Edyta Ulańska
Przedmiot: muzyka
Cele i funkcje wychowania muzycznego
Artykuł opublikowany w specjalistycznym serwisie edukacyjnym http://awans.szkola.net/
Cele i funkcje wychowania muzycznego
Autor: mgr Edyta Ulańska
Muzyka zawsze towarzyszyła człowiekowi. Od niepamiętnych czasów ludzie grali na instrumentach, śpiewali lub słuchali muzyki. Kiedyś odbywało się to
w środowisku całkowicie naturalnym - ludzie słuchali szumu drzew, wody, ptaków, grali na prostych, przez siebie zrobionych, instrumentach. Z biegiem czasu rozwinęła się cywilizacja, a z nią także muzyka. Ludzie nie są ograniczeni do słuchania przyrody, ale by usłyszeć muzykę włączają telewizor, radio, magnetofon. Rozwinęła się także technologia instrumentów; jest ich bardzo dużo. Za cywilizacją poszedł również głos ludzki - człowiek poszerzył swoje możliwości wokalne.
Zauważmy, że muzyka spełnia ważną rolę w życiu każdego człowieka. Jest ona źródłem radości, towarzyszy człowiekowi w smutku, jest przyczyną refleksji. Muzyka jest zawsze przy człowieku, obojętnie gdzie się znajduje w domu, pracy, czy innym miejscu.1
Słuchając muzyki, człowiek doznaje różnorakich przeżyć, muzyka rozwija
i kształtuje jego osobowość.
Zdaniem Marii Przychodzińskiej - Kaciczak powinniśmy wychowywać muzycznie dzieci, młodzież tak, aby było to działanie skuteczne i atrakcyjne, wytrzymujące konkurencję form masowej kultury. Już najwcześniejsze kontakty dziecka z muzyką muszą być świadomie kierowane, powinny wynikać ze zrozumienia całokształtu zjawiska „muzyka i osobowość”. Sztuka, w tym także muzyka ma wiele do zaoferowania dziecku i współczesnemu człowiekowi, pragnącemu wejść z nią
w bliski kontakt, którego potrzeba nie rodzi się jednak sama, ale powstaje pod wpływem troskliwego wychowania.2
Wychowanie muzyczne łączy się z wychowaniem przez sztukę. Termin ten wymaga tu bliższego określenia. Wincenty Okoń uważa, że wychowanie muzyczne
to „dział wychowania estetycznego polegający na realizacji różnorodnych form działalności muzycznej wychowanków, a przede wszystkim na słuchaniu dzieł muzycznych, ich wykonywaniu i własnej twórczości muzycznej w zakresie właściwym dla pełnego rozwoju osobowości i uczestnictwa w kulturze muzycznej polskiej i obcej.” 3
M. Przychodzińska-Kaciczak: Zrozumieć muzykę. Warszawa 1984, s. 13-15.
M. Przychodzińska-Kaciczak: Muzyka i wychowanie. Warszawa 1979, s. 11-12.
W. Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984, s. 349.
Natomiast według K. Lasockiego wychowanie muzyczne dąży do rozbudzenia
i kształtowania potrzeb przeżywania piękna, umiejętności odczuwania i rozumienia
dzieł sztuki, ma kształcić smak artystyczny i umiejętność formułowania słusznych ocen estetycznych. Ma rozwijać indywidualne zainteresowania i zdolności artystyczne, co w rezultacie doprowadzi do bogatego rozwoju doznań estetycznych
i piękniejszego życia jednostki.4
Według cytowanego przez A.Nyderka J. Wierszyłowskiego „wychowanie muzyczne jako szkolny przedmiot jest zorganizowany aktywnością psychofizyczną, mającą na celu rozwinięcie w dzieciach przede wszystkim dyspozycji twórczych, umożliwienie im przez odpowiednie zabiegi wychowawczo-pedagogiczne kształtujące nawyki i potrzeby rozkoszowania się kulturą muzyczną, współdziała w formowaniu szczególnie pożytecznych cech osobowości takich jak: pomysłowość, fantazja, zdolności twórcze, wyobraźnia, samodzielność, zaradność, zdyscyplinowanie, skłonność do utrzymania więzi społecznych, wrażliwość emocjonalną, potrzebę ładu, systematyczność, moralność”.
