Paracelsus - ojciec współczesnej toksykologii.

„Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest. Tylko dawka decyduje o tym, co jest trucizną”

Toksykologia (toksika - trucizna, logos - nauka) jest to nauka o truciznach. Trucizną nazywamy substancję (organiczną lub nieorganiczną), która po dostaniu się do organizmu powoduje objawy chorobowe, uszkodzenia , zaburzenia czynności fizjologicznych lub śmierć.

Podstawowe skróty:

DM - dosis minima (dawka progowa, graniczna)

DC - dosis curative (dawka lecznicza)

DT - dosis toxica ()

DL - dosis letalis

DL₅₀ - dawka , przy której ginie 50% populacji

„Trucizna jest istotą złożoną, nienaturalną, sercu nieprzyjazną i życie ludzkie niszczącą”

Najstarsze dokumenty z informacjami dotyczącymi toksykologii:

• Papirus Ebersa (papirus medyczny)

z około 1550 r. p.n.e., ale jego fragmenty są odpisem z o wiele starszych źródeł. Odkupiony przez Georga Ebersa w 1873 r. zwój długości 20.23 m. ze 108 rozdziałami. Zawiera informacje z zakresu chorób wewnętrznych, chirurgii, stosowania minerałów i licznych roślin leczniczych. Podaje około 500 różnorakich środków leczniczych. Powszechnie uważa się, że autorem "traktatu chirurgicznego" jest sam Imhotep (Teby).

• Papirus Hearsta

pochodzi prawdopodobnie z XII-XI wieku p.n.e. Tak jak wcześniej wspomniany papirus Ebersa zawiera odpisy ze świętych ksiąg. Znajdują się w nim recepty na sporządzenie leków i przypadki ich zastosowania.

• Papirus Kahun (papirus ginekologiczny)

Pochodzi z 1800-1900 r.pne. Odkryty w 1889r przez F.Petrie'go w Fayum. Opisuje symptomy ciąży, organy rozrodcze, sposoby rozpoznania ciąży, płci dziecka oraz środki antykoncepcyjne.

• Papirus berliński

pochodzi z r. 1350 p.n.e., ma 279 wierszy. Znaleziony w Sakkarze przez Heinricha Brugscha zwój zawiera 80 przepisów gotowych recept.

• Papirus brytyjski

• Manuskrypt Atharveda i Manuskrypt Rigweda (hinduski, indyjska weda)

Święte zbiór pism perskich z 10-8 w.p.n.e. Wspominają m.in. użycie konopi indyjskich - haszyszu.(„duchowy przewodnik do nieba”)

STAROŻYTNOŚĆ :

- walka o przeżycie

- utrzymanie dominacji plemiennej

- utrwalenie wierzeń religijnych

ROZWÓJ MEDYCYNY (postęp wiedzy o truciznach połączony z rozwojem medycyny):

- odtrutki (antidota) : neutralizują lub zmniejszają działanie trucizny

• Nikudesz z Kalaphen. Antidiota swoiste (działające na konkretną truciznę)lub nieswoiste, kilkudziesięcio składnikowe

• Galen , Ausicena . Opium + drakiew jako uniwersalny lek

(Driakiew : cynamon, imbir, dziurawiec, miód, mięso żmii, ziemia z lemnos)

• Maimonides Moses Ben Maimon (XI w.) “Odtrutki I zatrucia”

• Johan Schroeder (XVII w.) Podręcznik farmacji, balsam magnetyczny

TOKSYKOLOGIA W WYMIARZE SPRAWIEDLIWOŚCI

Jak zginął Sokrates?

Lata życia /469-399 pne/, oskarżony przez Anytosa o bezbożność i demoralizację młodzieży. Zmarł poprzez wypicie wywaru z kielicha.

„Bać się śmierci jest tym samym, co mieć się za mądrego nim nie będąc”

Zagadką jest, wywar z jakiej rośliny się w owym kielichu znajdował:

• Szalej jadowity (Cicuta virosa)

(bylina o bulwiastym kłączu z komorami powietrznymi, wysokość do 1,5 m , pierzasto rozłożyste liście, białe kwiaty w baldachach )

Substancja aktywna : cykutoksyna (alkohol alifatyczny). Toksyczne są szczególnie owoce i korzenie.

