Międzynarodowy podział pracy
Międzynarodowy podział pracy jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.
Zaistniał on dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych. Pojawienie się trwałych nadwyżek produkcyjnych produkcyjnych jednych krajach i możliwości ich zbytu w innych stworzyło wówczas potrzebę rozwoju wymiany handlowej wykraczającej poza granice kraju, a w późniejszym okresie powstania także innych rodzajów powiązań gospodarczych. Uruchomiony w ten sposób mechanizm konkurencji międzynarodowej stał się trwałym elementem współokreślającym kierunki specjalizacji produkcji i wymiany poszczególnych krajów.
Nadwyżki produkcyjne ponad potrzeby rynku narodowego nie były jednak warunkiem wystarczającym do przekształcenia społecznego podziału pracy w międzynarodowy podział pracy oraz handlu lokalnego w wymianę międzynarodową. Dla zaistnienia tego było jeszcze konieczne stworzenie możliwości przemieszczania wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości. Niezbędny okazał się zatem rozwój odpowiedniej infrastruktury organizacyjno-ekonomicznej i technicznej, zapewniającej łatwość, trwałość, bezpieczeństwo oraz dużą intensywność intensywność regularność międzynarodowych powiązań handlowych. Dopiero w takich warunkach mógł szybko wzrastać poziom wzajemnego uzupełnienia się struktur produkcji poszczególnych krajów. Główną siłą napędową międzynarodowego podziału pracy jest więc rozwój techniki, przejawiający się ciągłym wzbogacaniu wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości, coraz szerszym stosowaniu jej dorobku w praktycznym działaniu, a także w doskonaleniu narzędzi pracy i metod ich wykorzystania.
Chociaż pewnych przejawów międzynarodowego podziału pracy można byłoby szukać już w starożytności, jego gwałtowny rozwój nastąpił dopiero na przełomie XVIII i XIX w. wraz z umocnieniem się rewolucji przemysłowej w Anglii i innych krajach Europy Zachodniej. Tania produkcja maszynowa ,przy ogromnym postępie technicznym w transporcie transporcie komunikacji, ograniczyły wówczas wówczas walce konkurencyjnej działalność przetwórczą w krajach mniej rozwiniętych, zmuszając je do produkcji surowców oraz artykułów rolno-spożywczych. Ukształtowany w ten sposób międzynarodowy podział pracy doprowadził do głębokiego zróżnicowania możliwości rozwojowych krajów uprzemysłowionych uprzemysłowionych surowcowo-rolniczych, spychając te drugie na peryferie gospodarki światowej. Co prawda międzynarodowy podział pracy stwarza każdemu uczestnikowi możliwości wzrostu efektywności gospodarowania, nie wynikają z tego jednak żadne gwarancje, że powstałe korzyści muszą zostać sprawiedliwie podzielone. Jednoznacznym dowodem na to są zarówno historyczne, jak i współczesne różnice rozwoju gospodarczego między poszczególnymi krajami i regionami.
Międzynarodowy podział pracy można rozpatrywać bądź w kategoriach statycznych, bądź dynamicznych. dynamicznych statycznym pojmowaniu międzynarodowego podziału pracy zakłada się przyjęcie osiągniętej jego struktury towarowej i geograficznej za daną i niezmienną. W podejściu dynamicznym,przeciwnie, zakłada się konieczność nieustannych zmian w strukturze produkcji handlu, uwzględniających- uwzględniających jednej strony- możliwości rozwojowe danej gospodarki, z drugiej zaś- potrzebę jej adaptacji do zmieniającyh się warunków warunków zakresie technik wytwarzania, dostępu do bogacw naturalnych, zmian wielkości oraz struktury popytu i podaży.
Podejście statyczne może być przydatne do rozważań teoretycznych, teoretycznych tym do konstruowania modeli ekonomicznych ekonomicznych ekonomicznych wprowadzania ich na podstawie pewnych wniosków wyjaśniających konkretną rzeczywistość ekonomiczną. Tego rodzaju modele jak np. model kosztów komparatywnych komparatywnych. Ricarda, posłużyły do wyjaśnienia źródeł korzyści realnych z wymiany międzynarodowej. Podejście statyczne jest jednak niebezpieczne, jeśli chodzi o formułowanie celów polityki rozwoju ekonomicznego. ekonomicznego takim przypadku niezbędne jest dynamiczne ujęcie międzynarodowego podziału pracy, ułatwiające wybór najkorzystniejszej struktury produkcji i wymiany z zagranicą z punktu widzenia obiektywnych możliwości rozwojowych kraju w zmieniających się dla niego wewnętrznych i zewnętrznych warunkach gospodarowania.
Czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy
Ogół czynników wpływających na strukturę gospodarczą poszczególnych krajów i tym samym określających ich miejsce w międzynarodowym podziale pracy można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze z nich wiążą się ze specyficznymi właściwościami gospodarki konkretnych krajów. Rugie stanowią efekt rozwoju międzynarodowego podziału pracy, wynikający z przekształceń strukturalnych strukturalnych gospodarce świtowej jako całości.
Wśród czynników wewnętrznych różnicujących predyspozycje poszczególnych krajów do określonych kierunków specjalizacji międzynarodowej na pierwszym miejscu wymienia się na ogół warunki naturalne, a następnie osiągnięty poziom rozwoju i strukturę gospodarki, postęp techniczny, czynniki systemowe i pozaekonomiczne.
Warunki naturalne- istotne z punktu widzenia możliwości specjalizacji- to: położenie geograficzne, klimat, zasoby naturalne, warunki glebowe oraz czynniki demograficzne.
