hs, hs 11 Weber III - typy panowania


Max Weber - Cześć III

Gospodarka i społeczeństwo (str.158-190)

Typy panowania

I. UPRAWOMOCNIENIE

Panowanie - szansa posłuszeństwa pewnej grupy ludzi wobec określonych (lub wszystkich) rozkazów.

Każdy prawdziwy stosunek panowania cechuje określone minimum woli posłuszeństwa, a więc - interes w posłuszeństwie

Każde panowanie nad wieloma ludźmi wymaga zwykle pewnego sztabu (administracyjnego),

czyli wiarygodnej szansy działania określonych i rzeczywiście posłusznych osób zmierzającego do urzeczywistnienia ogólnych rozporządzeń i konkretnych rozkazów

Motywy więzi między panem i sztabem administracyjnym:

Czysto materialne i celoworacjonalne motywy więzi sprawiają, że jest ona stosunkowo krucha

Dodatkowy czynnik stanowiący podstawę panowania - wiara w prawomocność

Każde panowanie stara się wzbudzić i kultywować wiarę w swą prawomocność

Wraz z rodzajem prawomocności zmienia się typ posłuszeństwa i charakter sprawowania panowania

Trzy czyste typy prawomocnego panowania:

opiera się na wierze w legalność ustanowionych porządków i prawa wydawania poleceń

przez osoby powołane przez nie do sprawowania panowania

opiera się na powszedniej wierze w świętość obowiązujących od zawsze tradycji i

prawomocność obdarzonych przez nie autorytetem osób

opiera się na niepowszednim oddaniu osobie uznawanej za świętą, za bohatera, czy za

wzorzec i objawionym lub stworzonym przez nią porządkom

II PANOWANIE LEGALNE (z biurokratycznym sztabem administracyjnym)

Podstawy legalnego panowania:

  1. Za sprawa uzgodnienia lub narzucenia można ustanowić w sposób racjonalny dowolne prawo, które będzie respektowane przez towarzyszy związku i osoby z zakresu władzy związku.

  2. Prawo - zbiór abstrakcyjnych, celowo ustanowionych reguł

Wymiar sprawiedliwości - zastosowanie tych reguł do konkretnego przypadku

Administrowanie - racjonalna troska o interesy

  1. Pan tez posłuszny jest porządkom, na które orientuje swe rozporządzenia.

  2. Osoba posłuszna - posłuszna jest tylko jako towarzysz i tylko prawu ( np. w państwie jako obywatel)

  3. Posłuszni panu okazują posłuszeństwo nie jemu, ale porządkowi. Są posłuszni panu jedynie w zakresie jego rzeczowej kompetencji

Podstawowe kategorie racjonalnego panowania:

  1. Załatwianie spraw urzędniczych w zakresie

  2. kompetencji (zakres obowiązków, uprawnienia rozkazodawcze, dopuszczalne środki przymusu)

  3. Zasada hierarchii urzędowej - porządek stałych organów kontrolujących i nadzorujących dla każdej instancji

  4. Reguły rządzące postępowaniem (reguły techniczne, normy)

  5. Zasada oddzielenia sztabu administracyjnego od środków administrowania (otrzymują je i muszą się z nich rozliczyć)

Zasada oddzielenia majątku urzędu od majątku prywatnego

  1. Zakaz zawłaszczania stanowiska urzędowego przez osobę, która je piastuje

  2. Zasada dokumentowania administracji

Struktura sztabu administracyjnego (biurokracji):

(Najbardziej zbliżona do czystego typu panowania legalnego)

są osobiście wolni

w trwałej hierarchii urzędowej

z trwałymi kompetencjami urzędowymi

zostali zatrudnieni za sprawa kontraktu

posiadają kwalifikacje fachowe

mają stałe pensje

traktują urząd jako jedyny lub główny zawód

mogą awansować

są oddzieleni od środków administrowania

podlegaja dyscyplinie i kontroli

Ze społecznego punktu widzenia biurokratyczne panowanie oznacza:

  1. Tendencję do niwelacji w interesie powszechnej rekrutacji spośród najlepiej wykwalifikowanych

  2. Tendencję do plutokratyzacji w interesie możliwie długiego, fachowego szkolenia

  3. Panowanie formalistycznej bezosobowości

Normalnym „duchem” racjonalnej biurokracji jest:

  1. formalizm

  2. skłonność urzędników do materialno-utylitarnego traktowania ich zadań

III. PANOWANIE TRADYCJONALNE

1.Występuje gdy:

Podstawą, na której opiera się jego prawomocność i podstawą wiary w tę prawomocność jest świętość odwiecznych przodków i władzy pana

Jego sztab - nie urzędnicy, ale słudzy

Podlegający panowaniu - nie członkowie związku, ale poddani

z racji tradycji określającej treść rozporządzeń

na mocy decyzji pana dopuszczanej przez tradycję

działanie z materialnego punktu widzenia związane tradycją

działanie z materialnego punktu widzenia nie związane tradycję (pan może swobodnie rozdzielać łaski i niełaski)

2.Typowy sztab administracyjny może rekrutować się z:

1.