Podsumowując wypowiedź autora A. Nyderek twierdzi, że wychowanie muzyczne ma wpływ na rozwój całej osobowości, szeregu jej cech, które mają duże znaczenie w życiu człowieka.5
Sensem wychowania muzycznego powinno być zapewnienie człowiekowi możliwości aktywnego i twórczego uczestniczenia w kulturze muzycznej, współtworzenia jej w społeczeństwie i w sobie. W głównej mierze zależy to od zdolności, wrażliwości i wiedzy muzycznej.6 Główny sens wychowania muzycznego określają również jego cele i funkcje realizowane w szkołach.
W literaturze mówi się o różnorodnych sposobach ujęcia celów i funkcji wychowania muzycznego.
Józef Karol Lasocki przedstawia cele jako grupy zadań do wykonania w odniesieniu do dzieci i młodzieży w różnym wieku. Autor stwierdza, że wychowanie
J.K. Lasocki: Wychowanie muzyczne w domach kultury. Warszawa 1970, s. 28-29.
A. Nyderek: Czynniki warunkujące skuteczność pracy pedagogicznej nauczyciela wychowania muzycznego. Bydgoszcz 1988, s. 5.
W. Jankowski: Psychologia muzyki a pedagogika, w: Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki, red.
M. Manturzewska , H. Kotarska. Warszawa 1990, s. 331.
muzyczne ma do spełnienia szereg zadań rozwojowych, kształcących, wychowawczych i kulturowych.7
Jednym z nich pobudzenie i usprawnianie naturalnego rozwoju wychowanka oraz dostarczenie mu przeżyć i radości płynących z kontaktu z muzyką. Ważnym zadaniem wychowania muzycznego jest rozwój i kształcenie podstawowych zdolności muzycznych, pamięci muzycznej, wrażliwości na dźwięk, wyobraźni, zadatków twórczych oraz zainteresowań artystycznych, jako naturalnych skłonności estetycznych dzieci i młodzieży. Częste obcowanie z wartościową muzyką i jej poznawanie powinno prowadzić do rozwoju i utrwalania umiłowania muzyki, do wyrobienia smaku estetycznego. Kształcenie smaku artystycznego polega na rozwijaniu umiejętności rozróżniania wartości estetycznych wytworów sztuki.
Opiera się ono często na estetycznej świadomości, często na intuicji, która stanowi podstawę właściwej oceny dzieł sztuki. Wychowanie muzyczne ma stwarzać dogodne warunki do zaspokojenia i rozwoju naturalnych potrzeb estetycznych człowieka (zwłaszcza dzieci i młodzież), przez tworzenie i przeżywanie piękna w muzyce.
Ma też zaspakajać potrzeby dzieła artystycznego i w ten sposób marzenia człowieka.
Przede wszystkim ma kształtować postawę estetyczną wychowanka, rozwijać
i pogłębiać jego uczucia. Wychowanie muzyczne spełni swoje zadania, jeśli wykształci i rozwinie u wychowanka trwały nawyk obcowania z muzyką na co dzień, co w przyszłości będzie stanowiło dla niego nieocenioną wartość.8
Jan Karol Lasocki proponuje także cele wychowania muzycznego
w nowoczesnym ujęciu. Do celów tych należy:
budzenie i kształtowanie trwałych potrzeb kontaktu ze sztuką i poznanie jej przez:
kształcenie i rozwój wrażliwości estetycznej i umiejętności spostrzegania,
przeżywania i rozumienia dzieł sztuki,
rozszerzenie i pogłębianie wiedzy muzycznej,
kształtowanie smaku artystycznego i umiejętności formowania słusznych ocen
estetycznych,
J. Lasocki: Wychowanie muzyczne... op.cit. , s.22.
Tamże, s.23-24.
rozwój zdolności twórczych i zaspokajanie potrzeb ekspresyjnych człowieka,
rozwój indywidualnych zamiłowań i zdolności artystycznych przez czynne uprawianie sztuki.9
Inaczej ujmują cele psycholodzy muzyki (m.in. J. Wierszyłowski). Biorą oni pod uwagę rozwój zdolności dziecka, zarówno muzycznych, jak i ogólnych.
