Ocena rewolucji w „Przedwiośniu”.
1. Poglądy matki Cezarego - Jadwigi.
Odrzucała retorykę komunistycznych agitatorów. „Twierdziła, że kto by chciał tworzyć ustrój komunistyczny, to powinien by podzielić na równe działy pustą ziemię, jakiś step czy jakieś góry, i tam wspólnymi siłami orać ziemię, siać, budować - żąć i zbierać. Zaczynać wszystko sprawiedliwie, z Boga i ze siebie. Cóż to za komunizm, gdy się wedrzeć do cudzych domów, pałaców, kościołów, które dla innych celów zostały przeznaczone i po równo podzielić się nie dadzą. - Jest to - mówiła pospolita grabież niewielka to sztuka z pałacu zrobić muzeum. Byłoby sztuką godną nowych ludzi wytworzyć samym przedmioty muzealne i umieścić je w gmachu zbudowanym komunistycznymi siłami w muzealnym celu.”
2. Poglądy Seweryna Baryki - „mit o szklanych domach”.
W pociągu towarowym Seweryn opowiada Czarkowi o ich kuzynie, Baryce, który w Polsce buduje nową cywilizację. Jej symbolem są szklane domy. Cywilizacja ta powstała tam, gdzie jej nie było, na pustkowiu nieprzyjaznym ludziom i stamtąd, dzięki genialnym strategiom, planom i wynalazkom Baryki rozpoczęła ekspansję. Obok starego wyrastało nowe, lepsze, które stare w końcu zastępowało. Kraj stawał się nowoczesny. Nowa cywilizacja była doskonała, utopijna. Ukazywała wzorowo zorganizowane społeczeństwo, projekty sprawiedliwych ustrojów państwowych i bezbłędnie funkcjonujących instytucji. Opowieść Seweryna o nowej cywilizacji kończy zaciekła wymiana zdań na temat rewolucji.
Seweryn: Rewolucja za punkt wyjścia winna wybrać wynalazek. Fałszywą rewolucją jest wydzieranie przemocą rzeczy przez innych zrobionych. Rewolucja to tworzenie nowych wartości i rozmnażanie nowego dobra, które poprzez wolne wybranie go przez obywateli, będzie eliminowała, wypierała, stare zło i grzechy świata. Seweryn uważa, iż nie jest celowym występować przeciwko złu w sposób bezpośredni. Sprzeciw, zakaz, kara, nie prowadzą donikąd. Nie niszczyć tego, co jest złe, ale występować przeciwko temu, co jest złe, tworząc to, co dobre. Zamiast walki budowanie. W myśleniu tym widoczny jest wpływ Ewangelii.
Cezary: Rewolucja jest wyrazem buntu, rewolty, w której w bezpośredniej walce występuje się przeciwko złu aż do całkowitego jego zniszczenia. Action directe, działanie bezpośrednie to metoda walki mająca zapewnić natychmiastowe osiągnięcie celów bez względu na koszty i na cenę owego bezwzględnego postępowania. Przemoc jest dla niego ultima ratio.
Słabość poglądów Seweryna: „Jeżeli spostrzegę, że ktoś wobec mnie sprzedaje dziecko do rozpusty albo uczy je rozpusty to mam się temu nie sprzeciwiać?”
Słabość poglądów Cezarego: „Doprawdy - śmieszny jest ten przewrót, który magnatów strąca z pałaców do piwnic, a mieszkańców piwnic wprowadza do pałaców. Jest to prawdziwie robota i dom szalonych.”
Opowieść o `szklanych domach” odczytana przez pryzmat pism politycznych Żeromskiego odzwierciedla fascynację autora „Przedwiośnia” myślą Georgesa Sorela. Był on przedstawicielem syndykalizmu czyli idei samorealizacji społeczeństwa, przekształconego we wspólnotę wolnych wytwórców. Jego poglądy były wyrazem pewnej nierewolucyjnej utopii moralnej.
Minimalistyczny program Szymona Gajowca.
Szymon Gajowiec to piłsudczyk, weteran walk o wolność, „człowiek chory na Polskę”. Jego duchowymi antenatami byli pozytywistyczni myśliciele: Marian Bohusz, Stanisław Krzemiński i Edward Abramowski. Szymon Gajowiec zatrudnia Cezarego do pracy nad książką o Polsce, która, w zamierzeniu wiceministra skarbu, ma być swoistym listem listem do rodaków. Rozprawa ta ma ukazać rzeczywistą kondycję kraju i narodu, by prawdziwy obraz uświadomił wszystkim ogrom zadań, jaki leży przed włodarzami i obywatelami Rzeczypospolitej. Odbudowa kraju winna skoncentrować się na wyeliminowaniu następujących problemów:
1) postulat sprawiedliwego rozdziału dóbr, który złagodziłby kontrasty wynikające ze statusu ekonomicznego różnych grup społecznych czyli odrzucenie „Polski żyjącej z pracy czarnych rąk i Polski hulaszczej”;
2) rozwiązanie kwestii żydowskiej i innych mniejszości narodowych w taki sposób, aby stworzyć zjednoczone, wielonarodowe i tolerancyjne społeczeństwo;
3) rozwiązanie kwestii rolnej;
4) stworzenie polskiej waluty;
5) stworzenie jednolitej, polskiej jurysdykcji.