Rola warunków naturalnych jako czynnika specjalizacji międzynarodowej ulega wraz z rozwojem gospodarczym istotnym zmianom. Przy niskim poziomie rozwoju był to niejednokrotnie czynnik rozstrzygający. Na przykład kraje dysponujące określonymi złożami bogactw naturalnych rozwijały przemysł wydobywczy i ewentualnie oparty na tych bogactwach przemysł przetwórczy. W miare osiągnięcia wyższych stadiów rozwoju, a przede wszystkim naturalnych stawało się coraz bardziej ograniczone. Nie decydują już one o ogólnym charakterze specjalizacji poszczególnych krajów, o tym, czy jest ona przemysłowa czy surowcowo-rolnicza, lecz jedynie tworzą ogólne ramy bardziej lub mniej sprzyjające rozwojowi określonego rodzaju produkcji.
Warunki związane z osiągniętym poziomem rozwoju gospodarczego gospodarczego istniejącą strukturą gospodarczą określa się często jako warunki nabyte lub jako dziedzictwo przeszłości. Są one bowiem wynikiem drogi historycznej, jaką przebyła dana gospodarka. Wśród warunków tych można wymienić: nagromadzone zasoby kapitałowe, stan infrastruktury gospodarczej, poziom techniczny aparatu wytwórczego ,nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych itp. Warunki nabyte mają ogromne znaczenie dla dynamiki i struktury wzrostu gospodarczego, kształtując zakres i efektywność realizowanych inwestycji.O możliwościach inwestycyjnych decydują bowiem przede wszystkim posiadane zasoby kapitałowe, a o ich efektywności- zdolności innowacyjne danej gospodarki. W tym ostatnim przypadku chodzi również o możliwości ponoszenia odpowiednich nakładów na badania naukowe, kształcenie kadr. Wzrasta w ten sposób znaczenie postępu technicznego technicznego ożywianiu procesów rozwojowych, który przez tworzenia nowych technologii, produktów produktów możliwości specjalizacji międzynarodowej przyczynia się do ogólnego wzrostu dochodów i kreowania nowych potrzeb.
Czynniki systemowe wpływają z kolei na miejsce danego kraju w międzynarodowym podziale pracy przez określenie celów i kierunków jego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz warunków ich osiągania. Mogą więc tym samym ułatwić bądź utrudnić -unowocześnienie struktury gospodarczej czy też tworzenie i wdrażanie nowych rozwiązań techniczno-organizacyjnych. Ilustracją negatywnych oddziaływań tej grupy czynników może być przykład zacofania technologicznego byłych europejskich krajów socjalistycznych, które ze względu na narzucony im po II wojnie światowej model funkcjonowania gospodarki ograniczyły swój udział w międzynarodowym podzile pracy. Warto też wskazać na politykę niektórych krajów słabiej rozwiniętych, przejmujących kierunki specjalizacji i eksportu, z których wycofują się producenci z krajów najbardziej uprzemysłowionych. uprzemysłowionych krótkim okresie dziedziny te rokują wprawdzie szanse osiągnięcia korzyści ze względu na złagodzenie konkurencji, jednak w przyszłości mogą prowadzić do kurczenia się rynków zbytu ze względnym zacofaniem technologicznym i asortymentowym schyłkowych dziedzin produkcji.
Ostatnia z wymienionych grup czynników wewnętrznych ,kształtujących kierunki międzynarodowej specjalizacji produkcji, dotyczy zdarzeń i sytuacji nieprzewidzialnych, takich jak: wojna, zaburzenia społeczne czy klęski żywiołowe. Nie podlegają one jako takie regułom ekonomii. Ich następstwa mogą jednak prowadzić do zmiany założonych celów gospodarczych. Na przykład wojny lub klęski żywiołowe- powodując szkody ekonomiczne- wywierają, w zależności od ich skali, określony wpływ na wielkośc i strukturę wydatków budżetowych ,inwestycji itp., w związku z potrzebą neutralizacji negatywnych skutków wystąpienia tych zdarzeń.
Jak już wspomnieliśmy ,na miejsce danego kraju w międzynarodowym podziale pracy wpływają nie tylko czynniki wewnętrzne, lecz także zewnętrzne. Znaczenie czynników zewnętrznych jest znacznie istotniejsze dla krajów o małym lub zacofanym potencjale ekonomicznym niż dla krajów większych i bardziej rozwiniętych. Wzajemne oddziaływania krajów o różnym pozomie rozwoju, odmiennym potencjale ekonomicznym ,różnych systemach społeczno- ekonomicznych ,odmiennej kulturze czy tradycjach stwarzają zewnętrzne impulsy do przekształcenia się struktur gospodarczych gospodarczych społecznych, zmiany hierarchii celów, rozwiązań organizacyjnych organizacyjnych technicznych, przejmowania wzorców postępowania itd. Odzieływania te mogą się okazać zarówno dodatnie ,jak i ujemne. Zależy to w znacznej mierze od zdolności każdego kraju do selekcji bodźców płynących z zewnątrz i do absorpcji najbardziej pożadanych. Należy zaznaczyć, że każdy z krajów uczestniczących uczestniczących międzynarodowym podziale pracy już przez sam fakt staje się współpracą odbieranych przez siebie impulsów, oczywiście w proporcji właściwej do zajmowanej w nim pozycji i posiadanego potencjału.
Bibliografia:
1.A. Budnikowski, E. Kawecka-Wyrzykowska- Międzynarodowe stosunki gospodarcze. PWE, Warszawa 1998r.,