W pedagogice amerykańskiej jako główny cel wychowania uważa się rozwój ekspresji twórczej i odtwórczej oraz zainteresowań i zamiłowań muzycznych.
Twórcy współczesnych systemów wychowania muzycznego, głównie C. Orff reprezentują podobne poglądy.10
Natomiast S. Szuman proponuje, by cele wychowania muzycznego podzielić
na ogólne i szczegółowe. „Ogólnym, najszerszym celem jest wychowanie licznej rzeszy ludzi miłujących muzykę i odczuwających potrzebę dobrej muzyki, ludzi, którzy nauczyli się ją cenić, gdyż nauczyli się ją słyszeć, rozumieć i przeżywać.
Do szczegółowych celów kształcenia muzycznego należy szkolenie wykonawców
i kompozytorów, jak też nauczycieli przedmiotów wykładanych w szkołach muzycznych rozmaitego stopnia i typu”.11
Maria Przychodzińska-Kaciczak ujmuje cele w sposób uogólniony, utożsamiając je z funkcjami. Dokonała podziału na siedem grup:
Pierwsza grupa celów wiąże się z wykształceniem muzycznym i pozytywnych motywacji w kierunku muzyki. Warunkiem obcowania z wartościami w muzyce
są one niezbędne i subiektywne. Uznawane są one za specyficzne i niezależne od tego, czy utwory muzyczne mogą spełniać w kontakcie z odbiorcą różne funkcje. Przeżywanie i odczuwanie tych wartości wzbogaca różne sfery życia psychicznego.
Druga grupa celów wychowania muzycznego koncentruje się wokół rozwoju funkcji poznawczych przez obecność i przeżywanie muzyki.
Trzecia grupa celów związana jest z rozwojem sfery uczuć łączonej z intelektualną.
Jako wyraz uczuć szczególnie eksponowana jest tu muzyka i jej interpretacja.
Tamże, s. 14-15.
Z. Burowska: Współczesne systemy wychowania muzycznego. Warszawa 1976, s.37.
11) S. Szuman: O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa 1990, s.402.
Czwarta grupa celów wiąże się z grupą celów poznawczych i kształcących sferę uczuć. Autorka rozumie tu oddziaływanie muzyki na wychowanie moralne
i patriotyczne.
Piąta grupa celów związana jest z pobudzeniem wyobraźni i twórczego myślenia.
Kształtują one jednostkę w społeczeństwie o własnej indywidualności i o twórczej postawie.
Szósta grupa celów nawiązuje do greckiej katharsis, nieobecną w szkole - terapię przez muzykę, a do niedawna uznawaną tylko w lecznictwie.
Siódma grupa celów to te, które wiążą się z rekreacją i to w podwójnym znaczeniu:
rekreację przez muzykę w ciągu zajęć szkolnych i przygotowania do umiejętności organizowania przez człowieka w czasie wolnym od pracy własnej rekreacji.12
W wyniku przeprowadzonych badań oraz na podstawie rodzimej
i obcojęzycznej literatury E. Rogalski zaproponował jeszcze inny podział celów wychowania muzycznego.
Podzielił on cele na ogólne (naczelne), kierunkowe i operacyjne.
Cele ogólne wypływają z zadań wychowania estetycznego.
Są one następujące:
Rozwijanie wrażliwości na piękno otaczającego świata.
Przygotowanie do świadomego korzystania ze sztuki oraz jej współtworzenia.
Rozwijanie zainteresowań muzyką.
Wychowanie przez różnorodne formy wychowania muzycznego w korelacji
z wychowaniem społeczno-moralnym, intelektualnym, estetycznym i fizycznym.
Cele kierunkowe wiążą się z rozwijaniem określonych cech osobowości i dyspozycji psychicznych. Cele te są na ogół realizowane w praktyce muzycznej, choć nie zawsze w pełni uświadamiane. Zaliczamy do tych celów:
Kształtowanie postawy wrażliwości na piękno muzyki.