osób związanych z panem w sposób tradycjonalny

a.członków rodu

b.niewolników

c.urzędników domowych

d.klientów

e.kolonów

f.wyzwoleńców

2.

a.osobistych stosunków zaufania

b.więzów wierności

c.wolnych urzędników

3. W czystym typie sztabu administracyjnego panowania tradycjonalnego nie występuje:

a. trwała kompetencja

b. trwała racjonalna hierarchia

c. zatrudnienie na podstawie kontraktu

d. wyszkolenie fachowe

e. stała pensja

4. Pierwotne typy tradycjonalnego panowania:

  1. gerontokracja - stan, w którym panowanie jest sprawowane, przez najstarszych jako najlepszych znawców świętej tradycji

  2. patriarchalizm - stan, w którym panowanie sprawuje jedna osoba wskazywana przez trwałe reguły dziedziczenia

W obu przypadkach pan nie dysponuje osobistym sztabem administracyjnym.

To panowanie jest przede wszystkim prawem towarzysza i musi być sprawowane w towarzyszy interesie

Pan jest zależny od woli posłuszeństwa towarzyszy

Towarzysze nie stają się poddanymi

Są winni posłuszeństwo panu wyłącznie w zgodzie z tradycją

5.

Panowanie patrymonialne - gdy pojawia się osobisty sztab administracyjny; każde panowanie zorientowane przede wszystkim na tradycję, ale sprawowane na mocy całkowicie samoistnego prawa

Panowanie sułtańskie - władza pana osiąga największe rozmiary; panowanie patrymonialne, w którym administrowanie odwołuje się przede wszystkim do środków należących do sfery swobodnych, nie związanych tradycją arbitralnych decyzji

Od pierwotnego patriarchalizmu odróżnia te 2 typy istnienie osobistego sztabu administracyjnego.

6.

Panowanie stanowe - ta forma patrymonialnego panowania, w której sztab administracyjny zawłaszcza określone uprawnienia pana i odpowiadające im szanse ekonomiczne

Zawłaszczenie może dotyczyć:

a. związku lub wyróżniającej się pewnymi cechami kategorii ludzi

b. pojedynczych osób

Stanowe panowanie oznacza ograniczenie swobodnej selekcji sztabu administracyjnego przez pan, w rezultacie zawłaszczenie stanowisk lub uprawnień pana:

a. przez pewien związek

b. przez stanowo określoną warstwę

LUB

zawłaszczenie stanowisk i szans zarobkowych, uprawnień rozkazodawczych, środków administrowania przez poszczególnych członków sztabu administracyjnego.

W przypadku pełnego stanowego zawłaszczenia całość władzy zostaje podzielona między pana i członków sztabu, którzy zawłaszczyli swoje stanowiska

Zawłaszczenie przez jednostki może dokonać się za sprawa:

a. wydzierżawienia

b. zastawienia

c. sprzedaży

d. przywileju

e. kompromisu pana i sztabu

W czystym patrymonializmie - całkowite oddzielenie administrującego od środków administrowania

W stanowym patrymonializmie - administrujący posiada wszystkie lub znaczną część środków administrowania

7.Środki utrzymania patrymonialnego sługi mogą się wywodzić z :

a. żywienia przy pańskim stole

b. deputatów ( głównie naturalnych pochodzących z dóbr pana)

c. ziemi związanej ze służbą

d. zawłaszczonych szans przychodów: rent, opłat, podatków

e. lenna

od b. do d.- beneficja

wyposażenie sztabu - prebendalizm

lenno - zawłaszczone uprawnienia pana, jeśli nadawane są na mocy kontraktu jednostkom o określonych kwalifikacjach

feudalizm lenny - gdy sztab jest wyposażony głównie w postaci lenn

8.Prawa pana i związane z nimi szanse dowolnego rodzaju traktowane są w zasadzie w taki sam sposób jak szanse prywatne

9.Stanowy podział władz - sytuacja, w której związki stanowo uprzywilejowanych tworzą czasem polityczne lub administracyjne ustanowienia czy rozporządzenia i ewentualnie same wprowadzają je w życie

10.Oddziaływanie tradycjonalnego panowania na sposób gospodarowania

polega mówiąc najogólniej na wzmocnieniu tradycjonalnego nastawienia.

Oddziaływanie na gospodarkę uzależnione jest:

a. oikos pana - potrzeby zaspokajane są w sposób naturalnoliturgiczny - daniny i pańszczyzna; stosunki gospodarcze związane tradycją; orientacja na konsumpcję; rozwój rynku zahamowany, powstanie kapitalizmu niemożliwe

b. zaspokajanie potrzeb uwzględniające stanowe przywileje; rozwój rynku ograniczony przez wykorzystywanie dóbr poszczególnych gospodarek dla celów związku panowania.

