MĄDRZYCKI, ROZDZIAŁ 6.
STYLE FUNKCJONOWANIA:
Style - przejawiają się w sposobach reagowania lub działania. Teoretyczne rozwiązania - Allport, eksperymenty empiryczne - Witkin (dotyczące utrzymywania pionu).
Witkin: ludzie przejawiają charakterystyczne, stałe dla nich sposoby funkcjonowania w zakresie czynności percepcyjnych i intelektualnych, które nazwał stylami poznawczymi. (obecnie również style poznawczo-emocjonalne, style działania, interakcji społecznych, życia).
Style funkcjonowania - preferowane sposoby spostrzegania, zapamiętywania, myślenia, działania, wyrażania emocji, interakcji społecznych.
STYLE POZNAWCZE:
Witkin -2 bieguny spostrzegania: zależność, niezależność od pola: badanie percepcji pionu, osoby w przechylonej kabinie przywiązane do krzeseł miały postawić pionowo pręt wewnątrz ramy (jedne kierowały się położeniem ramy, kabiny, krzesła (zależne od pola) zaś drugie odczuciami proprioreceptywnymi, położeniem własnego ciała (niezależne od pola); indywidualne różnice w zakresie postrzegania pionu wiązały się z właściwościami zachowania społecznego i cechami osobowości.
Niezależne od pola- niezależne od innych, mniejszy wpływ presji społecznej, większa trwałość i dostępność pamięci, większa umiejętność redukowania informacji, wyższe wyniki w testach twórczości.
- Mogą zachodzić zależności między zdolnościami specjalnymi a stylem poznawczym; iloraz inteligencji nie wiąże się ze stylem poznawczym; zależność między zdolnością do abstrakcyjnego myślenia a stylem abstrakcyjno-konkretnym.
- Zdolność i style poznawcze badane często tymi samymi zadaniami, ale w odmiennych warunkach: zdolności - sztywno określone warunki, instrukcje, mobilizacja do możliwie najlepszego wykonania; style - w warunkach dużej swobody wyboru subiektywnie najdogodniejszego, preferowanego sposobu wykonania.
- Zdolności w większym stopniu zdeterminowane biologicznie niż style (te przez srodowisko rodzinne i szkołę)
ukształtowanie się określonych stylów funkcjonowania wynikiem interakcji zdolności i cech temperamentu oraz wymagań środowiska
Klimow: styl- pewna forma równoważenia stosunków podmiotu z otoczeniem, ze względu na możliwości orientacyjne i wykonawcze podmiotu.
Nosal: zajmuje się tylko stylami poznawczymi, a dokładniej - wymiarami stylu poznawczego; wyodrębnia ze względu na fazy procesu przetwarzania informacji; są to wymiary związane z wejściem systemu, oznaczeniem i klasyfikowaniem danych, przewidywaniem ich w pamięci, kontrolą i programowaniem czynności poznawczych:
z wejściem wiążą się „zależność - niezależność od pola” oraz „artykulacja pola danych”
z oznaczeniem i klasyfikowaniem danych - „szerokość zakresu konceptualizacji”, „liczba jednostek na skali ekwiwalentności” oraz „zorganizowanie pojęć i struktur pojęciowych”
z przechowywaniem danych w pamięci - „zakres tolerancji na nierealistyczne doświadczenia” oraz „ zaostrzenie - wygładzenie”
z kontrolą i programowaniem czynności - „zakres skanningu uwagi”, „refleksyjność - impulsywność”, „sztywność - giętkość planów i programów” oraz „globalne typy umysłowości, indywidualne epistemologie” (później dodał tu „wewnętrzne - zewnętrzne umiejscowienie kontroli”, „orientacja w upływie czasu”
Royce i Powell: style poznawcze i uczuciowe, dzielą się na racjonalne, empiryczne i metaforyczne, w tym niektóre są na pograniczu (racjonalny - np. złożoność poznawcza, na pograniczu racjonalnych i empirycznych - analityczność vs racjonalność, empiryczny - zaostrzanie - wygładzenie).
