SCHEMAT: Losy leku w ustroju, LADME…
Liberation - uwolnienie z postaci leku, przechodzenie substancji z postaci leku (np. tabletka) do roztworu w płynach organizmu
- rozpad postaci leku:
Tabletka -> rozpad -> granulat -> rozpad -> cząstki leku
Tabletka -> bardzo słaba rozpuszczalność -> lek w roztworze
Granulat -> rozpuszczalność ograniczona -> lek w roztworze
Cząstki leku -> najlepsze warunki do rozpuszczalności -> lek w roztworze
- rozpuszczenie substancji leczniczej:
1. lek w tabletce
2. rozpad tabletki
3. lek w roztworze
4. lek we krwi
- dyfuzja leku do miejsca wchłaniania
Absorpcja - wchłanianie, czyli przenoszenie substancji leczniczej z miejsca wchłaniania do krążenia ogólnego
Wchłanianie przez skórę:
Transepidermalne - przez naskórek
Tranfelikularne - przez torebki włosa oraz gruczoły potowe, łojowe, głównie leki litofilne
Np. nikotyna, hormony płciowe
Intensywność i szybkość wchłaniania zależy od stężenia leku oraz stanu skóry (m.in. stopień ukrwienia, wilgotność, stan naskórka). Na skórę stosowane są zazwyczaj leki w postaci maski, emulsji, roztworu, mazideł, plastrów… ostatnio popularna stała się technika zwana jonoforezą, które umożliwia wchłanianie przez skórę substancji leczniczych w postaci jonów, przy użyciu prądu stałego o natężeniu od 5 do 10 mA (np. salicylan sodu - przeciwzapalnie, jodek potasu - uzupełniacz niedoboru sodu).
Wchłanianie przez płuca:
Leki dostają się z powietrzem oddechowym do pęcherzyków płucnych i tam dyfundują do krwi. Intensywność i kierunek dyfuzji zależy od gradientu ciśnienia parcjalnego gazu lub pary w powietrzu pęcherzykowym i we krwi. Stosuje się tu gazy, pary oraz cząsteczki ciał stałych w postaci aerozoli i zawiesin o średnicy cząsteczek mniejszych niż 1 um.
Np. hale don, budesonid, insulina
Wchłanianie przez błony śluzowe (jamy ustnej żołądka, jelit, nosa, oczu, oskrzeli, dróg rodnych)
Wchłanianie z jamy ustnej (podanie podjęzykowe - wchłaniane są tu niektóre leki zarówno litofilne jak i hydrofilne, np. nitrogliceryna (nawet lepiej niż w żołądku), azotany, alkohol)
Wchłanianie z żołądka (podana per os - wchłaniają się tu leki rozpuszczalne w tłuszczach (alkohol, eter, chloroform) leki o charakterze słabych kwasów pKa 3-10 (nierozpuszczalne w kwaśnej treści żołądka) słabe zasady o pKa<3 (kofeina, fena zon)
Uwaga! Zmiana pH soku żołądkowego np. po zastosowaniu leków zobojętniających treść żołądkową może w znacznym stopniu wpływać na stopień wchłaniania leków.
W zależności od stopnia wypełnienia żołądka lek może przebywać w nim od kilku minut (w czasie) do kilku godzin (po posiłku).
Uwaga na stosowanie węgla aktywnego! (ze względu na właściwości adsorpcyjne)
Wchłanianie z jelit (podanie per os):
Na drodze dyfuzji biernej- przez błonę lipidową wchłaniają się substancje niezjonizowane (rozpuszczalne w tłuszczach, im wyższa liofilowość leku, tym większy stopień wchłaniania). Za względu na pH na powierzchni śluzówki jelit, które wynosi około 5,3 z jelit na drodze dyfuzji biernej mogą wchłaniać się słaby kwasy pKa<3, zasady o pKa<8, nie wchłaniają się natomiast związki silnie zjonizowane (np. związki anionowe)
Na drodze transportu przenośnikowego wchłania się niewielka grupa leków np. sacharydy, aminokwasy, niektóre leki przeciwnowotworowe
Wchłanianie przez błony śluzowe odbytu (podane per rectum) - leki w postaci czopków, wlewów, wlewek. W zależności od głębokości aplikacji, leki wchłaniają się głównie do żyły wrotnej lub z pominięciem krążenia wrotnego - od razu do krążenia ogólnego
Wchłanianie z innych błon śluzowych:
Nosa - roztwory, zawiesiny, emulsje, krople, maści
Spojówki - krople, maści, zawiesiny
Pochwy - globulki, tabletki, maści, kapsułki, emulsje, tampony
Cewki moczowej - pręciki
Wchłanianie z tkanki podskórnej i mięśniowej - wstrzyknięcie podskórne i mięśniowe. Istotną cechą wpływająca na wchłanianie jest wielkość cząstek i ich masa cząsteczkowa (<60), rozpuszczalność cząsteczek w wodzie (zawiesiny cząsteczek trudno rozpuszczalne w wodzie), zastosowany rozpuszczalnik (roztwory obojętne-wolniejsze wchłanianie) a także poziom ukrwienia w miejscu podania - ogrzewanie powoduje przyspieszenie wchłaniania, oziębianie - opóźnienie.
Inne drogi podawania leków
Donaczyniowo - ominięcie procesu wchłaniania, lek dostaje się od razu do krążenia, następnie szybkie i gwałtowne działanie, podawane są roztwory wodne, ale także emulsje np. w żywieniu pozajelitowym i preparaty uzupełniające objętość utraconej krwi
Śródoponowe - podanie następuje do przestrzeni podpajęczynówkowej, w ten sposób podawane są leki znieczulające miejscowo a także chemioterapeutyki stosowane w leczeniu zapalenia opon mózgowych
Do jam ciała - np. dootrzewnowo, rzadko stosowane w klinice, np. dializa dootrzewnowa. Podane do jamy opłucnej, dostawowo, do zatok obocznych nosa - głównie działanie miejscowe
Dotchawiczo - stosuje się bardzo rzadko np. niektóre leki podawane podczas reanimacji (adrenalina)
- 1 -