Rozwijanie podstawowych zdolności muzycznych.
M. Przychodzińska-Kaciczak: Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego.
Warszawa 1979, s. 195-199.
Zaspakajanie potrzeb ekspresyjnych, odtwórczych i twórczych.
Kształtowanie postawy pietyzmu wobec dzieł muzycznych.
Kształtowanie trwałych potrzeb kontaktów z muzyką.
Cele operacyjne - można traktować jako grupy celów szczegółowych w obrębie określonych celów kierunkowych. Cele te powodują:
Rozwijanie postawy wrażliwości na piękno muzyki. Wyznacza on następujące cele operacyjne:
rozwijanie umiejętności słuchania i rozumienia muzyki, kierowanie procesem spostrzegania, przeżywania i rozumienia muzyki,
rozszerzenie i pogłębienie wiedzy o muzyce,
kształtowanie smaku artystycznego i umiejętności formułowania słusznych ocen estetycznych
Rozwijanie podstawowych zdolności muzycznych. Realizujemy tutaj następujące cele szczegółowe:
rozwijanie słuchu muzycznego i poczucia rytmu,
rozwijanie zdolności do słuchowych wyobrażeń muzycznych,
kształtowanie dyspozycji głosowych, manualnych i ruchowych,
rozwijanie zainteresowań i zamiłowań muzycznych.
Te cele zmierzają do wykształcenia muzykalności.
Zaspokojenie potrzeb ekspresyjnych, odtwórczych i twórczych. Dzieci doskonale się czują, realizując różne formy artystyczne. Przez czynne uczestnictwo w chórze, zespole instrumentalnym itp. są zaspokajane potrzeby aktywności odtwórczej.
Kształtowanie postawy pietyzmu wobec dzieł sztuki (muzyki). Eugeniusz Rogalski wyróżnia w tej grupie:
rozwijanie szacunku do dzieł muzycznych jako przykładów twórczego wysiłku człowieka,
kształtowanie szacunku do tradycji kulturowych naszych przodków, które odziedziczyliśmy i które zostały zakodowane w naszej osobowości,
rozwijanie postawy pietyzmu wobec kultury ludowej jako praźródła i genezy naszej narodowej kultury.
Kształtowanie trwałych potrzeb kontaktów z muzyką. Główny cel to tworzenie trwałych nawyków obcowania z muzyką, jak: zwyczaj chodzenia na koncerty oraz wykształcenie potrzeby obcowania z muzyką.13
Natomiast program nauczania zakłada, iż celem wychowania muzycznego jest przygotowanie uczniów do świadomego korzystania z dorobku rodzimej i światowej kultury muzycznej oraz aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym kraju.
Wychowanie muzyczne jest jednym z czynników rozwoju człowieka.14
Stefan Wasiak cele wychowania muzycznego w szkole podstawowej przedstawia następująco:
Rozwijanie zdolności muzycznych, stanowiące podstawę wszelkich innych zadań dydaktyczno-wychowawczych przedmiotu.
Poznanie i opanowanie przez uczniów szeregu pieśni określonych w programie,
w związku z tym wyrobienie umiejętności i nawyków śpiewaczych oraz podanie pierwszych wiadomości z muzyki.
Wdrażanie do słuchania muzyki i czynnego udziału w szkolnych zespołach instrumentalnych.
Kształtowanie emocjonalnego stosunku dziecka do poznawczych zjawisk otaczającego je świata i oddziaływanie wychowawcze.
Stworzenie podstaw kultury muzycznej szerokich rzesz społeczeństwa.15
Omawiane cele wychowania muzycznego są zbieżne z celami wychowania ogólnego. Dlatego też prawdą jest, iż wychowanie muzyczne spełnia wielostronną rolę. Cele wychowania muzycznego realizowane są poprzez formy wychowania muzycznego.
Współczesne wychowanie muzyczne wyodrębnia szereg form, które
pozostają w ścisłym wzajemnym związku składającym się na całokształt procesu dydaktycznego.