Istotą programu Gajowca było ukazanie prawdy o Polsce i Polakach, która miałaby stanowić punkt wyjścia dla moralnej pracy nad odbudową Rzeczypospolitej. Widzi w tym konieczność wynikającą z Bożego zrządzenia, gdyż Polska , zdaniem Gajowca, stała się wolna dzięki dwum cudom: wojny, która przyniosła upadek trzech zaborców i wyzwoliła z niewoli, i zwyciękiej wojny z bolszewikami, którzy mając nak każdym polu przewagę: militarnym i ideowym w końcu, ponieśli klęskę. Gajowiec był niewątliwie partiotą, można go określić jako mistyczny technokrata.
Wobec wywodów Gajowca, Cezary zachowywał dystans. Drażniło go w ludziach podobnych do Gajowca, że pamiętając „wczoraj” czyli niewolę, pamietając prześladowania w czasach zaborów, z entuzjazmem cieszyli się „teraźniejszością”, nieskończenie lepszą od tego, co było, cieszyli się wolnością. Cezary nie znał przeszłości, nie wiedział jak było, gdy Polska była w niewoli; widział tylko nędzę „dziś”. Stąd mierziły go opowieści Gajowca. „Cóż go mogło obchodzić stwierdzenie, że ta oto dziura w łachmanie jest nieuniknionym następstwem takich a takich przyczyn - że ten wrzód, (...) to jest dzieło i wina zaborców, za które odpowiadają. Baryka widział tylko dziury, łaty, łachmany, wrzody i strupy. Nadto - widział sińce i guzy zadane przez nową władzę, która usiłowała być mocną, nie słabszą od władzy zaborców.”
Temat: „Przedwiośnie” S. Żeromskiego jako powieść polityczna o Polsce współczesnej.
„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego ukazało się w końcu 1924 roku. Była powieścią - rozrachunkiem ze współczesnością. To sprawia, iż „Przedwiośnie” jest powieścią polityczną. Powieść polityczna z reguły pełni funkcję demaskatorską i polemiczną:
ukazuje ohydę rewolucji rosyjskiej, która okazuje się prawdziwym kataklizmem przynoszącym chaos i spustoszenie moralne; uświadamia jak destreukcyjny wpływ wywiera na umysły ludzi, oswaja ich ze zbrodnią, unicestwia ideały, łamie ludzi;
ukazuje jak łatwo jest doprowadzić świat do destrukcji - wojenne rozprzężenie przemienia miasto zgodnie współżyjących ludzi w gehennę walk narodowościowych i religijnych;
ukazuje polski dwór symbolizujacy wszelkie tradycyjne wartości uświęcone nimbem „Pana Tadeusza” i XIX - wiecznej literatury ziemiańskiej; dwór ukazuje się nietrwały, nieodporny na zło i bierny, pogrążony w stagnacji, słodkiej i rozkosznej konsumcji;
ukazuje program socjalistów uosobiany przez Gajowca, człowieka o nieskazitelnej uczciwości, ale bez charyzmy i wizjonerskiego planu, który mógłby porwać młodych i wzbudzić w nich entuzjazm; piętą achillesową Gajowca jest marzenie o przyszłej Polsce i odrywanie się od teraźniejszości i niezauważanie autentycznych zagrożeń;
ukazuje komunistów, uzbrojonych w teoretyczne slogany, piętnujący korupcję, nadużycia policji, brak sprawiedliwości; są fanatykami, zaślepionymi nienawiścią i ideą zemsty.
„Przedwiośnie” to powieść polityczna o Polsce współczesnej, ukazuje ojczyznę zawieszszoną między anachronicznym dworem, a groźbą rewolucji, z pustką w miejscu, które powinna wypełniać twórcza realizacja wielkiej idei. Dwa niebezpieczeństwa zagrażają Polsce:
1) trujący czad komunistycznej utopii rewolucjonistów;
2) powolność takich jak Gajowiec, którzy winni Polskę budować z rozmachem i wizjonerstwem.
Temat: „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego - struktura powieści.
„Przedwiośnie” jest powieścią realistyczną. Przedstawienie rzeczywistości opiera się w niej na wiedzy autora czerpanej z lektur teoretycznych i własnego bogatego doświadczenia z uczestnictwa w życiu politycznym lat powojennych, także z pracy i opowieści naocznych świadków (wydarzenia w Baku).
Miejscami realizm skłania się:
1) ku naturalizmowi ( obraz wojny i rewolucji w Baku, obraz warszawskiej nędzy)
2) ku stylistyce pamfletu i karykatury (np.wiecznie zapluty Lulek, obraz warszawskiego zgromadzenia komunistów);
3) ku parodii (dwór w Nawłoci);
4) ku aluzji ( przede wszystkim botanicznych: nawłoć to bujny chwast, gajowiec to także chwast, bardzo drobny, żółto kwitnący, lulek to paraliżujące system nerwowy, trujące ziele).
Narracja ma podwójna perspektywę: 1) narrator wszechwiedzący, 2) narrator personalny. Celem jest pokaznie różnorodnych punktów widzenia w taki sposób, aby nie moralizować, lecz prowokować czytelnika, zderzać jego opinie z reprezentantami różnych idei. Narracji podporządkowany jest: 1) styl ( I cz.to styl zwięzły, reporterski, IIcz.to styl barwny, nasycony ciekawymi obserwacjami budujący opowieść o życiu polskiej wsi, IIIczto dialog, dysputa, polemika) i 2) kompozycja (jej osią jest dorastanie Cezarego Baryki urodzonego w Rosji, powracającego po rewolucji do niepodległej Polski; wydarzenia obejmują około 10lat: cz.I ukazuje wojnę i ohydę rewolucji, czII wiejski dwór jako ostoję rodzimych tradycji, cz.III Polskę szarpana przez polityczne spory).
3