Historia założeń ogrodowych

Koniec XIX wieku

Wzorcem stała się kompozycja strefowa z coraz bardziej rozbudowaną pierwszą strefą. Coraz bardziej barwne kompozycje zamykały ogrody spacerowe. To spotkało się z negatywnym odczuciem i reakcjami ogrodników. Oni uważali że jest to nienaturalne, nienormalne. Bogactwo i patos zaczynają być krytykowane w 3 kierunkach. W Anglii najszybciej postępował rozwój prezentacji bogactwa.

1 reakcja:

JOHN LOUDON - sprzeciwił się temu co działo się we wcześniejszym ogrodnictwie. W miejsce określenia picture utworzył nazwę nowego typu ogrodu GARDENSQUE (ogród ogrodniczy). Pomysł ten polegał na tym że Loudon podmiotem sztuki chciał uczynić rośliny. Nie można było zestawiać rożnych roślin o rożnych wymaganiach bo roślina będzie cierpiała. Zaproponował by tworzyć z roślin parki w formie kolekcji dendrologicznych. W latach 40-tych propagował myśl by parki były kształtowane jako arboreta. Kolekcje te miały trochę inny charakter - chodziło o to by gromadzić drzewa z różnych kontynentów, ale by odpowiadały warunkom klimatycznym w parku. Nie było to aż takie trudne bo strefy klimatyczne rozciągają się na całej kuli ziemskiej.

Wpływ na kształtowanie parków:

Pückler utworzył w Mużakowie bardzo duże arboretum. Kompozycja nie odstaje od romantycznego parku. Te same łąki, polany, solitery. Różnicą było to że był zupełnie inny dobór gatunkowy, drzewa sadzono w kępach tak aby wszystkie były dostępne do oglądania ze wszystkich stron. Loudon propagował parki jako parki edukacyjne. Proponował by każde drzewo w parku było opisane.

2 reakcja:

WILLIAM ROBINSON i GERTRUDA JEKYLL - ich pomysł na sprzeciwienie się stylowi XIX wieku. Lata 70-80 XIX wieku do lat 30 XX wieku - dom mieszkalny powinien być absolutnie jednością z ogrodem. Człowiek wychodząc z domu nie powinien przekraczać żadnych barier. Dom i ogród powinny być na miarę człowieka. William i Gertruda znaleźli wzorzec sprzyjający normalnemu człowiekowi. Takim wzorcem był dom i ogród wiejski. Krytykowała rezydencje podmiejskie

COTTAGE GARDEN - ogród przy wiejskim domu angielskim. Były to domy kamienne albo z muru pruskiego. Rozmiar domów był zdecydowanie mniejszy, domy były kryte strzechą. Powstał nowy wzorzec architektoniczny. Przy takich domach znajdowały się ogrody wiejskie. Zmiany zostały wprowadzone w latach 70-80 tych XIX wieku. Ogród charakteryzował się tym, że nie ma tu podziałów geometrycznych, parterów kwiatowych, żwiru, wpisanych form geometrycznych. Ogród wiejski kojarzy się z ogrodem kształtowanym z rabat. Rabata wraca do łask. Rabaty miały być kwitnące permanentnie, ogród miał być zawsze żywy. Miał kwitnąć od wczesnej wiosny do później jesieni, bez wymieniania roślin. Te rabaty były główną częścią składową takiego ogrodu. Rekordowa rabata miała 60 m długości. W tych ogrodach brak było podjazdów, reprezentacyjnych gazonów. Cecha charakterystyczna takich ogrodów była również łąka kwietna. Rabaty były bardzo różnie kształtowane. Nastąpiła zmiana kolorystyki rabat. Gertruda fascynowała się malarstwem. Chciała uzyskać impresjonistyczną strukturę kolorów w ogrodzie, struktury te są drobno rozrzucone w ogrodzie. Koniec XIX wieku to moment kiedy w Anglii powrócono do krycia dachów strzechą i tak jest do dzisiaj. Posiadanie domu krytego strzechą było wyznacznikiem bogactwa. 1 wzorzec to ogrody wiejskie a 2 to ogrody renesansowe Ogrody renesansowe również były na miarę człowieka. Gertruda zaczęła wprowadzać ścieżki wykładane kamieniami. Murki oporowe wykładano z łupków, nieregularnych kamieni, tylko lekko ociosanych. Rośliny wysiewano tak aby same rośliny wyrastały spomiędzy kamieni. Ogród dziki, kształtowany od podstaw. Zainteresowanie dzikością, łąką wzięło się z chęci powrotu do pewnej symboliki ogrodu, do katolicyzmu.