13) E. Rogalski: Muzyka w powszechnej edukacji estetycznej. Bydgoszcz 1992, s. 23-24.
Program szkoły podstawowej. Muzyka klasy IV-VIII. Warszawa 1985, s. 5.
S. Wasiak: Metodyka wychowania muzycznego w szkole podstawowej. Warszawa 1963, s. 3.
Wyróżniamy następujące formy:
Śpiewanie (odtwarzanie muzyki wokalnej)
Forma ta jest niezbędna i stanowi podstawowy środek umuzykalniania. Jest najnaturalniejszą formą ekspresji dziecka, źródłem radości, podstawą kształcenia wyobrażeń muzycznych (melodyczno-interwałowych), podstawą wiedzy o muzyce.
Granie (odtwarzanie muzyki instrumentalnej)
Poprzez tę formę rozwija się podstawowe zdolności muzyczne, muzykalność oraz słuch wysokościowy, a także wrażliwość na współbrzmienia (dwa, trzy głosy) i rozwija słuch barwowy.
Podczas tej formy rozwija się także u uczniów zdolność do emocjonalnego i estetycznego przeżywania muzyki. Dotyczy to nie tylko utworów, które sami wykonują, lecz także tych, których słuchają.
Granie na instrumentach rozwija też wiele istotnych cech osobowości.
Słuchanie muzyki
W tej formie jednym z głównych celów jest przysparzanie dzieciom doświadczeń słuchowych. Poznanie muzyki jest ważnym warunkiem kształcenia zdolności (m.in. pamięci muzycznej i wyobraźni muzycznej).
Tworzenie muzyki
Głównym celem w tej formie jest ekspresja uczuć dziecka i jego własnych muzycznych wyobrażeń. Cel twórczości prowadzi do poznawania i doświadczania różnych elementów muzyki i struktur muzycznych.
Realizacja ruchowa muzyki
Forma ta rozwija muzykalność, a także ogólny rozwój dziecka. Dzięki tej formie wyrabiają się zdolności koncentracji uwagi, kształci się szybka pamięć oraz orientacja, pobudzona zostaje aktywność. Rozwijają się we wzajemnej równowadze procesy hamowania i pobudzania. Wzrastają także procesy poznawcze, m.in. spostrzeganie, wyobraźnia, myślenie.16
16) M. Przychodzińska-Kaciczak, E. Lipska: Muzyka w nauczaniu początkowym. Metodyka. Warszawa 1991,
s. 16; 73; 117; 172; 216.
Oprócz sklasyfikowanych celów E. Rogalski dokonał podziału na funkcje wychowania muzycznego. Funkcje te są wielostronne i wiążą się z wychowaniem umysłowym, społeczno-moralnym, fizycznym, technicznym, wychowaniem przez pracę i do pracy.
Eugeniusz Rogalski wyróżnia funkcje:
Poznawczą, kształcącą, wychowawczą, terapeutyczną, estetyczną.
Funkcja poznawcza i kształcąca
Tę funkcję realizujemy poprzez percepcję i analizę utworów muzycznych, podczas których rozwija się u dzieci zdolność spostrzegania, pamięć, wyobraźnia i uwaga dowolna, a także rozwijają się procesy myślowe. Realizuje się to również poprzez dostarczanie wiedzy o muzyce.
Funkcja wychowawcza
Funkcja ta jest wielozakresowa. Duże znaczenie mają przeżycia muzyczne
w kształtowaniu postaw moralnych, a także odpowiedni dobór repertuaru utworów. Pieśni zawierają między innymi wiele treści związanych
z wychowaniem obywatelskim, społecznym, z rozwijaniem idei pokoju itp.
Do tej funkcji zaliczamy także przekazywanie narodowych tradycji.
Funkcja kompensacyjna
Polega na stwarzaniu możliwości wyżycia się artystycznego. Uczestnictwo
w zajęciach muzycznych wpływa na podniesienie poczucia własnej wartości.
Funkcja terapeutyczna
Funkcja ta wykorzystywana jest w leczeniu nerwic dziecięcych i defektów
w rozwoju umysłowym. A zatem czynne uprawianie muzyki wpływa dodatnio
na rozwój zdrowotny.