Patrymonializm może być również:

c. monopolistyczny - zaspokajanie potrzeb: dzięki działalności gospodarczej, opłatom i podatkom; rozwój rynku irracjonalnie ograniczony; największe szanse zarobkowe w reku pana; rozwój kapitalizmu bezpośrednio hamowany albo skierowany na tory polityczne zorientowanego kapitalizmu

d. w pojedynczych przypadkach patrymonialny fiskalizm może zwiększać stopień racjonalizacji przez planowa troskę o wpływy z podatków i racjonalne tworzenie monopolu

W sytuacji stanowego podziału władz

polityka finansowa - nakładanie ustalonych w drodze kompromisu ciężarów; ograniczanie arbitralnych decyzji pana dotyczących narzutów, głównie tworzenia monopoli

Normalny patrymonializm hamuje racjonalna gospodarkę :

a. za sprawą trudnosc stwarzanych w ustanawianiu formalnie racjonalnych przepisów

b. za sprawa nieistnienia sztabu urzędników dysponujących fachowym wyszkoleniem

c. za sprawa domeny, w której rozstrzygają materialne arbitralne decyzje i osobiste uznanie pana i sztabu admin.

d. za sprawa tendencji do regulowania gospodarki zorientowanego materialnie na utylitarne lub społecznoetyczne kulturowe ideały a zatem podkopywania jej racjonalności formalnej.

11.Formy pod panowaniem patrymonialnych władz:

a. kapitalizm kupców

b. kapitalizm dzierżawców podatków, urzedów, nabywania urzędów

c. kapitalizm dostawców państwowych i finansowania wojen

d. kapitalizm plantacji i kolonialny

IV. PANOWANIE CHARYZMATYCZNE

Charyzma - uznawana za niepowszednią cecha jakiejś osoby, z racji której uważana jest ona za obdarzoną nadprzyrodzonymi, nadludzkimi siłami czy właściwościami, albo za osobę posłaną przez Boga, za wzorzec i dlatego za przywódcę.

1.O obowiązywaniu charyzmy rozstrzyga swobodne wypływające z wiary, czci zaufania uznanie jej przez osoby podlegające panowaniu.

2. Charyzmatyczny autorytet może zaniknąć jeśli brakuje jego potwierdzenia, obdarzony łaskami traci swą moc, sukcesy nie nadchodzą

3.związek panowania - gmina jest emocjonalnym stosunkiem wspólnotowym.

sztab administracyjny dobierany jest wedle kryteriów charyzmatycznych, chodzi tu o powołanie wedle intuicji przywódcy , na podstawie charyzmatycznych kwalifikacji powołanego.

Nie ma hierarchii, tylko ewentualne interwencje przywódcy, nie ma pensji, beneficjentów, zawłaszczania.

Uczniowie żyją z panem ze środków dostarczanych przez mecenasów.

Nie ma „organów” ani regulaminów. Rozstrzygają prawa tworzone od przypadku do przypadku

Panowanie charyzmatyczne stanowi przeciwieństwo panowania racjonalnego i tradycjonalnego

4. Obcość wobec gospodarki; zawód jako powołanie czy wewnętrzne zadanie; odrzucenie ekonomicznego pożytkowania darów łaski jako źródła dochodów; odrzucenie zyskiwania regularnych dochodów za sprawą ciągłej aktywności gospodarczej

Rentierstwo - forma uwolnienia od gospodarowania

V. SPOWSZEDNIENIE CHARYZMY

Jeśli panowanie charyzmatyczne staje się stosunkiem trwałym, to musi zmienić swój charakter, zostać stradycjonalizowane lub zracjonalizowane.

Motywy sprawcze:

a. idealne lub materialne zainteresowanie zwolenników dalszym trwaniem i stałym ożywianiem życia wspólnoty

b. interes sztabu administracyjnego by stosunek ten istniał nadal

następstwo braku osoby obdarzonej charyzmą:

a. znalezienie nowej takiej osoby, kwalifikującej się na pana wedle pewnych cech

b. przez objawienie: losowanie, wyrocznia itp., prawomocność wywodzi się z prawomocności techniki

c. za sprawą wyznaczenia następcy przez dotychczasowego przywódcę; prawomocność zyskana dzięki wyznaczeniu

d. w wyniku wyznaczenia następcy przez obdarzony charyzma sztab administracyjny i uznania przez gminę

e. charyzma dziedziczna

f. przeniesienie za pomocą środków rytualnych charyzmy na kgoś innego

Spowszednienie charyzmy dokonuje się też w formie zawłaszczenia uprawnień pana i szans zarobkowych przez uczniów a sposób ich rekrutacji zostaje uregulowany.

Formy takiej legalizacji:

  1. normy rekrutacji ustalane przez uczniów: a. wychowania; b. wypróbowania

  2. normy charyzmatyczne mogą przekształcić się w tradycjonalno-stanowe

  3. sztab może doprowadzić do stworzenia i zawłaszczania indywidualnych stanowisk i szans zarobkowych ; powstają wtedy a. beneficja; b. urzędy; c. lenna, które zostają zawłaszczone i zajmują miejsce pierwotnego zaopatrywania

Przesłanka spowszednienia jest eliminacja lekceważenia gospodarki przez charyzmę, jej dopasowanie do fiskalnych form zaspokajania potrzeb, do warunków gospodarczych mogących stanowić źródło podatków i danin.

Wraz ze spowszednieniem charyzmatyczny związek panowania przybiera formy powszedniego panowania.

5


Wyszukiwarka