praca- struktura procesu wychowania, TEMAT 2


Struktura procesu wychowania i jego dynamika.

Temat ten postaram się przedstawić w wizji więcej niż jednego pedagoga, porównując również ujecie pedagogiczne i psychologiczne.

Zanim przejdę do omawiania procesu wychowania, przypomnę może, czym jest samo wychowanie.

Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie.

Według Psychologii wychowawczej- Wychowanie rozumiane jest jako: jednokierunkowy proces; wychowawca wpływa na wychowanka, zhierarchizowanie, mało efektywne (rozumienie kiedyś), proces dwukierunkowy, aktywność z obu stron, wzajemne interakcje, zmiany w jednej i drugiej osobie.

W ujęciu pedagogicznym według Guryckiej: wychowanie to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, bezpośrednich i pośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom podatnego. Są to zmiany społecznie akceptowane i postulowane.
Tak więc, mamy różnice: w psychologii: oddziaływanie wychowawcy na wychowanka

- w pedagogice: oddziaływanie społeczne
(cel) w psychologii: realizowanie świadomych założeń dotyczących osobowości wychowanka - w pedagogice: zmiany społecznie akceptowane
Wniosek: w psychologii: charakter indywidualny (dobro indywidualne)

- w pedagogice: charakter społeczny (dobro społeczne)

Wychowanie jako społeczne działanie jest uzasadnione i wynika z potrzeby kształtowania osobowości poszczególnych jednostek, a więc osiągania celów wychowania.

Cele te nie osiąga się z reguły za pomocą pojedynczych działań, lecz całych ich ciągów. Biorąc to pod uwagę, staje się zrozumiałe, jak ważne i wskazane jest rozpatrywanie działalności wychowawczej w ujęciu czynnościowym. Potrzeba ta staje się uzasadniona, jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że nawet najbardziej wąska i wycinkowa dyspozycja kierunkowa wymaga dla jej ukształtowania swoistego, rozłożonego w czasie ćwiczenia.

Ćwiczenia te muszą wyróżniać się pewnymi właściwościami, przy czym należy bardzo wyraźnie podkreślić, że fakt uwzględnienia w działalności wychowawczej właściwości ćwiczeń, służy kształtowaniu dyspozycji kierunkowych, w którym wychowanek umie się zachowań zgodnie z przyswojonym wzorem i chce się tak zachować. Każde inne zachowanie jest dla niego samego karzące.

Biorąc powyższe pod uwagę staje się zrozumiała i uzasadniona potrzeba określenia tych specyficznych właściwości, charakteryzujących procesy wychowawcze, wyłonienie elementów oraz struktury tych procesów, jak i ich organizacji.

T.Pszczołowski uważa, że proces „to nic innego jak splot albo pasmo zdarzeń permutacyjnych przebiegających w czasie, ujmowane jako całość, ze względu na jakieś wyróżnione cechy”.

A więc proces to zawsze jakiś ciąg zmian zachodzących wg określonego porządku. Zmiany te dotyczą zawsze zachowania się jakiegoś układu lub też stosunków miedzy układami. Następowanie po sobie pewnej liczby zmian, układanie się ich w jakiś szereg, wskazuje na to, że pomiędzy tymi zmianami występują także określone relacje, polegające na tym, że każdy stan wyznaczony przez jedną zmianę stanowi podłoże dla występowania stanu, określanego przez zmianę następną. Wynika stąd, że każdy proces ma swój stan wyjściowy oraz kierunek oznaczony przez stan końcowy(zazwyczaj przez pewne cele).

Jak zatem należy rozumieć proces wychowania ?

Według H.Muszyńskiego „przez proces wychowania rozumiemy ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywoływanej przez nie przemiany” Kładzie on zatem nacisk na aspekt działaniowy.

W ujęciu Muszyńskiego działania wychowawcze mogą być rozpatrywane jako proces tylko ze względu na założony proces przemian osobowościowych.

Zasadniczo podobnie rozumie proces wychowania Antonina Górycka, z tą jednak różnicą, że u Muszyńskiego akcent położony jest na aspekt prakseologiczny (działaniowy),

to tu na pierwszy plan wybija się aspekt psychologiczny - „proces wychowawczy jest to układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych, mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości”.

Na proces wychowania według Guryckiej składa się:
1) intencjonalne wywieranie wpływu na rzecz określonego celu (na drugiego człowieka)
2) dwukierunkowo przebiegający stosunek wychowawczy (interakcja wychowawcza)
3) układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.