Funkcja estetyczna
Funkcja ta dostarcza radości płynących z kontaktów z muzyką i rozwijaniem indywidualnych upodobań artystycznych oraz zainteresowań i zamiłowań. Kształci gusty muzyczne, wyrabia smak estetyczny, uczy przeżywania piękna w muzyce.17
E. Rogalski: Muzyka w pozaszkolnej ... op.cit. , s. 25-26.
Zdaniem J. Lasockiego muzyka spełnia w każdym społeczeństwie zespół funkcji o charakterze społecznym i estetycznym.
Autor wyróżnia:
Funkcje dekoratywne i ludyczne (zabawowe)
Podtrzymują one pożądane nastroje zarówno w życiu jednostki (źródło wytchnienia, radości) jak i w życiu zbiorowym (uatrakcyjnienie życia towarzyskiego i społecznego).
Funkcje wychowawcze
Funkcje te natury historycznej, okolicznościowej i tradycyjnej, podtrzymujące więź społeczną i historyczną; ułatwiają one kontynuację tradycji oraz krzewienie nowych idei.
Funkcje kulturowe
Polegają one na uświadamianiu ludziom wartości ich dziedzictwa kulturalnego
i stwarzaniu warunków dla uczestnictwa wszystkich ludzi w sztuce oraz w jej pomnażaniu.
Funkcje dekoratywne i ludyczne sztuki spełniają się w sposób naturalny
i nie natrafiają na przeszkody ze strony człowieka, natomiast funkcje wychowawcze
i kulturowe nie realizują się tak łatwo, wymagają długotrwałych oddziaływań i edukacji. Dlatego trzeba zwalczać zakorzenione a błędne przyzwyczajenia wiązania sztuki tylko z rozrywką i sprawą wypełniania czasu wolnego człowieka.18
Jan Wierszyłowski jest zdania, iż zasadnicza funkcja muzyki polega na dostarczaniu odbiorcy estetycznych doznań muzycznych. Wszelkie inne funkcje muzyki są funkcjami specjalnymi. Wśród nich wyróżnia:
Muzyka a religia.
Zastosowanie muzyki w religii jest bardzo rozległe i wielorakie, spełnia ona kilka zasadniczych funkcji w obrzędach religijnych:
18) J. Lasocki: Wychowanie muzyczne ... op. cit. , s. 13-14.
funkcję oczyszczającą
Muzyka, wykonywana przez wiernych zbiorowo, jest i słuchana,
stanowi w pierwszym rzędzie bodziec psychiczny nastawiający świadomość uczestnika obrządku na odpowiednie myśli i skojarzenia oraz eliminujący stan świadomości w danym momencie niepożądany.
funkcje koordynacyjne
Funkcja ta umożliwia uporządkowany dialog między przewodnikiem
a rzeszami wiernych. Muzyka swą treścią słowną i wyrazową stwarza też odpowiedni nastrój potrzebny przy wygłaszaniu różnych nauk. Stanowi element urozmaicający obrządek, powoduje odprężenie i odświeżenie myśli.
funkcje uświetniające
Często działa wprost swym estetycznym pięknem przyciągając ludzi do świątyń. Ta jej funkcja, choć zupełnie nie religijna, jest bardzo powszechna, zwłaszcza w wyznaniach chrześcijańskich.
Wpływ muzyki na pracę.
Badaniem wpływu muzyki na powodzenie w pracy zajmowało się wielu
psychologów. J. Wierszyłowski powołuje się na badania R.W. Husbanda, które wykazały, że pewien gatunek muzyki, zwłaszcza jazz, powoduje mimowolne, rytmiczne ruchy ciała. Ustalono także, że nie tylko realnie brzmiąca muzyka może wywołać ten skutek, lecz także i muzyka wyobrażona, słyszana w „myśli”. Wpływ muzyki na wykonywanie czynności umysłowych może być także pozytywny. Eksperymenty C.M. Freeberbe'a i M. Fleischera z muzyką jazzową graną podczas nauki, na które powołuje się J. Wierszyłowski wykazały, że działa ona usprawniająco na uczących się, zwłaszcza gdy wysiłek umysłowy ma charakter pewnej rywalizacji i musi być nastawiony na szybkie wykonanie zadań.