Druga połowa wieku XIX to chęć ucieczki od racjonalności (podejścia rozumowego). Chęć sięgnięcia do wzorców bardziej symbolicznych. Znowu następuje powrót do symboliki rajskiej. Powrót do ogrodu rozumianego jako symbol raju, namiastkę raju. Pojawia się NEOROMANTYZM. Gertruda starała się tworzyć ogrody otwarte. Zróżnicowanie wysokości jest to ogród do oglądania z samego wnętrza.

Roślinność - fascynacja trawami (odmianami traw). Do tej pory było to traktowane jako trawnik. Gertrudę fascynowała różnorodność traw, to że różnie można było zestawiać trawy. To jest nowością. Gertruda Jekyll wprowadzała do ogrodów wrzosy (ogród miał byś taki jak otoczenie). Wprowadzała do ogrodu dzikie odmiany kwiatów łąkowych (chabry, itp.) w jej ogrodach nie było żadnej roślinności egzotycznej.

3 reakcja

nastąpiła na przełomie XIX i XX wieku. BLOMFIELD zainteresował się zmianami ogrodów na małych parcelach (willi, domów mieszkalnych). Chodziło o ty by uzyskać kompozycje zamkniętą. Skupiano uwagę na wnętrzu ogrodu. Blomfield sprzeciwiał sie założeniom małym, na których właściciele starali się zamieścić strefowość, podjazdy, stawy itp. W zamian za to sugerował cofnięcie się do ogrodu renesansowego i wczesnobarokowego (XVII w). Ogrody zamknięte, centralny silny akcent, delikatna trejażowa architektura, elementy wodne w centralnym punkcie. Nie tworzył, ogrodów zgodnie z zasadą dzikości. Natomiast były to geometrycznie układy dopasowane do wielkości parceli. Charakterystyczne było zainteresowanie ogrodami różanymi (symbolika ogrodu maryjnego). Rozaria przez pierwszą połowę XIX wieku były chętnie wykorzystywane jako całe ogrody. Bomfield powracał do małej architektury, ławek, materiału drewnianego, delikatnej architektury. Ławki były malowane na pastelowe kolory, również malowane były donice, ławki i trejaże.

Cecha kolejna łącząca tych ogrodników to dążenie do tego by ściągnąć do ogrodu jak najwięcej zwierząt. Budowano poidełka dla ptaków. Małe parcele były ogrodzone murem ceglanym, kamiennym lub przęsłami drewnianymi. Rośliny to przede wszystkim byliny.

NURT MODERNISTYCZNY - powrót do funkcjonalności. Wszystko powinno być bardzo proste. Przed takimi willami w centralnym miejscu był trawnik (niestrzyżony), dookoła skupiska bylin.

XX wiek

W ogrodach XX wieku często centralnym punktem były baseny wodne (geometryczne). Kompozycja typowo zamknięta. Powracano do średniowiecza, nie dzielono ogrodu na część użytkową i ozdobną. Oddziaływanie na wszystkie możliwe zmysły. Kolejna rzecz jaka rozwinęła się w XX wieku to OGRODY DACHOWE (okres międzywojenny). Geneza to sięganie do Babilonu. Ogrody dachowe mogły się pojawić wtedy, kiedy architektura przybierała stylizowane formy (dachy płaskie). Sprzyjała tu architektura modernistyczna - wszystko było proste. Ogrody te zawierały roślinność kubłową, w donicach. Pomysł ten wziął się z końca XIX wieku z USA. Duże zagęszczenie budynków spowodowało pojawienie się ogrodów na dachach. W OKRESIE MIEDZYWOJENNYM te ogrody się przyjęły. Kształtowano na dachach niewielkie pergole, trejaże. Zainteresowanie to było spowodowane coraz większą modą na kąpiele słoneczne, na dachach pozostawiano miejsce na leżaki. Okres międzywojenny to zainteresowanie normalnym człowiekiem. Sztuka ogrodowa zaczyna wchodzić do zwykłych mieszkań. Fascynacja kaktusami, sukulentami, kulturami prekolumbijskimi - sztuka Indian. Ta moda trwała do lat 70-80tych. W latach 90-tych nastąpiła wymiana na roślinność kwitnącą. Zainteresowano się również w tym okresie roślinnością tropikalną. Tworzono okna kwietne - przestrzeń między szybami i tam ustawiano kwiaty i stwarzano im odpowiednie warunki.