Buss i Finn: wyodrębniają style poznawcze, uczuciowe i instrumentalne, a te dwa ostatnie dzielą jeszcze na społeczne i niespołeczne, poznawcze podobne do powyższych, w całkiem odmienny sposób ujmowali uczuciowe: wyodrębniają zabawowy (wyraża się w ruchach brwi, uśmiechu) oraz teatralny (wylewne powitania, teatralne słowa i gesty). Do niespołecznych zaliczają styl naturalnej ekspresji (spontaniczna postura, ruchy, gesty). Koncepcja ta nie jest doskonała.
STYLE DZIAŁANIA:
Wyrażają się one w typowych dla jednostki sposobach wykonywania czynności celowych.
Strelau - styl działania - w proporcji między czynnościami pomocniczymi a zasadniczymi; styl działania wiąże się z temperamentem (który jest tylko jednym z wyznaczników tego stylu).
Czynności pomocnicze - należą do nich m.in. czynności przygotowawcze, występuję w pierwszym etapie działania, przed czynnościami wykonawczymi, zawierają m.in. planowanie działania (które odgrywa względnie małą rolę w przypadku działań rutynowych, wielokrotnie powtarzających się; zależy też od stopnia udziału planowania w działaniu oraz stopnia integracji planowania z innymi czynnościami). Osoby silnie reaktywne (Strelau): czynności przygotowawcze , wykonawcze, sprawdzające- zintegrowane; słabo: przewaga czynności przygotowawczych, sprawdzających nad wykonawczymi.
Frese i wsp.: styl działania jednostki jako specyficzne dla niej podejście do działania, jego istota jest stopień orientacji na cele i planowość, indywidualne różnice występujące między ludźmi w zakresie orientacji na cele i planowości. W działaniu można wyróżnić etapy:
stawianie celu i odpowiednia decyzja
tworzenie planu i odpowiednia decyzja
realizacja planu
sprzężenie zwrotne - wpływ oceny realizacji planu na dalszy przebieg działania
Styl działania przejawia się w realizacji wszystkich etapów procesu działania i jego definicja powinna to uwzględniać. STYL DZIAŁANIA więc - przejawia się w specyficznych dla jednostki, względnie stałych, formalnych właściwościach planowania działania (ustalenia celów, etapów realizacji, sposobów itp.), jego realizacji oraz kontroli i oceny (sprzężenie zwrotne).
Najbardziej istotnym kryterium oceny czynności realizacyjnych jest skuteczność (można ją określić jako stosunek wartości wyniku do indywidualnych lub/ i społecznych kosztów)
Typy realizacji planów, stanowiące element stylów i działania:
realizacja efektywna - kiedy osiągnięcie celu nie wiąże się z nadmiernymi kosztami indywidualnymi i społecznymi (duża wartość wyniku, małe koszty)
realizacja pseudoefektywna- neurotyczna - dla której charakterystyczne jest to, że pociąga za sobą duże koszty fizjologiczne i psychiczne (u osób takich: silne nastawienie na sukcesy wiąże się przede wszystkim z zaburzeniami psychosomatycznymi)
realizacja pseudoefektywna - psychopatyczna - istotą jest nieliczenie się z potrzebami innych ludzi (duża wartość wyniku/ duże koszty społeczne), dąży do celu po trupach, tworzy intrygi, wykorzystuje innych
realizacja nieefektywna - słabe osiągnięcia, brak wytrwałości w działaniu, lęk przed porażką, tendencja do wycofywania się przed osiągnięciem celu (mała wartość wyniku/ małe koszty lub mała wartość wyniku/ duże koszty)
Styl działania:
kształtuje się w znacznym stopniu na podstawie wrodzonych predyspozycji temperamentalnych i zdolnościami
jest wyuczony
giętki
silnie utrwalony styl nie zawsze ułatwia skuteczne działanie
wyabstarhowany z licznych doświadczeń jednostki zespół reguł, które ułatwiają jej działanie
początkowo - giętkie, kierowane przez świadomość, z czasem automatyzacja (szybko, z małym udziałem świadomości)
STYLE INTERAKCJI:
(Caspi, Bem, Elder)
Występuje znaczna stałość sposobów interakcji jednostki z innymi ludźmi, wynika ona z kumulowania się konsekwencji własnego zachowania (ciągłość kumulacji) oraz faktu, że określony styl interakcji występujący u jednostki wyzwala odpowiednie zachowania otoczenia społecznego, które utrwalają ten styl (ciągłość interakcyjna).