Muzyka w lecznictwie.
Na podstawie przeprowadzonych eksperymentów fizjologiczno-psychicznych wiadomo, że muzyka może wpływać na nastrój, może wywoływać określone zmiany w czynnościach organizmu: zmieniać napięcie mięśni, przyspieszać przemianę materii, zmieniać szybkość krążenia krwi, obniżać próg wrażliwości zmysłów, wpływać na wewnętrzne wydzielanie, siłę i szybkość pulsu.
W leczeniu fizycznych schorzeń zastosowanie muzyki jest stosunkowo proste. Muzyka dostarcza tu fizycznych bodźców rytmicznych, potrzebnych do różnych ćwiczeń muskularnych w stanach pochorobowych lub pooperacyjnych. Ćwiczenia ruchowe wykonywane przy akompaniamencie muzyki są wykonywane chętniej, sprawniej i nie tak szybko nużą.
W leczeniu chorób psychicznych muzyka może pomóc w nawiązywaniu kontaktu z chorym, który kontakt ten utracił i znajduje się w swoim, chorobliwym, urojonym świecie, odcięty od realnego otoczenia.
Inne społeczne funkcje muzyki.
Mało jest dziedzin w życiu społecznym, w których muzyka nie miała zastosowania.
Wyróżnia się tu m.in.:
akcje społeczno-polityczne
wojsko
posiadanie przez każde państwo swojego hymnu narodowego
reklama
restauracje
Muzyka ma zastosowanie w różnych dziedzinach życia wszędzie tam, gdzie chodzi o masowe i indywidualne stwarzanie pewnego nastroju i postawy emocjonalnej.19
Wspomniany już J.K. Lasocki wyróżnia następujące funkcje muzyki:
Funkcja kompensacyjna
Daje możliwość „wyżycia się”, rozwoju zainteresowań i zdolności oraz uzyskania uznania i poczucia własnej wartości na tle udziału jednostki w tworzeniu nowych wartości kulturowych. Funkcja ta ma zastosowanie jako
środek wprowadzający równowagę i harmonię do życia psychicznego młodzieży
w okresie dojrzewania. Jan Karol Lasocki powołuje się na S. Szumana, który jest
zdania, iż „w muzyce młodzież odkrywa wyraz i oddźwięk nurtujących w własnej
19) J. Wierszyłowski: Zarys psychologii muzyki. Warszawa 1968, s. 101-114.
psychice uczuć, na które nauka jest głucha”. Należy pielęgnować uczucia i marzenia typowe dla okresu młodzieńczego. Częste kontakty z muzyką mogą wpływać na ich uświadomienie, mogą uaktywniać je, przeobrażać i kształtować charakter tych marzeń, aby nie stały się ucieczką od rzeczywistości, lecz aby kształtowały twórczą postawę poszukiwania i tworzenia nowych wartości przekształcenia, ulepszenia otaczającej rzeczywistości.
Funkcja estetyczna
Przejawia się ona w zdolności wyzwalania uczuć wyższego rzędu, które mogą zachęcać do działań wzniosłych, wyrażać idee osobiste człowieka, intensyfikuje również i wzbogaca sposób przeżywania własnych stanów uczuciowych. Wpływa też na nastrój człowieka skłaniając go do przeżywania określonych uczuć, wywoływania i podtrzymywania określonego nastroju.
Funkcje poznawcze i kształcące
Przyczyniają się do rozwoju władz psychicznych uczą spostrzegania, wzbogacają wyobraźnię, rozwijają pamięć, myślenie, uczą koncentrować uwagę, wpływają na kształtowanie postaw i wolę człowieka. Owe funkcje uczą umiejętnego słuchania i słyszenia utworów muzycznych w całości i ich elementów (przeżywanie nie tylko treści emocjonalnej utworu, lecz także elementy formy
i kompozycji oraz ich treść ideową, intencje i ukryty głęboki sens).