Rezydencja w SAN SIMEON (Kalifornia). Stworzona ponad normalna miarę. Stworzono rezydencję ponad wszystko, wyżej niż wszystko. Było to spowodowane chęcią pokazania swoich pieniędzy i możliwości. Właścicielem był HERST magnat. Był on kolekcjonerem sztuki ze wszystkich epok i rejonów. Julia Morgan (architektka) postanowiła stworzyć dzieło gdzie będzie zawarta różnorodność. Musiała sięgnąć do wzorców prawie wszystkich epok. Ogród według niej miał siać się galerią, muzeum. Różnorodność architektoniczna przekładała się na różnorodność w ogrodzie. Hersta fascynowało przemijanie. Sadził dużo drzew owocowych i nie kazał zbierać owoców bo fascynowało go w jaki sposób następuje przemiana, jak drzewo się zmienia.

Kolejny nurt w sztuce pierwszej połowy XX wieku

Nurt ten związany był z organicznym traktowaniem ogrodu. Dom po wodospadem - FRANKA LLOYDA WRIGHTA. Willa znajduje się w wodospadzie. Jest oglądana razem z wodospadem z ogrodu. Nurt organiczny - wkomponowanie architektury do krajobrazu, zniwelowanie różnic. Ściany willi obłożono kamieniami. Pomieszczenia są otwarte dużymi przeszklonymi płaszczyznami, które dawały bezpośredni kontakt z naturą.

Parki publiczne, miejskie

Średniowiecze:

Parki szybko zapełniały się zabudową, kompozycja szachownicowa. Głównym placem był rynek. Place te zazwyczaj były puste, aby kupujący mieli dostęp do straganów. Na tych placach gromadziła się większa liczba mieszkańców w czasie obwieszczenia. Funkcje dodatkowe to funkcje reprezentacyjne. Funkcje praktyczne powodowały że na tych placach nie było żadnej roślinności. Masowo zieleń wprowadzano na place w XIX wieku. Zieleń w mieście znajdowała się przede wszystkim przy kościołach, klasztorach, ale były ro ogrody zamknięte. Zieleń ta znajdowała się również w prywatnych ogrodach arystokratów oraz w prywatnych ogrodów poszczególnych mieszczan. W mieście średniowiecznym nie było miejsca dla zieleni, z której mogli by korzystać wszyscy obywatele miasta. Miejsca wypoczynku znajdowały się poza miastem.

PRATUM - łąka, pastwisko podmiejskie zamieniane w święta na tereny spacerowe. Był to pierwszy wzorzec, który posłużył do tworzenia parków miejskich. Drugim wzorcem były ogrody komercyjne przy różnego rodzaju lokalach (teatrach, obiektach sportowych, restauracjach, wesołych miasteczkach). Tworzono duże ogrody zamknięte należące do właściciela lokalu a udostępniane ludziom z zewnątrz np. za opłatą. Stylistyka była zależna od stylistyki panującej w danym okresie. Trzecim wzorcem były parki prywatne należące do władców, książąt, które w pewnym okresie były udostępniane. Pierwsze parki zaczęli udostępniać władcy angielscy już w XVIII wieku. Las boloński w Paryżu, Prater w Wiedniu, Tiergarten w Berlinie były udostępniane. Był to dla wielu mieszczan pierwszy kontakt ze sztuka ogrodową. Na fali filozofii oświeceniowej elita społeczeństwa udostępniała własne parki. Stało się to pewną formą informowania mieszczan jak parki mogą wyglądać.

Na początku XIX wieku pojawiła się forma parku zwartego, wcześniej pojawiały się tereny spacerowe na dawnych miejscach fortyfikacji. W wielu miastach na początku XIX wieku zaczyna się likwidacja fortyfikacji, ciągnie się aż do początku XX wieku. W Poznaniu fortyfikacje były aż do 1902-1904 roku. Na miejscach fortyfikacji (tych zlikwidowanych) powstawały tereny spacerowe, pasy zieleni otaczające centralny punkt miasta (rynek). Miejsca te nazywały się PROMENADAMI. Nazywano je również plantami. Planty te pochodzą od wyrównywania terenu po fortyfikacjach, lub od roślin, zmiana funkcji terenu na porośnięty roślinnością. Planty Krakowskie powstały w latach nastych XIX wieku.

Fazy ewolucji promenad:

1 faza - pozostawiano fosę w jej pierwotnym obrysie, po wewnętrznej stronie, gdzie były mury miejskie przeznaczano na wydłużony teren spacerowy. Były to wąskie aleje.

2 faza - odejście od pierwotnej formy, liczne załamania murów przekopywano aby były to linie mniej więcej proste.