Właściwości procesu wychowania:
- ukierunkowanie na cel i osobę - dotyczy człowieka i realizacji celu
- dynamiczność - proces wychowania toczy się w określonych warunkach
- długotrwałość - wszystkie kategorie wiekowe
- ciągłość - od starożytności po dzisiejszy dzień aż do końca świata

Należy przy tym zauważyć, że aspekt psychologiczny tej definicji podkreśla, że dynamika doświadczeń prowadzi do osiągania wychowawczego efektu w postaci ukształtowania danej cechy osobowości.

W obu tych definicjach należy podkreślić, że model procesu wychowania ani jego realizacja nie są czymś dowolnym - są one podyktowane przez strukturą przemian, które mają się dokonać w osobowości wychowanka oraz przebiegają w sposób zgodny z ogólnymi prawidłowościami, wyznaczającymi dynamikę, funkcjonowanie i rozwój osobowości.

To pozwala na wskazanie kilku podstawowych charakterystycznych cech dla wszelkich postaci procesów wychowania, a więc:

1. o procesie wychowania można mówić wówczas, gdy mamy do czynienia z pewnym ciągiem działań wychowawczych;

2. działanie te podejmowane są przez osoby, które nazywamy wychowawcami;

3. działanie te skierowane są ku wychowankom, występują wiec zawsze w obrębie stosunku wychowawczego.

Przez stosunek wychowawczy rozumiemy wzajemny układ pozycji i ról społecznych osób uczestniczących w procesie wychowania, realizujący się w postaci bezpośrednich

i pośrednich interakcji między nimi.

Podejmowane w ramach stosunku wychowawczego działania składają się na proces wychowania tylko wtedy, kiedy podporządkowane są zamierzeniu dokonania określonej przemiany w osobowości wychowanka;

4. określone działania wychowawcze o tyle składają się na proces wychowania, o ile następują w takiej kolejności, która zapewnia prawidłową stymulację zamierzonych przemian w osobowości wychowanka. Zwraca to uwagę na fakt możliwości występowania i takich działań wychowawczych, które nie składają się na żaden proces.

Jest tak zawsze wtedy, gdy działania wychowawcze mają charakter sporadyczny, gdy nie są podporządkowane wspólnym celom i gdy kolejne działania wychowawcze nie stanowią konsekwencji działań poprzednich.

Stwierdzenie faktu, że nie każde działanie wychowawcze jest procesem, zwraca uwagę na potrzebę postrzegania różnic między procesami wychowania, a wychowawczym działaniem. Wiedza ta u nauczyciela wychowawcy warunkuje sprawność i skuteczność działalności wychowawczej.

Rozpatrując zagadnienia uruchomienia określonych przemian w osobowości wychowanka należy uświadomić sobie złożoność tego zagadnienia.

Należy zaznaczyć, że gdyby uruchomienie tych przemian zależało tylko od zastosowania określonych bodźców, realizacja procesów wychowawczych nie byłaby tak bardzo skomplikowana, jak jest w rzeczywistości.

Działanie każdego stymulatora (bodźca) zależy od:

1. warunków wewnętrznych (osobowości wychowanka);

2. warunków zewnętrznych, składających się na poszczególne sytuacje, w których zachodzi interakcja

(wychowawca-wychowanek) - sytuacje takie nazywamy wychowawczymi.

Wobec powyższego należy podkreślić, że proces wychowania przebiega zawsze w określonych sytuacjach i o tyle jest efektywny, o ile wychowawca potrafi uruchomić w nich, dostosowane do nich (warunków zewnętrznych i wewnętrznych) stymulacje (nagrody i kary).

Do osiągnięcia efektu finalnego danego procesu, a więc ukształtowania określonych dyspozycji osobowościowych (wrażliwość na piękno, wartości nauki itp.), droga prowadzi przez osiąganie szeregu stanów pośrednich.

Stany pośrednie - to przejawiane w różnych formach akty motywacyjne wychowanków, które w rezultacie procesów wychowania mają zostać utrwalone w ich osobowości. Można wobec tego powiedzieć, że kształtować daną dyspozycję znaczy wywoływać odpowiednie akty motywacyjne, a następnie je utrwalać.

Wiąże się to z potrzebą wyboru takich aktów, natomiast sam wybór takich aktów jest niczym innym jak określeniem celów operacyjnych danego procesu.

Taka sytuacja, która otwiera choćby jedną możliwość przejawienia przez wychowanka form aktywności nazywamy wychowawczą.

Wg H.Muszyńskiego - przez sytuację wychowawczą rozumiemy „czasowy układ warunków towarzyszących interakcji wychowawczej, w którym wychowanek dysponuje możliwością wyboru któregoś spośród zachowań zawierających przynajmniej jeden założony cel operacyjny”.