Kolejna funkcja wymieniona przez J.K. Lasockiego ma dobroczynny wpływ
na rozwój fizyczny, szczególnie na system nerwowy, dlatego też muzykę stosuje się jako środek terapeutyczny. Racjonalne uprawianie śpiewu jako ćwiczenie fizyczne wpływa na prawidłową postawę, rozwój klatki piersiowej, organy klatki piersiowej, wymowę, organy głosowe, krążenie krwi.20
Natomiast Wojciech Jankowski uważa, że już w starożytności wykształciły się
wszystkie społeczno-użytkowe funkcje muzyki. Wyróżnia on funkcje:
magiczne
psychoterapeutyczne
J. K. Lasocki: Wychowanie muzyczne ... op. cit. , s. 26-33.
religijne
świeckie
wychowawcze
obrzędowe
rozrywkowe
sportowe.21
Współczesna literatura pedagogiczna i psychologiczna, jak pisze Andrzej Pytlak, podkreśla głównie wykorzystanie wychowania muzycznego jako czynnika kształtującego osobowość ucznia i przygotowującego do pełnego i czynnego życia
w społeczeństwie. Wychowanie muzyczne wpływa na rozwój intelektualny, emocjonalny i wolicjonalny dziecka. Daje każdemu dziecku szansę bezpośredniego obcowania z wartościami sztuki (nie tylko przez odbiór, ale także poprzez przekazywanie i tworzenie). Włącza więc wychowanka w dorobek kultury i czynne życie kulturalne. Andrzej Pytlak zwraca uwagę na fakt, iż w wychowaniu muzycznym jest niedoceniona funkcja zdrowotna. Wprawdzie zwraca się uwagę na korzystny wpływ śpiewu na rozwój i sprawność płuc, podkreśla się znaczenie regulacyjne muzyki dla systemu krążenia, trawienia i wydzielania wewnętrznego, a niekiedy ma pozytywny wpływ na układ nerwowy dziecka. Jednak główny wpływ na rozwój dziecka jest realizowany w tzw. zajęciach muzyczno-ruchowych.22
Omawiając cele i funkcje wychowania muzycznego E. Rogalski stwierdził,
że są one wychowaniem przez sztukę. Kształci się nie tylko kulturę estetyczną
jednostki, ale również uczucia i wyobraźnię. Właśnie wykorzystując wiedzę na temat
tych celów i funkcji można wpływać na postawy, przekonania, stosunek do świata
i innych ludzi do siebie.23
W. Jankowski: Wychowanie muzyczne w szkole ogólnokształcącej. Warszawa 1970, s. 7.
A. Pytlak: Podstawy wychowania muzycznego. Warszawa 1977, s. 30.
E. Rogalski: Muzyka w pozaszkolnej ...op. cit. , s. 26.
Bibliografia
Burowska Z.: Współczesne systemy wychowania muzycznego. Warszawa 1976
Jankowski W.: Psychologia muzyki a pedagogika, w: Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki, red. Manturzewska M., Kotarska H. Warszawa 1990
Lasocki J. K.: Wychowanie muzyczne w domach kultury. Warszawa 1970
Nyderek A.: Czynniki warunkujące skuteczność pracy pedagogicznej nauczyciela wychowania muzycznego. Bydgoszcz 1988
Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984
Program szkoły podstawowej: Muzyka klasy IV-VII. Warszawa 1985
Przchodzińska-Kaciczak M.: Muzyka i wychowanie. Warszawa 1979
Przchodzińska-Kaciczak M.: Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego. Warszawa 1979
Przchodzińska-Kaciczak M.: Zrozumieć muzykę. Warszawa 1984
Przchodzińska-Kaciczak M., Lipska E.: Muzyka w nauczaniu początkowym. Metodyka. Warszawa 1991
Rogalski E.: Muzyka w pozaszkolnej edukacji estetycznej. Bydgoszcz 1992
Szuman S.: O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa 1990
Wasiak S.: Metodyka wychowania muzycznego w szkole podstawowej.
Warszawa 1963
Wierszyłowski J.: Psychologia muzyki. Warszawa 1981
Wyszukiwarka