Lata 20-30 XIX wieku zaczynają się pojawiać nowe koncepcje, bardziej zgodne z parkiem krajobrazowym. Na tych promenadach nie ma fosy, jest to imitacja dużego parku romantycznego: duże polany, gęstwiny, kępy drzew sadzonych całkiem swobodnie. Ścieżki są wijące się, strumyki pozostawiano dla dopełnienia kompozycji, mosty nad strumykami są punktami widokowymi, w miejscach szerszych pasów pojawiają się sadzawki, tarasy itp. Pierwowzorem były prywatne parki krajobrazowe.

RING wiedeński - końcówka lat 50tych XIX wieku. Projekt był bardzo nowatorski. Gęsto połączone ścieżki zbiegały się promieniście do centrum. Ta koncepcja jest zupełnie inna niż wcześniejsze. Przy promenadach lokalizowano główne lokale użyteczności publicznej (ratusze, teatry, opery, muzea, giełdy, szkoły). Promenady były tak jakby magnesem, stawały się tak jakby głównym salonem ogrodowym mieszczan. Przyciągały inwestycje budowlane, teatry itp. Przy promenadach miały się mieścić główne budynki. Podzielono promenadę w taki sposób by w każdy odcinek wpisać jeden obiekt. Ten podział spowodował ze wokół obiektu w pewnej stylistyce znajdował się ogród o stylistyce dostosowanej do stylistyki architektury. W Wiedniu wprowadzono po raz pierwszy określenie RING. W tych promenadach projektowano jak najgęstsze sieci komunikacyjne między centrum a dawnymi przedmieściami.

PARKI MIEJSKIE ZWIĄZANE Z DZIELNICAMI MIESZKALNYMI

Parki te są w ścisłym związku z architekturą. Zależności parku i dzielnicy mieszkalnej:

• Anglia - londyński park REGENTS PARK. W centrum dzielnicy znajdował się park a dookoła znajdowała się zabudowa mieszkalna zwarta dwu lub trzy kontygnacyjna. Park w centrum był przeznaczony dla mieszkańców dzielnicy.

• Drezno - kompozycja parkowa w centrum. Inny charakter zabudowy- parcele willowe. Za ogrodzeniem ażurowym znajdował się ogromny park. Właściciel parceli miał takie przeświadczenie, że cały park należy do niego. Wychodząc za ogrodzenie mamy od razy ogromny park. Miedzy ogrodzeniami parceli a parku nie ma zadnej drogi, ogrodzenie parceli bezpośrednio sąsiadywało z parkiem.

• Miasto-ogród. Wcześniej dzielnice mieszkaniowe miały służyć mieszkaniu. W II połowie XIX wieku zaczęto tworzyć dzielnice służące nie tylko mieszkaniu ale miały spełniać wszystkie funkcje (kościół, szkoła, szpital, obiekty sportowe, centrum handlowe miały być w takiej dzielnicy). Mieszkaniec dzielnicy powinien zaspokoić wszystkie swoje potrzeby w jednym miejscu. W mieście-ogrodzie wszystkie zabudowy miały być zatopione w zieleni. W takich miastach miało być dużo aleji spacerowych i dużo zieleni.

• RIVERSIDE PARK - obszary wewnętrzne, kwartały zabudowy były podzielone na kwartały koliste, eliptyczne, nie ma geometrycznych podziałów na kwadraty, prostokąty (kąt prosty). Uznano, że kwadraty i połączenia pod katem prostym są monotonne dlatego zmieniono ten styl dzieląc dzielnice w sposób bardziej organiczny. Cechą charakterystyczną było wywrócenie na drugą stronę wcześniejszych tendencji. Całe osiedla mieszkaniowe są otoczone pasami zieleni, park nie jest zwarty, jest wypełnieniem osiedli mieszkaniowych - przełom XIX i XX wieku

• XX wiek. Klasyczne parki miejskie, które nie były wynikiem fortyfikacji ani powstawania dzielnic. Czołówką jest Londyn i Paryż. Parki te były raczej o rzucie dość zwartym . główna kompozycja była czerpana z parków krajobrazowych: wzniesienia, polany, gęsta sieć ścieżek. Nowe w tych parkach jest to, że zaczynają się pojawiać elementy geometryczne, najpierw ścieżki, aleje. W parkach miejskich był ceremoniał spacerowania, natomiast w parkach prywatnych spacerowała tylko jedna osoba.