Objawy występują już w kilkanaście minut po spożyciu:

drgawki toniczno-kloniczne, ślinotok

szczękościsk, pobudzenie ruchowe

wymioty, bóle brzucha

sinica, utrata przytomności

• Szczwół plamisty - pietrasznik , pietruszka psia(Conium macuiatum), tzw. Ziele czarownic

Substancja aktywna to koniina (alkaloid, 2-propylopiperydyna), lotny związek wchłaniający się przez błony śluzowe i skórę . Wywar ma zapach „mysiego moczu”. Koniina powoduje porażenie ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego i przedłużonego o charakterze wstępującym. Śmierć następuje wskutek porażenia ośrodków oddechowych. Świadomość jest zachowana do końca. (działanie podobne do kurary)

Zatrucia u dzieci zdarzają się najczęściej wskutek pomylenia szczwołu z liśćmi lub korzeniem pietruszki czy chrzanu. Objawy zatrucia to wymioty, bóle brzucha, rozszerzenia źrenic, zaburzenia widzenia, ślinotok, drętwienie kończyn dolnych, drgawki. Śmierć może nastąpić wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Rokowanie w zatruciu tą rośliną bywa czasami niepomyślne.

Wyroki śmierci w starożytnym Egipcie (pestki moreli lub brzoskwiń).

• Morela

W nasionach do 6% amygdaliny (brzoskwinie 6,2%, także w migdałach, pigwie, śliwkach ). Dawka śmiertelna 50-60 nasion.

Amygdalina to glikozyd cyjanogenny (stąd zapach substancji „gorzkich migdałów” ), hydrolizowana w żołądku pod wpływem kwasu żołądkowego na glukozę, aldehyd benzoesowy i cyjanowodór. Określana czasem jako „witamina B17”

Kary śmierci w Afryce

• Bób kalabarski - bobotrutka kalabarska

Występuje głównie w Afryce zachodniej. Roślina motylkowa, o podłużnych, fioletowych kwiatach i owocach przypominających fasolkę. Zjedzenie tylko jednej prowadzi do śmierci - stąd określenie ich jako „fasola próby” czy „ fasolka sądu bożego”. Zawiera substancję aktywną fizostygminę - alkaloid będący inhibitorem esterazy acetylocholinowej w obwodowych i ośrodkowych strukturach cholinoergicznych (hamuje więc rozpach acetylocholiny). ego podanie powoduje pośrednie zwiększenie pobudzenia zakończeń przywspółczulnych poprzez wzrost stężenia acetylocholiny w przestrzeniach presynaptycznych. Efekt działania fizostygminy porównać można z innym alkaloidem - pilokarpiną, jednak fizostygmina jest znacznie rzadziej stosowana. Obydwa te alkaloidy powodują spadek ciśnienia śródgałkowego, nasilają perystaltykę jelit i wywołują skurcze mięśni gładkich niektórych narządów - na przykład pęcherza

Współcześnie

ŚMIERTELNY ZASTRZYK

Od 1976 wprowadzenie kary śmierci w USA, w 32 stanach poprzez wstrzyknięcie trucizny.

Przez pompę infuzyjną dożylną podawany środek usypiający (rozluźnienie mięśni) pentanom sodu (5 g) . Do paraliżu dróg oddechowych stosuje się pawilon (lub tubokuraryna) - 100mg. Dochodzi do wstrzymania akcji serca.

KOMORA GAZOWA

W 7 stanach stosowana komora gazowa - śmierć w wyniku zatrucia HCN (cyjanowodór, kwas pruski).

2 NaCN + H2SO4 - - > Na2SO3 + 2 HCN

HCN hamuje działanie układu enzymatycznego oksydazy cytochromowej - komórki nie mogą wykorzystywać tlenu, co doprowadza do śmierci. Funkcje życiowe śledzi urządzenie monitorujące przyczepione do piersi skazańca.

W żadnym kraju poza USA nie stosuje się gazowania do wykonywania wyroków śmierci.

Historia Toksykologii 2008/09 W1

---