Początek określonego stylu interakcji może mieć swoje źródło w zachowaniu innych osób. Pewne właściwości temperamentu sprzyjać będą nabywaniu przez jednostkę specyficznych doświadczeń, np. wysoka reaktywność i introwersja sprzyjać będą nieśmiałości; poza tym style poznawcze będą predysponować lub łączyć się z odpowiednimi stylami interakcji, np. skłonność do złego usposobienia lub humoru, nieśmiałości i zależności. Stwierdza się znaczną stałość stylów interakcji oraz ich wpływ na poziom wykształcenia, osiągnięcia zawodowe, powodzenie w życiu prywatnym.
Istotna rola stylu interakcji w osiąganiu sukcesów edukacyjnych , zawodowych i powodzenia w życiu osobistym czy rodzinnym, ponieważ dzieci o tym samym poziomie inteligencji i statusie społecznym rodziców w wieku dorosłym znacznei różniły się wykształceniem, pozycją zawodową i sytuacją rodzinną.
STYLE ŻYCIA:
Pojęcie to stosowane jest do określania pewnych form zachowania wspólnych jakiejś grupy czy kategorii społecznej oraz w celu charakteryzowania indywidualnych różnic w zachowaniu w danej społeczności; socjologia i antropologia kulturowa, interesuje je związek stylu życia z pozycją społeczną, wzorcami kulturowymi, warunkami ekonomicznymi ludzi itp.
Charakterystyczne właściwości indywidualnego stylu życia:
przejawia się on w zachowaniach ważnych dla jednostki (praca, posiłki...)
stanowi pewnego rodzaju całość tych zachowań, organizację, strukturę, tworzą go nie tylko zachowania ale i motywacje (potrzeby...)
pojawia się on również w stosunku do świata rzeczy, w wyborze przedmiotów, których człowiek używa, kt. Się otacza
Na codzienną aktywność jednostki składają się 2 typy czynności: czynności zorientowane na teraźniejszość i na przyszłość. Pierwszy typ to praca, wypoczynek, drobne zakupy itp (cyklicznie, zrutynizowane). Drugie - służą realizacji długofalowych, życiowych planów, związane z pisaniem pracy magisterskiej, tworzeniem własnego przedsiębiorstwa. U różnych osób może występować odmienna proporcja między czynnościami zorientowanymi na teraźniejszość i przyszłość.
Styl życia - względnie stała proporcja i organizacja codziennych czynności zorientowanych na teraźniejszość i przyszłość, wraz z ich motywacyjnym uwarunkowaniem oraz stosunkiem do świata rzeczy.
Można mówić o niepełnym stylu lub stylu w węższym znaczeniu, gdy ma się na myśli tylko zewnętrzne przejawy stylu życia, tzn pewną organizację codziennych czynności i stosunek do świata rzeczy, bez głębszego podłoża motywacyjnego (np. w początkowym okresie kształtowania się omawianego stylu, gdy jest on przejmowany od innych oraz gdy podmiot po zakończeniu realizacji swych celów, planów życiowych w znacznym stopniu zachowuje dotychczasową organizację codziennych czynności.
Adler: style życia są w dużej mierze unikatowe, niepowtarzalne i tylko dzięki uproszczeniom możemy je klasyfikować; nawet jeśli jednostka przyjmie styl od kogoś innego, będzie realizować go w sposób dla siebie specyficzny. Jednym z istotnych czynników różnicujących style życia ludzi ludzi jest ich temperament.
Royce i Powell: styl wyznacza określone sposoby egzystencji, służy rozwiązaniu problemu ryzyka egzystencjonalnego i nadaniu sensu życia; strategie koordynowania wartości i afektów, służące rozwiązaniu problemów decyzyjnych wypływających z ogólnego systemu celów; są wynikiem powiązań między systemem wartości a systemem afektywnym; trzy poziomy integracji: poziom afektywny, wartości i osobowości, najniższy jest poziom afektywny, a z nim wiąże się temperament - introwersja, koordynacja tego poziomu z poziomem wartości daje w efekcie określony styl życia, trudności w skoordynowaniu gdy jednostka silnie introwertywna jest motywowana do zachowań towarzyskich. Filozofie życia stanowią specyficzne psychologiczne nisze dla kształtowania się stylów życia.