• FRANCJA - park dzielił się na 4 części. Główne aleje przebiegają po liniach prostych. Cecha charakterystyczna były również bulwary, które tworzyły w Paryżu formę szkieletów. Całe miasto zostało podzielone nowymi ścieżkami. Części te nazwano bulwarami. Bulwar miał szczegółowo rozplanowany podział ciągów komunikacyjnych: rowerzyści mieli wydzielone pasy, samochody, tramwaje. Aleje drzew wypełniały przestrzenie miedzy tymi drogami. Tworzyły rodzaj zielonego szkieletu w mieście, umożliwiały przemieszczanie miedzy dużymi parkami. PRZEDOGRÓD - taki ogród, który towarzyszy kamienicom mieszkalnym, jest to teren, który należy do parceli prywatnych ale sąsiadując z bulwarem daje uczucie poszerzenia zieleni.

XIX wieczne parki miejskie to parki, które żywcem powielają schemat parków prywatnych, pałac został zastąpiony restauracja, lokalem. Ponieważ zaczynają się rozpowszechniać sporty zaczęto projektować parki posiadające takie tereny. Berlin - część parku ukształtowana swobodnie, przejęto kształt hipodromu (stadiony, boiska). Projektanci sięgali w tym czasie do wzorców starożytnych

II połowa XIX wieku to powrót do parków publicznych starożytnej Grecji. W tych parkach były place zabaw dla dzieci, place sportowe. Zaczynają być coraz częstsze elementy geometryczne. Powstawały również parki bez elementów ukształtowanych swobodnie, chciano pokazać w parkach publicznych bogactwo. W parku spełniały się marzenia ogrodowe grupy ludzi. Chętnie nawiązywano do baroku (przepych bogactwa). W parkach miejskich znajdowano miejsce dla pomników (symboli pamięci). Parki publiczne stawały się rodzajem miejsca edukacyjnego. Tworzono również parki, które łączyły kompozycje swobodną i geometryczną.

DOBÓR ROŚLINNOŚCI:

• Tworzono arboreta - LOUDON, podpisywano drzewa, tworzono kolekcje dendrologiczne. I strefa regularna, II strefa swobodna.

• Tworzono ogrody tematyczne np. typowe polany leśne, roślinność wodna, roślinność na sztucznym wzniesieniu - alpinarium.

• Pod koniec XIX wieku pojawia się różnorodność nurtów. Projektanci wybierają różnorodna roślinność.

PROTOEKOLOGIA - zagospodarowanie terenów zdegradowanych przemysłem. Na takich terenach zakładano najczęściej parki miejskie. Finansowane były przez miasto. Parki miejskie stawały się miejscem, w które finansowo ingerowali również zwykli ludzie. W Anglii w swoich ulubionych miejscach fundowali np. ławki, które były podpisywane. Parki na zdegradowanych terenach przybierały formy parków leśnych, lasu bukowego. Są to pierwsze działania ekologiczne. Było to podyktowane chęcią cofnięcia się do przyrody.

Wiek XX - ukształtowany park w formę polany leśnej, domy jedno i dwurodzinne otaczały park. W takich parkach były obiekty sportowe (tory saneczkowe, basen, staw ukształtowany geometrycznie) ścieżki wodne były tworzone tak aby imitowały strugę rzeczną. Roślinność tez dobierano odpowiednią. Były to najczęściej lasy bukowe - roślinność typowa dla danego regionu.

Relacja między cmentarzami a parkami:

Tworzono cmentarz, który otoczono jednym wielkim parkiem. Ścieżki były spacerowe. Nie tylko ścieżki były wokół cmentarza, z parku wchodziło się bezpośrednio do cmentarza.

Ewolucja parku - od kompozycji swobodnej do geometrycznej. XX wiek to nowy typ parku publicznego: 1 element to bardzo gęsta zwarta roślinność dookoła, 2 element to olbrzymia łąka. Łąki kwietne były tworzone tak aby prowokowały do tego, aby użytkownik chodził sobie dowolnie tak jak chciał, jaka miał ochotę.

Wykorzystanie pomysłów barokowych - boskiety z wnętrzami ogrodowymi. Nurt funkcjonalizmu w działaniu to powodował. Park ma służyć konkretnej grupie obywateli. Dlatego w parku wydzielano tereny przeznaczone dla konkretnych osób: dla dzieci, na sport, dla osób starszych.

Ogródki działkowe to pomysł lat 70-tych XIX wieku. W środku znajdowały się tereny sportowe a na zewnątrz szeregi ogródków działkowych. Łączono robotników najgorzej wyposażonych z możliwością organizowania masowych spotkań.

---