod jego dyktando testament. Dnia 5 maja 1821 r. o godzinie szóstej przed wieczorem cesarz zakończył życie. Ostatnimi słowami umierającego, dosłyszanymi przez stojących u wezgłowia były: „Francja…armia…awangarda…”.