Sytuacje wychowawcze (Gurycka) - układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych z jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę - reżysera tych sytuacji.
Sytuacja wychowawcza jest szczególnym przypadkiem sytuacji społecznej. Każda sytuacja wychowawcza jest sytuacja społeczną, ale nie każda sytuacja społeczna jest wychowawczą.

Właściwości sytuacji wychowawczych:
- ukierunkowanie na cel i osobę
- właściwości osobowościowo - twórcze
- wielość sytuacji w procesie wychowania
- ich osobisty i niepowtarzalny wymiar dla jej uczestników
- każda sytuacja pełni rolę źródła doświadczeń dla osób w niej uczestniczących

Obiektywna strona sytuacji wychowawczych - wszystko to, co jest w sytuacji obserwowalne

i co daje się bezpośrednio modelować. Zaliczamy tu: wychowawcę, wychowanka, grupę, zadania.
Obiektywne sytuacje wychowawcze:
* interakcja pełna bezpośrednia:
- wychowawca - wychowanek
* interakcja pełna pośrednia:
- wychowawca - grupa - wychowanek
- wychowawca - zadanie - wychowanek
- wychowawca - zadanie - grupa - wychowanek
* interakcja niepełna zawsze pośrednia:
- wychowawca - grupa (wychowanek jest tylko elementem grupy)
- grupa - wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji - można tylko przewidywać jego wpływ na grupę)
- grupa - zadanie - wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji - można tylko przewidywać jego wpływ na grupę)
- zadanie - grupa (zadanie pochodzi od wychowawcy, który w sytuacji nie uczestniczy, a wychowanek jest tylko elementem grupy)
- zadanie - wychowanek (zadanie pochodzi od wychowawcy, który w sytuacji nie uczestniczy)

Subiektywna strona sytuacji wychowawczych - osobisty odbiór sytuacji obiektywnej przez wychowanka. Stanowi sytuację psychologiczną każdego wychowanka. Uzależniona jest od wielu czynników: dotychczasowe doświadczenia wychowanka, natężenie związku emocjonalnego między wychowawcą a wychowankiem, stan psychofizyczny ucznia.

Rozpatrując proces wychowania jako ciąg sytuacji wychowawczych, sytuacją wychowawcza można rozpatrywać, jako najmniejszy element składowy tego procesu. Porządek składających się na dany proces sytuacji wychowawczych i odpowiadających im celów operacyjnych określa strukturą procesów wychowawczych.

Struktura danego procesu wychowania - to kolejność następowania po sobie wszystkich składowych sytuacji wychowawczych, odpowiadająca ustalonej kolejności realizacji wszystkich celów operacyjnych.

Struktura procesu wychowania według Guryckiej.
1) Gurycka wyróżnia dwie struktury:
a) ogólna - 3 elementy: wychowawca, wychowanek, wpływ wychowawcy
b) właściwa - 4 elementy:
• planowany cel wychowawczy - cząstka cech celu bardziej ogólnego, którym jest złożony projekt osobowości wychowanka,
• sytuacje wychowawcze - układ ludzi, rzeczy, zadań związanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania złożonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę,
• doświadczenie - ślad pozostawiony po przeżyciu będący warunkiem dalszych przeżyć,
• efekt procesu - kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika

Cele w wychowaniu są na ogół formułowane statycznie, tzn. dotyczą stanu, który ma być osiągnięty, i ich analiza (kategoryzacja psychologiczna czy analiza struktury - egzemplifikacja psychologiczna celu) prowadzi do stwierdzeń dotyczących tego, „co mamy osiągnąć". Dzieje się tak nawet wówczas, gdy podkreślany jest ich charakter rozwojowy, wskazujący na tkwiącą w nich możliwość dalszego rozwoju. Możemy to nazwać dynamiką rozwojową.

W innym sensie mówimy o dynamice charakteryzującej cele psychologiczne, czyli dynamikę osobowości. Cele psychologiczne są tak formułowane w swej dynamicznej postaci, że ujawniają siły wewnętrzne założonych celów. Określają, jakie mechanizmy, warunki, czynniki psychiczne muszą być uruchomione, aby dany pedagogiczny cel wychowania został zrealizowany. Są to warunki psychologiczne decydujące o sukcesie. Parcjalność czy etapowość nie odgrywają w ich charakterystyce podstawowej roli. Decyduje niezbędność ich wystąpienia dla osiągnięcia celu, jakim jest projekt osobowości wychowanka.

Przestrzeganie każdego szczegółu, ma zatem znaczący wpływ na proces wychowania.

Opracowała:

Paulina Bukowska

Bibliografia:


Wyszukiwarka