3 typy stylów życia:
ikaryzm - dążenie do mistrzostwa
indywidualizm - tendencja do samourzeczywistniania
altruizm - działanie na rzecz innych
Matusewicz : (za kryterium podziału przyjął wartości moralne) 20 stylów życia, ze względu na następujące wartości: wygoda życia, społeczna aktywność, konsumpcja, władza i dominowanie, autorytet moralny, życie twórcze, hedonizm, patriotyzm, oszczędność, bierna obserwacja, estetyczne, eschatoligiczne, cwaniactwo, czyn, życie rodzinne, mizantropia, miłość, oportunizm, profesjonalizm, cynizm. (Test Wartości Moralnych, Matusewicz)
Metoda ta bada raczej deklaratywne style czy wartości, nie zaś style rzeczywiście realizowane, w codziennej aktywności ludzi.
Pulkkinen: dokonuje empirycznej klasyfikacji, jakie style życia i zachowania w dzieciństwie i młodości pozwalają przewidywać style życia u dorosłych. Przyjęcie dwuwymiarowego modelu stylu życia, który stanowi konstrukt hipotetyczny, podstawowe jego składniki to:
siła kontroli (emocji, zachowań) duża lub mała
duża lub mała aktywność
W wyniku połączenia ich wyodrębniono u osób dorosłych następujące style:
styl recydywisty - aktywny o słabej kontroli
styl powściągliwy - bierny o silnej kontroli
styl pogodny - aktywny o silnej kontroli
styl gniewny - bierny o słabej kontroli
W okresie późnej adolescencji 4 dodatkowe:
styl hulaszczy - duża aktywna, słaba kontrola, konflikt z rodzicami, szukają przyjemności, obojętne wobec norm społecznych, orientacja na rówieśników, agresywność, szukanie przyjemności w używkach, kontaktach z płcią przeciwną (charakteryzuje przestępców)
styl człowieka przegranego - słaba kontrola, bierność, negatywizm, wyobcowanie, niepowodzenia w nauce, brak zadowolenia z życia, lęk przed przyszłością
styl człowieka nastawionego na realizację celów - duża aktywność, silna kontrola, pozytywne nastawienie, odpowiedzialność i konstruktywne zachowanie społecznego
styl samotnika - bierny, silna kontrola, nie czerpie przyjemności z kontaktów społecznych, unika alkoholu, silnie związany z domem, zależny.
Czynniki: dążenie do używania, szukania rozrywek, koncentracja na rodzinie, orientacja na kulturę i studia, doświadczenie osobistych i społecznych kłopotów, poleganie na sobie.
2 główne wymiary stylów życia (osoby od 26. r.ż.):
styl recydywisty vs styl powściągliwy
styl pogodny vs styl gniewny
Konstruktywne zachowanie w okresie dzieciństwa nie pozwala przewidywać tego rodzaju zachowania we wczesnej adolescencji, wiąże się ono bowiem zarówno z orientacją na studia, jak i ze stylem recydywisty oraz dążeniem do używania i szukania rozrywek w wieku wczesnej dorosłości. Lepiej przewidywać na podstawie destrukcyjnego.
W ujęciu Royce i Powella style życia określają treści aktywności, podstawą filozofie życia, wartości. U Pulkinnen kryterium wyodrębnienia stylów stanowią zmienne formalne: kontrola, aktywność.
Pulkinnen:
ciągłość w kształtowaniu się
kumulowanie określonego typu doświadczeń
przeszłość w dużym stopniu ciąży na pszyszłości
ogranicza zakres działania podmiotu, ukierunkowuje
zmieniają się z wiekiem, nabywaniem doświadczeń, przyrostem obowiązków
Istotnym warunkiem świadomego kształtowania satysfakcjonującego dla podmiotu stylu życia jest odpowiedni poziom samowiedzy, tzn. znajomości swych po trzeb, dążeń, wartości, zdolności itp. Wiąże się to z zagadnieniem pojęcia własnej osoby.