Źródła prawa międzynarodowego

1. Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego

2. Umowa międzynarodowa

2.1. Pojęcie i budowa umowy międzynarodowej

2.2. Rodzaje umów międzynarodowych

2.3. Zawieranie umów międzynarodowych (procedura międzynarodowa i procedura krajowa według prawa polskiego)

2.4. Obowiązywanie i stosowanie umowy międzynarodowej

• zakres czasowy (wejście w życie, tymczasowe stosowanie, przyczyny

wygaśnięcia i nieważności umowy międzynarodowej)

• zakres rzeczowy (dopuszczalność składania zastrzeżeń, zgłaszanie sprzeciwu wobec zastrzeżeń)

• zakres podmiotowy (umowy na korzyść państwa trzeciego, umowy na niekorzyść państwa trzeciego)

• zakres terytorialny

2.5. Interpretacja (wykładnia) umowy międzynarodowej

1. Ogólna reguła interpretacji

5.2. Uzupełniające środki interpretacji

3. Zwyczaj

• elementy zwyczaju

• zakres obowiązywania norm zwyczajowych

• umowa międzynarodowa a prawo zwyczajowe

4. Ogólne zasady prawa

5. Akty jednostronne państwa oraz organizacji lub organów międzynarodowych

• akty jednostronne państwa sensu stricto i sensu largo

• akty jednostronne jako źródło prawa międzynarodowego

• akty przyjmowane w ramach organizacji lub organów międzynarodowych

• akty jednostronne organizacji międzynarodowych jako samoistne źródła prawa międzynarodowego

6. Źródła pomocnicze - orzecznictwo i doktryna

Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego

źródła poznania prawa fontes iuris cognoscendi - rozumiane jako zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego, np. zbiory umów (UN Treaty Series, Dziennik Ustaw)	źródła powstania prawa fontes iuris oriundi
	w znaczeniu formalnym - formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego, np. umowy międzynarodowe; zwyczaj międzynarodowy; wiążące, normatywne uchwały międzyrządowych organizacji międzynarodowych;	w znaczeniu materialnym - zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego, np. współpraca, walka, wola, państw; więź społeczna; emocje i świadomość ludzka

Elementy zwyczaju

element obiektywny: usus (praktyka) - praktyka, a więc postępowanie państw, oznacza działalność ich organów; praktyka zbiorowa (zawieranie traktatów, działalność organizacji międzynarodowych); praktyka indywidualna: a) zewnętrzna (działalność dyplomatyczna); b) wewnętrzna (działalność ustawodawcza, administracyjna, sądownicza); - praktyka musi być zgodna (jednolita); - praktyka państw powinna być odpowiednio długotrwała, nieprzerwana; - stopień powszechności praktyki - praktyka państw biorących udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie innych państw (tolerowanie tej praktyki);

element subiektywny opinio iurris sive necessitatis (przeświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, że praktyka ta tworzy prawo lub jest konieczna, wymagana przez prawo) może się przejawiać w różny sposób: może być zawarta w samej praktyce (postępowaniu) państw, która opiera się na milczącym uznaniu istnienia konkretnej normy prawnej; może być zawarta w oficjalnych oświadczeniach państw, które stwierdzają, że istnieje konkretna norma prawa międzynarodowego; może być zawarta w uchwałach (rezolucjach) organizacji międzynarodowych; może wynikać z umów międzynarodowych, jeżeli strony zamierzały w nich potwierdzić istniejące normy zwyczajowe;

Rodzaje umów międzynarodowych

A. Kryterium: procedura zawarcia

umowy zawarte w trybie prostym rokowania kończą się wyrażeniem zgody państw na związanie się umową (z reguły przez podpisanie)

umowy zawarte w trybie złożonym zgoda państ na związanie się umową wyrażana jest przez ratyfikację lub zatwierdzenie

B. Kryterium: organ występujący w imieniu państwa

umowy państwowe - podpisywane są w imieniu Prezydenta RP; - są to umowy o zasadniczym znaczeniu: traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy normujące problematykę zastrzeżona dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym z zagranicą; - podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP

umowy rządowe - podpisywane są w imieniu Rady Ministrów; - są to umowy, które nie spełniają warunków zaliczenia do umów państwowych a także, gdy ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów; - podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP, gdy posiadają zasadnicze znaczenie dla państwa a także gdy wyraźnie przewidują lub dopuszczają ratyfikację, a okoliczności ją uzasadniają; w pozostałych przypadkach podlegają zatwierdzeniu przez RM

umowy resortowe - są podpisywane przez właściwego ministra; - są to umowy, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra; - są zatwierdzane przez RM lub Prezesa RM

C. Kryterium: podmiot zawierający umowę

umowy zawarte między państwami (art. 6 KWPT)

umowy zawarte między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego (art. 3 KWPT)

umowy zawarte między innymi niż państwa podmiotami prawa międzynarodowego (art. 3 KWPT)

D. Kryterium: okres obowiązywania

umowy terminowe

umowy bezterminowe

E. Kryterium: forma zawarcia

umowy pisemne

umowy ustne

F. Kryterium: liczba stron

umowy dwustronne (bilateralne)

umowy wielostronne (multilateralne)

G. Kryterium: sposób przystępowania

umowy otwarte przewidują możliwość przystąpienia państw trzecich		umowy zamknięte mają ograniczoną liczbę stron i nie przewidują możliwości przystępowania do nich państw trzecich (zazwyczaj umowy dwustronne)
umowy otwarte bezwarunkowo może do nich przystąpić w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia	umowy otwarte warunkowo przewidują możliwość przystąpienia tylko tych państw trzecich, które spełniają określone warunki, co oceniają dotychczasowe strony umowy

H. Kryterium: treść umowy

umowy polityczne

umowy gospodarcze

umowy administracyjne

I. Kryterium: układ praw i obowiązków między stronami

umowy równoprawne

umowy nierównoprawne

Procedura zawierania umów międzynarodowych według prawa polskiego

uzgodnienie projektu umowy i instrukcji negocjacyjnej przez właściwego ministra (ministrów) oraz ministra spraw zagranicznych
wniosek właściwego ministra do premiera o udzielenie zgody na rozpoczęcie negocjacji
wyznaczenie organu negocjującego przez premiera
wniosek organu negocjującego do RM o udzielenie zgody na podpisanie umowy (ewentualnie propozycje zastrzeżeń)
zgoda RM na podpisanie umowy
podpisanie umowy
KONIEC TRYBU PROSTEGO (art. 6 i 13 ust. o um. międz.)	TRYB ZŁOŻONY (art. 15 ust. o um. międz.)
zatwierdzenie dokonywane w trybie prostym: podpisanie, wymiana not	wniosek organu negocjującego lub właściwego ministra (za pośrednictwem ministra spraw zagranicznych) do RM o ratyfikację lub zatwierdzenie umowy w trybie złożonym
		uchwała RM o przedłożeniu umowy Prezydentowi do ratyfikacji		uchwała RM o zatwierdzeniu umowy
		udzielenie zgody przez Sejm na ratyfikację niektórych umów	ratyfikacja umowy przez Prezydenta
		ratyfikacja umowy przez Prezydenta
publikacja w Dzienniku Ustaw umów ratyfikowanych i zatwierdzanych; pozostałe umowy - Monitor Polski (art. 13 ust. 1-3 oraz art. 18 ust. o um. międz.; art. 91 ust. 1 Konst.)

1. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.

2. Ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (DzU 2000, nr 39, poz. 443)

3. Rozporządzenie RM z 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych (DzU 2000, nr 79, poz. 891)

Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej

skutki prawne nieważności: bezskuteczność umowy międzynarodowej ex tunc
nieważność względna: powoływać się może tylko państwo pokrzywdzone; nieważność bezwzględna: może powołać się każda strona umowy
przyczyny związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów - art. 46 KWPT; n.w.	wady oświadczenia woli - przekroczenie pełnomocnictw do wyrażenia zgody (art. 47 KWPT); n.w. - błąd (art. 48 KWPT); n.w. - podstęp ( art. 49); n.w. - przekupstwo (art. 50 KWPT); n.w. - przymus wobec przedstawiciela państwa (art. 51 KWPT); n.b. - przymus wobec państwa: użycie siły, groźba użycia siły (art. 52 KWPT); n.b.	niezgodność z ius cogens - art. 53 i 64 KWPT; n.b.

Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej

skutki prawne wygaśnięcia: bezskuteczność umowy międzynarodowej ex nunc

- zmniejszenie się liczby stron mowy międzynarodowej poniżej liczbt niezbędnej do jej wejścia w życie (art. 55 KWPT)

- zawarcie późniejszej umowy międzynarodowej (art. 59 KWPT)

- naruszenie umowy międzynarodowej (art. 60 KWPT)

- powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy międzynarodowej (art. 61 KWPT)

- zasadnicza zmiana okoliczności (art. 62 KWPT)

- zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych (art. 63 KWPT)

- powstanie nowej normy ius cogens (art. 64 KWPT)

Dopuszczalność składania zastrzeżeń

umowa reguluje dopuszczalność zastrzeżeń - wykluczenie możliwości składania zastrzeżeń - są one niedopuszczalne; - możliwość składania zastrzeżeń została przewidziana (zazwyczaj do określonych postanowień umowy) - są dopuszczalne (art. 19 pkt a) i b) KWPT)

umowa nie reguluje dopuszczalności zastrzeżeń zastrzeżenia są dopuszczalne pod warunkiem, że nie są sprzeczne z przedmiotem i celem umowy (art. 19 pkt c) KWPT); dalsze ograniczenia - art. 20 ust. 1 i 2 KWPT

Sprzeciw wobec zastrzeżenia

zwykły (minimalny) traktat wchodzi w życie, lecz postanowienia, do których zgłoszono zastrzeżenia, a następnie sprzeciw, nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw w stosunku do tego zastrzeżenia

kwalifikowany (maksymalny) traktat nie wchodzi w życie między państwem, które zgłosiło zastrzeżenie, a państwem, które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany w stosunku do tego zastrzeżenia; państwa są stronami tej samej umowy wielostronnej ale nie są związane jej postanowieniami w swych stosunkach wzajemnych

Zakres podmiotowy stosowania i obowiązywania umowy międzynarodowej

umowy na korzyść państwa trzeciego (in favorem tertii) (art. 36 KWPT) przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu imiennie państwu (również dla wszystkich państw): państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia oferowanej mu korzyści; potrzebna jest zgoda (może być domniemana i nie musi być pisemna) państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli strony umowy nigdy mu tych korzyści nie przekazały; jeżeli dla państwa trzeciego powstało już konkretne uprawnienie lub jeśli nabyło zaofiarowane w umowie korzyści i jeżeli umowa nie przewidywała, że mogą one być odwołane - bez zgody państwa trzeciego nie można zmienić powstałej w ten sposób sytuacji prawnej i faktycznej (art. 37 ust. 2 KWPT)

umowy na niekorzyść państwa trzeciego (in detrimentum tertii) (art. 35 KWPT) nakładają na państwo trzecie zobowiązania - przede wszystkim umowy zawierające decyzje podjęte wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło podstawowe prawa innych państw; w normalnych warunkach wymagana jest zgoda państwa trzeciego wyraźna i pisemna (art. 37 ust. 1 oraz 75 KWPT)

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

---